’Ia ha’eha’a noa ’oe
Nā Elder Steven E. Snow
Nō te Hitu ’Ahuru
E tauturu te ha’eha’a ia tātou ’ia riro ’ei metua, ’ei tamaiti ’e ’ei tamahine, ’ei tāne ’e ’ei vahine, ’ei ta’ata tupu ’e ’ei hoa maita’i a’e.
’Auē te ha’amaita’ira’a nō tātou te mau hīmene nō te ha’amorira’a nā roto i te hīmenera’a. I roto i te mau purera’a a te ’Ēkālesia, « e tītau te mau hīmene i te Vārua o te Fatu, e fa’atupu i te mana’o fa’atura, e tāhō’ē ia tātou ’ei mau melo, ’e e hōro’a ho’i i te hō’ē rāve’a ia tātou nō te pūpū i te mau ha’amaita’ira’a i te Fatu. Tē vai nei te tahi mau ha’api’ira’a fa’ahiahia roa i roto i teie mau hīmene tā tātou e hīmene nei ».1
Ma’a ’āva’e noa i muri mai i te fa’anahora’ahia te ’Ēkālesia, ’ua fāri’i te peropheta Iosepha Semita i te hō’ē heheura’a nō tāna vahine ’o Emma. ’Ua fa’aue te Fatu iāna ’ia « mā’iti i te hō’ē mau hīmene mo’a, mai te au i te hōro’ahia atu ia ’oe, ’o te riro ’ei ha’amāuruurura’a iā’u, ’ia vai te reira i roto i tā’u nei ’ēkālesia ».2
’Ua ha’aputu Emma Smith i te tahi mau hīmene mātāmua tei ’itehia i roto i teie buka nō te matahiti 1836 i Kirtland.3 E 90 noa hīmene i roto i teie buka iti rairai. E rave rahi e mau hīmene nō te mau fa’aro’o porosetani. E piti ’ahuru ma ono a’e tei pāpa’ihia e William W. Phelps, tei fa’aineine ’e tei tauturu i muri iho i te nene’ira’a o te buka hīmene. Te mau parau noa tei pāpa’ihia ; ’aita e nota. ’Ua riro roa mai teie buka hīmene iti ’ei ha’amaita’ira’a rahi nō te mau melo mātāmua o te ’Ēkalesia.
Te nene’ira’a buka hīmene ’āpī roa a’e nā roto i te reo peretane, ’ua pūharahia ïa i te matahiti 1985. E rave rahi hīmene tā Emma i mā’iti i terā mau matahiti mātāmua ra e vai noa mai ra i roto i te buka hīmene, mai nā hīmene « ’Ua ’ite au tē ora nei tō’u Fatu » ’e « ’Auē te pa’ari ».4
Te hō’ē hīmene ’āpī tei tu’uhia i roto i te buka hīmene nō 1985, ’o te hīmene ïa « ’Ia ha’eha’a noa ’oe ».5 ’Ua pāpa’ihia teie himene marū e Grietje Terburg Rowley, tei fa’aru’e mai i te matahiti i mā’iri. ’Ua tomo ’oia i roto i te ’Ēkālesia i te matahiti 1950 i Hawaii, tē ha’api’i ra ’oia i te tamari’i. ’Ua tāvini te tuahine Rowley i roto i te tōmite rahi nō te ’ohipa hīmene ’e ’ua tauturu ho’i ’ia fa’atano i te mau hīmene nō te mau reo ’e’ē. ’Ua fa’atumu ’oia i te mau parau nō « ’Ia ha’eha’a noa ’oe » i ni’a i e piti ’īrava : Te Parau Ha’api’ira’a ’e te mau Parau Fafau 112:10 ’e Etera 12:27. Tē tai’o nei te Etera : « ’E ’ia tae mai te ta’ata iā’u nei, e fa’a’ite atu ai au ia rātou i tō rātou paruparu. Tē hōro’a noa ra vau i te paruparu i te ta’ata, ’ia tupu tō rātou ha’eha’a… ’e ’ia fa’aro’o iā’u, ’ei reira e fa’ariro vau i te mau mea paruparu ’ei mea ’eta’eta nō rātou ».
