Laipelí
Hinga ʻa ʻĀtama mo ʻIví


“Hinga ʻa ʻĀtama mo ʻIví,” Ngaahi Tefitó mo e Ngaahi Fehuʻí (2023)

ʻĪmisi
ʻĀtama mo ʻIvi

Fakahinohino ki hono Ako ʻo e Ongoongoleleí

Hinga ʻa ʻĀtama mo ʻIví

Koeʻuhí ko e maumaufono ʻa ʻĀtama mo ʻIví, naʻe hoko mai ai ʻa e angahalá mo e maté ki he māmaní

Neongo ʻoku ʻiloa ʻa e fakamatala fakatohitapu kia ʻĀtama mo ʻIví ki he kakai tokolahi, ka ʻoku faʻa maʻuhala. ʻOku tokoni ʻa e ngaahi moʻoni fakafolofola kuo fakafoki mai ʻi hotau kuongá ke mahino lelei ange kiate kitautolu ʻa e ngaahi tūkunga ʻi he Ngoue ko ʻĪtení pea mo e fili naʻe fai ʻe heʻetau ʻuluaki ongomātuʻá ʻo tupu ai hono kapusi kinaua mei he ngoué. ʻOku ʻiloa ʻa e aʻusia ko iá ko e Hingá pea ʻomi ai ʻa e ngaahi nunuʻa naʻá ne uesia kotoa ʻa e fānau ʻa e ʻOtuá.

Naʻe ʻikai ko ha meʻa fakaʻohovale ki he Tamai Hēvaní ʻa e Hinga ʻa ʻĀtama mo ʻIví. Ko e Hingá ko ha konga mahuʻinga ia ʻo e palani ʻa e ʻOtuá ki hono fakamoʻui mo hākeakiʻi ʻo ʻEne fānaú. Hili e hoko ʻa e Hingá, naʻe hoko ʻa ʻĀtama mo ʻIvi ʻo matelie peá na malava ke maʻu ha fānau, ka naʻá na moʻulaloa foki ki he angahalá mo e maté.

Koeʻuhí ko e Hingá, ʻoku moʻulaloa ʻa e meʻa moʻui kotoa pē ki he ngaahi faingataʻá, mahamahakí, mo e maté. Ko e fehangahangai ko ʻení ko ha konga ia ʻo e palani ʻa e ʻOtuá maʻatautolú, pea ʻoku tokoni ia ki heʻetau akó, tupulakí, mo ʻetau malava ke aʻusia ʻa e fiefiá. Naʻe ʻomi ʻe he Tamai Hēvaní ha Fakamoʻui—ko Sīsū Kalaisi, ke huhuʻi kitautolu mei he ngaahi nunuʻa ʻo e Hingá. ʻOku maʻu ʻe Kalaisi ʻa e mālohi ke huhuʻi ʻa e māmaní mo e tokotaha kotoa pē mei he ngaahi nunuʻa ʻo e Hingá.

Ko e hā ʻa e Hinga ʻa ʻĀtama mo ʻIví?

ʻOku ʻuhinga ʻa e Hinga ʻa ʻĀtama mo ʻIví ki he fili naʻá na fai ke maumauʻi ʻa e fono ʻa e ʻOtuá, ʻa ia naʻá na moʻulaloa ai ki he maté pea fakamavaheʻi kinaua mei Hono ʻaó. Naʻe ʻomi ʻe he Hinga ʻa ʻĀtama mo ʻIví ʻa e mate fakatuʻasino mo e fakalaumālié ki he māmaní. Ko ha konga mahuʻinga ia ʻo e palani ʻa e Tamai Hēvaní koeʻuhí naʻe toki lava pē ke maʻu ʻe ʻĀtama mo ʻIvi ha fānau hili ʻa e Hingá. Ko ia ai naʻe malava ʻe he ʻOtuá ʻi he Hingá ke “fakahoko ʻa e moʻui taʻe-faʻa-mate mo e moʻui taʻengata ʻa e tangatá” (Mōsese 1:39).

