Te Koburake n Ran ae Tamaroa ni kaitarai Taai aika A na Roko
Inanon ririki aika a na roko, ti bia kona ni kariaia katamaroa ake a karaoaki nakon te Tembora i Salt Lake ni kamwaingiira ao ni kaungaira.
Rongorongon te Salt Lake Tembora
Tia kaoka ara ururing nakon te bwakantaai ae kabuebue n Turai 24, 1847 n te aoa 2:00 p.m. Imwiin te mwananga ae matoatoa ae 111 bongina ma 148 kain te Ekaretia ake kain te moan koraki n nako maeao, Brigham Young, te Beretitenti n te tai anne n te Kooram n Abotoro n te Tengaun ma Uoman, e aoraki ao e rootaki ni biiuan te maunga, e rinnako n te Mwanono i te Salt Lake.
Uoua te bong imwina, inanon kamarurungana n aorakina, Brigham Young e kairiia kain te Kooram n Abotoro n te Tengaun ma Uoman ao tabeman kain te mwananga n neweabaia. William Clayton ngaia ae taua mwiina: “E nakon teniua-te kuata te maaire i meangin te kaemwba, ti roko iaon te aba ae booraoi man tamaroa kanga airon te taibora, booraoi man kabwatete n aron ae rang kan nako maeao.”1
Inanona taraan aon te tabo ma kain te kurubu, Brigham Young e waekoa n toki ao e karibua okona iaontano, ni katanoata, “Ikai tina katea iai Ana Tembora Atuara.” Temanna ibuakoia raona bon Unimwaane Wilford Woodruff, are e taku bwa te kibuntaeka aei “e niniia nako [nanona] kanga ai aron itin te ba ni biri i rabwatana,” ao e unika te mwaanga i iaontano ni mwakena te tabo are e tane n okon Beretitenti Young. Abwi te eka (16 te eka) e rineaki ibukin te tembora, ao e baireaki bwa te kaawa ae bubura e na kaweneaki “ni kaboraoaki raoi bwa e na tikuea i Meang & Maiaki, mainiku & maeao” ao te tembora e na mena raoi i nuuka.2
N Eberi 1851 n te maungatabu ni kabuta, kain te Ekaretia a kateibai ni kamatoa te kaoti ibukin katean te tembora “nakon aran Iehova.”3 Uoua te ririrki imwiina, n Beberuare 14, 1853, e katabuaki te tabo iroun Heber C. Kimball n te bootaki ni bukamaru are e iraki irouia tengaa tabun aika Itiaki, ao e katabwenaaki aontano are aan te kateitei ibukin te Salt Lake Tembora. Tabeua te namwakaina imwiina, n Eberi 6, atibun te maninganinga ae totoa n te tembora e a kaweneaki ao ni katabuaki ma te bukamaru ae rinorinoaki n raonaki ma taan uota te buraeki ao te baen are e kairaki irouia taan kairiiri n te Ekaretia man te tabaenako ni kawai nakon te tabo are e na tei iai te tembora, are te maroro ao te tataro e karaoaki ni katoai boua ake aua.4
N tain te bukamaru ni katabwenaan aontano, Beretitenti Young e kauringa te tai are e moan tei iai iaon te tano ngke a tabe ni kataratara aontano n te mwanono, n taekinna, “I ataia [ngkekei], n ai aron ae I ataia ngkai, bwa aio te tabo are tina katea iai te tembora—are e bon tei imatau.”5
Tebwina te ririki imwiina, Brigham Young e taekini taratara ni burabeti aikai n Okitobwa 1863 n te maungatabu ni kabuta: “I tangiria n noora [te] tembora bwa e na kateaki n te aro are e na teimatoa n reitinako rinanon te mereniam. Tiaki tii aio te tembora are e na kateaki, e na bubua riki mwaitiia ake a na kateaki ao ni katabuaki nakon te Uea. Te tembora aio e na kinaaki bwa te moan tembora are e kateaki iaon maunga irouia aika Itiaki ni Boong aika Kaitira. … I tangira te tembora anne … bwa e na tei bwa te boua ni kauring n te onimaki, te teimatoa ao te mwamwakuri irouia ana Aomata te Atua iaon maunga.”6
Manga kaokan te rongorongo ae kimototo aei, I namakina naba te namakin ni mimi n tibwangana ni mamata Brigham Young—te moan, ana kakoaua are, n ana kona ao, ni kabonganakin kawai ake a tauraoi n te tai anne ao te tabo, te Salt Lake Tembora e na kona ni kateaki n te aro are e na teimatoa rinanon te Mereniam ao, te kauoua, ana taetae ni burabeti ni katean tembora n taai aika a na roko ni kabuta te aonaaba, riki ni mwaitina ae bubua.
