Kapitulo 5
Ang Inspirasyon ug Kabalaan sa mga Kasulatan
Ang mga miyembro sa Simbahan kinahanglang matinud-anong magtuon sa mga kasulatan ug makugihong magsunod sa mga baruganan nga gitudlo diha sa mga sumbanang basahon.
Gikan sa Kinabuhi ni Joseph F. Smith
Sa tibuok biyahe ngadto sa Salt Lake Valley niadtong 1848, si Mary Fielding Smith naglingkod uban sa iyang anak nga lalaki nga si Joseph ug sa ubang mga sakop sa pamilya ug nagtuon sa mga kasulatan gamit ang lampara ug sulo. Kini ang mga adlaw sa pinakasayo nga espirituhanong edukasyon ni Joseph, nga naangkon gikan sa iyang inahan diha sa tolda, diha sa kampo, ug sa kasagbutan.1 Sa kaulahian sa kinabuhi, si Presidente Joseph F. Smith nahinumdom: âIsip usa ka bata nakadayeg ako, sa hilabihan, uban sa hunahuna, ug sa lig-ong paagi uban sa pagtuo, diha sa akong kalag nga ang mga pinadayag nga gihatag ngadto ug pinaagi kang Joseph ang Propeta âĤ mao ang pulong sa Dios, sama sa mga pulong sa karaang mga disipulo sa dihang nagsulat sila kabahin sa Amahan ug sa Anak. Kana nga impresyon nga nahimo ngari kanako sa akong pagkabata nagpadayon hangtud na sa tanang kamaayo ug mga kalisdanan sa sobra sa saysenta ka tuig sa aktwal ug praktikal nga kasinatian sa misyon, sa tanang mga kanasuran sa kalibutan, ug sa panimalay taliwala sa awtorisado nga mga sulugoon sa Dios.â2
Atol sa kinatibuk-ang komperensya nga gipahigayon niadtong 10 sa Oktubre 1880, ang Unang Kapangulohan sa Simbahanâsi Presidente John Taylor ug ang iyang mga Magtatambag nga sila si George Q. Cannon ug Joseph F. Smithâmipresentar ngadto sa Simbahan sa Perlas nga Labing Bililhon ug pipila ka dugang nga mga seksyon sa Doktrina ug mga Pakigsaad âisip mga pinadayag gikan sa Dios ngadto sa Simbahan ni Jesukristo sa mga Santos sa Ulahing mga Adlaw, ug ngadto sa tibuok kalibutan.â3 Pinaagi sa pagbotar nga inuyonan sa tanan, ang mga miyembro sa Simbahan midawat niini nga mga pinadayag, sa ingon mipalambo sa hugpong sa mga kasulatan sa Simbahan. Alang kang Presidente Smith, ang mga kasulatan nagpabilin nga usa ka makanunayong tinubdan sa âespirituhanong bahandi.â4 Iyang gihimo ang mga kasulatan nga kabahin sa iyang pagtulun-an sa tibuok niyang kinabuhi, ug nahitabo kadto samtang namalandong siya sa mga kasulatan nga iyang nadawat ang mahinungdanong pinadayag nga nailhan isip Doktrina ug mga Pakigsaad seksyon 138.
Mga Pagtulun-an ni Joseph F. Smith
Ang mga kasulatan mopadangat sa mga pulong sa gugma ug espirituhanong bahandi.
Ngadto [niadtong kinsa] naglibug kon unsay buhaton, sa tanang nagkadaiyang mga pagtulun-an nga anaa sa kalibutan, ako moingon: Siksika ang mga Kasulatan, tinguhaa ang Dios diha sa pag-ampo, ug dayon basaha ang mga doktrina nga napamahayag na pinaagi ni Kristo diha sa iyang wali sa bukid, ingon nga makita diha sa Mateo, ug sama sa gibalik og pagpasabut ngadto sa karaang mga santos niini nga kontinente [sa Amerika] (III Nephi). Kay nagtuon niining talagsaon nga mga sumbanan, ug nagsiksik sa hilabihan sa kamahinungdanon niining walay katugbang nga mga sentimento, mahimo kamong mohagit sa mga pilosopiya sa kalibutan, o bisan unsang moral nga mga baruganan sa paghimo sa katugbang sa wali sa bukid. Ang kaalam sa mga tawo dili kinahanglang itandi ngadto niini. Gigiyahan niini ang malinawong mga sumusunod ni Kristo aron makakaplag og kapahulayan, ug mihimo sa katawhan nga mahimong hingpit ingon nga siya hingpit. Walay laing batid sa pangatarungan ang sukad nakasulti sama sa gisulti ni Jesus, âUmari kanako.â Gikan sa sinugdanan sa kalibutan hangtud karon, walay laing batid sa pangatarungan ang sukad mituaw ngadto sa mga tawo sa mga pulong sa gugma, ni migarantiya ug mipadayag og gahum sa sulod mismo sa iyang kaugalingon sa pagluwas. âUmari kanako, kamong tanan nga nabudlay ug nabug-atan, ug papahulayon ko kamo,â mao ang iyang tawag ngadto sa tanang mga anak nga lalaki ug mga anak nga babaye sa mga tawo [Mateo 11:28].