Vakai fakalūkufua ki he tefitó: Hinga ʻa ʻĀtama mo ʻIví

Ngaahi fakahinohino fekauʻaki mo e ako ʻo e ongoongoleleí: Tauʻatāina ke Filí, Fakalelei ʻa Sīsū Kalaisí, Fakatupú, Moʻui Fakamatelié, Palani ʻo e Fakamoʻuí

Konga 1

Naʻe Fakaʻaongaʻi ʻe ʻĀtama mo ʻIvi ʻa e Tauʻatāina ke Filí

ʻĪmisi
ʻOku hohaʻa ʻa ʻĀtama mo ʻIvi

Ko ʻĀtama mo ʻIvi ʻa e fuofua fānau ʻa e ʻOtuá ke haʻu ki māmaní. Naʻá na moʻui ʻi ha anga-taʻe-halaia ʻi he Ngoue ko ʻĪtení, ʻa ia ko hono ʻuhingá naʻe ʻikai haʻana fānau pea naʻe ʻikai ke na aʻusia ʻa e fiefiá pe mamahí (vakai, 2 Nīfai 2:23). Naʻe mahuʻinga makehe ha ongo fuʻu ʻakau ʻe ua ʻi he ngoué—ko e ʻakau ʻo e moʻuí mo e ʻakau ʻo e ʻilo ʻo e leleí mo e koví (vakai, Mōsese 3:9). Naʻe fekau ʻe he ʻOtuá kia ʻĀtama mo ʻIvi ke ʻoua naʻá na kai ʻa e fua mei he ʻakau ʻo e ʻilo ʻo e leleí mo e koví (vakai, Mōsese 3:17). Kapau te na talangofua ki he fekaú, te na lava ʻo nofo ʻi he ngoué. Kapau te na kai ʻi he fuá, te na aʻusia ʻa e maté.

Naʻe fakamamafaʻi foki ʻe he ʻOtuá naʻe ʻi ai ʻena tauʻatāina ke fili, pe ko e mālohi ke filí (vakai, Mōsese 3:16–17). Naʻe haʻu ʻa Sētane ʻo ʻahiʻahiʻi ʻa ʻĀtama mo ʻIvi ke na kai ʻa e fuá. Naʻá ne talaange he ʻikai ke na mate ka te na hoko ʻo poto ʻo hangē ko e Tamai Hēvaní (vakai, Mōsese 4:10–11). ʻI he taimi naʻe fili ai ʻa ʻĀtama mo ʻIvi ke na kai ʻa e fuá, naʻe fakaava hona matá pea naʻá na maʻu ʻa e ʻiló, ka naʻá na toe aʻusia foki ʻa e mate fakalaumālié, ʻo faifai pea kapusi kinaua mei he ʻao ʻo e ʻEikí (vakai, Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 29:40–41). Naʻá na hoko foki ʻo matelie, ʻo moʻulaloa ki he mamahí, mahamahakí, maté mo e ngaahi aʻusia kehe ʻo e māmani hingá ni.

Ngaahi meʻa ke fakakaukau ki aí

  • Lau ʻa e 2 Nīfai 2:15–16. Ko e hā ʻokú ke ako fekauʻaki mo e tauʻatāina ke filí ʻaki hoʻo maʻu ha mahino lahi ange fekauʻaki mo e ngaahi tūkunga ʻo e Hingá? Ko e hā ʻokú ke ako fekauʻaki mo hono mahuʻinga ʻo e fiemaʻu ke tau fili ʻa e leleí maʻatautolu kae ʻikai ko e koví? Fakatokangaʻi hono fakaʻaongaʻi ʻe Līhai ʻa e foʻi lea ko e “fakataueleʻi” ʻi he ngaahi veesi ko ʻení. ʻOku fakataueleʻi fēfē nai kitautolu ʻe he leleí mo e koví fakatouʻosi ʻi he ʻahó ni? Ko e hā ʻoku akoʻi atu ʻe he meʻá ni fekauʻaki mo ʻetau fiemaʻu ha Fakamoʻuí?

ʻEkitivitī ki he ako mo e niʻihi kehé

  • Kuo pehē ʻe Palesiteni Tāleni H. ʻOakesi:

    “Naʻe akoʻi ʻe he tamai ko Līhaí kapau naʻe ʻikai ʻa e Hingá, ʻnaʻe mei nofo ʻa ʻĀtama mo ʻIvi ʻi he anga taʻe-halaia, ʻo ʻikai maʻu ha fiefia, he naʻe ʻikai te na ʻiloʻi ha mamahiʼ (2 Nīfai 2:23). Kapau naʻe ʻikai aʻusia ha fehangahangai ʻi he moʻui fakamatelié, ʻʻe hangē leva ʻa e meʻa kotoa pē ko ha meʻa pē ʻe tahá,ʼ ʻa ia he ʻikai ke maʻu ai ha fiefia pe mamahi (veesi 11). …

    “ʻNaʻe hinga ʻa ʻĀtamá koeʻuhi ke ʻi ai ʻa e faʻahinga ʻo e tangatá; pea ʻoku ʻi ai ʻa e faʻahinga ʻo e tangatá, koeʻuhí ke nau maʻu ʻa e fiefiáʼ [veesi 25].”1

    Ko e hā ʻokú ke ako mei he ngaahi akonaki ʻa Palesiteni ʻOakesi mo Līhai ʻi he Tohi ʻa Molomoná fekauʻaki mo e fiemaʻu ke ʻi ai ha fehangahangaí?

