Tu Vakarau ka Kilikili mo Veiqaravi
Ena kune e veivanua kecega na cakamana ni kilai na matabete, ni rokovi ka vakayagataki vakavinaka na kena kaukauwa, ka vakacurumi kina na vakabauta.
Kemuni na taciqu lomani, sa dua na ka vinaka meu sota tale vata kei kemuni. Ena veigauna au dau tiko kina ena soqoni raraba ni matabete, au dau vakananuma na nodra ivakavuvuli eso na nona iliuliu vakaturaga na Kalou era sa vosa oti ena veisoqoni raraba ni matabete ena Lotu. E vuqa era sa gole yani ki na nodra icocovi tawamudu, ia mai na vakasakiti ni nodra vakanananu, mai na boto ni yalodra, kei na nodra yalololoma, me ra solia vei keda na veidusimaki vakauqeti. Au na wasea vei kemuni ena bogi nikua eso na nodra ivakavuvuli me baleta na matabete.
Mai vua na Parofita o Josefa Simici: “Na matabete sa dua na ivakavuvuli tawamudu, ka a bula kei koya na Kalou mai na tawamudu, ki na tawamudu, ka sega na kena itekitekivu se itinitini vakayabaki.”1
Mai na vosa nei Peresitedi Wilford Woodruff, eda vulica kina: “Na Matabete Tabu sai koya na salatu ena veitaratara kina na Kalou vei ira na tamata e vuravura; kei ira na italai vakalomalagi ka ra a sikova mai na vuravura ka veitaratara kei ira na tamata era lewena ka rokova na matabete ni ra se bula tiko; kei na veika kece sa vakatara na Kalou me yaco me ra vakabulai kina na tamata, mai na gauna era a tadu mai kina na tamata ki vuravura ki na gauna me vakabulai kina ko vuravura, e a vakayacori ka na vaka tu kina ena dodonu ni matabete tawamudu.”2
A vakuria o Peresitedi Josefa Simici: “Na matabete… sai koya na … kaukauwa ni Kalou e soli vua na tamata ka na rawa ni cakacaka kina na tamata e vuravura me baleta na nodra vakabulai na matavuvale vakatamata, ena yaca ni Tamana kei na Luvena kei na Yalo Tabu, ka cakacaka ena dodonu; sega ni vakasamataki wale tu ga na dodonu oqori, e sega ni kerei mai na veitabatamata era sa mate ka yali yani, ia na dodonu sa soli mai ena gauna eda bula tiko kina oqo ena nodra veiqaravi na agilosi kei na veiyalo mai cake vakadodonu sara ga mai na iserau ni Kalou Kaukauwa.”3
Kena iotioti mai vei Peresitedi John Taylor: “Na cava na matabete? … Sai koya na matanitu ni Kalou, na vanua cava ga e vuravura se mai lomalagi, mai na kaukauwa oqori, galala ni digidigi, se ivakavuvuli ni veika taucoko sara e lewai e vuravura kei lomalagi, mai na kaukauwa oqori ni veika taucoko sara era na tauri cake ka tokoni. E lewa na veika taucoko sara—e liutaka na veika taucoko sara—e tokona na veika taucoko sara—ka vakaitavi ena veika taucoko sara ni Kalou kei na dina era veitokani vata kaya.”4
Eda sa kalougata vakalevu me da tu eke ena iotioti ni gauna oqo, ni sa tu e vuravura na matabete ni Kalou. Sa ka dokai kina vei keda me da taura tu na matabete oqori. Na matabete e sega ni vaka me dua na isolisoli me vaka na kena dua na ilesilesi ni veiqaravi, e dua na galala me da laveta, ka dua na madigi me da vakalougatataka kina na nodra bula na tani.
Mai na veimadigi oqori e basika mai kina na itavi kei na ilesilesi. Au taleitaka ka dau vakamareqeta na vosa e vakaturaga, itavi kei na kena ibalebale kece sara.
