Na Veivakatovolei
E sega ni rawa ni kauti ira vakatikitiki na Yalododonu mai na veika era kila ni dina, na ilawalawa ni vakacaca se na mataivalu.
Sa noqu inaki meu vakaraitaka ni ena veigauna leqaleqa sa dau vakarautaka na Turaga e dua na sala taqomaki vinaka ni toso ki liu. Eda bula donumaka na “veigauna dredre” ka a parofisaitaka na iApositolo ko Paula ni na yaco ena veigauna e muri.1 Kevaka me da na taqomaki na tamata yadua, na matavuvale, ka tudei vakamatalotu, ena rawa ena noda “muria na ivunau kei na ivakavuvuli ni iTukutuku Vinaka.”2
Ena ika 24 ni Julai, 1849, sa yabaki rua vinaka sara tu ga na nodra tiko voli na Yalododonu ena buca. Era sa qai galala mai na veiyabaki ni ilawalawa dauvakacaca kei na veivakararawataki. Oqori sa ganita me dua na kena soqo ni marau.
Ena vica na yabaki yani ki liu ena loma ni gauna vakarerevaki, a kune rarawa na Parofita o Josefa Simici ena Valeniveivesu mai Liberty ena vica vata na vula ena gauna era vakasevi ira voli kina na Yalododonu mai na nodra veivalevale na ilawalawa dauvakacaca. E rau sega soti ni veisotari vinaka sara na vosa valeniveivesu (jail) kei na liberty (galala).
A kacivaka kina o Josefa,
“Oi kemuni na Kalou, ko ni sa tiko evei? Evei na vale ni vakaruru sa ubia na nomuni ivunivuni?
“A cava na kena dede ko ni na tarova kina na ligamuni, kei na matamuni, ia na matamuni dau rai, raica ko ni sa sarava tiko mai lomalagi na nodra vakararawataki na nomuni tamata kei ira na nomuni italai, ia ko ni sa rogoca tiko na nodra tagi?”3
A kere veidusimaki na Parofita ko Josefa Simici, ka tukuna na Turaga vei ira na Yalododonu me ra segata me saumi lesu vei ira na veivakalolomataki e yaco vei ira mai vei ira na turaganilewa, na kovana, kei na peresitedi.4
A sega ni vakadonui na nodra kerekere vei ira na turaganilewa. Ena nona gauna ni bula, e sivia na 200 na gauna a kacivi kina ko Josefa Simici ki na mataveilewai ena veibeitaki sega ni dina. A sega vakadua ni bala kina ki valeniveivesu.
Ni ra segata vei Kovana Boggs mai Missouri me saumi lesu vei ira na veivakalolomataki a vakayacori vei ira, za solia kina ko koya e dua na ivakaro: “Me ra wili vakamanumanu na Momani, era keda meca, ka dodonu me ra vaqeyavutaki se cemuri tani mai na noda yasana, ke rawa ni vakayacori, me rawa ni da tiko sautu kina.”5 Oqori sa yaco kina na veivakalolomataki e sega ni tukuni rawa kei na caka ca.