Ako lahi ange

Konga 2

Naʻe ʻIkunaʻi ʻe Sīsū Kalaisi ʻa e Ngaahi Nunuʻa ʻo e Hingá

ʻĪmisi
ʻĀtama mo ʻIvi mo ha lami

Naʻe fakatupu ʻe he Hinga ʻa ʻĀtama mo ʻIví ha mavahevahe ʻiate kinaua mo e ʻOtuá, ʻa ia naʻe ʻiloa ko e mate fakalaumālié. Koeʻuhí naʻe hoko hona sinó ʻo matelie, naʻá na moʻulaloa foki ai ki he mate fakatuʻasinó pea naʻe fokotuʻu kinaua ʻi ha tuʻunga fehangahangai ʻi he māmani ko ʻení, ʻa ia ʻe malava ai ke fai ha angahala. ʻE taʻofi ʻe he mate fakalaumālié mo e fakatuʻasinó pea aʻu pē ki he faiangahalá ʻa ʻĀtama mo ʻIvi mo hona hakó mei heʻenau foki ki he ʻao ʻo e ʻOtuá.

ʻI he ʻofa taʻe-fakangatangata ʻa e Tamai Hēvaní ki Heʻene fānaú, naʻá Ne ʻomi ai ha Fakamoʻui, ʻa ia naʻá Ne ʻai ke malava ʻa ʻĀtama mo ʻIvi—mo kitautolu kotoa—ʻo fakatomala mei he angahalá. ʻE totongi ʻe Sīsū ʻetau ngaahi angahalá. Te Ne mamahi foki ʻi he ngaahi mamahi ʻa e tangata, fefine, mo e fānau kotoa pē ʻe moʻuí, kau ai ʻa e mamahi ʻo ʻetau ngaahi angahalá, laveá, mahamahakí, mo e molé. Te Ne pekia pea toetuʻu kae lava ke tau toe moʻui. Tuʻunga ʻi he meʻaʻofa taʻe-mafakatataua ʻo Sīsū Kalaisí, naʻe hanga ai ʻe he ʻOtuá ʻo ʻai ke tau lava ʻo fakatomala mei he ngaahi angahalá, ako, fakalakalaka, pea iku ʻo foki ke nofo mo Ia.

Hili ʻa e mavahe ʻa ʻĀtama mo ʻIvi mei he Ngoue ko ʻĪtení, naʻá na talangofua ki he ngaahi fekau ʻa e ʻEikí, kau ai hono foaki ʻa e veloaki ʻo ʻena tākanga monumanú ki he ʻEikí ko ha feilaulau. Naʻá na toki ʻilo kimui ko e taumuʻa ʻo e feilaulau ko ʻení ke tokoniʻi kinaua ke na manatuʻi ʻe foaki ʻe Sīsū Kalaisi ʻEne moʻuí ko ha feilaulau maʻatautolu kotoa. (Vakai, Mōsese 5:4-8.)

Ngaahi meʻa ke fakakaukau ki aí

  • Lau ʻa e Mōsese 5:11. Naʻe fakamatalaʻi fakanounou ʻe ʻIvi ʻi he veesi ko ʻení ʻa e meʻa naʻá ne ako mei heʻena aʻusia ʻi he Hingá. Neongo ʻoku tau faʻa lau ʻa e Hingá ko hano fakafeʻiloaki ia ʻo e mamahí mo e faingataʻaʻiá ki he māmaní, ka ʻoku ʻikai ke ne fakahā mai ʻa e ngaahi meʻá ni. ʻOkú ke pehē ko e hā naʻe fili ai ʻa ʻIvi ke talanoa fekauʻaki mo e Hingá ʻo hangē ko ia naʻá ne faí? Ko e hā te tau lava ʻo ako meia ʻIvi fekauʻaki mo e ngaahi taumuʻa ʻo ʻetau moʻuí?