Ang mga Santos sa Ulahing mga Adlaw mitubag sa tawag, ug sa ingon liboan ang nakakaplag og kapahulayan ug kalinaw nga lapas sa tanang panabut; ug kini bisan pa man sa anaa sa gawas, mapintas nga mga pagsulay, ang kagubot ug ang panagsungi, diin ilang naagian. Nagsalig sila sa kahibalo nga walay tawo nga makapadayag o makatudlo sa ingon nga doktrina; mao kini ang kamatuoran gikan sa Dios.5
Kana diin nagpaila labaw sa tanan sa inspirasyon ug kabalaan sa mga Kasulatan mao ang espiritu diin kini gisulat ug sa espirituhanong bahandi nga ilang gipadangat ngadto niadtong kinsa matinud-anon ug makugihong nagbasa niini. Busa, ang atong kinaiya, ngadto sa mga Kasulatan kinahanglang nahiangay sa mga katuyoan diin kini sila gisulat. Gitumong kini aron sa pagpalambo sa espirituhanong mga pagtuga sa tawo ug sa pagpadayag ug pagpalig-on sa higut sa relasyon tali kaniya ug sa iyang Dios. Ang Biblia, sama sa uban pang mga basahon sa Balaang Kasulatan, aron mapasalamatan kinahanglang pagatun-an niadtong hilig sa espirituhanong butang ug kinsa nagpangita og espirituhanong mga kamatuoran.6
Ang pinakadakong makab-ot nga mahimo sa katawhan niini nga kalibutan mao ang pagsinati sa ilang mga kaugalingon sa balaanong kamatuoran, sa hilabihan, sa hingpit, nga walay ehemplo o kinaiya sa usa ka nilalang nga nagpuyo sa kalibutan ang makapahilayo kanila gikan sa kahibalo nga ilang naangkon. âDiha sa mga tunob sa Manluluwas,â ang pinakabantugan sa tanang mga magtutudlo nga sukad nadawat niini nga kalibutan, mao ang pinakaluwas ug ang pinakasigurado nga dalan nga agian nga akong nahibaloan sa kalibutan. Atong matuhop ang mga lagda, ang mga doktrina ug balaang pulong sa Manluluwas, nga walay bisan unsa nga kahadlok nga ang panig-ingnan mapakyas sa pahinabo ug paggamit sa iyang kaugalingong mga lagda ug pagtuman sa iyang kaugalingong mga doktrina ug mga gikinahanglan.7
Ang moderno nga mga kasulatan nagtudlo kanato sa pulong sa Dios ug nagpamatuod nga si Jesus mao ang Kristo.
