ກອງ​ປະ​ຊຸມ​ໃຫຍ່​ສາ​ມັນ
ໃຈ​ຜູກ​ພັນ​ກັນ​ໄວ້​ໃນ​ຄວາມ​ເປັນ​ອັນ​ໜຶ່ງ​ດຽວ​ກັນ
ກອງ​ປະ​ຊຸມ​ໃຫຍ່​ສາ​ມັນ ເດືອນ​ຕຸລາ 2020


14:44

ໃຈ​ຜູກ​ພັນ​ກັນ​ໄວ້​ໃນ​ຄວາມ​ເປັນ​ອັນ​ໜຶ່ງ​ດຽວ​ກັນ

ໃນ​ຈຸດ​ເລີ່ມຕົ້ນ 200 ປີ​ໃນ​ປະ​ຫວັດ​ສາດ​ຂອງ​ສາດ​ສະ​ໜາ​ຈັກ​ຂອງ​ເຮົາ, ຂໍ​ໃຫ້​ເຮົາ​ຈົ່ງ​ສັນ​ຍາ​ກັບ​ຕົວ​ເອງ​ທີ່​ຈະດຳ​ລົງ​ຊີ​ວິດ​ຢ່າງ​ຊອບ​ທຳ ແລະ ເປັນ​ອັນ​ໜຶ່ງ​ດຽວ​ກັນ ດັ່ງ​ທີ່ບໍ່​ເຄີຍ​ເປັນ​ມາ​ກ່ອນ.

ຄວາມ​ຊອບ​ທຳ ແລະ ຄວາມ​ເປັນ​ອັນ​ໜຶ່ງ​ດຽວ​ກັນ ມີ​ຄວາມ​ສຳ​ຄັນ​ຫລາຍ​ທີ່​ສຸດ.1 ເມື່ອ​ຜູ້​ຄົນ​ຮັກ​ພຣະ​ເຈົ້າ​ດ້ວຍ​ສຸດ​ໃຈ ແລະ ພະ​ຍາ​ຍາມ​ດ້ວຍ​ຄວາມ​ຊອບ​ທຳ​ເພື່ອ​ກາຍ​ເປັນ​ເໝືອນ​ດັ່ງ​ພຣະ​ອົງ, ແລ້ວ​ມັນ​ຈະ​ມີ​ຄວາມ​ຜິດ​ຖຽງ​ກັນ ແລະ ການ​ຂັດ​ແຍ້ງ​ໃນ​ສັງ​ຄົມ​ໜ້ອຍ​ລົງ. ມັນ​ຈະ​ມີຄວາມ​ເປັນ​ອັນ​ໜຶ່ງ​ດຽວ​ກັນ​ຫລາຍກວ່າ​ເກົ່າ. ຂ້າ​ພະ​ເຈົ້າ​ມັກ​ເລື່ອງ​ລາວ​ທີ່​ເປັນ​ຕົວ​ຢ່າງ​ກ່ຽວ​ກັບ​ເລື່ອງນີ້.

ຕອນ​ຍັງ​ໜຸ່ມ ແລະ ບໍ່​ໄດ້​ນັບ​ຖື​ສາດ​ສະ​ໜາ​ພວກ​ເຮົາ, ພົນ​ເອກ​ທອມ​ມັສ ແອວ ເຄນ ໄດ້​ຊ່ວຍ​ເຫລືອ ແລະ ປ້ອງ​ກັນ​ໄພ່​ພົນ ຂະ​ນະ​ທີ່​ເຂົາ​ເຈົ້າຖືກ​ສັ່ງ​ໃຫ້ໜີ​ຈາກ​ເມືອງ​ນາ​ວູ. ເພິ່ນ​ໄດ້​ເປັນ​ຜູ້​ເວົ້າ​ແກ້​ແທນ​ສາດ​ສະ​ໜາ​ຈັກ​ເປັນ​ເວ​ລາ​ຫລາຍ​ປີ.2

ໃນ​ປີ 1872, ນາຍ​ພົນເຄນ ແລະ ນາງເອ​ລີ​ຊາ​ເບັດ ວູດ ເຄນ ພັນ​ລະ​ຍາ​ທີ່​ສະ​ຫລາດ​ຂອງ​ເພິ່ນ, ພ້ອມ​ດ້ວຍລູກ​ຊາຍ​ສອງ​ຄົນ ໄດ້​ເດີນ​ທາງ​ຈາກ​ບ້ານ​ຂອງ​ພວກ​ເພິ່ນ​ຢູ່​ລັດ​ເພັນ​ໂຊ​ເວ​ເນຍ ໄປ​ຫາ​ເມືອງ​ເຊົາ​ເລັກ. ພວກ​ເພິ່ນ​ໄດ້​ເດີນ​ທາງ​ໄປ​ກັບ​ບຣິກຳ ຢັງ ແລະ ເພື່ອນ​ຮ່ວມ​ງານ​ຂອງ​ເພິ່ນ ໄປເມືອງ​ເຊັ້ນ​ຈອດ, ລັດ​ຢູ​ທາ. ນາງ​ເອ​ລີ​ຊາ​ເບັດ​ໄດ້ໄປ​ຢ້ຽມ​ຢາມ​ລັດ​ຢູ​ທາ​ເທື່ອ​ທຳ​ອິດ ດ້ວຍ​ຄວາມຄິດ​ທີ່​ແຕກ​ຕ່າງ​ກ່ຽວ​ກັບ​ຜູ້​ຍິງ. ນາງ​ປະ​ຫລາດ​ໃຈ​ກັບ​ສິ່ງ​ທີ່​ນາງ​ໄດ້​ຮຽນ​ຮູ້. ຍົກ​ຕົວ​ຢ່າງ, ນາງ​ພົບ​ເຫັນ​ວ່າ ການ​ງານ​ທີ່​ຜູ້​ຍິງ​ສາ​ມາດ​ເຮັດ​ໄດ້​ເພື່ອ​ຫາ​ລ້ຽງ​ຄອບ​ຄົວ ກໍ​ເປີດ​ຕໍ່​ເຂົາ​ເຈົ້າ.3 ນາງ​ກໍ​ໄດ້​ພົບ​ເຫັນ​ອີກ​ວ່າ ສະ​ມາ​ຊິກ​ຂອງ​ສາດ​ສະ​ໜາ​ຈັກ​ຕ້ອນ​ຮັບ ແລະ ເຂົ້າ​ໃຈ​ຊາວ​ອິນ​ເດຍ​ແດງ​ເປັນ​ຢ່າງ​ດີ.4

ລະ​ຫວ່າງ​ການເດີນ​ທາງນັ້ນ ພວກ​ເພິ່ນ​ໄດ້​ພັກ​ເຊົາ​ຢູ່​ເມືອງ​ຟຽວ​ມໍ ໃນ​ບ້ານ​ຂອງ​ທ່ານ​ທອມ​ມັສ ອາ ແລະ ນາງ​ມາ​ທຽວ​ດາ ໂຣ​ບິ​ສັນ ຄິງ.5