    Naʻe akonaki ʻa Palesiteni Lāsolo M. Nalesoni ʻo pehē:

    “Koeʻuhí naʻe ikuʻi ʻe Sīsū Kalaisi ʻa e māmani hingá ni, pea mo ʻEne fakalelei maʻatautolu takitahá, te ke lava mo koe ʻo ikuʻi ʻa e māmani fonu angahala, siokita, mo fakaongosia ko ʻení.

    Koeʻuhí kuo hanga ʻe he Fakamoʻuí ʻi Heʻene Fakalelei taʻe-fakangatangatá ʻo huhuʻi kitautolu mei he vaivaí, fehalaākí, mo e angahalá, pea koeʻuhí naʻá Ne aʻusia ʻa e mamahí, loto-hohaʻá mo e mafasia kotoa pē kuó ke maʻú, pea, ʻo ka ke fakatomala moʻoni mo kolea ʻEne tokoní, te ke lava ʻo ikuʻi ʻa e māmani fakatuʻutāmakí ni.”2

    Te tau ikunaʻi fēfē nai ʻa e māmani fakamatelie hinga ko ʻení? Ko e fē ha taimi kuó ke aʻusia ai ʻa e tokoni ʻa e Fakamoʻuí ke ikunaʻi ʻa e māmaní?

Ngaahi ʻekitivitī ki he ako mo e niʻihi kehé

  • Lau fakakulupu ʻa e Sione 3:16, pea fakaafeʻi leva ʻa e kau mēmipa ʻo e kulupú ke vahevahe ʻa e meʻa ʻoku nau pehē ʻoku ʻuhinga ki ai ʻa e veesi ko ʻení. Hili iá pea lau ʻa e Mōsese 5:9, ʻa ia ʻokú ne fakamatalaʻi ʻa e fatongia ʻo Sīsū Kalaisi ko hotau Huhuʻí. Fakaafeʻi ʻa e kau mēmipa ʻo e kulupú ke vahevahe ʻa e meʻa ne nau ako mei he ngaahi veesi ko ʻení fekauʻaki mo e ʻofa ʻa e ʻOtuá mo e meʻaʻofa ʻo e feilaulau mo e Toetuʻu ʻa Kalaisí, ʻa ia ʻokú ne fakaʻatā kitautolu ke tau ikunaʻi ʻa e ngaahi nunuʻa ʻo e Hingá.

  • Lau fakakulupu ʻa e ʻAlamā 7:11–13, ʻo fakatokangaʻi ʻa e foʻi lea takitaha ʻokú ne fakamatalaʻi ha meʻa ʻoku tau aʻusia ʻi he māmani hinga ko ʻení. Hangē ko ʻení, mahalo te ke fakatokangaʻi ʻa e ngaahi foʻi lea “ngaahi ʻahiʻahí” mo e “ngaahi mahakí.” Hiki ha lisi ʻo e ngaahi lea ko ʻení ke vakai ki ai ʻa e kau mēmipa ʻo e kulupú. Hili iá pea toe lau ʻa e potufolofolá, ʻo tokanga ʻi he taimí ni ki he ngaahi foʻi lea ʻoku nau fakamatalaʻi ʻa e meʻa kuo fai ʻe Kalaisi maʻatautolú. Hiki ʻa e ngaahi foʻi lea ko ʻení ʻi ha lisi hono ua ʻi he tafaʻaki ʻo e lisi ʻuluakí. Ko e hā ʻoku akoʻi atu ʻe he ngāue ko ʻení fekauʻaki mo e Hinga ʻa ʻĀtama mo ʻIví pea mo e fatongia ʻo Sīsū Kalaisi ko hotau Fakamoʻuí?

Ako lahi ange

Konga 3

Naʻe Mahuʻinga ʻa e Hinga ʻa ʻĀtama mo ʻIví ki he Palani ʻa e ʻOtuá

ʻĪmisi
ʻĀtama mo ʻIvi mo e fānaú

Koeʻuhí ko e Hinga ʻa ʻĀtama mo ʻIví, ʻoku tau maʻu kotoa ai ʻa e faingamālie ke maʻu ha sino fakamatelie pea tau aʻusia ʻa e fiefia mo e ngaahi faingataʻa ʻo e moʻui fakamatelié. ʻOku tau maʻu foki ha ngaahi faingamālie ʻi he ʻaho kotoa pē ke fakaʻaongaʻi ʻetau tauʻatāina ke filí. Koeʻuhí ʻoku tau mavahe mei he ʻOtuá ʻo ʻikai ha manatu ki heʻetau moʻui ʻi he maama fakalaumālié, kuo pau ke tau ako mo tupulaki ʻi he tui kia Sīsū Kalaisí pea ʻi heʻetau ngaahi aʻusiá.