Pinaagi sa pagpamatuod sa Espiritu Santo sa Dios ngari kanako, ako nasayud nga kini nga basahon, ang Basahon sa Doktrina ug mga Pakigsaad, nga akong gikuptan, pulong sa Dios pinaagi kang Joseph Smith ngadto sa kalibutan, ug ilabi na gayud ngadto sa mga miyembro sa Simbahan ni Jesukristo sa mga Santos sa Ulahing mga Adlaw sa tibuok kalibutan, ug nga pinaagi sa gasa ug gahum sa Dios iyang nahubad kini nga basahon (ang Basahon ni Mormon) gikan sa orihinal niini nga pinulongan, ug gikan sa mga kinulit nga mga palid nga bulawan ngadto sa pinulongan nga ato karong gibasa sa sulod sa mga tabon niini nga basahon; ug naglangkob kini sa kahingpitan sa walay katapusang Ebanghelyo. Mogiya kini sa mga tawo ngadto sa pagbaton og kahibalo sa kamatuoran diin sila mahimong maluwas ug madala pagbalik ngadto sa presensya sa Dios ug moambit sa Iyang himaya ug walay katapusang mga kinabuhi.8
Si Kristo mismo misiak sa mga babag sa lubnganan, mibuntog sa kamatayon ug sa lubnganan ug migawas âang nahaunang gibanhaw sa mga nangamatay.â [1Â Mga Taga-Corinto 15:20.] âĤ Ang [Iyang] mga disipulo nagsaksi ug nagpamatuod sa pagkabanhaw, ug ang ilang pagpamatuod dili maduhaduhaan. Busa kini nagbarug nga matarung, ug tinuod ug matinud-anon.
Apan mao lang ba kini ang bugtong ebidensya nga atong masandigan? Wala ba kitaây lain gawas sa pagpamatuod sa karaang mga disipulo nga masandigan sa atong mga paglaum? Salamat sa Dios nga kita adunay daghan pa. Ug ang dugang nga ebidensya nga atong gipanag-iya makapahimo kanato nga mga saksi sa kamatuoran sa pagpamatuod sa karaang mga disipulo. Mobasa kita sa Basahon ni Mormon; nagpamatuod kini sa kamatayon ug pagkabanhaw ni Jesukristo sa yano ug dili masaypan nga mga pulong; mahimo kitang mobasa sa basahon sa Doktrina ug mga Pakigsaad nga naglangkob sa mga pinadayag niini nga dispensasyon, ug atong makita ang klaro ug maayong pagkahulagway nga ebidensya didto. Kita adunay pagpamatuod ni Propeta Joseph Smith, ang pagpamatuod ni Oliver Cowdery, ug ang pagpamatuod ni Sidney Rigdon, nga sila nakakita ni Ginoong Jesusâang samang tawo nga gilansang didto sa Jerusalemâug nga iyang gipadayag ang iyang kaugalingon ngadto kanila [tanawa sa D&P 76:22â24].9
Ang Basahon ni Mormon [mao] ang usa ka basahon sa kasulatan nga gihubad pinaagi sa gasa ug gahum sa Dios, kay ang tingog sa Dios mipahayag ngadto sa tulo ka mga saksi nga kini gihubad pinaagi sa gasa ug gahum sa Dios nga kini tinuod. Ang tulo ka mga saksi mipahayag ug mipamatuod sa kamatuoran niini, ug walo ka laing mga saksi, gawas kang Propeta Joseph, mipahayag nga sila nakakita sa mga palid ug nakahikap niini, ug nakakita sa mga kinulit diha niini, ug nga sila nasayud nga si Joseph Smith aduna sa mga palid diin ang Basahon ni Mormon gihubad.10
Ang Basahon ni Mormon, diin si Joseph Smith mao ang instrumento sa mga kamot sa Dios sa pagdala ngadto niini nga henerasyon, nahubad ngadto sa German, French, Danish, Swedish, Welsh, Hawaiian, Hindustani, Spanish, ug Dutch nga mga pinulongan, ug kini nga basahon pagahubaron ngadto sa laing mga pinulongan, kay sumala sa mga panagna nga nalangkob niini, ug sumala sa mga saad sa Ginoo pinaagi kang Joseph Smith pagadad-on kini ngadto sa matag nasud, ug kaliwatan, ug katawhan ubos sa tibuok kalangitan, hangtud nga ang tanang mga anak nga lalaki ug mga anak nga babaye ni Adan makabaton sa pribilehiyo nga makadungog sa ebanghelyo ingon nga kini napahiuli sa yuta sa dispensasyon sa kahingpitan sa mga panahon.11