Ena dua na kena ibalebale se dua tale, ena dua na gauna e vakayagataki kina se dua tale, au a sa dau lakova tiko na soqoni ni matabete ena 72 na yabaki sa oti oqo—me tekivu mai na gauna au tabaki kina me dua na dikoni niu yabaki 12. Sa totolo dina na toso ni gauna. E tosoi keda vata tiko kei na itavi na toso oqori. Na itavi e sega ni lailai sobu se veivakalailaitaki. Era yaco mai ka yali yani na veisaqasaqa vakarerevaki eso, ia na ivalu me baleta na yalo ni tamata ena ia tikoga ka sega ni malumu sobu. E vaka na domo ni ivakatagi na kaci ni Turaga vei iko, vei au, kei ira na matabete e veivanua kecega: “Raica sa kilikili ki na tamata yadua me vulica ka kila na nona itavi, ia me vakayacora ena yalodina na itavi ni ilesilesi sa digitaki kina.”5
A yaco mai na kaci ni itavi vei Atama, vei Noa, vei Eparama, vei Mosese, vei Samuela, vei Tevita. A yaco mai vua na Parofita o Josefa Simici kei ira yadua era veitaravi yani. A yaco na kaci ni itavi vua na gonetagane o Nifai ni dusimaki koya na Turaga, mai vua na tamana o Liai, me lesu tale ki Jerusalemi kei iratou na tuakana me kauta mai na peleti varasa mai vei Lepani. Eratou a vosakudrukudru na tuakai Nifai, ka kaya ni dua na ka dredre e kerei vei iratou. Na cava a tukuna o Nifai? E kaya o koya, “Au na lako ka kitaka na ka sa vakarota na Turaga, ka niu kila ni sa dau vakarautaka na Turaga na sala me ra rawata kina na luve ni tamata na ka kece sa vakarota vei ira ko Koya.”6
Ni yaco mai vei iko kei au na kaci vata oya, na cava e daru na sauma kina? Daru na vosa kudrukudru beka, me vakataki rau o Leimani kei Lemueli, ka kaya, “Ni sa rui dredre na ka au talai rau kina”?7 Se eda na, dui kaya yadua vata kei Nifa, “Au na lako ka kitaka”? Se eda na lomasoli me da veiqaravi ka talairawarawa?
Ena so na gauna e vaka me dau ka lialia na vuku ni Kalou se sa rui dredre, ia e dua na lesoni cecere duadua ka yaga e rawa ni da vulica ena bula oqo sai koya ni vosa na Kalou ka talairawarawa kina na tamata, na tamata oqori ena donu tikoga.
Niu vakasamataka na vosa itavi kei na ivakarau e rawa ni vakavutuniyautaki kina na noda kei na nodra bula na tani ena noda qarava na noda itavi, au nanuma lesu na vosa a vola e dua na dauniserekali kilai ka dauvolavola talega:
Au moce ka qai tadra.
Ni ka rekitaki na bula.
Au yadra ka raica
Ni bula e itavi
Au cakava ka qai raica
Ni ka rekitaki na itavi.8
A biuta ena dua tale na kena ibiubiu o Robert Louis Stevenson. E kaya o koya, “Au kila na cava na marau, niu sa cakava oti na cakacaka vinaka.”9
Ni da qarava na noda itavi ka vakayagataka na matabete, eda na kunea na reki dina. Eda na vakila na vakacegu ni da sa vakacavara na noda itavi.
Eda sa vakavulici ena itavi bibi ni matabete ka tu vei keda, se i Eroni se Matabete i Melikiseteki. Au vakauqeti kemuni mo ni vakasamataka na itavi oqori ka cakava na veika kece e tu vei kemuni na kena kaukauwa mo ni qarava vakavinaka. Me da rawa ni kitaka vakakina, sa dodonu vei keda yadua me da kilikili. Me vakarau tu na ligada, liga savasava, kei na liga sa tu vakarau me da vakaitavi ena kena vakarautaki na veika ena vinakata na Tamada Vakalomalagi me ra rawata mai vua o ira na tani. Kevaka eda sega ni kilikili, e rawa ni yali vei keda na kaukauwa ni matabete; ia kevaka sa yali vei keda, sa yali kina vei keda na ka me rawa kina na bula vakacerecerei. Me da kilikili me da veiqaravi.
O Peresitedi Harold B. Lee, e dua na qasenivuli cecere ena Lotu, e kaya: “Ni sa taura e dua na matabete, sa yaco me mata ni Turaga. Sa dodonu me raica na nona ilesilesi me vaka ni talai koya tiko na Turaga.”10
Ena iKarua ni iValu Levu, ena iwase taumada ni 1944, a yaco e dua na ka ka vakaitavi kina na matabete ni ra taura tiko na Kwajalein Atoll na mataivalu digitaki ni Amerika, e dua na tiki ni Yatu Masela ka tu ena Wasa Pasivika rauta ni veimama kei Ositerelia kei Awai. Na veika a yaco ena gauna oya a tukuna e dua na daunitukutuku—sega ni lewe ni Lotu—ka a cakacaka tiko ena dua na niusipepa mai Awai. A vola na veika oqo ena itukutuku ni niusipepa ena 1944, e vakamacalataka kina ni a tiko o koya kei na so tale na daunitukutuku e dakudratou na mataivalu digitaki ena Kwajalein Atoll. Ni ratou toso tiko ki liu, eratou raica e dua na lewe ni mataivalu gone ni vude tu vakatoboicu e wai, ka rawa ni laurai ni sa mavoa koto vakaca. E damudamu na wai vodea wavokiti koya ena nona dra. Ka ratou qai raica e dua tale na sotia digitaki ni torova tiko yani na nona itokani sa mavoa tu. Sa mavoa tale toka ga na ikarua ni sotia digitaki, sa lili wale toka ga e yasana na ligana imawi. E laveta cake na ului koya sa vude tu me kakua ni luvu. Ena domobula a kaci veivuke. Eratou raica tale yani na daunitukutuku na gonetagane e taura tu ka kaya lesu yani, “Cauravou, sa sega tale ni dua na ka e rawa ni da cakava vua na gonetagane oqori.”