ນາງເອ​ລີ​ຊາ​ເບັດ​ໄດ້​ຂຽນ​ວ່າ ຂະ​ນະ​ທີ່​ນາງ​ມາ​ທຽວ​ດາ​ກຳ​ລັງ​ຈັດ​ຕຽມ​ອາ​ຫານ​ໃຫ້​ປະ​ທານ​ຢັງ ແລະ ກຸ່ມ​ຄະ​ນະຂອງ​ເພິ່ນ​ຢູ່ນັ້ນ, ຊາວ​ອິນ​ເດຍ​ແດງ​ຫ້າ​ຄົນ​ໄດ້​ເຂົ້າ​ມາ​ໃນຫ້ອງ. ເຖິງ​ແມ່ນ​ວ່າບໍ່​ໄດ້​ຖືກ​ຮັບ​ເຊີນ, ແຕ່​ກໍ​ເຫັນ​ໄດ້​ວ່າ ເຂົາ​ເຈົ້າ​ໄດ້​ມາ​ຮ່ວມ​ຮັບ​ປະ​ທານ​ອາ​ຫານ​ນຳ. ຊິດ​ສະ​ເຕີ ຄິງ ໄດ້​ເວົ້າ​ລົມ​ກັບ​ເຂົາ​ເຈົ້າ “ໃນ​ພາ​ສາ​ຂອງ​ເຂົາ​ເຈົ້າ.” ເຂົາ​ເຈົ້າ​ໄດ້​ນັ່ງ​ລົງ​ເທິງ​ຜ້າ​ຫົ່ມ ດ້ວຍ​ໃບ​ໜ້າຍິ້ມ​ແຍ້ມ​ແຈ່ມ​ໃສ. ນາງເອ​ລີ​ຊາ​ເບັດ​ໄດ້​ຖາມ​ລູກ​ຄົນ​ໜຶ່ງ​ຂອງ​ຄອບ​ຄົວ​ຄິງວ່າ, “ແມ່​ເຈົ້າ​ເວົ້າ​ຫຍັງ​ກັບ​ພວກ​ຜູ້ຊາຍ​ເຫລົ່າ​ນັ້ນ?”

ລູກ​ຊາຍ​ຂອງ​ນາງ​ມາ​ທຽວ​ດາ​ໄດ້​ຕອບ​ວ່າ “ແມ່​ເວົ້າ​ວ່າ ‘ຄົນ​ແປກ​ໜ້າ​ເຫລົ່າ​ນີ້​ມາ​ກ່ອນ, ແລະ ຂ້ອຍໄດ້​ເຮັດ​ອາ​ຫານ​ພໍແຕ່ສຳ​ລັບ​ເຂົາ​ເຈົ້າ​ເທົ່າ​ນັ້ນ, ແຕ່​ອາ​ຫານ​ຂອງ​ພວກ​ເຈົ້າ​ກຳ​ລັງ​ຈັດ​ຕຽມ​ຢູ່, ແລະ ຂ້ອຍ​ຊິ​ເອີ້ນ​ພວກ​ເຈົ້າ ທັນ​ທີ​ທີ່​ຂ້ອຍ​ເຮັດ​ແລ້ວ.’”

ນາງເອ​ລີ​ຊາ​ເບັດ​ໄດ້​ຖາມ​ວ່າ, “ລາວ​ຊິ​ເຮັດ​ແນວນັ້ນ​ແທ້ໆ​ບໍ, ຫລື ຊິ​ເອົາ​ອາ​ຫານ​ເຫລືອ​ໃຫ້​ເຂົາ​ເຈົ້າ​ກິນ?”6

ລູກ​ຊາຍ​ຂອງນາງ​ມາ​ທຽວດາ​ໄດ້​ຕອບ​ວ່າ, “ແມ່​ຊິ​ແຕ່ງ​ອາ​ຫານ​ແບບ​ດຽວ​ກັນ​ໃຫ້​ເຂົາ​ເຈົ້າ​ນັ່ງ​ກິນ​ຢູ່​ເທິງ​ໂຕະ.”

ແລະ ນາງ​ກໍ​ໄດ້​ເຮັດ​ແນວນັ້ນ, ແລະ “ເຂົາ​ເຈົ້າ​ກໍ​ໄດ້​ກິນ​ແບບ​ສຸ​ພາບ​ຮຽບ​ຮ້ອຍ​ດີ.” ນາງເອ​ລີ​ຊາ​ເບັດ​ໄດ້​ອະ​ທິ​ບາຍ​ວ່າ ເຈົ້າ​ພາບຜູ້ນີ້ ໄດ້​ຄະ​ແນນ 100 ເປີ​ເຊັນ ຕາມ​ຄວາມ​ຄິດ​ຄວາມ​ເຫັນ​ຂອງ​ນາງ.7 ຄວາມ​ເປັນ​ອັນ​ໜຶ່ງ​ດຽວ​ກັນ​ຈະ​ເພີ່ມ​ພູນ​ຂຶ້ນເມື່ອ​ຜູ້​ຄົນ​ຖືກ​ປະ​ຕິ​ບັດ​ຕໍ່​ແບບ​ໄດ້​ຮັບ​ກຽດ ແລະ ໄດ້​ຮັບຄວາມ​ນັບຖື, ເຖິງ​ແມ່ນ​ວ່າ​ເຂົາ​ເຈົ້າ​ແຕກ​ຕ່າງ​ໃນ​ການ​ປະ​ກົດ​ພາຍນອກ​ກໍ​ຕາມ.

ໃນ​ຖາ​ນະ​ຜູ້​ນຳ, ເຮົາ​ບໍ່​ໄດ້​ຢູ່​ພາຍ​ໃຕ້​ພາບ​ລວງ​ຕາ​ທີ່​ວ່າ ໃນ​ອະ​ດີດ ຄວາມ​ສຳ​ພັນ​ທັງ​ໝົດ​ແມ່ນ​ດີ​ເລີດ, ການ​ປະ​ຕິ​ບັດ​ທັງ​ໝົດ​ແມ່ນ​ເປັນ​ເໝືອນ​ດັ່ງ​ພຣະ​ຄຣິດ, ຫລື ການ​ຕັດ​ສິນ​ໃຈ​ທັງ​ໝົດ​ແມ່ນ​ຖືກ​ຕ້ອງ. ເຖິງ​ຢ່າງ​ໃດ​ກໍ​ຕາມ, ຄວາມເຊື່ອ​ຖື​ຂອງ​ເຮົາ​ສິດ​ສອນ​ວ່າ ເຮົາ​ທຸກ​ຄົນ​ເປັນ​ລູກ​ຂອງ​ພຣະ​ບິ​ດາ​ຜູ້​ສະ​ຖິດ​ໃນ​ສະ​ຫວັນ ແລະ ເຮົາ​ນະ​ມັດ​ສະ​ການ​ພຣະ​ອົງ ແລະ ພຣະ​ບຸດ​ຂອງ​ພຣະ​ອົງ, ພຣະ​ເຢ​ຊູ​ຄຣິດ, ຜູ້​ທີ່​ເປັນພຣະ​ຜູ້​ຊ່ວຍ​ໃຫ້​ລອດ​ຂອງ​ເຮົາ. ຄວາມ​ປາດ​ຖະ​ໜາ​ຂອງ​ເຮົາ​ແມ່ນ​ວ່າ ຫົວ​ໃຈ​ຂອງ​ເຮົາ ແລະ ຄວາມ​ຄິດ​ຂອງ​ເຮົາ​ຈະ​ຜູກພັນ​ເຂົ້າ​ກັນ​ໃນ​ຄວາມ​ຊອບ​ທຳ ແລະ ຄວາມ​ເປັນ​ອັນ​ໜຶ່ງ​ດຽວ​ກັນ, ແລະ ວ່າເຮົາ​ຈະ​ເປັນ​ໜຶ່ງກັບ​ພວກ​ພຣະ​ອົງ.8

ຄວາມ​ຊອບ​ທຳ ເປັນຄຳ​ສັບ​ທີ່​ມີ​ຄວາມ​ໝາຍກວ້າງ​ຂວາງ ແຕ່​ແນ່ນອນ​ທີ່​ສຸດ ມັນ​ຮ່ວມ​ດ້ວຍ​ການ​ດຳ​ລົງ​ຊີ​ວິດ​ຕາມ​ພຣະ​ບັນ​ຍັດ​ຂອງ​ພຣະ​ເຈົ້າ.9 ມັນ​ຊ່ວຍ​ເຮົາ​ໃຫ້​ເໝາະ​ສົມ​ສຳ​ລັບ​ພິ​ທີ​ການ​ທີ່​ສັກ​ສິດ ຊຶ່ງ​ບັນ​ຈຸຢູ່​ໃນ​ເສັ້ນ​ທາງ​ແຫ່ງ​ພັນ​ທະ​ສັນ​ຍາ ແລະ ຊ່ວຍ​ໃຫ້​ເຮົາ​ມີ​ພຣະ​ວິນ​ຍານ​ເພື່ອ​ຊີ້​ນຳ​ຊີ​ວິດ​ຂອງ​ເຮົາ.10