Era kerekere vei Peresitedi Martin Van Buren e Amerika qai tukuna vakaoqo vei ira, “E dodonu vinaka na nomuni sasaga, ia ena sega ni rawa niu cakava vei kemuni e dua na ka.”6
Au na wilika mada na iotioti ni parakaravu ni ikatolu ni nodra kerekere ka vagolei ki na boselawa kei Amerika:
“Na nodra rarawa o ira era vola na ivakananumi oqo e sega ni tukuni rawa, sa rui sivia me vakayacori ki na tamata, sa rui sivia me ra vosota galugalu na kai Amerika. Keimami sa kune rarawa mai na liga kaukamea ni veivakalolomataki ena veiyabaki e vuqa oqo. Sa butakoci na neimami iyauqaqa ka milioni vakamilioni na dola na kena isau. Keimami sa vakasasataki me vaka na manumanu kila ni veikau. Keimami raici ira na neimami qase era a vala ena iValu ni Vanua oqo, kei ira na neimami gone ka sega na nodra cala, era sa vakamatei mai vei ira na dauvakacaca. Keimami raici ira na luvedra yalewa totoka na kai Amerika ena nodra vosacataki ka vakalolomataki ena ivalavala vakamanumanu lolovira duadua, ka kena itinitini, keimami raica na nodra vakasavi ka vakasaurarataki e lewe tinikalima na udolu na tamata, na tagane, yalewa kei na gone, ena draki ca ni vulaibatabata mai na nodra veivale kei na yasa ni nodra irara, ki na dua na vanua vou, ena dravudravua ka sega ni ra taqomaki. Ena vuku ni veika oqo, keimami sa dodoka yani kina na ligai keimami ena vakatakekere ki na matabose cecere ni noda vanua, ka vakatakekere kina ena yalomalumalumu vei ira na Lewe ni Bose e Cake kei ira na Mata ni dua na matatamata cecere ka galala me baleta na saumi lesu ni veivakacacani ka me ra taqomaki.
“Ni vakarorogo! Yalovinaka ni vakarorogo ki na domodra ni vakatakekere e udolu vakaudolu na kai Amerika ka ra vosa ni ra sa dro voli … ! Ni vakarorogo! Yalovinaka ka vakarorogo ki na nodra tagi kei na nodra lele na yada kei na sega ni vakatamani, ka ra sa vakamatei vakaloloma na tamadra ena vuku ni nodra vakabauta ena vanua ka vuka voli kina ena qaqa … na ikeli! Me kakua ni volai ena itukutuku maroroi ni matanitu, ni ra a kerea mai ligamuni o ira na dro voli me ra taqomaki ka saumi lesu vei ira na veika a kau tani vakasaurara mai ligadra, ia a mate wale na nodra kerekere. E tu vei kemuni na kaukauwa mo ni vukei keimami, o ira na wati keimami, kei ira na luvei ‘mami, mai na tokaruataki ni vakadave dra kei na veivakamatei a yaco mai Missouri, ia ena kau tani kina vakalevu sara na rere mai na matatamata vakacacani ka vakamavoataki oqo, ia era na masu tikoga ko ira era kerekere yani oqo.”7
A sega ni ra lomani, ka ra vagolei tani.
Ena 1844, ni ra vakarurugi voli ena veitaqomaki a kacivaka na Kovana o Thomas Ford e Illinois, erau a lauvana mate kina na Parofita o Josefa Simici kei na tuakana o Hyrum ena Valeniveivesu mai Carthage. E sega na vosa me vakamacalataki sara kina vakavinaka na veivakalolomataki kei na veika rarawa era a sotava na Yalododonu.
Ia ena ika 24 oqo ni Julai, 1849, ni ra sa qai galala mai na ilawalawa dauveivakacacani, era sa nakita me ra marautaka.8
Na veika kece era taukena na Yalododonu a kosova mai e udolu na maile (1600 na km) ni vanua dravuisiga ena qiqidreti se qiqi vakaose. Ena vo tale beka e 20 na yabaki me qai yaco mai ki Salt Lake na sala ni qiqi. E dina ni voleka ni sega sara ga ni dua na ka me ra cakacaka kina, era kila ni soqo ni marau sa na dua na ivakaraitaki bibi ni lomadra.
Era tara e dua na ivakaruru e na Lomanibai ni Valetabu. Era vakaduria e dua na duru ni kuila ka 104 na fiti (32 na mita) na kena balavu. Era cula e dua na kuila ni matanitu vakaitamera ka 65 na fiti (20 na mita) na kena balavu ka qai vakarewataka ena duru ni kuila ni galala oqo.
