Tiaki Tina Waakinako n te Mwakuri ae Rangi ni Kakawaki?
Ti riai n uringnga n taainako te bwai ae riki nakoia Iotebwa ao Hyrum Smith mai imwiin te bwai are a tia ni karaoia, n raonaki ma tabeman ake a kakaonimaki mwaane, aine, ao ataei, ni katea te Ekaretia.
Ko bati n rabwa, Beretitenti, ibukin te kaukuuki ae tamaroa. Tari ao mwaneu, 215 te ririki n nako. e bungiaki te ataeinimwaane nakoia Iotebwa ao Lucy Mack Smith i Vermont ni mwakoron te aba ae kinaki ae New England i meanginmainiku n te United States.
Iotebwa ao Lucy Mack a kakoaua Iesu Kristo, a kamatebwai booki aika tabu, a tataro ma nanoia, ao a mwakuri ma onimakinan te Atua.
A arana natiia te mwaane ae a tibwa bungiaki bwa Iotebwa Timiti te Teei.
Ibukin te utu ae Timiti, e taku Brigham Young: “Te Uea e ataa [Iotebwa Timiti], ao tamana, ao taman tamana, ao aia bakatibu rikaaki nakon Aberaam, ao mairoun Aberaam nakon te ieka, man te ieka nakon Enoka ao mairoun Enoka nakon Atam. E a tia n taratara te utu anne ao te rara are e nako mai iai man te raraa n utu nakon bungiakin te mwaane anne. [Iotebwa Timiti] e a kaman katabuaki ngkoa n te maiu are akea tokina.”1
N tangiraki irouia ana utu, Iotebwa te Teei e rangi n irekereke ma tarina ae Hyrum, ae onoua ana ririki ngke e bungiaki Iotebwa.
N Okitobwa ae nako, I tekateka irarikin atiibun te tabo ni kanaiai ae mena ni mweengaia ae uarereke Timiti i Sharon, Vermont, n te tabo are e bungiaki iai Iotebwa. I namakina ana tangira Hyrum ibukin Iotebwa ao n iangoia ngke e tautaua tarina ae uarereke inanon baina ao n reireinna arona n nakonako.
Te Karo ao te Tina n te Timiti a rinanon taian kangaanga, ni kairoroaki bwa a na mwaing ma aia utu n tai aika a mwaiti imwaain ae a taenikai mai New England ao ni karaoa aia babaire ma te ninikoria ni mwaing nako maeao ae raroa n te titeiki ae New York.
Ibukin katiteuanaakia te utu aei, a tokanikai iaon taian kangaanga ao a bane ni kaitarai mwakuri aika a kabwaranano ao ni manga waakinna aroia mai moana iaon tebubua te eka (0.4 km2) te aono ae onrake n te buakonikai i Manchester, ni kaan ma Palmyra, New York.
I aki koaua ngkana angiira a ataa te kangaanga n te rabwata ao n te namakin are e reke irouia te utu ae te Timiti ni manga moan katean aroia n te tabo ae boou—ni kaitiaka te aba, uniki aroka ao te tawaana, katea te auti te kai ao tabeua te tabo ni man, mwakuri ni kabooaki, ao karaoi bwaai ni boobwai n te mweenga ni kabonakoi n te taaun.
N te tai are a roko te utu i maeaon New York, e mwaiti te ingainganano ibukin te aro—ae e ataaki n rongorongon Amerika bwa te Kauatai ni Korakora n te Kakaonimaki nakon te Aro.
N tain te kauntaeka aei ao te kangaanga ae riki ibuakoia bootaki n aro, Iotebwa e rinanon te mii ni burabeti ae moan te kamiimi, ae e tataaki ngkai bwa Te Moan Kaotioti. Ti tekeraoi bwa iai aua mwiin rongorongo iaon te bwai ae e riki anne are N a taetae iaona.2
E koreia Iotebwa: “N tain te ingaingannano ae korakora aei [n te aro] au iango e bon kaungaaki n iangoia ma nanou ao te aki rau ae korakora; ma e ngae ngke au namakin a bon nano ao a nene n angin te tai, e ngae n anne I bon kararoaai man botaki aikai, e ngae ngke I ira aia botaki n taromauri n tabetai ngkana e reke taina. … [Ma] moan te korakora te mangaongao ao te bobuaka i buakoia aaro aika kakaokoro, n te aro are e a kangaanga n reke iroun te kairake n ai arou, ao n aki taneiai ma aomata ao bwaai, bwa e na motikia raoi bwa antai ae eti ao ae kairua.”3
Iotebwa e rairaki nakon te Baibara ni kakaea kaekaan ana titiraki ao ni wareka Iakobo 1:5: “Ngkana akea ana rabakau temanna i buakomi, ao e na butia te Atua, ae tituaraoi n angangania aomata ni kabaneia, ao n aki ngurengureakiniia; ao e na bon anganaki.”4
E koreia: “Akea te mwakoro ni kibu ni koroboki aika tabu ae roko ma te mwaaka ae korakora nako nanon te aomata nakon aei n te tai aei nako nanou. E tara n ae rin ma te mwaka ae korakora nakon namakin ni kabane i nanou. I karaua n iangoia ni kaokiokia.”5
E ataia Iotebwa bwa te Baibara akea inanona kaekaan ni kabane taian titiraki n te maiu; ma e reireiniia mwaane ao aine bwa a na kanga ni kunei kaekaan aia titiraki man te reitaki ae kaineti nakon te Atua rinanon te tataro.