ການ​ເປັນ​ຄົນ​ຊອບ​ທຳບໍ່​ໄດ້​ຂຶ້ນ​ກັບ​ວ່າ ເຮົາ​ແຕ່​ລະ​ຄົນ​ຕ້ອງ​ມີພອນ​ທຸກ​ປະ​ການ​ໃນ​ຊີ​ວິດ​ຂອງ​ເຮົາ​ໃນ​ເວ​ລານີ້. ເຮົາ​ອາດບໍ່​ໄດ້​ແຕ່ງ​ງານ ຫລື ມີ​ລູກ ຫລື ໄດ້​ຮັບ​ພອນ​ຢ່າງ​ອື່ນ​ທີ່​ປາດ​ຖະ​ໜາ​ໃນ​ເວ​ລານີ້. ແຕ່​ພຣະ​ຜູ້​ເປັນ​ເຈົ້າ​ໄດ້​ສັນ​ຍາ​ວ່າ ຄົນ​ຊອບ​ທຳທີ່​ຊື່​ສັດ “ຈະ​ໄດ້​ຢູ່​ກັບ​ພຣະ​ເຈົ້າ​ໃນ​ສະ​ພາບ​ແຫ່ງ​ຄວາມ​ສຸກ​ທີ່ບໍ່​ມີ​ວັນ​ສິ້ນ​ສຸດ.”11

ຄວາມ​ເປັນ​ອັນ​ໜຶ່ງ​ດຽວ​ກັນ ກໍ​ເປັນ​ຄຳ​ສັບ​ທີ່​ມີ​ຄວາມ​ໝາຍກວ້າງ​ຂວາງ​ຄື​ກັນ ແຕ່​ທີ່​ແນ່ນອນ ມັນ​ເປັນ​ຕົວ​ຢ່າງ​ຂອງ​ພຣະ​ບັນ​ຍັດ​ທີ່​ຍິ່ງ​ໃຫຍ່​ຂໍ້​ຕົ້ນ ແລະ ຂໍ້ທີສອງ ຄື​ໃຫ້​ຮັກ​ພຣະ​ເຈົ້າ ແລະ ຮັກ​ເພື່ອນ​ບ້ານ​ຂອງ​ເຮົາ.12 ມັນ​ສະ​ແດງ​ເຖິງ​ຜູ້​ຄົນ​ຊີ​ໂອນ ທີ່​ມີ​ໃຈ​​ດຽວ ແລະ ມີ​ຄວາມ​ຄິດ​ດຽວ ແລະ “ຜູກພັນ​ເຂົ້າ​ກັນ​ໃນຄວາມ​ເປັນ​ອັນ​ໜຶ່ງ​ດຽວ​ກັນ.”13

ພາກ​ສ່ວນ​ໃນຂ່າວ​ສານ​ຂອງ​ຂ້າ​ພະ​ເຈົ້າ​ແມ່ນ​ສິ່ງ​ກົງ​ກັນ​ຂ້າມ ແລະ ບົດ​ຮຽນ​ຈາກ​ພຣະ​ຄຳ​ພີ​ທີ່​ສັກ​ສິດ.

ມັນ​ເປັນ​ເວ​ລາ 200 ປີ ຜ່ານມາ​ແລ້ວ ນັບ​ແຕ່​ພຣະ​ບິ​ດາ ແລະ ພຣະ​ບຸດ​ຂອງ​ພຣະ​ອົງ​ໄດ້​ມາ​ປະ​ກົດ​ເປັນ​ເທື່ອ​ທຳ​ອິດ ແລະ ໄດ້​ເລີ່ມ​ຕົ້ນ​ການ​ຟື້ນ​ຟູ​ພຣະ​ກິດ​ຕິ​ຄຸນ​ຂອງ​ພຣະ​ເຢ​ຊູ​ຄຣິດ ໃນ​ປີ 1820. ເລື່ອງ​ລາວ​ໃນ 4 ນີ​ໄຟ ໃນ​ພຣະ​ຄຳ​ພີ​ມໍ​ມອນ ແມ່ນ​ລວມ​ທັງ​ເລື່ອງ​ລາວ​ທີ່​ຄ້າຍ​ຄື​ກັນ​ໃນ​ໄລ​ຍະ 200 ປີ ຫລັງ​ຈາກ​ພຣະ​ຜູ້​ຊ່ວຍ​ໃຫ້​ລອດ​ໄດ້​ມາ​ປະ​ກົດ ແລະ ສະ​ຖາ​ປະ​ນາ​ສາດ​ສະ​ໜາ​ຈັກ​ຂອງ​ພຣະ​ອົງ​ຂຶ້ນ​ໃນ​ອາ​ເມ​ຣິ​ກາ​ສະ​ໄໝ​ບູ​ຮານ.

ບັນ​ທຶກ​ປະ​ຫວັດ​ສາດ​ທີ່​ເຮົາ​ອ່ານ​ຢູ່​ໃນ 4 ນີ​ໄຟ ບັນ​ຍາຍ​ເຖິງ​ຜູ້​ຄົນ​ທີ່ບໍ່​ມີ​ການ​ອິດ​ສາ​ບັງ​ບຽດ, ບໍ່​ມີ​ການ​ຜິດ​ຖຽງ​ກັນ, ບໍ່​ມີ​ການ​ວຸ້ນ​ວາຍ, ບໍ່​ມີ​ການ​ເວົ້າ​ຕົວະ, ບໍ່​ມີ​ການ​ຄາດ​ຕະ​ກຳ, ຫລື ມີກິ​ເລດ​ຕັນ​ຫາ​ແນວ​ໃດ​. ຍ້ອນ​ຄວາມ​ຊອບ​ທຳ​ນີ້ ບັນ​ທຶກ​ກ່າວວ່າ “ໂດຍ​ແນ່ນອນ​ແລ້ວ ຄົງ​ບໍ່​ມີ​ຜູ້ຄົນ​ກຸ່ມ​ໃດ​ທີ່​ມີ​ຄວາມສຸກ​ຫລາຍ​ໄປ​ກວ່າ​ນີ້​ໃນ​ບັນດາ​ຜູ້ຄົນ​ທັງ​ປວງ​ທີ່​ພຣະຫັດ​ຂອງ​ພຣະ​ເຈົ້າ​ໄດ້​ສ້າງ​ຂຶ້ນ​ມາ.”14

ກ່ຽວ​ກັບການ​ເປັນ​ອັນ​ໜຶ່ງ​ດຽວ​ກັນ, 4 ນີ​ໄຟ ອ່ານ​ວ່າ, “ມັນບໍ່​ມີ​ການ​ຂັດ​ແຍ້ງ​ກັນ​ໃນ​ແຜ່ນ​ດິນ, ຍ້ອນ​ວ່າ​ຄວາມ​ຮັກ​ຂອງ​ພຣະ​ເຈົ້າ ຊຶ່ງ​ມີ​ຢູ່​ໃນ​ໃຈ​ຂອງ​ຜູ້​ຄົນ.”15