Manga Onobwaian te Salt Lake Tembora
N ai aron Brigham Young, ara burabeti ni bong aikai a tara te Tembora i Salt Lake ao ake tabeua ma te tararua ae korakora. Rinanon ririki aika a bati, te Moan Beretitentii e a tia, man te tai teuana nakon teuan, n tua nakon te Bitiobi n Tararua bwa e na kakoaua bwa aan te kateitei n te Tembora i Salt Lake e matoatoa. Ngke I beku ngai bwa te Bitioburiki n Tararua, man ana bubuti te Moan Beretitentii, ti karaoa kamatebwaian te kateitei n te Tembora ao bwaai nako ake a irekereke ma te Tembora, n raonaki ma tein rabakau ni kateitei ake a na katana te kateitei n tain te mwaiei ao rabakau ni kateitei.
Aikai mwakoron te ribooti ake a katauraoaki nakon te Moan Beretitentii n te tai anne: “N tamnein ao katean te Tembora i Salt Lake, te intinia ae te kabanea ni mwaatai, taan mwakuri aika konabwai, ni bwaai ni kateitei, katamaroa, ao ni kabonganaan bwaai aika a tauraoi n te tai anne a kabonganaaki. Man moan katabuana inanon 1893, te tembora e a tia n tei ni matoa ao n riki bwa te biikan n te onimaki [ao] te kantaninga ao te ota nakoia aomata. Te tararua ae korakora e a tia arona ni karaoaki, kaitiaki, ao kateimatoan te tembora n teina ae tamaroa. Atibuna mai tinaniku ao ruun nanona ma timantin aontano n te oo nakon te oo ao boua ni boutoka a tamaroa n aroia ae ngkai. Kamatebwai aika ngkai a kamatoaa bwa te tabo are e rineia Brigham Young ibukin te tembora bon te tano ae rangi n tamaroa ao e teimatoa n ibe n aki karekea te urubwai nakon te kateitei are iaona.”7
Te tutuo e kaotia bwa onobwai aika taneiai ni karaoaki ao katamaroa a kainnanoaki ni kabouan ao kateiraoan te tembora, n ikotaki ma timantin tinaniku ao aontano n tabo nako, ana tititem te iti ao bwaai riki tabeua ake a aikoa tau ni kainibaire n taai aikai, ao tabo ni bwabetito. E ngae n anne, iangoan te katamaroa ae okoro, kanakoraoan riki te katamaroa are e na katanna man te mwaingiin ao tabeua riki e bon kainnanoaki naba.
Aan te Kateitei n te Tembora
Ngkana ko uringnga, Beretitenti Brigham Young bon ngaia are e irekereke ma katean aan te tembora man moan teina, are e a tia ni kateimatoa tein te tembora mai imwiin tiana 127 te ririki n nako. Bwaai ni mwakuri aika boou n totokoan te mwaeiei ake a iangoaki ni kabonganaki ni katean te tembora bon rabakau aika onoti, ake a bon aki iangoaki n te tai are e kateaki iai. Aio are e taraaki n taai aikai, te kabanea n tamaroa-n rabakau-intinia ibukin katanan te tembora man te mwaingiing.