Ena lomatarotarotaki beka, e vakasakiti ka voleka me sega ni vakabauti rawa, ni ra digia tale me ulutaga ni nodra soqo cecere ni marau oqo na veitokoni kei na yalodina ki na matanitu vata ga ka a cata ka sega ni rawata me vukei ira. Na cava beka e rawa me ra a vakasamataka tiko? Kevaka e rawa ni o kila na vuna, ena rawa mo kila na kaukauwa ni ivakavuvuli i Karisito.
E vakatagi na nodra matabani varasa ni liutaka yani o Peresitedi Brigham Young na tayabe ki na Lomanibai ni Valetabu. Era taravi koya yani na Le Tinikarua na iApositolo kei na Vitusagavulu.
Era qai tarava yani e 24 na cauravou ka ra vakatarausese balavu vulavula; kote loaloa; itavoi ni domo e tabadra imatau; isala e uludra; se isala vakatui kei na iseleiwau ena kena taga e yasadra imawi. Ena ligadra imatau, mai na veika kece tale, era dui taura e yadua na ilavelave ni iVakaro ni Tuvakataki Koya kei na Yavu ni Vakavulewa kei Amerika. A wilika e dua na cauravou na iVakaro ni Tuvakataki Koya.
E ra tarava yani e 24 na goneyalewa vakaisulu vulavula, itavoi ni domo karakarawa e tabadra imatau kei na rosi vulavula e uludra. Era dui kauta e yadua na iVolatabu kei na iVola i Momani.
Na ka e tarava mai e voleka sara me tautauvata na kena veivakurabuitaki kei na digitaki ni veitokoni me nodra ulutaga, e vo ga vakalailai: E 24 na kena turaga (era vakatokai kina) e liutaki ira o peteriaki Isaac Morley. Era vakatokai me ra Silver Greys—era sa yabaki 60 kece se sivia. Era dui kauta voli e dua na kau boro damudamu ka cacaginagina e muana na reveni vulavula. E dua a kauta voli na Kalokalo kei na buiniika. O ira oqo na ivakatakarakara ni matabete, ka sa tu “mai liu sara ni bera ni buli ko vuravura,”9 ka sa vakalesui tale mai ena itabagauna oqo.
Era kila na Yalododonu ni sa tukuna vei ira na Turaga me ra “vakarorogo vei ira na tui, na peresitedi, na iliuliu kei ira na turaganilewa, io me da rokova ka muria na lawa.”10 Na ivakaro, ka a vakatakilai ena gauna ko ya, era dina talega ena gauna oqo vei ira na noda lewenilotu e veiyasa ivuravura. Sa dodonu me da lewenilotu dau muria na lawa ka kilikili kaya.
E kaya vei ira na Turaga: “A ka oqo au sa tauyavutaki kina na Yavu ni Vakavulewa ni vanua oqo ena ligadra na tamata vuku au sa vakatubura me ra qarava na inaki oqo.”11
Ia ena dua tale na tikina, sa tukuna kina vei ira na Turaga ni “sa sega sara ni kilikili me dua na tamata e bobula vua e dua tale.”12 O koya era sa saqata kina na veivakabobulataki. Oqo e dua na tikina era sega ni taleitaka na tiko mai Missouri.
Ia ena siga vata ni marau oqori ena 1849, a lesi kina o Elder Phineas Richards, ena vukudra na le ruasagavulu ka va na turaga qase, me wilika na nodra itukutuku ni lewe ni vanua yaloqaqa. A tukuna na kena gadrevi vei ira me ra vakavulici ira na luvedra me ra dau tokona na matanitu ka dau lomana ka rokova na bula galala. Ni oti na nona cavuta vakalekaleka na veika dredre era sa sotava mai, e kaya:
“Kemuni na taciqu kei na noqu itokani, o keda sa onosagavulu na noda yabaki, eda sa raica na matanitu ko Amerika ena kena lagilagi, ka kila ni veika vakaloloma eda a sotava ka vua ni dua na veiliutaki dau vakasabusabu ka sega ni rawa ka, na ivakavuvuli ni noda Yavu ni Vakavulewa dau tukuni wasoma e se sega ni veisautaki… .