ແຕ່​ໜ້າ​ເສຍ​ໃຈ, ຫລັງ​ຈາກນັ້ນ 4 ນີ​ໄຟ ບັນ​ຍາຍ​ເຖິງ​ການ​ປ່ຽນ​ແປງ​ທີ່​ເປັນ​ຕາ​ຢ້ານ ຊຶ່ງ​ເລີ່ມ​ຕົ້ນໃນ “ປີ​ທີ​ສອງ​ຮ້ອຍ​ໜຶ່ງ,”16 ເມື່ອ​ຄວາມ​ຊົ່ວ​ຮ້າຍ ແລະ ການ​ແຕກ​ແຍກ​ໄດ້​ທຳ​ລາຍ​ຄວາມ​ຊອບ​ທຳ ແລະ ຄວາມ​ເປັນ​ອັນ​ໜຶ່ງ​ດຽວ​ກັນ. ລະ​ດັບ​ຂອງ​ຄວາມ​ເສື່ອມ​ໂຊມ​ທີ່​ເກີດ​ຂຶ້ນ​ໃນ​ເວ​ລາ​ຕໍ່​ມາ ແມ່ນ​ຊົ່ວ​ຮ້າຍ​ຫລາຍ​ທີ່​ສຸດ ຈົນ​ໃນ​ທີ່​ສຸດ​ສາດ​ສະ​ດາ​ມໍ​ມອນ​ທີ່​ຍິ່ງ​ໃຫຍ່​ໄດ້​ຄ້ຳ​ຄວນ​ຕໍ່ ໂມ​ໂຣ​ໄນ ລູກ​ຊາຍ​ຂອງ​ເພິ່ນ​ວ່າ:

“ແຕ່​ວ່າ ໂອ້ ລູກ​ຂອງ​ພໍ່, ເປັນ​ໄປ​ໄດ້​ແນວ​ໃດ​ທີ່​ຜູ້​ຄົນ​ເຫລົ່າ​ນີ້​ມີ​ຄວາມ​ເບີກ​ບານ​ຢູ່​ກັບ​ຄວາມ​ໜ້າ​ກຽດ​ຊັງ​ເຖິງ​ຂະ​ໜາດ​ນີ້—

“ພວກ​ເຮົາ​ຈະ​ຫວັງ​ໄດ້​ແນວ​ໃດ​ວ່າ ພຣະ​ເຈົ້າ​ຈະຢັບ​ຢັ້ງ​ພຣະ​ຫັດ​ໃນ​ການ​ພິ​ພາກ​ສາ​ລົງ​ໂທດ​ພວກ​ເຮົາ?”17

ໃນ​ສະ​ໄໝ​ນີ້, ເຖິງ​ແມ່ນ​ວ່າ​ເຮົາ​ມີ​ຊີ​ວິດ​ຢູ່​ໃນ​ວັນ​ເວ​ລາ​ພິ​ເສດ, ແຕ່​ໂລກບໍ່​ໄດ້​ຮັບ​ພອນ​ດ້ວຍ​ຄວາມ​ຊອບ​ທຳ ແລະ ຄວາມ​ເປັນ​ອັນ​ໜຶ່ງ​ດຽວ​ກັນ ດັ່ງ​ທີ່​ບັນ​ຍາຍ​ຢູ່​ໃນ 4 ນີ​ໄຟ. ແນ່ນອນ, ເຮົາມີ​ຊີ​ວິດ​ຢູ່​ໃນ​ຊ່ວງ​ເວ​ລາ​ທີ່​ມີ​ການ​ແບ່ງ​ແຍກ​ທີ່​ແຂງ​ແກ່ນພິ​ເສດ. ເຖິງ​ຢ່າງ​ໃດ​ກໍ​ຕາມ, ຫລາຍ​ລ້ານ​ຄົນ​ທີ່​ໄດ້​ຮັບ​ເອົາ​ພຣະ​ກິດ​ຕິ​ຄຸນ​ຂອງ​ພຣະ​ເຢ​ຊູ​ຄຣິດ​ໄດ້​ສັນ​ຍາ​ກັບ​ຕົວ​ເອງ​ວ່າ ຈະ​ບັນ​ລຸ​ທັງ​ຄວາມ​ຊອບ​ທຳ ແລະ ຄວາມ​ເປັນ​ອັນ​ໜຶ່ງ​ດຽວ​ກັນ. ເຮົາ​ທຸກ​ຄົນ​ຮູ້​ຈັກ​ສິ່ງ​ທີ່​ເຮົາ​ສາ​ມາດ​ເຮັດ​ໃຫ້​ດີກວ່າ​ເກົ່າ, ແລະ ນັ້ນ​ຄື​ການ​ທ້າ​ທາຍ​ໃນ​ທຸກວັນ​ນີ້. ເຮົາ​ສາ​ມາດ​ເປັນ​ພະ​ລັງ​ຊຸກ​ຍູ້ ແລະ ເປັນ​ພອນ​ໃຫ້​ແກ່​ສັງ​ຄົມ​ທັງ​ໝົດ. ໃນ​ຈຸດ​ເລີ່ມຕົ້ນ 200 ປີ​ໃນ​ປະ​ຫວັດ​ສາດ​ຂອງ​ສາດ​ສະ​ໜາ​ຈັກ​ຂອງ​ເຮົາ, ຂໍ​ໃຫ້​ເຮົາ​ຈົ່ງ​ສັນ​ຍາ​ກັບ​ຕົວ​ເອງ​ໃນ​ຖາ​ນະ​ສະ​ມາ​ຊິກ​ຂອງ​ສາດ​ສະ​ໜາ​ຈັກ​ຂອງ​ພຣະ​ຜູ້​ເປັນ​ເຈົ້າ ທີ່​ຈະດຳ​ລົງ​ຊີ​ວິດ​ຢ່າງ​ຊອບ​ທຳ ແລະ ເປັນ​ອັນ​ໜຶ່ງ​ດຽວ​ກັນ ດັ່ງ​ທີ່ບໍ່​ເຄີຍ​ເປັນ​ມາ​ກ່ອນ. ປະ​ທານ​ຣະ​ໂຊ ເອັມ ແນວ​ສັນ ໄດ້​ຂໍ​ໃຫ້​ເຮົາ “ສະ​ແດງ​ຄວາມ​ສຸ​ພາບ, ຄວາມປອງດອງ​ທາງ​ເຊື້ອ​ຊາດ ແລະ ຊົນ​ເຜົ່າ ແລະ ເຄົາ​ລົບ​ຊຶ່ງ​ກັນ​ແລະ​ກັນ.”18 ນີ້​ໝາຍ​ເຖິງ​ການ​ຮັກ​ກັນ​ແລະ​ກັນ ແລະ ຮັກ​ພຣະ​ເຈົ້າ ແລະ ຮັບ​ຮູ້​ທຸກ​ຄົນ​ວ່າ​ເປັນ​ອ້າຍ​ເອື້ອຍ​ນ້ອງ​ກັນ ແລະ ຜູ້​ຄົນ​ຊີ​ໂອນ​ຢ່າງ​ແທ້​ຈິງ.

