Ena Tete Yani na Dina ni Kalou
Oqo na cakacaka ni Kalou, ia na cakacaka ni Kalou ena sega ni vakadaroi. Ia e se levu sara na ka me caka.
Kemuni na taciqu kei na ganequ, ena ika 19 ni Julai ni yabaki oqo era a vakaduria kina o ira na Luvedra Tagane na iVuvu ni Lotu e Utah ena Vanua ni Gade o Heritage e Salt Lake City e dua na ivakatakarakara ni Parofita o Josefa Simici kei Peresitedi Brigham Young, o koya a sosomitaki koya. E vakayacani na ivakatakarakara me Eyes Westward, ka vakaraitaki kina oi rau na parofita cecere e rua oqo kei na dua na mape ni veivanua ena ra.
E vuqa na tamata, okati kina o ira na Yalododonu Edaidai, era sa guilecava ni sa kila vinaka tiko o Josefa Simici ni na yaco na gauna me na qai tokitaki kina na Lotu ki na Ra kei Amerika. Ena Okosita ni 1842 a parofisaitaka kina o koya “ni ra na sotava tikoga na Yalododonu na veivakararawataki levu ka ra na vakasevi ki na Rocky Mountains, e vuqa era na vuki tani, eso tale era na vakamatei mai vei ira era dau vakacacani keda se yali na nodra bula ena vuku ni kena tadravi tu ena veimataqali draki se na tauvimate, ka so [era bula tiko me ra] … tara na veikoro lelevu ka raica na nodra sa yaco na Yalododonu me ra tamata qaqa ena maliwa ni Rocky Mountains”8 (History of the Church,5:85).
O ira sara mada ga na itokani voleka nei Josefa ena veiyabaki taumada era sega ni kila vakavinaka sara na veivakatovolei era na sotava na Yalododonu Edaidai ni sa toso yani na Lotu mai na kena itekitekivu lailai ena itekivu ni 1800. Ia sa kila tu na Parofita o Josefa Simici ni sega ni dua na meca era sa tu ena gauna ko ya se na veigauna e muri ena tu vua na kaukauwa e rauta me tarova kina na cakacaka ni Kalou. E matata kece tu vei keda na veimalanivosa vaka-parofita oqo: “Sa vakaduri na iVakatagedegede ni Dina; e sega na liga dukadukali ena tarova na cakacaka ena kena toso; ena tubu na veivakacacani, ka ra cokocoko vata na ilawalawa dauvakacaca, era na soqoni na veimataivalu, ena yaco na veibeitaki vakailasu, ia na dina ni Kalou ena tete yani ena yalodoudou ka vakaturaga, ka toso ga vakataki koya me yacova ni sa curuma na veivanua, sikova na veidraki duidui, tara na veimatanitu, ka rogoca na daliga vakayadua ga, me yacova ni sa vakacavari na inaki ni Kalou ka kaya ko Jiova Cecere sa vakacavari na cakacaka” (History of the Church, 4: 540).
Sa sivi yani e voleka ni 18 na yabakitini mai na kena tauyavu na Lotu i Jisu Karisito ni Yalododonu Edaidai ena 1830. E 178 na yabaki na noda dikeva tiko mai na kena vakataucokotaki na parofisai ka sarava na kena sa tete tiko yani na “dina ni Kalou” ni sa tete tiko yani ena “yalodoudou, vakaturaga ka toso vakataki koya.”
A tekivuna na Lotu na imatai ni kena yabakitini ena lewe vica walega na lewenilotu. E dina ni tu na veisaqasaqa kaukauwa, era a kacivi e lewe 597 na daukaulotu ena 1830 vakacaca, ka sivia ni 15,000 na saumaki mai era papitaisotaki ki na Lotu. A dolavi na kena vunautaki na kosipeli ena vanua ko Amerika, Kenada, kei Peritania.
A vuqa sara era saumaki mai ena 1840 vakacaca ni katakata tu ga na veivakacacani ki na Lotu ka vakauasivi vua na Parofita o Josefa. Ena loma ni veika dredre oqo ka dina ni tu na bolebole levu ni veilakoyaki, sa tomani tikoga na kena robota yani na iwase levu kei vuravura na kosipeli i Jisu Karisito ena nodra veiqaravi yalodina na 1,454 na daukaulotu era a kacivi ena 1840 vakacaca, ka tubu na iwiliwili ni lewenilotu me sivia na 48,000. Ena ika 27 ni June, 1844, sa mai cava kina na veivakacacani me baleti Josefa Simici ena nodrau vakamatei vata kei Hyrum na tuakana mai vei ira e dua na ilawalawa dauvakacaca ena Valeniveivesu e Carthage.