Te rabakau aei, ae te kukune ae boou, e waaki kabonganakina man katean aan te tembora, ni karekea katanana ae matoataoa ni kaitara te mwaingiing. N teina e bon rang ni kakawaki,, aron tein rabwatana e angan te tembora n tei n aki kamwaingaki, riki ngkai te aonaaba ao te otabwanin ni katobibia e aki toki n rorotaki n te mwaingiing.
Onobwaian te tembora ni kabonganakin te rabakau ae boou aei e katanoataaki iroun te Moan Beretitenti n te ririki ae nako. Iaan ana kairiiri te Bitioburiki n Tararua, te kateitei e waaki tabeua te namwakaina n nako, inanon Tianuare 2020. E katautauaki bwa e na tabwanin karaoana inanon aua te ririki.
Kateimatoan Aam Ibon Iroum
Ngkai I iangoa te aua n ririki ni maiun te kateitei ae tamaroa,karineaki, karietataki, ao n rangi n ringa te nano ae te Tembora i Salt Lake, I iangoia riki bwa te tai ni manga kabouaki nakon ae te tai ni kainiin! N te kawai naba anne, ti kona n titirakiniira, “E na kanga te mwakuri ae korakora aei ni kabouan te Salt Lake Tembora ni kaungai nanora ni bita oin maiura n tamnei ni kaboua, manga kateia, ni manga bungiaki, ni manga kakamwakuria, ke ni manga kaokia?”
Kamatebwaian arom e na kona ni kaotia bwa ngaira naba ao ara utu ti kona ni kabwaia man karaoan tabeua katamaroa ao mwakkuri n onobwai ake a kainnanoaki, riki ni katamaroan te kateitei! Ti kona ni waakina te mwakuri aei man titirakiniira:
“Aekakira aron taraakin aan maiu?”
“Tera kanoan te oo ae matenten, aki mwainging, atibuni maninganinga aika korakora ake mwakoron aau, are e wene iaona au koaua?”
“Tera bwain aan te kateitei ni maiun tamneiu ao au namakin ake I kona iai ngai ao au utu n tiku n teimatoa ao n aki kamwaingaki, riki ni matoa n tain mwainging te aonaaba ao buaka ake a na bon kona n riki inanon maiura?”
Bwaai aikai, n aekakin te mwainging n te aonaaba a bon kanganga bwa a na ataki rokoia ao a roko n teia aika kakaokoro ma korakoraia—n inimaki ma titiraki ke nanokokoraki, ni kaitarai kanganga ke kakaitara, ni mwakuria aron totokoaiau ma taan kairiiri n te Ekaretia, membwa, reirei, ke tua. Katanara ae te kabanea n tamaroa e katan iaan maiura n tamnei.
Tera ae a kona n riki bwa atibunmaninganingan maiun tamneira ke ara utu? A kona n ae reirei aika bebete, aki kangaanga, ao a kakaawaki ni maiuakinan te euangkerio—tataro n utu, kamatebwai ni koroboki aika a tabu, n raonaki ma ana Boki Moomon, nanakon te tembora, ao reiakinan te euangkerio rinanon Nakomai, Iriirai ao kainutu n te tairiki. Bwaai n ibuobuoki tabeua aika a kakorakora aan maium n tamnei e kona n raonaki n Taekan te Onimaki, katanoata nakon te utu, ao “Te Kristo ae Maiu.”
Irou ngai, reirei ake a raonaki n titiraki ake a maroroakinaki bwa mwakoron karekean te rekomente n te tembora ngaia aan maiun tamneim ae korakora—riki ni moan titiraki ake aua. I iangoia bwa ngaiia atiibunmaninganingani maium n tamnei.
Ngaira, ni koaua, ti taneiai ma titiraki aikai, ngke e wareki Beretitenti Russell M. Nelson nakoira teuana imwiin teuana n te maungatabu ni kabuta ae nako.