ດ້ວຍຄຳ​ສອນ​ທີ່​ລວມ​ທຸກ​ຢ່າງ, ເຮົາ​ສາ​ມາດ​ເປັນ​ອັນ​ໜຶ່ງ​ດຽວ​ກັນ​ໃນ​ທ່າມ​ກາງ​ຄວາມ​ແຕກ​ແຍກ ແລະ ສະ​ຫລອງ​ຄວາມ​ແຕກ​ຕ່າງ​ໄດ້. ຄວາມ​ເປັນ​ອັນ​ໜຶ່ງ​ດຽວ​ກັນ ແລະ ຄວາມ​ແຕກ​ຕ່າງ​ບໍ່​ແມ່ນ​ສິ່ງ​ກົງ​ກັນ​ຂ້າມ. ເຮົາ​ສາ​ມາດ​ບັນ​ລຸຄວາມ​ເປັນ​ອັນ​ໜຶ່ງ​ດຽວ​ກັນ​ໄດ້ ຂະ​ນະ​ທີ່​ເຮົາ​ສົ່ງ​ເສີມ​ບັນ​ຍາ​ກາດ​ຂອງ​ການ​ລວມ​ກັນ ແລະ ນັບ​ຖື​ຄວາມ​ແຕກ​ຕ່າງ. ລະ​ຫວ່າງໄລ​ຍະ​ທີ່​ຂ້າພະ​ເຈົ້າ​ໄດ້​ຮັບ​ໃຊ້​ໃນ​ຝ່າຍ​ປະ​ທານ​ສະ​ເຕກ​ຢູ່​ເມືອງ​ແຊນ​ແຟນຊິດ​ສະ​ໂກ ລັດ​ແຄລີ​ໂຟ​ເນຍ, ພວກ​ເຮົາມີ​ພາ​ສາສະ​ເປນ, ຕົງ​ກາ, ຊາ​ມົວ, ຕາ​ກາ​ລອກ, ແລະ ຈີນ​ແມນ​ດາ​ລິນ ທີ່​ເວົ້າ​ກັນ​ຢູ່ໃນ​ໂບດ. ຫວອດ​ພາ​ສາ​ອັງ​ກິດ​ຂອງ​ພວກ​ເຮົາ​ມີ​ຜູ້​ຄົນຫລາກ​ຫລາຍ​ຊົນ​ຊາດ ແລະ ຫລາກຫລາຍ​ວັດ​ທະ​ນະ​ທຳ​ປົນ​ຢູ່​ນຳ​ກັນ. ມັນ​ເຕັມ​ໄປ​ດ້ວຍ​ຄວາມ​ຮັກ, ຄວາມ​ຊອບ​ທຳ, ແລະ ຄວາມ​ເປັນ​ອັນ​ໜຶ່ງ​ດຽວ​ກັນ.

ຫວອດ ແລະ ສາ​ຂາ​ໃນ​ສາດ​ສະ​ໜາ​ຈັກ​ຂອງ​ພຣະ​ເຢ​ຊູ​ຄຣິດ​ແຫ່ງ​ໄພ່​ພົນ​ຍຸກ​ສຸດ​ທ້າຍ ໄດ້​ຖືກ​ຈັດ​ຕັ້ງ​ຂຶ້ນ​ຕາມ​ພູ​ມີພາກ ຫລື ພາ​ສາ,19 ແຕ່ບໍ່​ແມ່ນ​ຕາມ​ເຊື້ອ​ຊາດ ຫລື ວັດ​ທະ​ນະ​ທຳ. ບັນ​ທຶກ​​ສະ​ມາ​ຊິກ​ກະ​ພາບບໍ່ມີ​ການ​ແຈ້ງບອກ​ເຊື້ອ​ຊາດ.

ໃນ​ຕອນ​ຕົ້ນ​ຂອງ​ພຣະ​ຄຳ​ພີ​ມໍ​ມອນ, ປະ​ມານ 550 ປີ​ກ່ອນ​ການ​ກຳ​ເນີດ​ຂອງ​ພຣະ​ຄຣິດ, ເຮົາ​ໄດ້​ຖືກ​ສິດ​ສອນ​ເລື່ອງພຣະ​ບັນ​ຍັດ​ຂັ້ນ​ພື້ນ​ຖານ​ກ່ຽວ​ກັບ​ຄວາມ​ສຳ​ພັນ​ລະ​ຫວ່າງ​ລູກໆ​ຂອງ​ພຣະ​ບິ​ດາ​ຜູ້​ສະ​ຖິດ​ຢູ່​ໃນ​ສະ​ຫວັນ. ທຸກ​ຄົນ​ຈະ​ຕ້ອງ​ຮັກ​ສາ​ພຣະ​ບັນ​ຍັດ​ຂອງ​ພຣະ​ຜູ້​ເປັນ​ເຈົ້າ, ແລະ ທຸກ​ຄົນ​ຈະ​ຖືກ​ເຊື້ອ​ເຊີນ​ໃຫ້​ຮັບ​ເອົາພຣະ​ກະ​ລຸ​ນາ​ທິ​ຄຸນ​ຂອງ​ພຣະຜູ້​ເປັນ​ເຈົ້າ; “ແລະ ພຣະ​ອົງ​ບໍ່​ປະ​ຕິ​ເສດ​ຜູ້​ໃດ​ທີ່​ມາ​ຫາ​ພຣະ​ອົງ​ເລີຍ, ບໍ່​ວ່າ​ດຳ ແລະ ຂາວ, ຂ້າ​ທາດ ແລະ ຜູ້​ເປັນ​ອິດ​ສະ​ລະ, ຊາຍ ແລະ ຍິງ; ແລະ ພຣະ​ອົງ​ລະ​ນຶກ​ເຖິງ​ຄົນ​ທີ່ບໍ່​ມີ​ສາດ​ສະ​ໜາ​ນຳ​ອີກ; ແລະ ທຸກ​ຄົນ​ເທົ່າ​ທຽມ​ກັນ​ໝົດ​ສຳ​ລັບ​ພຣະ​ເຈົ້າ, ທັງ​ຊາວ​ຢິວ ແລະ ຄົນ​ຕ່າງ​ຊາດ.”20

ການ​ປະ​ຕິ​ບັດ​ສາດ​ສະ​ໜາ​ກິດ ແລະ ຂ່າວ​ສານ​ຂອງ​ພຣະ​ຜູ້​ຊ່ວຍ​ໃຫ້​ລອດ ໄດ້​ຖືກ​ປະ​ກາດ​ຢ່າງ​ສະ​ໝ່ຳ​ສະ​ເໝີວ່າ​ທຸກ​ຊົນ​ຊາດ ແລະ ຜູ້​ຄົນ​ທຸກ​ຜິວ​ພັນ​ເປັນ​ລູກ​ຂອງ​ພຣະ​ເຈົ້າ. ເຮົາທຸກ​ຄົນ​ເປັນ​ອ້າຍ​ເອື້ອຍ​ນ້ອງ​ກັນ. ໃນ​ຄຳ​ສອນ​ຂອງ​ເຮົາ, ເຮົາ​ເຊື່ອ​ວ່າ ໃນ​ປະ​ເທດທີ່​ເລີ່ມ​ຕົ້ນ​ການ​ຟື້ນ​ຟູ, ສະ​ຫະ​ລັດ​ອາ​ເມ​ຣິ​ກາ, ລັດ​ຖະທຳ​ມະ​ນູນ​ຂອງ​ສະ​ຫະ​ລັດ21 ແລະ ເອ​ກະ​ສານ​ທີ່​ກ່ຽວ​ຂ້ອງ,22 ໄດ້​ຖືກ​ຂຽນ​ຂຶ້ນ​ໂດຍ​ກຸ່ມ​ຜູ້​ຊາຍ​ທີ່​ຂາດ​ຕົກ​ບົກ​ພ່ອງ, ແຕ່​ໄດ້​ຮັບ​ການ​ດົນ​ໃຈ​ຈາກ​ພຣະ​ເຈົ້າ ເພື່ອ​ໃຫ້​ເປັນ​ພອນ​ແກ່​ຜູ້​ຄົນ​ທັງ​ປວງ. ເມື່ອ​ເຮົາ​ອ່ານ​ຢູ່​ໃນ ຄຳ​ສອນ ແລະ ພັນ​ທະ​ສັນ​ຍາ, ຄຳ​ສອນ​ເຫລົ່າ​ນີ້ແມ່ນ “ຖືກ​ຈັດ​ຕັ້ງ​ຂຶ້ນ, ແລະ ຄວນ​ຖືກ​ຮັກ​ສາ​ໄວ້​ເພື່ອສິດທິ ແລະ ການ​ຄຸ້ມ​ຄອງ ເນື້ອ​ໜັງ​ທັງ​ປວງ, ຕາມ​ຫລັກ​ທຳ​ທີ່​ທ່ຽງ​ທຳ ແລະ ສັກ​ສິດ.”23 ຫລັກ​ທຳ​ສອງ​ຢ່າງ​ເຫລົ່າ​ນີ້​ແມ່ນ​ອຳ​ເພີ​ໃຈ ແລະ ຄວາມ​ຮັບ​ຜິດ​ຊອບ​ຕໍ່​ບາບ​ຂອງ​ຕົນ​ເອງ. ພຣະ​ຜູ້​ເປັນ​ເຈົ້າ​ໄດ້​ປະ​ກາດ​ວ່າ:

“ສະນັ້ນ, ມັນ​ຈຶ່ງ​ບໍ່​ຖືກ​ຕ້ອງ​ທີ່​ມະນຸດ​ຄົນ​ໃດ​ຈະ​ຢູ່​ໃນ​ຄວາມ​ເປັນ​ທາດ​ຂອງ​ຄົນ​ອື່ນ.