ʻOku mahuʻinga kotoa ʻeni ki he palani ʻa e ʻOtuá ki heʻetau fiefia taʻengatá. Ke foki kiate Ia pea hoko ʻo hangē ko Iá, kuo pau ke tau fakaʻaongaʻi ʻetau tauʻatāina ke filí ke fili ʻa e leleí kae ʻikai ko e koví. ʻI heʻetau foua ʻa e founga ako ko ʻení, ʻoku tau fai ai ha ngaahi fehalaaki. Ka ʻoku fakaʻatā ʻe Sīsū Kalaisi mo ʻEne Fakaleleí ke tau lava ʻo ikunaʻi ʻetau ngaahi angahalá pea fakamolemoleʻi mo fakamaʻa kitautolu, ʻo lava ai ke tau toe foki ki he ʻao ʻo e ʻOtuá ʻi ha ʻaho pea hoko ʻo hangē ko Iá.

Ngaahi meʻa ke fakakaukau ki aí

  • Lau ʻa e 2 Nīfai 2:11, 15, ʻo tokanga ki he fatongia ʻo e fehangahangaí ʻi he palani ʻa e ʻOtuá. Ko e hā ʻokú ke ako mei he ngaahi veesi ko ʻení fekauʻaki mo e fiemaʻu ke ʻi ai ha fehangahangaí? ʻOku uesia fēfē nai ʻe he mahino ʻokú ke maʻu ki he taumuʻa ʻo e fehangahangaí ʻa e anga hoʻo fakakaukau ki ho ngaahi faingataʻaʻiá?

  • Naʻe ʻomi ʻe he Hingá ʻa e mamahí mo e fiefiá fakatouʻosi ki he māmaní. Lau ʻa e 1 Kolinitō 15:21–22 mo e 2 Nīfai 2:19–25, ʻo kumi ki he ngaahi tāpuaki naʻe maʻu ʻe he kakai kotoa pē hili ʻa e Hingá. Ko e hā ʻokú ke ako mei he ngaahi potufolofola ko ʻení ʻo kau ki he taumuʻa ʻo e moʻuí?

Ngaahi ʻekitivitī ki he ako mo e niʻihi kehé

  • ʻOku tau ʻilo mei he folofola ʻo onopōní ʻa e ongo naʻe maʻu ʻe ʻĀtama mo ʻIvi fekauʻaki mo ʻena maumaufonó. Lau fakakulupu ʻa e Mōsese 5:10–11 . ʻE ala ʻaonga ke fili ha tangata ke ne lau ʻa e veesi 10 mo ha fefine ke ne lau ʻa e veesi 11, ʻo tokoni ki he kau mēmipa ʻo e kulupú ke fakakaukauloto ki he lea ʻa ʻĀtama mo ʻIví. Vahevahe mo hoʻo kulupú hoʻo ngaahi ongo fekauʻaki mo e ngaahi veesi ko ʻení. Naʻe tokoniʻi fēfē nai ʻa ʻĀtama mo ʻIvi ʻe heʻena tui kia Sīsū Kalaisí ke na vakai ki heʻena maumaufonó ʻi he founga naʻá na fakahokó?

  • Ko e hā ha meʻa ʻokú ne ʻomi ʻa e fiefiá kiate koé? Fakaafeʻi ʻa e kau mēmipa ʻo e kulupú ke vahevahe ʻenau ngaahi tali ki he fehuʻi ko ʻení. Hili ia pea lau fakataha ʻa e 2 Nīfai 2:25 . ʻOkú ke pehē ko e hā naʻe akoʻi ai ʻe Līhai hono fohá “ʻoku ʻi ai ʻa e faʻahinga ʻo e tangatá koeʻuhí ke nau maʻu ʻa e fiefiá”? Ko e hā ʻa e fekauʻaki ʻa e Hinga ʻa ʻĀtama mo ʻIví mo e fiefiá? Fakaafeʻi ha kau mēmipa ʻo e kulupú ke vahevahe ʻenau ngaahi fakakaukaú.

Ako lahi ange

Ngaahi Maʻuʻanga Tokoni Kehe kau ki he Hinga ʻa ʻĀtama mo ʻIví