Mai te tahi ato’a mau hīmene a te ’Ēkālesia, tē ha’api’i nei « ’Ia ha’eha’a noa ’oe » i te mau parau mau mā ’e te ’ōhie. Tē ha’api’i nei te reira ia tātou ē, mai te peu e fa’aha’eha’a tātou ia tātou, e pāhonohia tā tātou mau pure ; e ’oa’oa tātou i te mana’o hau ; e tāvini manuia atu ā tātou i roto i tā tātou mau pi’ira’a ; ’e, mai te peu e ha’apa’o maita’i noa tātou, i te hope’a e ho’i atu tātou i mua i te aro o tō tātou Metua i te Ao ra.
’Ua ha’api’i te Fa’aora i te feiā i pe’e Iāna ē, e ti’a ia rātou ’ia fa’aha’eha’a mai te tamari’iri’i nō te tomo i roto i te basileiā i te ra’i.6 ’Ia ha’api’i tātou i tā tātou mau tamari’i, tītauhia ia tātou ’ia tauturu ia rātou ’ia vai ha’eha’a noa ’a pa’ari noa ai. ’Aita tātou e rave i te reira nā roto i te fa’afatifatira’a i tō rātou vārua nā roto i te hāmani-’ino-ra’a ’e te fa’a’eta’eta-roa-ra’a i tā tātou ha’api’ira’a. ’A aupuru noa ai tātou i te ti’aturira’a i roto ia rātou iho ’e te fa’aturara’a ia rātou iho, tītauhia ’ia ha’api’i tātou ia rātou i te mau maita’i nō te nounou ’ore, te marū, te ha’apa’o, te ’orera’a e te’ote’o, te peu maita’i ’e te ’orera’a e ’ōfefa (prétentieux). E ha’api’i tātou ia rātou ’ia ’oa’oa i te mau manuiara’a o tō rātou taea’e, tuahine ’e mau hoa. ’Ua ha’api’i te peresideni Howard W. Hunter ē, « tā tātou māna’ona’ora’a mau, ’ei tō vetahi ’ē ïa manuiara’a e ti’a ai ».7 ’Aita ana’e, e vaivai noa te mana’o o tō tātou mau tamari’i i ni’a i te fa’a’ite’itera’a ia rātou iho ’e te fa’ahemora’a i te tahi, te fe’i’i ’e te ’ino’inora’a i tō vetahi ’ē upo’oti’ara’a. ’Ua māuruuru roa vau i tō’u metua vahine i tō’u vai-tamari’i-ra’a, ’ia ’ite ’oia ē tē fa’a’oru ra vau, e parau mai ’oia, « Tamaiti, ma’a ha’eha’a ri’i i teienei, e maita’i ’oe ’āraua’e ».
E ’ere rā te ha’eha’a i te ha’api’ira’a e tano noa i te tamari’i. Tātou pā’āto’a e ti’a ’ia tūtava nō te fa’aha’eha’a atu ā. E mea faufa’a rahi te ha’eha’a nō te noa’ara’a mai te mau ha’amaita’ira’a o te ’evanelia. E tauturu te ha’eha’a ia roa’a te ’ā’au tātarahapa i te taime e hara tātou ’e ’aore rā ’ia hape tātou, ’e nā te reira e tauturu ia tātou ’ia tātarahapa. E tauturu te ha’eha’a ia tātou ’ia riro ’ei metua, ’ei tamaiti ’e ’ei tamahine, ’ei tāne ’e ’ei vahine, ’ei ta’ata tupu ’e ’ei hoa maita’i a’e.
I te tahi pae, e tūparari te te’ote’o faufa’a ’ore i te mau aura’a ’utuāfare, te mau fa’aipoipora’a ’e e ha’amou ho’i i te hoara’a. E mea faufa’a ta’a ’ē ’ia ha’amana’o i te ha’eha’a i te taime e ha’amata te mārōra’a i roto i te fare. ’A feruri na i te mau ’ā’au e pāruruhia i te māuiui mai te peu e ha’eha’a ’outou nō te parau ē, « Tē tātarahapa nei au » ; « ’Ua rahi roa tā’u » ; « E aha tā ’oe e hina’aro iā’u ’ia rave ? » ; « ’Aita vau i feruri maita’i » ’e « ’Ua ’oa’oa roa vau ia ’oe ». ’Āhani ē e fa’a’ohipa-rahi-hia teie mau parau iti, e iti mai te mārōra’a ’e e rahi mai te hau i te fare.