Nga ang Dios mopakita sa iyang mga katuyoan ngadto sa mga Lamanite sa iyang kaugalingong panahon ug paagi nga walay pagduhaduha sa mga hunahuna niadtong kinsa motuo sa balaanong gigikanan sa Basahon ni Mormonâkay niana nga basahon kini nga kamatuoran gihimo nga dili masaypan tungod sa kaklaro, apan kon unsaon niya sa pagbuhat sa ingon sa matag pihong butang, ug kon unsa nga mga paagi nga iyang gamiton sa pagpahinabo sa iyang mga katuyoan kalabut niini nga butang, mahimong mga butang nga panaghap lapas sa unsa gayuy gipadayag. Usa sa mga paagi, nga atong nahibaloan, mao ang Basahon ni Mormon mismo.12
Ako moingon ngadto sa akong mga kaigsoonan nga ang basahon sa Doktrina ug mga Pakigsaad naglangkob sa pipila sa pinakamahimayaong mga baruganan nga napadayag sukad nganhi sa kalibutan, ang pipila nga napadayag sa mas dako nga kahingpitan kay sa kini napadayag sukad nganhi sa kalibutan; ug kini, agig katumanan sa saad sa karaang mga propeta nga sa kaulahiang mga adlaw ang Ginoo mopadayag sa mga butang nganhi sa kalibutan nga gitago gikan sa wala pa ang katukuran sa kalibutan; ug ang Ginoo mipadayag niini pinaagi kang Propeta Joseph Smith.13
Ako nagtuo sa kabalaan ni Jesukristo, tungod kay sukad labaw pa akong mas nahiduol sa pagpanag-iya sa aktwal nga kahibalo nga si Jesus mao ang Kristo, ang Anak sa buhi nga Dios, pinaagi sa pagpamatuod ni Joseph Smith nga nalangkob niini nga basahon, ang Doktrina ug mga Pakigsaad, nga siya nakakita Kaniya, nga siya nakadungog Kaniya, nga siya nakadawat sa mga panudlo gikan Kaniya, nga siya mituman niadto nga mga panudlo, ug nga siya karon nagbarug sa atubangan sa kalibutan isip ang katapusang bantugan, aktwal, buhi nga saksi sa kabalaan sa misyon ni Kristo ug sa Iyang gahum sa pagtubos sa tawo gikan sa temporal nga kamatayon ug usab gikan sa ikaduhang kamatayon nga mosunod sa kaugalingong mga sala sa tawo, pinaagi sa dili pagsunod ngadto sa mga ordinansa sa ebanghelyo ni Jesukristo.14
Tun-i ang sumbanang mga basahon aron makabaton og kahibalo kabahin sa pulong sa Dios.
Akong nakita kanunay sa akong kasinatian sa pagbasa sa mga tudling sa Kasulatan nga ang Espiritu nakadala sa akong hunahuna og bag-ong kahayag, ug mipakita sa akong panabut og mga hunahuna ug mga panglantaw nga daw bag-o ngari kanako, bisan pa man nga ako nahimong pamilyar niadtong mga Kasulatan ug nakabasa niini sa makadaghang higayon. Gani, adunay pagkalahi nga akong nakita nga nag-uban sa pagbasa sa pulong sa Dios, nga sa higayon nga mabasa gitimbang-timbang kini nga mopalagsik sa kalag, mopadasig sa espiritu sa tawo, ug mas mopaduol kaniya, kon mahimo, ngadto sa tuburan sa kahayag, kamatuoran, kaalam, gugma ug kahibalo. Busa, usa kini ka maayong butang alang sa mga Santos sa Ulahing mga Adlaw sa kanunay ang pagbasa sa pulong sa Dios ingon nga kini girekord diha sa Biblia, sa Basahon ni Mormon ug Doktrina ug mga Pakigsaad, ug ingon nga kini gihisgutan usab sa nag-unang mga Elder sa Simbahan uban sa panglantaw sa pagpayano sa mga balaod sa Dios ngadto sa panabut sa mga katawhan.