“ແລະ ເພື່ອ​ຈຸດ​ປະສົງ​ນີ້ ເຮົາ​ຈຶ່ງ​ໄດ້​ຈັດ​ຕັ້ງ​ລັດ​ຖະ​ທຳ​ມະ​ນູນ​ຂອງ​ແຜ່ນ​ດິນ​ນີ້, ໂດຍ​ມື​ຂອງ​ຄົນ​ທີ່​ສະຫລາດ ຊຶ່ງ​ເຮົາ​ໄດ້​ຍົກ​ຂຶ້ນ​ເພື່ອ​ຈຸດ​ປະສົງ​ນີ້​ເອງ, ແລະ ໄດ້​ໄຖ່​ແຜ່ນ​ດິນ​ໂດຍການ​ນອງ​ເລືອດ.”24

ການ​ເປີດ​ເຜີຍນີ້​ໄດ້​ຮັບ​ໃນ​ປີ 1833 ຕອນ​ໄພ່​ພົນ​ໃນ​ລັດ​ມີ​ເຊີ​ຣີ​ໄດ້​ຮັບ​ທຸກ​ທໍ​ລະ​ມານ​ກັບ​ການ​ຖືກ​ຂົ່ມ​ເຫັງ​ຢ່າງ​ໜັກ. ຫົວ​ຂໍ້ພາກ ຄຳ​ສອນ ແລະ ພັນ​ທະ​ສັນ​ຍາ ພາກ​ທີ 101 ພາກສ່ວນ​ໜຶ່ງ​ອ່ານ​ວ່າ: “ກຸ່ມ​ອັນ​ຕະ​ພານ​ໄດ້​ຂັບ​ໄລ່​ເຂົາ​ເຈົ້າ​ອອກ​ຈາກ​ບ້ານ​ເຮືອນ​ຂອງ​ເຂົາ​ເຈົ້າ​ໃນ​ເຂດ​ແຈ໊ກ​ສັນ. … ການ​ຂູ່​ເຂັນ [ສະ​ມາ​ຊິກ] ຂອງ​ສາດ​ສະ​ໜາ​ຈັກ​ແມ່ນ​ມີ​ຫລາຍ.”25

ມັນ​ເປັນ​ເວ​ລາ​ທີ່​ມີ​ຄວາມ​ຕຶງ​ຄຽດ​ໃນ​ຫລາຍ​ວິ​ທີ​ທາງ. ຊາວ​ມີ​ເຊີ​ຣີ​ຫລາຍ​ຄົນ​ຄິດ​ວ່າ​ຊາວ​ອິນ​ເດຍ​ແດງ​ເປັນ​ສັດ​ຕູ​ທີ່​ບໍ່​ຢຸດ​ຢ່ອນ ແລະ ຢາກ​ກຳ​ຈັດ​ເຂົາ​ເຈົ້າ​ຈາກແຜ່ນ​ດິນ. ນອກ​ເໜືອ​ຈາກນັ້ນ, ຜູ້​ທີ່​ມາ​ຕັ້ງ​ຖິ່ນ​ຖານ​ຢູ່​ລັດ​ມີ​ເຊີ​ຣີ​ຫລາຍ​ຄົນ ໄດ້​ເປັນ​ເຈົ້າ​ຂອງ​ຂ້າ​ທາດ ແລະ ຮູ້​ສຶກ​ຖືກ​ຂົ່ມ​ຂູ່​ໂດຍ​ຜູ້​ທີ່​ຕໍ່​ຕ້ານ​ກັບ​ການ​ເປັນ​ຂ້າ​ທາດ.

ກົງ​ກັນ​ຂ້າມ, ຄຳ​ສອນ​ຂອງ​ພວກ​ເຮົາ​ນັບ​ຖື​ຊາວ​ອິນ​ເດຍ​ແດງ, ແລະ ຄວາມ​ປາດ​ຖະ​ໜາ​ຂອງ​ເຮົາ​ຢາກ​ສິດ​ສອນ​ພຣະ​ກິດ​ຕິ​ຄຸນ​ຂອງ​ພຣະ​ເຢ​ຊູ​ຄຣິດ​ໃຫ້​ກັບ​ເຂົາ​ເຈົ້າ. ກ່ຽວ​ກັບການ​ເປັນ​ຂ້າ​ທາດ, ພຣະ​ຄຳ​ພີ​ຂອງ​ພວກ​ເຮົາ​ໄດ້ກ່າວ​ຢ່າງ​ແຈ່ມ​ແຈ້ງວ່າ ບໍ່​ມີ​ໃຜ​ຄວນ​ເປັນ​ຂ້າ​ທາດ​ຂອງ​ຄົນ​ອື່ນ.26

ໃນ​ທີ່​ສຸດ, ໄພ່​ພົນ​ໄດ້​ຖືກ​ຂັບ​ໄລ່​ຢ່າງ​ຮຸນ​ແຮງ​ອອກ​ຈາກ​ລັດ​ມີ​ເຊີ​ຣີ27 ແລະ ​ແລ້ວ​ຖືກ​ບັງ​ຄັບ​ໃຫ້​ຍ້າຍ​ໄປ​ຫາ​ພາກ​ຕາ​ເວັນ​ຕົກ.28 ໄພ່​ພົນ​ໄດ້​ຈະ​ເລີນ​ຮຸ່ງ​ເຮືອງ ແລະ ພົບ​ສັນ​ຕິ​ສຸກ​ທີ່​ມາ​ກັບ​ຄວາມ​ຊອບ​ທຳ, ຄວາມ​ເປັນ​ອັນ​ໜຶ່ງ​ດຽວ​ກັນ, ແລະ ການດຳ​ລົງ​ຊີ​ວິດ​ຕາມ​ພຣະ​ກິດ​ຕິ​ຄຸນ​ຂອງ​ພຣະ​ເຢ​ຊູ​ຄຣິດ.

ຂ້າ​ພະ​ເຈົ້າ​ປິ​ຕິ​ຍິນ​ດີ​ໃນຄຳອະ​ທິ​ຖານ​ເພື່ອ​ຄົນ​ອື່ນ​ຂອງ​ພຣະ​ຜູ້​ຊ່ວຍ​ໃຫ້​ລອດ ທີ່​ມີ​ບັນ​ທຶກ​ຢູ່​ໃນ​ພຣະທຳ​ໂຢ​ຮັນ. ພຣະ​ຜູ້​ຊ່ວຍ​ໃຫ້​ລອດ​ຮັບ​ຮູ້​ວ່າ ພຣະ​ບິ​ດາ​ໄດ້​ສົ່ງ​ພຣະ​ອົງ​ມາ ແລະ ວ່າ​ພຣະ​ອົງ, ພຣະ​ຜູ້​ຊ່ວຍ​ໃຫ້​ລອດ, ໄດ້​ສຳ​ເລັດ​ວຽກ​ງານ​ທີ່​ພຣະ​ອົງ​ໄດ້​ຖືກ​ສົ່ງ​ມາ​ໃຫ້ເຮັດ. ພຣະ​ອົງໄດ້​ອະ​ທິ​ຖານ​ເພື່ອ​ສາ​ນຸ​ສິດ​ຂອງ​ພ​ຣະ​ອົງ ແລະ ເພື່ອ​ຜູ້​ທີ່ຈະ​ເຊື່ອ​ໃນ​ພຣະ​ຄຣິດ: “ຂໍ​ໂຜດ​ໃຫ້​ພວກ​ເຂົາ​ທັງ​ໝົດ​ເປັນ​ອັນ​ໜຶ່ງ​ອັນ​ດຽວ​ກັນ, ພຣະ​ບິ​ດາ​ເຈົ້າ​ເອີຍ, ຂໍ​ໃຫ້​ພວກ​ເຂົາ​ຢູ່​ໃນ​ເຮົາ​ທັງ​ສອງ​ເໝືອນ​ກັນ, ເໝືອນ​ດັ່ງ​ພຣະ​ອົງ​ສະ​ຖິດ​ຢູ່​ໃນ​ຂ້າ​ນ້ອຍ ແລະ ຂ້າ​ນ້ອຍ​ຢູ່​ໃນ​ພຣະ​ອົງ.”29 ຄວາມ​ເປັນ​ອັນ​ໜຶ່ງ​ອັນ​ດຽວ​ກັນ​ຄື​ສິ່ງ​ທີ່​ພຣະ​ຄຣິດ​ໄດ້​ອະ​ທິ​ຖານ​ທູນຂໍ ກ່ອນພຣະ​ອົງ​ຖືກ​ທໍ​ລະ​ຍົດ ແລະ ຖືກ​ຄຶງ.