E reitia: “Ngaia are, ni kaineti ma aio, korakoran nanou ni bubutia te Atua, I nakon te buakonikai bwa N na kataia. Bon te moaningabong ae e tamaroa, te bong ae raoi, ni moan tain bwebweraken aroka n te nga wanibubua ao uabwi.”6
N tai ae waekoa imwiina, Iotebwa e taku “[e tiku te] ota i aou [ao] I noriia uoman Aomata, ake raneaneaia ao mimitongiia e aki kona ni kabwarabwaraaki, n tei n taarere i etau. Temanna irouia e taetae nakoiu, ni weteai n arau ao n taku, ni kotea are temanna—[Iotebwa,] Aio Natiu ae Tangiraki. Ongo Irouna!””7
E taetae te Tia Kamaiu: “Iotebwa, ae natiu , a kabwaraaki am bure. Nako ni kawaim, tou mwiin au tua, ao kawakin au tua. Noria, ngai Uean te mimitong. I tauraki ibukin te aonaaba, bwa ni kabane ake a kakoaua arau a na karekea te maiu ae akea tokina.”8
E reitia Iotebwa, “N te tai are I okira arou, n te aro are I a kona n taetae, ngkanne I bubutia Aomata ake a tei i etau n te ota, enga i buakoia botaki n aaro ae eti.”9
E kauringnga: “A tuangai bwa aro ni kabane aki eti aia reirei ao bon akea mai buakoia ae kinaaki iroun te Atua bwa ana ekaretia ao abanueana. Ao … n te tai naba anne [I] a [tia] ni karekea te berita bwa bwaninin te euangkerio e na kaokaki n taai aika a na roko ao ni kaotaki nakoiu.”10
E koreia naba Iotebwa, “I nooria anera aika a mwaiti inanon te mii ni burabeti aei.”11
N rimwiian te mii ni burabeti aei, e koreia Iotebwa: “E onrake nanou n te tangira, ao ni boong aika mwaiti I kona ni kukurei ma te kimwareirei ae moan te korakora. … E mena te Uea irarikiu.”12
E kaoti man te Buakonikai ae Tabu ni waakina ana katauraoi n riki bwa ana burabeti te Uea.
E a moanna naba n ataia Iotebwa tera are a tia n rinanona burabeti ake ngkoa—te totokoaki, te kakaitara, ao te bwainikinaki. E kauring Iotebwa n ti bwauakin te bwai are e a tia n nooria ao n ongo ma temanna te tia kabwarabwara are e nang kakaonimaki n te ingainganano ibukin aaro:
“I rangi ni kuba nako n arona; e aki ti karaoa au marooro ni kaakea manenana, ma e rangi ni ribaia, n taku bwa a bane n roko mai iroun te riaboro, bwa bon akea aekan bwaai aika mii ni burabeti ke kaotioti ni boong aikai; bwa bwaai aikai a bane n toki ma abotoro, ao bwa a na bon aki manga reke.
“E ngae n anne, I waekoa ni kunea bwa taekinan te karaki irou e kauekea te motikitaeka ae aki riai ni kaitaraai ae korakora I buakoia taan onimaki n te aro, ao bon ngaia are a karika te bwainikirinaki ae korakora, are e reitinako n rikirake; … ao e bon tabangaki aio i buakoia botakin aaro ni kabane—a bane ni bonnano ni bwainikirinai.”13
Teniua te ririki imwiina, n 1823, e a manga kaukaki riki karawa bwa mwakoron reitinakon Kaokan Bwai n ana euangkerio Iesu Kristo ni kabanean boong. E koreia Iotebwa bwa te anera ae arana Moronaai, e kaoti nakoina ao n taku “bwa iai au mwakuri ae N na karaoia… [ao bwa] iai te boki ae taunaki, ae koreaki i aon bwaatua aika koora ” are e koreaki i nanona bwaninin te Euangkerio ae akea tokina … n aron taekinana iroun te Tia Kamaiu nakoia kaain te aba aio n taai ake ngkoa [i Amerika].”14
N tokin te tai, Iotebwa e karekea, e raira ao ni booretia rongorongon taai ake ngkoa, ae ataaki n te bong aei bwa ana Boki Moomon.