Ug sa pagbasa sa pulong sa Ginoo kinahanglan kitang maghunahuna sa paggamit niini ngari kanato ubos sa mga kahimtang ug sa mga kondisyon kon asa nahimutang ang atong mga kaugalingon, ug kinahanglan kitang mamalandong kon kita ba nakahimo sa mga gikinahanglan sa Ebanghelyo o wala, ug kon kita aduna ba sa Espiritu diha sa atong mga kasingkasing nga nag-uban sa buhat ug pulong sa Ginoo. Kita kinahanglan dili lamang basta mobasa aron makaingon nga kita nagbasa; apan kinahanglan kitang magbasa uban sa espiritu ug uban sa panabut, aron kita makadawat og kaayohan, ug nga ang kamatuoran mahimong ipadayag, kutob sa mahimo, ngari sa atong panabut, ug mahimo gayud nga masilsil sa atong mga hunahuna aron dili gayud kini mobiya kanato, apan maanaa kanato sama sa usa ka atabay nga magtubod ngadto sa walay katapusan nga kinabuhi, ug mahimong usa ka walay pagkapakyas nga tinubdan sa kamatuoran, sa kahayag, sa hingpit nga kalipay ug sa kalinaw diha sa atong mga kasingkasing sa kanunay.15
Ang tanang mga miyembro sa Simbahan ni Jesukristo sa mga Santos sa Ulahing mga Adlaw kinahanglang mahimong pamilyar kutob sa mahimo sa mga pulong nga girekord diha sa Bag-ong Tugon, ilabi na ang may kalabutan niadtong mga butang nga gipamulong ingon nga girekord sa mga apostoles, ug sa Manluluwas Mismo. Ang Basahon ni Mormon kinahanglang basahon og maayo, ug ang basahon sa Doktrina ug mga Pakigsaad kinahanglang basahon og maayo sa mga Santos sa Ulahing mga Adlaw. Kini ang sumbanang mga basahon sa Simbahan ug kini naglangkob sa kamatuoran, dili sayop, dili basta lamang mga pulong ug opinyon sa mga tawo, dili mga taas o mubo nga mga istorya nga dili tinuod, dili mga pagpangagpas, apan ang kamatuoran, pulong sa Dios, kay ang pulong sa Dios kamatuoran, ug kining mga butang nga ang atong mga anak nga babaye, ug atong mga anak nga lalaki, atong mga amahan ug mga inahan kinahanglang makasabut og maayo. Atong hibaloan ang kamatuoran kay ang kamatuoran makapahimo kanato ug mohimo kanato nga gawasnon gikan sa sayop, gikan sa tuo-tuo, gikan sa sayop nga tradisyon, gikan sa sayop nga siyensya o sa gitawag og siyensya, ug gikan sa walay katinoan nga mga ideya sa mga tawo ug sa walay pulos nga mga pilosopiya sa kalibutan. Kon kita makat-on sa kamatuoran nan kita mahimong gawasnon gikan niining mga sayop ug gikan sa gahum sa sayop nga abunda kaayo sa kalibutan.
âĤÂ Gusto kita nga ang atong mga anak nga lalaki ug mga anak nga babaye masayud sa kamatuoran sa Dios ug dili sa walay katinoan nga mga ideya sa kalibutan ug gusto kami nga magtuon kamo niadtong mga basahon diin kamo makabaton og kahibalo kabahin sa pulong sa Ginoo ngari kanato.
Ang uban sa atong maayo nga mga tawo magbasa og daghan sa mga basahon nga gimantala karon, popular nga gitawag og istorya nga dili tinuod [fiction] apan sila walay oras sa pagbasa sa Pulong sa Ginoo. Daghan niini nga mga basahon maanindot, apan sa kasagaran daghang mga ideya gipadayag nga maanindot lamang nga mga pulong, maayong pagkasumpay nga mga hugpong sa mga pulong o mga sentimento nga sama sa mga bulak nga namukhad diha sa punoan nga walay gamut. Tinuod nga kamatuoran inyong maangkon gikan sa mga basahon nga gidawat isip sumbanang mga basahon sa Simbahan. Akong nakita nga daghan kaayo sa atong mga tawo mas nakabasa sa mga butang nga gisulat sa pipila ka popular nga mga tagsulat kay sa mga butang kalabut sa Dios. Wala sila masayud sa usa ka butang kabahin sa tinuod nga kahulugan sa Ebanghelyo ni Jesukristo, wala sila masayud o makasabut sa usa ka butang kabahin sa mga tulumanon sa Priesthood ug sa mga baruganan sa panggobyerno sa Simbahan nga gipadayag sa Dios ngadto sa katawhan aron sa pagmintinar sa gingharian sa Dios dinhi sa yuta. Mas daghan silang nasayran kabahin sa mga istorya nga dili tinuod kay sa ilang nasayran kabahin sa Biblia, sa Basahon ni Mormon, ug sa Doktrina ug mga Pakigsaadâoo, daghan pa.16