“… .Ni da sa rawata mai vei ira na tubuda na yalo ni bula galala kei na bukawaqa ni veitokoni ki na matanitu, laiva me ra veisolitaki yani [ka sega ni veisau] ena kena savasava vei ira na noda kawa.”14
Ena nanuma beka e dua, mai na idre kaukauwa ni vakasama vakatamata, era na segata na Yalododonu me ra sauma lesu, ia a lewa na veika era cakava e dua na ka e kaukauwa cake sara mai na idre ni vakasama vakatamata.
E vakamacalataka na iApositolo ko Paula vei Timoci:
“Na tamata vakayago e sega ni vakabauta na veika ni Yalo ni Kalou: ni ra sa ka lialia vua: a sa sega ni kila rawa ko koya, ni ra sa kilai vakayalo ga… .
“ … Sa tu vei keda na lomai Karisito.”15
Na Yalo oqori sa vakamacalataka ni ra sa dau muri Karisito ko ira na lewe ni Lotu taumada.
Kevaka o kila e dua na matatamata dau vosota vakadede, dau vosota, ka dau veivosoti, ka Vakarisito ena veika era sa sotava, o sa na wirica kina na idola ni bula vaka-Yalododonu Edaidai. A sega ni rawai ira na yalo ni sauma na ca ki na ca, era sa kelei tu ki na ivakatakila. Sa tuvai na nodra kosi ena ivakavuvuli ka se kunei tu ga ena gauna oqo ena Veiyalayalati Makawa kei na ka Vou, na iVola i Momani, na Vunau kei na Veiyalayalati kei na Mataniciva Talei.
Kevaka o rawa ni kila na vuna era marau kina me vaka era cakava, sa na qai rawa ni o kila na vuna eda vakabauta tu kina oqo na Turaga o Jisu Karisito, kei na ivakavuvuli ni Kosipeli.
E vakavuvulitaka na iVola i Momani. “Eda sa tukuni Karisito ka rekitaki Karisito, ka vunautaki Karisito ka parofisaitaki Karisito, ia eda sa vola na ka sa vakatakilai vei keda me ra kila kina na noda kawa na sala me bokoci kina na nodra ivalavala ca.”16
Ia nikua, ena gauna matalia ka dredre oqo, ena Lotu dina i Jisu Karisito17 eda vakavuvulitaka ka bulataka na ivakavuvuli ni Nona kosipeli.
E tolu na ka me baleta na ivakananumi ni 1849 o ya e koto ruarua kina e ivakatakarakara vakaparofita: taumada, na nodra kauta voli na cauravou na Yavu ni Vakavulewa kei na iVakaro ni Tuvakataki Koya; tarava, ni ra kauta na gone yalewa na iVolatabu kei na iVola i Momani; kena iotioti, ni ra vakacaucautaki—ena tayabe oqo o ira na kena turaga—o ira na Silver Greys.
Ni oti na parokaramu era a kana magiti ena teveli qai caka wale ga. Era a sureti e vica na drau na dauvaqara koula kei na 60 na Idia me ra mai duavata.
Oti era sa qai lesu tale ki cakacaka.
A kaya o Peresitedi Young, “Kevaka e na laivi keda mada ko Amerika me tini na yabaki, eda na sega ni kerekere tale vei ira.”18
Ni oti e walu na yabaki ena siga ko ya ni oti na soqo ni marau ena 1849, era tiko kina na Yalododonu e Little Cottonwood Canyon me ra marautaka tale e dua na ika 24 ni Julai. Eratou a vodo ose yani e va na tamata ka tukuna ni sa tiko ena bucabuca e dua na mataivalu rauta ni 2,500 na kedra levu. Na mataivalu ni Amerika, ka liutaka o Kanala Albert Sydney Johnston, a vakaroti mai vei Peresitedi James Buchanan me vakarusa e dua na veisaqasaqa ni Momani ka sega ni dua.