Ni oti ga na Mate ena Solibula kei na vakataucokotaki ni raivotu nei Josefa, sa tekivuna o Brigham Young kei na Lotu raraba na kena vakarautaki na itosotoso ki na Rocky Mountains. E sega ni oti rawa na ka dredre, na veivakararawataki, na mate, kei na vuki tani. E toso ga ki liu na cakacaka. Ena 1850 vakacaca era a kacivi e rauta ni 705 na daukaulotu me ra laki veiqaravi ki na veivanua ka okati kina o Scandinavia, Varanise, Itali Suwitisaladi, kei Awai. Sa tekivu talega na cakacaka ni kaulotu ena veivanua dredre me vakataki Idia, Hong Kong, Thailand, Burma, Sauca Aferika, kei na West Indies.
Era okati vata kei ira na curu vou yalodina ki na Lotu era a papitaiso mai Scandinavia kei Peritania ena loma ni yabakitini ni 1850 o ira era a kune rarawa ka mate, e vanua mamaca ka vakakina e wai, ena nodra ilakolako me ra mai duavata kei ira na Yalododonu eke ena Rocky Mountains.
Ena 1875 eratou a kacivi kina ki Mexico na imatai ni vitu na daukaulotu, ka vuavuai vinaka sara na cakacaka mai kea ena loma sara mada ga ni veisaqasaqa kei na veigauna dredre tale eso. Ka se qai oti ga oqo e va na yabaki ena 2004, na kena sa mai yacova na Lotu na dua na milioni na iwiliwili ni lewena e Mexico.
A vakatovolei ena veikalawa kece sara na nodra vakabauta na Yalododonu ena nona liutaki ira ko Brigham Young me ra tara na veivaletabu ka tauyavutaka e rauta ni 350 na koloni ena Ra. Ni qai mate ko Brigham Young ena 1877, sa tubu na lewe ni Lotu e vuravura raraba me sivia na 115,000. E dina ni tu na veivakacacani, na dina ni Kalou sa toso tikoga ena qaqa ka vakaturaga.
A sega ni rawa ni vakamacalataki vakamatailalai na tubu ni Lotu ena loma ni vica na yabakitini ka tarava ena vuku ni gauna. Ia sa dodonu me kilai ena loma ni 40 na yabaki mai na 1890 ki na 1930, ni se dau vakalewai tikoga vakalevu na Lotu kei na kena ivakavuvuli, a digitaki o Elder Reed Smoot ki na Boselawa kei Amerika, ia a vala me rawa ni dabe. E levu sara na ka a tukuni me baleta na Lotu kei na kena ivakavuvuli ena gauna ko ya—e vuqa e sa bau mosimosi ka vagolei sara toka ga vei Peresitedi Joseph F. Smith kei ira na iliuliu ni Lotu tale eso. Ia eso na itukutuku ena veiniusipepa sa tekivu me ra tukuna ni ra lewenivanua vinaka o ira na lewe ni Lotu ka ra dau cau sara vakalevu.
Ena ika 3 ni Sepiteba, 1925, a kacivaka kina ko Peresitedi Heber J. Grant ni sa na tekivuna na Lotu na cakacaka ni kaulotu ena Ceva kei Amerika. Ena kena muri na nona ivalavala na Turaga me baleta na kena kau na kosipeli vakalesui mai ki na veimatanitu kecega, e dua na lewe ni Kuoramu ni iApositolo Le Tinikarua—o Elder Melvin J. Ballard, na tamai tamaqu—a talai vata kei ira eso tale ki na Ceva kei Amerika me laki vakatabui na vanua ko ya me baleta na kena vunautaki na kosipeli.
Ena mataka ni Siganisucu ni 1925 e Argentina, a vakatabuya kina o Elder Ballard na veimatanitu ena Ceva kei Amerika ka tekivuna na cakacaka ni kaulotu. Ni bera ni biubiu ena Julai ka tarava, sa parofisaitaka kina: “Ena toso vakamalua na cakacaka ni Turaga eke me vaka na kena tubu vakamalua na oki mai na sulina. Ena sega ni tubu cake vakatotolo ena loma ni vica ga na siga me vaka na senikau ka dau tubu cake ga vakatotolo ka mate tale. Ia e udolu vakaudolu era na curu ki na Lotu eke. Ena vidavidai ki na vica na tabana ni kaulotu ka na yaco me na dua vei ira na kena e kaukauwa duadua ena Lotu. Ena sega tale ni lailai tu vakaoqo na Lotu eke.” (ena Melvin R. Ballard:, Melvin J. Ballard: Crusader for Righteousness [1966], 84).
Kevaka e dua e kila vinaka na tubu ni Lotu mai na Ceva kei Amerika ena kila na kena vakataucokotaki na parofisai o ya. Nikua o Brazil duadua ga sa sivia na dua na milioni na kena lewenilotu.