Tarina ae Hyrum, are e a tia n riki bwa ana boutoka ae teimatoa, ai moarara riki imwiin korean waena ae kamaraki man kamamate n 1813 bon temanna ibuakoia taan kakoaua ibukin bwaatua aika koora. Hyrum bon temanna naba Ngaia mai buakoia onoman aika kaain ana Ekaretia Iesu Kristo ibukiia Aika Itiaki ni Boong aika Kaitira ngke e moan kateaki n 1830.
Inanon maiuia, Iotebwa ao Hyrum a kaitaraia taan iowawa ao a uaia ni bwanikirinaki ni kauoman. N aron te katooto, a rang ni korakai n te waaki ae kananoanga inanon te Karabuti ae Liberty i Missour inanon nimaua namwakaina n tain te kamwaitoro n 1838–39.
N Eberi 1839, e kororeta Iotebwa nakon kainabana Emma ni kabwarabwara te bwai are a rinanona n te Karabuti i Liberty: “I kakoaua e a koro ngkai nimaua namwakaina ao onobong te bong, iaan ana ribuaka, te tia kawakina ikai n te bong ao te ngaina, ao inanon te oo, oon te tabo ni kanaiai, te mataroa aika biiti, n te karabuti ae kamaroaa n rotongitong man barekareka. … Ti riai ni kamwaingaki man te [tabo] aei n te tai ae waekoae ma ti kukurei iai ao ni kariaia baika a na riki nakoira. Ke a riki baikai nakoira, ti aki kona n rin n te bwangabwanga ae buakaka riki nakon aei. … Ti aki tangiria bwa ti na manga okira Liberty i Clay County, Missouri. Ti aki tangira te tabo aei n tiku iai n akea tokina.”15
Inanon namakinan te bwainikirinaki, Hyrum e kaota ana onimaki n ana berita te Uea, n raonaki ma kakoroan nanon te taeka ni birinako mairouia ana kairiribai ngkana e rineia ni karaoia. N te kakabwaia are e karekea Hyrum n 1835 are e anganaki iroun Iotebwa Timiti, e berita te Uea nakoina. “Ko na karekea te mwaaka ni birinako mai inanon baia am kairiiribai. E na ukoukoraki maium ma te buee n nano n akea te kua, ma e na reke birinakom. Ngkana ko kukurei iai, ao ngkana ko tangira, ko na karekea te mwaaka n anga maium ni kamimitonga te Atua.”16
N Tuun 1844, Hyrum e anganaki te rinerine ni maiu ke n anga maiuna ni kamimitonga te Atua ao ni “kamatoa ana koaua ma raraana”—ni bootaki irarikin tarina ae tangiraki ae Iotebwa.17
Teuana te wiiki imwaain te mwananga ae kakawaki aei nako Carthage, are a tiringaki iai n te tiritiri ae kakamaaku irouia taan iowawa aika a kimamaaku ake a beenii mataia bwa a na aki kinaaki, e korea mwiina Iotebwa “I anga au taeka nakon tariu ae Hyrum ni kairiia ana utu n toka n te booti are imwiina nako Cincinnati.”
I teimatoa ni karekea te namakin ae korakora ngkai I uringa ana kaeka Hyrum: “Iotebwa, I aki kona ni kitaniko.’’18
Ngaia are Iotebwa ao Hyrum a nako Carthage, are a tiringaki iai ibukin ana mwakuri ao n aran Kristo.