Pinepine ē, nā te orara’a noa e riro mai ’ei ’ohipa fa’aha’eha’a. Te tahi ’ati ’e te ma’i, te pohera’a te ta’ata herehia, te fifi i roto i te mau aura’a, ē tae noa atu i te mau fifi moni ’o te nehenehe e fa’atūturi roa ia tātou ia raro. Nō tātou ānei te hape ’e ’aore rā ’aita, ’aita rā, nō te tahi ānei fa’aotira’a hape ’e te ferurira’a hape, e fa’aha’eha’a mau teie mau tāmatara’a ato’a ia tātou. ’Ia mā’iti tātou ’ia au maita’i noa i te vārua ’e ia vai ha’eha’a noa ’e ’ia auraro i te ha’api’ira’a, e riro tā tātou mau pure i te parau pāpū a’e i tō tātou hina’aro ’e e tupu rahi mai te fa’aro’o ’e te ’itera’a pāpū ’a upo’oti’a ai tātou i te mau ’ati rahi o te orara’a tāhuti nei. Tātou pā’āto’a tē tia’i maoro nei i te fa’ateiteira’a, nā mua rā te reira e tupu ai, e ti’a ia tātou ’ia fa’aitoito ā nā roto i tei parauhia te « ’āfa’a nō te ha’eha’a ».8
’A rave rahi matahiti i ma’iri, ’ua pēpē maita’i tā māua tamaiti 15 matahiti, ’o Eric, i te upo’o. ’Ua māuiui roa tō māua ’ā’au i te ’itera’a iāna i roto i te coma. ’Ua parau mai te mau taote ē, ’aita e pāpū te ’ohipa e tupu mai. E mea pāpū, ’ua ’oa’oa roa mātou i te ha’amatara’a ’oia i te ara’ara mai. I mana’o ai mātou ē, e maita’i mai teie ’ohipa, ’ua hape rā mātou.
I te arara’a mai ’oia, ’aita tāna e nehenehe e haere, e paraparau ’e e tāmā’a ’ona ana’e. ’E ’ino roa atu, ’aita ’oia e ha’amana’o i te mau mea i tupu noa a’enei. E ha’amana’o ’oia i te mau mea nā mua a’e i teie ’ati, ’eita rā e nehenehe i te mau ’ohipa i muri noa iho, tae noa atu te mau mea i tupu noa a’enei, ma’a minuti noa.
Nō te hō’ē maorora’a, ’ua pe’ape’a mātou e vai noa tōna ferurira’a i te fāito taure’are’a 15 matahiti. E mea ’ōhie roa ho’i te mau mea nō teie tāmaiti hou i teie ’ati. E mea pāutuutu maita’i ’e te tuiro’o, ’e tere maita’i te ha’api’ira’a. Nā mua a’e, mea teatea maita’i tōna ananahi ; i teienei rā, tē pe’ape’a ra mātou ’aita tōna ananahi, ’aita e mea e ha’amana’o mai ’oia. I teienei tē taputō ra ’oia nō te ha’api’i i te mau mea iti ’ōhie roa ino. ’Ua riro te reira ’ei taime fa’aha’eha’a rahi iāna. ’Ua riro ato’a te reira ’ei taime fa’aha’eha’a rahi i tōna nā metua.
Te parau mau, ’ua uiui te mana’o nō te aha teie ’ohipa i ni’a ia mātou. I tūtava noa na ho’i mātou i te rave i te mea maita’i. ’Ohipa mātāmua roa nō tō mātou ’utuāfare te orara’a i te ’evanelia. ’Aita mātou i ta’a ri’i a’e nō te aha ra teie ’ohipa māuiui i ni’a ia mātou. Topa roa mātou i ni’a i tō mātou turi ’āvae ’a hāro’aro’a ai ē, e tau ’āva’e, e matahiti paha, nō te rapa’au iāna. ’E te mea fifi roa, ’o te ta’a-marū-ra’a ïa ia mātou ē, ’eita roa atu ’oia mai mātāmua ra.