Ena va na yabakitini mai na 1930 ki na 1970, e sivia ni 106,000 na daukaulotu era a kacivi me ra veiqaravi e vuravura raraba. A vakavataki na tubu ni iwiliwili ni lewenilotu ki na 2,800,000. E sivia e dua na milioni na lewenilotu vou era a curu ena 1960 vakacaca walega. Ena 1970 era sa veiqaravi tiko kina na daukaulotu ena loma ni 43 na matanitu kei na 9 na yasana. Ena loma ni 40 na yabaki oqori, era sa dolavi kina ki na cakacaka ni kaulotu na veimatanitu oqo ena Ceva kei Amerika o Chile, Brazil, Uruguay, Paraguay, Ecuador, Colombia, Peru kei Venezuela. E Amerika e Loma, era a dolava kina na italai ni Turaga na matanitu o Panama, Costa Rica, Guatemala, El Salvador, Honduras, kei Nicaragua. Sa tekivu e Esia me rairai na vua ni veisasaga lelevu e Korea, Taiwan, Siqapoa, kei Filipaini.
A sega ni dua vei ira oqo e rawarawa. A salavata kei na sasaga kece sara ni kena kau “na dina ni Kalou” ki na veivanua kecega kei na veimatanitu me rawa kina ni “rogoca … na daliga vakayadua,” na veika dredre kei na veivakacacani. Ia, eda a toso tikoga ki liu ena vakabauta; a sotavi na bolebole, ka ulabaleti na veika dredre.
A kerei keda na lewe ni Lotu o Peresitedi Spencer W. Kimball me da vakabalavutaka na noda ikalawa ena kena vakatetei na kosipeli ka wasei na dina ni kosipeli. A kerea na veiiteki kece sara e vuravura me vakalevutaki na iwiliwili ni daukaulotu, ka liutaka o koya na Lotu ena kena vakayagataki na tabana ni vakau itukutuku me veivuke ena kena tukuni na noda itukutuku ki vei ira e drau vakamilioni na tamata e veiyasa ivuravura kecega.
Ena loma ni 12 na yabaki ni nona Peresitedi voli ni Lotu, e rauta ni 200,000 na daukaulotu era a veiqaravi kina vakadaukaulotu tudei. A voleka ni vakaruataki na lewe ni Lotu e vuravura raraba, a voleka ni vakatolutaki na iwiliwili ni iteki. A dolavi se dolavi tale na cakacaka ni kaulotu ena vuqa na veimatanitu, ka yaco tiko ena vuqa na veivanua na cakamana ni saumaki mai, e dina ni levu na sasaga ni vu ni ca me tarova na cakacaka ni Turaga se me vakayalolailaitaki ira na liganicakacaka ni Turaga.
Sa oti yani e sivia vakalailai ni rua na yabakitini mai na gauna sa mai cava kina na nona veiqaravi ena bula oqo o Peresitedi Kimball. Ena loma ni gauna oqori eda sa kilai vakavinaka cake kina ena kedra maliwa na veimatavakabauta e vuravura raraba. E rairai e sega beka ni vakacala ka, eda sa vakila talega na levu cake ni veivakacacani vei ira na noda, na keda itukutuku, kei na noda ivakavuvuli ena tabana ni itukutuku.
Ia e toso tikoga na tubu ni Lotu. Sa sivia na kena vakaruataki tale na iwiliwili ni lewenilotu—mai na 5.9 na milioni ena 1985 ki na sivia na 13 na milioni nikua. Ia ena yabaki sa oti a kacivi kina na ika dua na milioni ni daukaulotu me veiqaravi ena itabagauna oqo.
Oqo kemuni na taciqu kei na ganequ, na noqu inaki ena railesu lekaleka oqo me baleta na nona raivotu vakaparofita o Josefa me baleta na icavacava ni Lotu oqo kei na kena vakataucokotaki ena veiyabaki me vakadeitaka vei keda na dina rawarawa oqo:
“Sa sega ni rawa me dua e tarova na lewa, na inaki kei na nona cakacaka na Kalou; io ena yaco kecega.
“Sa sega ni tatakelokelo na nona sala na Kalou; … ena sega ni veisautaka tale na nona vosa; ia sa dodonu sara ka na ia tikoga na nona cakacaka.
“Mo dou nanuma mada … ni na sega ni vakadaroi na cakacaka ni Kalou; ia ena vakadaroi ga na cakacaka ni tamata” (V & V 3:1–3).