ໃນ​ປີ​ທຳ​ອິດ​ຫລັງ​ຈາກ​ການ​ຟື້ນ​ຟູ​ພຣະ​ກິດ​ຕິ​ຄຸນ​ຂອງ​ພຣະ​ເຢ​ຊູ​ຄຣິດ, ຊຶ່ງ​ບັນ​ທຶກ​ຢູ່​ໃນ ພາກ​ທີ 38 ຂອງ ຄຳ​ສອນ ແລະ ພັນ​ທະ​ສັນ​ຍາ, ພຣະ​ຜູ້​ເປັນ​ເຈົ້າ​ກ່າວ​ເຖິງ​ສົງ​ຄາມ ແລະ ຄວາມ​ຊົ່ວ​ຮ້າຍ ແລະ ປະ​ກາດ​ວ່າ, “ເຮົາ​ກ່າວ​ກັບ​ພວກ​ເຈົ້າ​ວ່າ, ຈົ່ງ​ເປັນ​ອັນ​ໜຶ່ງ​ອັນ​ດຽວ​ກັນ; ແລະ ຖ້າ​ຫາກ​ພວກ​ເຈົ້າ​ບໍ່​ເປັນ​ອັນ​ໜຶ່ງ​ອັນ​ດຽວ​ກັນ ພວກ​ເຈົ້າ​ກໍ​ບໍ່​ແມ່ນ​ຂອງ​ເຮົາ.”30

ວັດ​ທະ​ນະ​ທຳຂອງ​ສາດ​ສະ​ໜາ​ຈັກ​ຂອງ​ເຮົາ​ມາ​ຈາກ​ພຣະ​ກິດ​ຕິ​ຄຸນ​ຂອງ​ພຣະ​ເຢ​ຊູ​ຄຣິດ. ສານ​ຂອງ​ອັກ​ຄະ​ສາ​ວົກ​ໂປ​ໂລ​ເຖິງ​ຊາວ​ໂຣມ ແມ່ນ​ເລິກ​ເຊິ່ງ.31 ສາດ​ສະ​ໜາ​ຈັກ​ສະ​ໄໝ​ກ່ອນ​ໃນ​ກຸງ​ໂຣມ​ມີ​ທັງ​ຊາວຢິວ ແລະ ຄົນ​ຕ່າງ​ຊາດ. ຊາວ​ຢິວ​ສະ​ໄໝ​ກ່ອນ​ມີ​ວັດ​ທະ​ນະ​ທຳ​ຂອງ​ຊາວ​ຢູ​ດາ ແລະ “ໄດ້​ຮັບ​ການ​ປົດ​ປ່ອຍ, ແລະ ເລີ່ມ​ຕົ້ນ​ຂະ​ຫຍາຍເຜົ່າ​ພັນ ແລະ ຈະ​ເລີນຮຸ່ງ​ເຮືອງ.”32

ຄົນ​ຕ່າງ​ຊາດ​ໃນ​ກຸງ​ໂຣມ​ມີ​ວັດທະ​ນະ​ທຳຕາມ​ຊາວກ​ຣີກ, ຊຶ່ງ​ອັກ​ຄະ​ສາ​ວົກ​ໂປ​ໂລ​ຮູ້​ຈັກ​ດີ ເພາະ​ປະ​ສົບ​ການ​ຂອງ​ເພິ່ນ​ນຳ​ຊາວ​ອາ​ແຖນ ແລະ ຊາວ​ໂກ​ຣິນ​ໂທ.

ໂປ​ໂລ​ໄດ້​ກຳ​ນົດ​ພຣະ​ກິດ​ຕິ​ຄຸນ​ຂອງ​ພຣະ​ເຢ​ຊູ​ຄຣິດ​ໃນ​ແບບ​ທີ່ກວ້າງ​ຂວາງ. ເພິ່ນ​ບັນ​ທຶກ​ທັດ​ສະ​ນະ​ທີ່​ກ່ຽວ​ຂ້ອງກັບ​ວັດ​ທະ​ນະ​ທຳ​ຂອງ​ຊາວ​ຢູ​ດາ ແລະ ຄົນ​ຕ່າງ​ຊາດ33 ວ່າ​ມັນຂັດ​ກັບ​ຄວາມ​ຈິງຂອງພຣະ​ກິດ​ຕິ​ຄຸນ​ຂອງ​ພຣະ​ເຢ​ຊູ​ຄຣິດ. ເພິ່ນ​ຂໍ​ໃຫ້​ພວກ​ເຂົາ​ປະ​ຖິ້ມ​ວັດ​ທະ​ນະ​ທຳ​ທີ່ຕ້ານ​ກັບ​ຄວາມ​ເຊື່ອ ແລະ ວັດ​ທະ​ນະ​ທຳ​ທີ່ບໍ່​ສອດ​ຄ່ອງ​ກັບ​ພຣະ​ກິດ​ຕິ​ຄຸນ​ຂອງ​ພຣະ​ເຢ​ຊູ​ຄຣິດ. ໂປ​ໂລ​ໄດ້​ແນະ​ນຳ​ຊາວ​ຢິວ ແລະ ຄົນ​ຕ່າງ​ຊາດ​ໃຫ້​ຮັກ​ສາ​ພຣະ​ບັນ​ຍັດ ແລະ ຮັກ​ກັນ​ແລະ​ກັນ ແລະ ໃຫ້​ຄວາມ​ຊອບ​ທຳ​ນຳ​ພາ​ໄປ​ສູ່​ຄວາມ​ລອດ.34