Makapatingala kini nga makadungog sa daghang mga pangutana nga padayong gipadala sa Kapangulohan sa Simbahan, ug ngadto sa uban nakong mga kaigsoonan kinsa anaa sa nagunang mga posisyon, alang sa kasayuran kabahin sa pipila sa pinakasimple nga mga butang nga adunay kalabutan sa Ebanghelyo. Gatusan ka mga pangutana, mga komunikasyon, ug mga sulat nga gipadala ngari kanamo sa matag karon ug unya nga mangutana alang sa kasayuran ug instruksyon kabahin sa mga butang nga hilabihan gayud ka yano nga gisulat diha sa mga pinadayag sa Diosânalangkob diha sa Basahon ni Mormon, sa Doktrina ug mga Pakigsaad, sa Perlas nga Labing Bililhon, ug sa Bibliaânga daw si bisan kinsa nga tawo nga makabasa kinahanglang makasabut.17
Kita aduna sa kamatuoran diha sa ebanghelyo. Kon mao kana ang nahitabo, ug ako mohatag sa akong pagpamatuod nga kini ingon, nan kini angayan sa atong matag paningkamot sa pagsabut sa kamatuoran, ang matag usa alang sa iyang kaugalingon, ug sa pagpakigbahin niini diha sa diwa ug paggamit ngadto sa atong mga anak.âĤ Kinahanglan kining buhaton matag adlaw, ug diha sa panimalay, pinaagi sa lagda, pagtulun-an ug ehemplo.âĤ Paggahin og napulo ka mga minuto sa pagbasa og usa ka kapitulo gikan sa mga pulong sa Ginoo diha sa Biblia, sa Basahon ni Mormon, sa Doktrina ug mga Pakigsaad, sa dili pa kamo mohigda, o sa dili pa kamo moadto sa inyong inadlaw-adlaw nga trabaho. Pakan-a ang inyong espirituhanong kaugalingon diha sa panimalay, ingon man usab diha sa pangpublikong mga dapit.18
Mga Sugyot alang sa Pagtuon
-
Sa unsang paagi nga ang mga kasulatan âmogiya sa malinawong mga sumusunod ni Kristoâ ug makapahimo kanato nga hingpit? Giunsa niini sa pagtabang kaninyo aron mahimong usa ka malinawon nga sumusunod ni Kristo?
-
Unsa ang âmga katuyoan diin [ang mga kasulatan] gisulatâ? Sa unsang paagi kini ânagpalig-on sa higut sa relasyonâ tali kanato ug sa Dios?
-
Unsa ang inyong bation kon magtuon kamo sa mga kasulatan? Uban sa unsa nga kinaiya kita kinahanglang magtuon sa mga kasulatan?
-
Unsa nga mga tudling diha sa Basahon ni Mormon, Doktrina ug mga Pakigsaad, o Perlas nga Labing Bililhon ang hilabihan nga nakapalig-on sa inyong pagpamatuod nga si Jesus mao ang Kristo? Unsa nga mga tudling ang nakapalig-on sa inyong pagpamatuod kabahin sa kabalaan sa tawag ni Propeta Joseph Smith?
-
Sa unsang paagi nga ang mga katuyoan sa Dios gipakita karon sa mga kaliwatan sa mga katawhan diha sa Basahon ni Mormon?
-
Unsa ang pipila sa âpinakamahimayaong mga baruganan nga napadayag sukad nganhi sa kalibutanâ nga makita diha sa Basahon ni Mormon, Doktrina ug mga Pakigsaad, ug Perlas nga Labing Bililhon? Unsa nga kalainan ang nahimo niini nga mga baruganan diha sa inyong kinabuhi?
-
Unsa ang buot ipasabut sa pagbasa og maayo sa mga kasulatan? Nganong kinahanglan man natong buhaton ang ingon? Sa unsang paagi nga kamo nahimong hilabihan ka malampuson sa pagbasa ug pagtuon niini?
-
Unsaon man nato sa pagsiguro nga kita ug ang atong mga pamilya dili motugot sa popular nga mga basahon, telebisyon, ug ubang kalingawan sa pagkuha og prayoridad kay sa pagtuon sa mga kasulatan?
-
Unsa man ang bili sa inadlaw nga personal ug pamilya nga pagtuon sa kasulatan? Sa unsang paagi kamo o ang uban malampusong nakalakip sa pagtuon sa kasulatan ngadto sa bisi nga personal ug pamilya nga mga kinabuhi?