-
Iai am onimaki ao am koaua iroun te Atua te Tama ae akea Tokina; Natina, Iesu Kristo; ao te Tamnei ae Raoiroi?
-
Iai am koaua ibukin Ana Mwakuri ni Kamaiu Iesu Kristo ao Ana beku ngkai am Tia Kamaiu ao te Tia Kabooira?
-
Iai am koaua ibukin Kaokan ana euangkerio Iesu Kristo?
-
Ko kamatoa te Beretitenti n ana Ekaretia Iesu Kristo ibukiia Aika Itiaki ni Boong aika Kaitira bwa te burabeti, te tia mamata, te tia karekei kaotioti ao bon tii ngaia te aomata i aon te aonaaba ae e kariaiakaki ni kamwakuri kiingin te nakoanibonga ni kabane?8
Ko kona n noora aron ae ko kona n iangoi titiraki aikai bwa bwaai aika a kakaawaki iboni iroum are e na buokiko ni kateitei iaona ao ni kaunga karaoana? Bauro e reirei nakoia I-Ebeto n te ekaretia are “kam kateaki I aon taiani boua ake tan tuatua ma burabeti, ao Iesu Kristo naba te atibu are bouan te maninganinga are moan te kakanato; are e bane ni kaboraoaki te kateitei I Rouna, ao e rikirake bwa te mwaneaba ae tabu i nanon te Uea.”9
Teuana te kakukurei ae korakora inanon maiu bon kaitiboou ao kaungakiu irouia membwa n te Ekaretia ni kabuta te aonaaba ake a maiuakina te banna ni katoto n onimakina Iesu Kristo ao Ana euangkerio. Iai aaia ae matoatoa are a kona iai ni kaitara korakoran buaka aika riki ma te atatai ae nene, n aki iangoi marakin nanoia ao marakiia.
Ni katangaina aei ni bon arora, I taetae n ae nako n ana taunimate te aine ae tamaroa, korakora, te kainnaba ae kairake ao te tina (raraora naba n ara utu). Te aine ae aki kan kokonaaki n ana tiim ni butibooro n te Karinan ae 1 ngke e kaitibo ma buuna ae reirei ibukin te karao wii ao e mare ma ngaia. A kakabwaiaki n reke natiia te aine ae botonaine man rangi ni kakawaki irouia. Neiei e ninikoria ni kaitara ma aekakin nako te aoraki ae te kaentia inanon onoua te ririki. N aki ongei rawawata n ana namakin ao n rabwatana ake e rinanona, e onimakina Tamana are i Karawa ae tatangira ao e aki toki n taekinaki ana taeka irouia taan kareke rongorongo ake a iriria are e rang kinaaki iai: “Te Atua e karaoi bitaki ni kabane inanon maiu.”
Teuana ibuakon ana koroboki are e katoka iaon bwaai n reitaki, e koreia bwa temanna e titirakinna, “E kanga n teimatoa am onimaki ibuakon te rawawata ni kabane ake a katobibiko?” E kaeka ni matoa ma taeka aikai:“Ibukina bwa te onimaki bon ngaia are e uouotai inanon tai ni kanganga aikai. Karekean te onimaki e aki nanonaki bwa akea te bwai ae buakaka ae kona n riki. Karekean te onimaki e anganai bwa N na kakoaua bwa e na manga reke te kakabwaia. Ao e na tamaroa riki te kakabwaia anne ibukina bwa I a tia n rinanon taian kangaanga. E ngae ngke I a tia ni kakoaua te roo ae mwaiti inanon ririki aika a bati, I a tia ni karekei kakoaua n te ota ae mwaiti riki. Ia tia n noori kakai. I a tia n namakinia anera. I a tia n ataia bwa Tamau are i Karawa e uouotai. A na akea ae aekan akanne ae e na rinanoaki ngke arona bwa e beebete te maiu. Taai aika a na roko n te maiu aei e kona n aki ataaki, ma au onimaki e aki. Ngkana I rineia bwa ana akea te onimaki ngkanne I rineia ba N na nakonako inanon te roo. Ibukina bwa ngkana akea te onimaki, bon tii te roo ae e na tiku.”10
Ana koaua ae aki bibitaki n ana onimaki iroun te Uea Iesu Kristo—n ana taeka ao n ana mwakuri—bon te kaunganano nakoia tabeman. E ngae ngke rabwatana e mamaara, e tabekia rake tabeman bwa a na kakorakoraki riki.