Sa vosa na Kalou mai vua na Nona parofita ka kacivaka ki vuravura ni “sa vakaduri na iVakatagedegede ni Dina,” ka na “sega na liga dukadukali ena tarova na cakacaka ena kena toso.” Oqori na dina ka na sega ni cakitaki rawa, se veibataki. Eda sa vakadinadinataka vakataki keda, ena veiyabaki, mai na nona gauna na Parofita ko Josefa Simici ki na gauna nei Peresitedi Thomas S. Monson. Ena tubu na veivakacacani, ka ra cokocoko vata na ilawalawa dauvakacaca, ena yaco na veibeitaki vakailasu. Ia ena veitabayabaki kecega, na dina ni Kalou ena tete yani “ena yalodoudou, ka vakaturaga, ka toso ga vakataki koya.” Na Lotu lailai ka a tekivu ena 1830 ena lewe vica walega sa mai tubu ki na sivia na 13 na milioni na Yalododonu Edaidai ena vuqa na matanitu duidui e vuravura raraba, ka sa mua tiko na noda igolegole oqo me da curuma na veivanua, sikova na veidraki kecega, kuruseta na veimatanitu kecega, ka rorogo ki na daliga kecega.
Oqo na cakacaka ni Kalou, ia na cakacaka ni Kalou ena sega ni vakadaroi. Ia e se levu sara na ka me caka ni bera ni qai tukuna ko Jiova Cecere ni sa cava na cakacaka. Ni da vakacaucautaka ka rokovi ira na Yalododonu yalodina ka ra a kauti keda mai ki na vanua kilai raraba eda sa tu kina oqo, ena sega ni rawa kemuni na taciqu kei na ganequ me da logalogavinaka se vakawelewele tiko.
Sa gadrevi vei keda kece me da vakacavara na cakacaka era a tekivuna na Yalododonu ivuvu sivia na 175 na yabaki sa oti, ka tomani tiko ena veitabayabaki mai vei ira na veitabatamata ni Yalododonu yalodina. E gadrevi me da vakabauta me vaka na nodra a vakabauta. E gadrevi me da cakacaka me vaka na nodra a cakacaka. E gadrevi me da veiqaravi me vaka na nodra a veiqaravi. Ka gadrevi me da veivakadrukai me vaka na nodra a veivakadrukai.
E dina, sa duidui na veika dredre eda sotava nikua, ia e sega ni lailai sobu na kena gagadre. Sa sega beka na ilawalawa cudrucudru, eda sotavi ira era vei vakarogorogocataki. Sa sega beka na kena tadravi keda na draki dredre kei na bula dredre, ia eda sotava tiko na alakaolo, waigaga ni veivakamatenitaki, na iyaloyalo kei na ivola vakasisila, na veika dukadukali kecega, kei na kocokoco, na lasulasu, kei na sega ni malele ki na veika vakayalo. Sa sega na nodra talaraki na veimatavuvale mai na nodra itikotiko, eda sa raica na kena bololaki na bula vakamatavuvale kei na bula vakalou ni vakawati ena nodra segata na ilawalawa kei na tamata yadua me ra vakamamadataka na itavi bibi ka vakalou ni matavuvale ena noda itikotiko.
E sega ni vakaturi eke ni noda bolebole ena gauna e dredre cake mai na veika era a sotava o ira era sa liu vei keda. Era duidui ga. E sega ni kerei keda na Turaga me da vakavodoka e dua na qiqidreti; sa kerei keda tiko o Koya me da vaqaqacotaka na noda vakabauta. E sega ni kerei keda o Koya me da taubale kosova e dua na vanua; sa kerei keda o Koya me da takosova ga na gaunisala ka laki sikovi ira eda tiko veivolekati. E sega ni kerei keda o Koya me da solia na veika kece vakavuravura eda taukena me tara kina e dua na valetabu; Sa kerei keda tiko o Koya me da solia na veika e tu vei keda kei na noda gauna ena loma ni bula dredre ni gauna oqo me tomani tiko kina na tara valetabu, ka dau lakova wasoma na veivaletabu sa tara oti tu. E sega ni kerei keda o Koya me da mate ena solibula; sa kerei keda o Koya me da bula vakatisaipeli.
Oqo e dua na gauna cecere me da bula kina, kemuni na taciqu kei na ganequ, sa na vakatau vei keda me da tomana tikoga na ivalavala vutuniyau ni noda soli keda ena yalodina ka sa kedra ivakatakilakila tu mai na veitabatamata ni Yalododonu Edaidai sa sivi yani. Oqo sa sega ni gauna ni malumalumu vakayalo. E sega ni rawa ni da buladodonu vakarairai wale tu ga. Me titobu na noda ivakadinadina, ka solega vakavinaka na wakana na vatu ni ivakatakila. Ia me da tomana ni tosoya tiko ki liu na cakacaka me vaka e dua na matatamata ni veiyalayalati ka vakatabui, ka vakabauta ena veikalawa kecega, “me yacova ni sa vakacavari na inaki ni Kalou, ka kaya ko Jiova Cecere sa vakacavari na cakacaka.” Me yaco vakakina vei keda ka sa noqu masu malumalumu ena yaca i Jisu Karisito, emeni