“Oti,” qai vola na daunitukutuku, “Au qai raica e dua na ka au se bera vakadua ni raica e liu.” Na gonetagane oqo, ni sa mavoa toka mada ga vakaca, a qalo yani ki baravi kei na yagona nona itokani sotia ka vaka ni sa mate koto. A biuta na ului nona itokani e duruna. … Sa dua dina na iyaloyalo—oi rau na gonetagane mavoa tu vakaca—erau … savasava, ka cauravou vakasakiti na kedrau irairai, ena itutu leqa sara mada ga erau tu kina. Qai cuva sobu na ului koya e dua vei rau vua na kena ikarua ka kaya, ‘Au sa vakaroti iko, ena yaca i Jisu Karisito ena kaukauwa ni matabete, mo bula tikoga me yacova na gauna au rawata mai kina na veivuke vakavuniwai.’” A tinia vakaoqo na daunitukutuku na italanoa oqo: “Keitou sa tu oqo e valenibula na lewe tolu, [oi rau na sotia digitaki kei au]. Era sega ni kila na vuniwai [se rau a bula rawa mai vakacava], ia au kila o au.”11
Ena kune e veivanua kecega na cakamana ni kilai na matabete, ni rokovi ka vakayagataki vakavinaka na kena kaukauwa, ka vakacurumi kina na vakabauta. Ni sa vakaisosomitaki na lomalomarua ena vakabauta, ni sa vakaotia yani na nanumi koya ga na veiqaravi sega ni nanumi koya, sa na vakayacora na kaukauwa ni Kalou na Nona inaki.
E rawa ni yaco malua mai na kaci ni itavi ni da qarava na itavi eda lesi kina o keda eda taura tu na matabete. A kaya o Peresitedi George Albert Smith, na iliuliu maqosa ka mana oya, “sa nomu itavi taumada mo vulica na veika e vinakata na Turaga, oti ena kaukauwa kei na igu ni Nona Matabete tabu vakalevulevuya na nomu veikacivi e matadra na kainomu … me ra marau kina na tamata ni ra muri iko.”12
Na kaci ni itavi vakaoqori—na kaci sega soti ni kilai levu ka sega ni cala ni na vukea na kena vakabulai na yalo—a yaco mai vei au ena 1950 niu se qai kacivi vou meu bisopi. E vuqa na noqu itavi vakabisopi ka ra duidui, kau tovolea ena kena vinaka duadua au rawata meu cakava na veika kece e gadrevi vei au. A vakaitavi tiko o Amerika ena gauna oya ena duatani na ivalu. Baleta ni ra a veiqaravi voli e vuqa na noda lewenilotu ena veiqaravi vakaiyaragi, a yaco mai e dua na ilesilesi mai na itikotiko liu ni Lotu me vakarautaki vei ira yadua na sotia me ra sauma na iTukutuku ni Lotu kei na Improvement Era, na mekasini ni Lotu ena gauna oya. Me kena ikuri, a kerei vei ira kece na bisopi me ra vola e veivula e dua na ivola vei ira yadua na sotia mai na nodra tabanalevu. Na neitou tabanalevu e 23 na kena tagane vakaunifomu. Ena nodra sasaga na veikuoramu ni matabete, era vakarautaka kina na ilavo ni saumi ivolatabaki. Au qarava na cakacaka, io na itavi, meu vola e 23 na ivola e veivula yadua. Ena veiyabaki sa oti yani oqo se tu ga vei au na ilavelave ni noqu ivola kei na kena isau e ciqomi. E dau turu rawarawa na wainimata ni ra wiliki tale na ivola oqo. E ka rekitaki me da kila na nona bole e dua na sotia me bulataka na kosipeli, nona lewa e dua na dausoko me maroroya tikoga na vakabauta kei na nona matavuvale.