I te roara’a o terā taime, e roimata iti rahi tei mani’i ’e e pure ateate tā tō mātou ’ā’au i ’ū’uru. Nā roto i te mata o te ha’eha’a, ’ua ha’amata marū mai mātou i te ’ite i te mau semeio iti i ni’a i tā māua tamaiti i roto teie taime māuiui mau. Ha’amata mai nei ’oia i te maita’i mai. E mata ’ana’anatae e ’itehia ra i ni’a i tōna huru ’e tōna hōho’a.
I teie mahana, ’ua fa’aipoipo tā māua tamaiti Eric i te hō’ē hoa maita’i roa, ’e e pae tamari’i tā rāua. E mea au nāna tāna tōro’a ta’ata ha’api’i ’e tāna ’ohipa tauturu i te huira’atira, ’e i te ’Ēkālesia. Hau roa atu, tē tāmau nei ’oia i te ora mai tāua vārua ha’eha’a ra tāna i ’āpī mai ’a maoro i teienei.
E mai te peu e ha’eha’a tātou hou ’a haere ai nā roto i te « ’āfa’a nō te ha’eha’a » ? ’Ua ha’api’i Alama :
« E ao ho’i tō rātou, ’o te fa’aha’eha’a noa ia rātou iho, ’aore i tu’u-’ū’ana-hia i raro ».
« ’Oia ïa, e ao rahi a’e [tō rātou] i tō te ta’ata i fa’aha’eha’ahia ».9
Mai ia Alama, ’ua māuruuru vau i te mau peropheta tei ha’api’i mai ia tātou i te faufa’a o teie huru hanahana. ’Ua parau Spencer W. Kimall, te 12ra’a o te Peresideni o te Ekalesia : « Nāhea te hō’ē ta’ata e fa’aha’eha’a ai ? Nō’u nei, e ti’a iāna ’ia ha’amana’o i tōna vaira’a. Tei hea tōna vaira’a ? I raro a’e i te Fatu. Nāhea ’oia i te ha’amana’o ? Nā roto i te pure mau ’e te tāmau ’e te ha’amori ’e te māuruuru ».10
E’ita ihoa ïa tātou e māere i te hīmene au roa a te peresideni Kimball, « Hina’aro vau ia ’Oe ».11 Tē parau nei Elder Dallin H. Oaks ē, ’o teie te hīmene i hīmene-pinepine-hia e nā Taea’e i roto i te hiero i te mau matahiti mātāmua ’oia i roto i te pupu nō te Tino ’Ahuru Ma Piti. ’Ua parau ’oia ē, « E hi’o mana’o na i te pūai vārua o te tahi o nā tāvini a te Fatu tē hīmene ra i teie hīmene hou ’a pure ai nō tōna arata’ira’a nō te rave fa’aoti i tā rātou mau hōpoi’a mana hope ».12
Tē fa’a’ite pāpū nei au i te faufa’a rahi o te ha’eha’a i roto tō tātou orara’a. ’Ua māuruuru roa vau i te mau ta’ata mai te tuahine Grietje Rowley tei pāpa’i i teie mau parau fa’auru ’e te pehe ’o tē tauturu nei ’ia tātou ’ia ha’api’i i te ha’api’ira’a tumu nō te ’evanelia a Iesu Mesia, ’o te ha’eha’a ato’a ho’i. ’Ua māuruuru vau ’ua vaiihohia mai teie faufa’a ’āi’a nō tātou, ’o tē tauturu nei ia tātou ’ia ha’amori nā roto i te hīmene, ’e ’ua māuruuru vau nō te ha’eha’a. ’O tā’u nei pure ’ia tūtava tātou pā’āto’a i te fa’aha’eha’a ia tātou i roto i te orara’a ’ia riro mai tātou ’ei mau metua, ’ei mau tamaiti ’e ’ei mau tamahine, ’ei mau feiā pe’e i te Fa’aora, maita’i a’e. Nā roto i te i’oa o Iesu Mesia ra, ’āmene.