I iangoia tabeman riki kain te Ekaretia, taan buaka n ai aron te aine aei, ake a nakonako ni katoabong inanon te onimaki, ni kataia ni riki bwa ana reirei ni koaua aika aki mamaku te Tia Kamaiu, Iesu Kristo. A reirei iroun Kristo. A kakarabakauakina Kristo. A kataia ni kaota Ana banna ni katoto. Ngkana e beebete ke e kanganga bwaai ake a rinanona inanon maiuia, e matoatoa aaia n tamnei ao e aki kamwaingingaki.
Aikai aomata ake a onimaki ao n ataa tamaroan nanon te kuna “Ai Matoara Nanoaia Aika Raraoi” ao “nakon te Tia Kamaiu bwa ko na maiu.”11 I rang kakaitau nakon riki are I kona n taekinna n nakonako ibuakoia naake a tia ni katauraoi aaia n te maiu n tamnei n tau n aranaki bwa Itiaki ao a korakora ao a kamanoaki ni bong ni kangaanga aika a mwaiti n te maiu.
I taku bwa ti aki kona n rang karaka riki kakawakin katean aara ae matoatoa ni maiura. Riki n te roro ae uarereke, ara ataei n te Moanrinan a reirei ngkai a anenea te koaua aei:
Te aomata ae wanawana e kateitei iaon te bwaa,
Ao te karau e bwaka. …
Te karau e bwaka, ao te ieka e roko,
Ao te auti iaon te bwaa e bon tei.12
Koroboki aika a tabu e kamatoa aan te reirei aei. Te Tia Kamaiu e reireiniia aomata i Amerika:
“Ao ngkana kam aki toki ni karaoi bwaai aikai ao kam na kakabwaiaki, bwa kam kateaki iaon au bwaa.
“Bwa ane e karaoi bwaai aika a raka ke a kee riki nakon aikai a bon aki kateaki iaon au bwa, ma a bon kateaki iaon te tano are aaia; ao ngkana e bwaka te karau, ao e roko te ieka, ao e kare te ang, man oroia, ana bon bwaka.”13
Aio te kantaninga ae nano irouia taan kairiiri n te Ekaretia bwa te onobwai ae kakaawaki nakon te Tembora i Salt Lake e na kakoroa bukin ana kantaninga Brigham Young n noora “te tembora bwa e kateaki n te aro are e na teimatoa n rinanon te mereniam.” Inanon ririki aika a na roko, ti bia kariaia katamaroa aikai nakon ara Tembora i Salt Lake ni kamwaingiira ao ni kaungaira, n tatabemaniira ao n ara utu, n te aro bwa ngaira naba—ni kabotauana—“ti kateaki bwa ti na teimatoa ni karokoa te mereniam.”
Tina kona ngkana ti kakoroi nanon ana taeka te Abotoro are Bauro ni “[kaiko] [ara] aika a raraoia i mwaini bong aika nangi roko, bwa [ti] aonga n taua te maiu ni koaua.”14 Bon au tataro ae nano bwa aara n te maiu n tamnei e na bon teimatoa, bwa ara koaua n ana Mwakuri ni Kamaiu Iesu Kristo n Nakoana bwa Ara Tia Kamaiu ao te Tia Kabooira e na riki bwa oin ara boua ni maninganinga ae moan te kakannato, are I kakoaua Arana, riki Iesu Kristo, amen.