Te katanoata ibukiia naake a tiringaki e taekinaki ni kangai: “Iotebwa Timiti, te Burabeti ao te Tia Mamata ibukin te Uea, … e a tia ni kaotinakoa Ana Boki Moomon, are e rairia man ana bwaintituaraoi ao mwaakan te Atua, ao n riki bwa te tia karika boretiakina ni kontenanti aika uoua; e a tia ni karokoa bwaninin te euangkerio ae akea tokina, are bon kanoana, nakon mwakoron te aonaba ake aua; e a tia ni kaoti kaotioti ao tuua ake bon kanoan te boki aei ae Reirei ao Berita aika Tabu; ao a mwaiti riki rongorongo ao kaetieti aika wanawana ibukin kabwaiaia natia aomata; e bobotia nga aika mwaiti Aomata aika Itiaki ni Bong aika Kaitira, e katea te kaawa ae korakora, ao e katuka kinaakina ao arana ae aki kona ni kamaunaki. … Ao n ai aroia ana aomata te Uea aika kabiraki n tai ake ngkoa, e a tia [Iotebwa] ni kamatoa ana mition ao ana mwakuri ma oin raraana, ao ai aron naba tarina ae Hyrum. Ni maiuia a bon aki karaurenakoaki, ao n te mate a bon aki kamaenakoaki!”19
Imwiin tiringakiia, rabwatan Iotebw ao Hyrum a kaokaki nako Nauvoo, tebokaki, ao ni kunnikaiaki bwa aonga te utu ae te Timiti n nooria aika tangiraki irouia. E uringa tinaia: “I a tia n te tai ae maan ni katauraoai n rabwatau ao n au namakin, ni katauraoai ma te nanomwaaka ao te korakora, ao ni wetea te Atua bwa e na kakorakoraai; ma ngke I a rin inanon te ruu, ao n nooria natiu nwaane aika tiringaki ni wene imatau, ao n ongo maikekeia ao ngirangira au utu [ao] n tangiia kainnabaia man riaia, natiia, tariia, ao mwaaneia, e a bon riao korakorana. I inako ao n tang nakon te Uea ni kainnanon tamneiu, ‘Atuau! Atuau! E aera ngkai ko kitana te utu aei?’”20
N te tai ni karawawata ao te tang ma te tangiwinei, e uringiia ngke a kangai, “Tinara, tai tangi ibukira; ti a tia ni kataea ana kai te aba man ara tangira.”21
N te koaua ao a tia ni kataea ana kai te aba. Iotebwa ao Hyrum Smith, n aroia Aika Itiaki akana a kakaonimaki ake a kabwarabwaraaki n te boki ae te Kaotioti, “bon aika nako mai buakon te rawawata are korakora, ao a teboki niniraia, ao a kamainainai n raran te tibutetei [ao] a mena … i nanoan ana kaintokanuea te Atua, a toro i Roura ni ngaina ao ni bong ni maneabana: ao teuae tekateka i aon te kaintokanuea e na takina umwana i aoia.
“Ane a na aki manga baki, ao a na aki manga taka; ao e na aki riringa taai i aoia, ao a na aki bue.
“Ao te Tibutetei ae i nanoaan te kaintokanuea E na riki ba aia Tia Kawakin-tibu, ao E na kairiia nakoni koburaken raan aika kamaiu: ao te Atua E na kaoi rannimataia ni kabane mai mataia.”22
Ngkai ti bukamarua te tai ae kakukurei aei, te ka 200 n ririki ni kanuringaan te Moan Kaotioti, ti na uringnga n taainako te bwai are a tia ni karaoia Iotebwa ao Hyrum Smith, n raonaki ma tabeman ake a kakaonimaki mwaane, aine, ataei, ni katea te Ekaretia n te aro bwa Ngai ma ngkami ti na kukurei ni uaan taian kakabwaia aika mwaiti ao ni kabane koaua aika kaokaki ake ti karekei ngkai. Aia kakaonimaki e na bon aki mwanuokinaki!
N taainako ao I miimi bukin tera ngkai Iotebwa ao Hyrum ao aia utu a rinanon te karawawataki ae moan te korakora. A karekea ataakin te Atua rinanon karawawatakiia ni kawai are a na kona n aki riki ngke akea anne. Rinanon karawawatakiia, a iangoa Ketetemwane ao te tai are e tine ia te Tia Kamaiu iaon te Kaibangaki. E taku Bauro, “Ba kam anganaki ibukin Kristo, tiaki ti te onimakinna, ma kam anganaki naba te bwainikirinaki i bukina.”23
Imwaain matena in 1844, Iotebwa e korea te reta ma te kaunganano nakoia Aika Itiaki. Bon te kaunganano n te bwai ae karaoaki, are e reitinako inanon te Ekaretia n te bong aei:
“Tariu [ao mwaneu], tiaki tina waaki nako n te mwakuri ae rangi ni kakawaki? Waaki rake ao tiaki rikaaki. Ninikoria, tariu [ao mwaaneu]; ao waaki, waaki nakon te tokanika! …
“… Mangaia are, ti riai ngaira, n aron ae te ekaretia ao te botanaomata, ao Aomata aika Itiaki ni Boong Aika Kaitira, n anga nakon te Uea te karea i nanon te raoiroi.”24
Ngkae ti kakauongo nakon te Tamnei n tain te ka 200 ni kauring ni bukamaru n te wiikente aei, iangoia tera am anganano ae ko na angan te Uea inanon te raoiroi ni boong aika a na roko. Bwaina te ninikoria—tibwauaia ma temanna are ko onimakiniia, ao ae kakawaki riki, karekea am tai ni bon karaoia!
I ataia bwa e kukurei te Tia Kamaiu ngkana ti anganna nanora aika a raoiroi, n arona ngke E kukurei n aia anganano taari aika kakaonimaki ao ni kamiimi, Iotebwa ao Hyrum Smith, ao ni kabane Aika Itiaki ake tabeman. Man koaua aikai I kakoauai n aran Iesu Kristo ae tabu, amen.