Era sogota na nodra keba na Yalododonu ka lako ki vale me ra vakarautaka na nodra itataqomaki. Era a sega tale ni dro, ena gauna oqo sa vakarota kina ko Peresitedi Young, “Eda sa sega ni cala ena dua na lawa, ka sega talega ni dua na vuna me da vakayacora kina, ka sega talega ni noda inaki me vakakina; ia kevaka e dua ena via tovolea me vakarusa na matatamata oqo, ni sa vukei au na Kalou Kaukauwa, era na sega ni rawa ni lako mai ke.”19
Erau a buluta e dua na luvedrau na tubuqu vakarua ena gaunisala mai Far West ena gauna era vakasevi yani kina ki Nauvoo, kei na dua tale mai Winter Quarters ena gauna era vakasevi kina ki na ra.
E dua tale na buqu vakarua, ni se goneyalewa yabaki tini vakacaca, a biliga voli e dua na qiqidreti ena bati ni Uciwai na Platte ena ceva. Era lagata voli na:
Ena tai kadua ni uciwai era raica na taliva ni matanisiga ena nodra iyaragi na sotia ni mataivalu.21
A volia mai St. Louis na buqu vakarua e dua na pini lase ni kuila ni Amerika. A dau daramaka ena nona ivinivo ena nona bula taucoko.
E sega ni rawa ni kauti ira vakatikitiki na Yalododonu mai na veika era kila ni dina na ilawalawa ni vakacaca se na mataivalu. A veivosakitaki e dua na veidinadinati, sa mai tini kina na iValu kei Utah (ka qai vakatokai e muri me Buchanan’s Blunder).
Eda sa dusimaki tiko ena gauna oqo ena ivakatakila vata o ya ka liutaki mai vua e dua na parofita. Ni sa mate na Parofita o Josefa Simici, a sosomitaki koya e dua tale. Sa vaka tiko kina na ivakarau ni veisosomitaki me yacova nikua.
Ena ono na vula sa oti ena koniferedi raraba ni Epereli, sa tokoni kina o Thomas S. Monson me ika 16 ni Peresitedi ni Lotu, ni vo ga e lima na vula me yabaki 81. A sosomitaki Peresitedi Gordon B. Hinckley, ka a mate ni yabaki 98.
O ira na veiliutaki e cake ni Lotu e voleka ni ena veigauna kece era sa na vakatovolei tu mai vakavinaka ena vuqa na yabaki ni vakavakarau.
Sa vakarautaki tu vakavinaka o Peresitedi Monson me baleta na bolebole ni noda gauna. Sa tokoni mai vei rau na nona daunivakasala kei na Kuoramu ni iApositolo Le Tinikarua—era Parofita, Daurairai, ka Dauvakatakila kece.
Na Lusefa vata ga ka a vakasevi tani mai na iserau nei Tamada e se cakacaka tikoga. O koya, vata kei ira na agilosi era a muri koya, era na vakaleqa na cakacaka ni Turaga ka vakarusa, kevaka era rawata.
Ia ena dei tikoga na noda mua. Me da vakadeitaki keda vakamatavuvale, vakamatalotu ki na veivakavuvuli kei na cakacakatabu vakalotu oqori. Se cava ga na veivakatovolei sa tu mai liu, ka ra na levu, me da tudei tikoga ka dina.
Au vakadinadinataka na Kalou na Tamada kei na Luvena, ko Jisu Karisito, ni rau bula tiko, ni ko Thomas S. Monson sa kacivi mai vua na Kalou ena parofisai.
“Sa vakaduri na ivakatagedegede ni dina: E sega ni dua na ka dukadukali ena tarova rawa na cakacaka oqo” (History of the Church 4 : 540). Nikua sa sega ni dromu na matanisga vei ira na ivavakoso ni Yalododonu Edaidai. Ena yacai Jisu Karisito, emeni.