Ena dua na yakavi au a solia vua e dua na marama ena tabanalevu na 23 na ivola ni vula oya. Na nona itavi me vakacuruma ka vakadodonutaka toka na itikotiko ni vakaumeli dau veisau e veigauna. A raica e dua na waqanivola ka taroga ena matadredredre, “Bisopi o sega beka ni dau yalolailai? Oqo tale e dua na ivola vei Baraca Bryson. Oqo na ika 17 ni ivola o sa vakauta vua ka sega ni saumi mai.”
Au sauma vaqo, “Io, de qai kena vula beka oqo.” Me vaka ni a qai yaco, ni oya na kena vula. Qai sauma mai ena imatai ni gauna na noqu ivola. Na kena isau mai vua e ka vakamareqeti, e dua na iyautalei. E veiqaravi tiko ena dua na baravi vakayawa sara, tu duadua, dau vakanananu i vale, galili. A vola vaqo, “Kivei Bisopi, Au sega soti ni dauvolaivola.” (Au a rawa beka ni tukuna vua oya ena tolu na vula yani ki liu.) E tomana na nona ivola, “Vinaka vakalevu na iTukutuku ni Lotu kei na mekasini, ia mai na veika kece vinaka vakalevu na ivola yadua. Au sa cega e dua na tabana vou. Au sa tabaki meu bete ena Matabete i Eroni. Sa sinai na yaloqu. Au sa tamata mamarau.”
E sega ni marau vakalevu cake o Baraca Bryson mai vei nona bisopi. Au sa vulica na ivakaraitaki ni kena dau cavuti na ivosavosa, “Cakava nomu itavi; ena kena vinaka duadua. Laiva na kena vo vua na Turaga.”13
Ena vica na yabaki i muri, niu tiko voli ena iTeki na Salt Lake Cottonwood ni kena peresitedi voli o James E. Faust, au qai talanoataka kina na itukutuku oya ena kena sagai me vakayaloqaqataki na nodra nanumi na neimami sotia. Ni oti na soqoni, a lako mai e dua na cauravou totoka, A taura na ligaqu e ligana ka taroga, “Bisopi Monson, ni se nanumi au tiko?”
Au qai kila vakasauri o cei o koya. “Baraca Bryson!” Au cavuta yani. “Sa vakaevei tiko? Na cava o sa cakava tiko ena Lotu?”
Ena yalomalua kei na yalodei, e kaya mai, “Au vinaka tiko. Au sa veiqaravi tiko ena mataveiliutaki ni noqu kuoramu ni italatala qase. Vinaka tale vakalevu na nomuni dau kauwaitaki au kei na ivola o dau vakauta yani kau dau vakamareqeta.”
Kemuni na taciqu e gadreva tu ko vuravura na noda veivuke. Eda sa cakava tiko beka na veika kece e dodonu me da cakava? Eda nanuma tiko beka na vosa nei Peresitedi John Taylor: “Kevaka o sega ni vakalevulevuya na nomu ilesilesi, ena tarogi iko na Kalou ena vukudra o ira a rawa ni o vakabula kevaka o qarava na nomu itavi”?14 E tu na yava me da vakadeitaka, na liga me da qumia, na vakasama me da vakayaloqaqataka, na yalo me da vakauqeta, kei na tamata me da vakabula. Sa waraki iko tu na veivakalougatataki ni tawamudu. E nomu na galala mo kakua ni sarasara ia mo vakaitavi ena buturara ni veiqaravi vakamatabete. Me da vakarorogo ki na ivakananumi veivakayavalati ena iVola i Jemesa: “Dou muria na vosa ka kakua ni rogoca walega, ka vakaisini kemudou kina vakai kemudou.”15
Me da vulica ka vakasamataka na noda itavi. Me da tu vakarau ka kilikili tu me da veiqaravi. Me da muria na we ni yavana na iVakavuvuli ena noda qarava na noda itavi. Ni daru lakova na sala a lakova ko Jisu, e daru na kila ni na levu cake sara o Koya mai vua na gonelailai mai Peceliema, e levu cake mai na luvena na matai, e levu cake mai na qasenivuli cecere duadua sa mai bula oti. Eda na yaco me da kilai Koya ni Luve ni Kalou, na noda iVakabula ka noda Dauveivueti. Ena gauna e yaco mai kina Vua na kaci ni itavi, a sauma o Koya ena, “I Tamaqu me yaco ga na lomamuni, ka me nomuni tikoga na vakarokoroko ka sega ni mudu.”16 Me da cakava vakakina o keda yadua, sa noqu masu ena Yacana savasava, na yaca i Jisu Karisito, na Turaga, emeni.