ວັດ​ທະ​ນະ​ທຳແຫ່ງພຣະ​ກິດ​ຕິ​ຄຸນ​ຂອງ​ພຣະ​ເຢ​ຊູ​ຄຣິດບໍ່​ແມ່ນ​ວັດ​ທະ​ນະ​ທຳ​ຂອງ​ຄົນ​ຕ່າງ​ຊາດ ຫລື ວັດ​ທະ​ນະ​ທຳຂອງ​ຊາວ​ຢູ​ດາ. ມັນ​ບໍ່​ຂຶ້ນ​ກັບ​ຜິວ​ພັນ​ຂອງ​ຜູ້​ຄົນ ຫລື ການ​ໃຊ້​ຊີ​ວິດ​ຂອງ​ຜູ້​ຄົນ. ຂະ​ນະ​ທີ່​ເຮົາ​ປິ​ຕິ​ຍິນ​ດີ​ໃນວັດ​ທະ​ນະ​ທຳທີ່​ໂດດ​ເດັ່ນ, ເຮົາ​ຄວນ​ປະ​ຖິ້ມທັດ​ສະ​ນະ​ຂອງວັດ​ທະ​ນະ​ທຳ​ທີ່​ຂັດ​ກັບ​ພຣະ​ກິດ​ຕິ​ຄຸນ​ຂອງ​ພຣະ​ເຢ​ຊູ​ຄຣິດ. ສະ​ມາ​ຊິກ ແລະ ຜູ້​ປ່ຽນ​ໃຈເຫລື້ອມ​ໃສ​ໃໝ່​ຂອງ​ເຮົາ ສ່ວນ​ຫລາຍ​ມາ​ຈາກ​ຫລາຍ​ເຊື້ອ​ຊາດ ແລະ ວັດ​ທະ​ນະ​ທຳທີ່​ແຕກ​ຕ່າງ​ກັນ. ຖ້າ​ຫາກ​ເຮົາ​ຕິດ​ຕາມ​ຄຳ​ແນະ​ນຳ​ຂອງ​ປະ​ທານ​ແນວ​ສັນ ເພື່ອ​ເຕົ້າ​ໂຮມ​ອິດ​ສະ​ຣາ​ເອນ, ແລ້ວ​ເຮົາ​ຈະ​ພົບ​ເຫັນ​ວ່າ​ເຮົາ​ແຕກ​ຕ່າງ​ຄື​ກັນ​ກັບ​ຊາວຢິວ ແລະ ຄົນ​ຕ່າງ​ຊາດ ໃນ​ວັນ​ເວ​ລາ​ຂອງ​ໂປ​ໂລ. ແຕ່​ເຮົາ​ກໍ​ສາ​ມາດ​ເປັນ​ອັນ​ໜຶ່ງ​ດຽວ​ກັນ​ໄດ້​ໃນ​ຄວາມ​ຮັກ ແລະ ສັດ​ທາ​ຂອງ​ເຮົາ​ໃນ​ພຣະ​ເຢ​ຊູ​ຄຣິດ. ສານຂອງ​ໂປ​ໂລ​ເຖິງ​ຊາວໂຣມ ສະ​ຖາ​ປະ​ນາ​ຫລັກ​ທຳ​ວ່າ​ເຮົາ​ຕິດ​ຕາມວັດ​ທະ​ນະ​ທຳ ແລະ ຄຳ​ສອນ​ແຫ່ງ​ພຣະ​ກິດ​ຕິ​ຄຸນ​ຂອງ​ພຣະ​ເຢ​ຊູ​ຄຣິດ. ມັນ​ເປັນ​ແບບ​ຢ່າງ​ໃຫ້​ເຮົາ​ຈົນ​ເຖິງ​ທຸກວັນ​ນີ້.35 ພິ​ທີ​ການ​ຂອງ​ພຣະ​ວິ​ຫານ​ລວມ​ເຮົາ​ເຂົ້າ​ກັນ​ໃນ​ວິ​ທີ​ທາງທີ່​ພິ​ເສດ ແລະ ໃຫ້​ເຮົາ​ເປັນ​ອັນ​ໜຶ່ງ​ອັນ​ດຽວ​ກັນ​ໃນ​ທຸກໆ​ວິ​ທີ​ທາງ​ທີ່​ສຳ​ຄັນຊົ່ວ​ນິ​ລັນ​ດອນ.

ເຮົາ​ໃຫ້​ກຽດ​ແກ່​ສະ​ມາ​ຊິກ​ຜູ້​ບຸກ​ເບີກ​ຂອງ​ເຮົາ​ຕະ​ຫລອດ​ທົ່ວ​ໂລກ ບໍ່​ແມ່ນ​ຍ້ອນ​ວ່າ​ເຂົາ​ເຈົ້າ​ດີ​ພ້ອມ​ທຸກ​ຢ່າງ ແຕ່​ຍ້ອນ​ວ່າ​ເຂົາ​ເຈົ້າ​ເອົາ​ຊະ​ນະ​ຄວາມ​ຍາກ​ລຳ​ບາກ, ໄດ້​ເສຍ​ສະ​ລະ, ປາດ​ຖະ​ໜາ​ຈະເປັນ​ເໝືອນ​ດັ່ງ​ພຣະ​ຄຣິດ, ແລະ ພະ​ຍາ​ຍາມ​ສ້າງ​ສັດ​ທາ ແລະ ກາຍ​ເປັນ​ອັນ​ໜຶ່ງ​ອັນ​ດຽວ​ກັນກັບ​ພຣະ​ຜູ້​ຊ່ວຍ​ໃຫ້​ລອດ. ຄວາມ​ເປັນ​ອັນ​ໜຶ່ງ​ອັນ​ດຽວ​ກັນ​ຂອງ​ເຂົາ​ເຈົ້າ​ກັບ​ພຣະ​ຜູ້​ຊ່ວຍ​ໃຫ້​ລອດ ເຮັດ​ໃຫ້​ເຂົາ​ເຈົ້າ​ເປັນ​ອັນ​ໜຶ່ງ​ອັນ​ດຽວ​ກັນ. ຫລັກ​ທຳ​ນີ້​ແມ່ນ​ຈິງ​ແທ້​ສຳ​ລັບ​ທ່ານ ແລະ ຂ້າ​ພະ​ເຈົ້າ​ໃນ​ທຸກວັນ​ນີ້.

ຄຳ​ຮຽກ​ຮ້ອງ​ຕໍ່​ສະ​ມາ​ຊິກ​ຂອງ​ສາດ​ສະ​ໜາ​ຈັກ​ຂອງ​ພຣະ​ເຢ​ຊູ​ຄຣິດ​ແຫ່ງ​ໄພ່​ພົນ​ຍຸກ​ສຸດ​ທ້າຍ ຄື​ໃຫ້​ພະ​ຍາ​ຍາມ​ເປັນ​ຜູ້​ຄົນ​ຂອງ​ຊີ​ໂອນ ທີ່​ມີໃຈ​ດຽວ ແລະ ມີ​ຄວາມ​ຄິດ​ດຽວ ແລະ ຢູ່​ນຳ​ກັນ​ດ້ວຍ​ຄວາມ​ຊອບ​ທຳ.36

ມັນ​ແມ່ນ​ຄຳ​ອະ​ທິຖານ​ຂອງ​ຂ້າ​ພະ​ເຈົ້າ​ວ່າ ເຮົາ​ຈະ​ເປັນ​ຄົນ​ຊອບ​ທຳ ແລະ ເປັນ​ອັນ​ໜຶ່ງ​ດຽວ​ກັນ ແລະ ເອົາ​ໃຈ​ໃສ່​ຕໍ່​ການ​ຮັບ​ໃຊ້ ແລະ ການ​ນະ​ມັດ​ສະ​ການ​ພຣະ​ຜູ້​ຊ່ວຍ​ໃຫ້​ລອດ​ຂອງ​ເຮົາ, ພຣະ​ເຢ​ຊູ​ຄຣິດ, ຜູ້​ຊຶ່ງ​ຂ້າ​ພະ​ເຈົ້າ​ເປັນ​ພະ​ຍານ​ເຖິງ. ໃນ​ພຣະ​ນາມ​ຂອງ​ພຣະ​ເຢຊູ​ຄຣິດ, ອາແມນ.

ແຫລ່ງ​ອ້າງ​ອີງ

  1. ເບິ່ງ ຄຳ​ສອນ ແລະ ພັນ​ທະ​ສັນ​ຍາ 38:27.

  2. ການ​ຮັບ​ໃຊ້​ຂອງທອມ​ມັສ ເຄນ ຕາງ​ໜ້າ​ໃຫ້ສະ​ມາ​ຊິກ ​ໄດ້​ຖືກ​ກ່າວ​ເຖິງ​ສະ​ເໝີ​ມາ​ວ່າ “ເປັນ​ການ​ປະ​ຕິ​ບັດ​ດ້ວຍ​ຄວາມ​ເສຍ​ສະ​ລະ​ຢ່າງບໍ່​ເຫັນ​ແກ່​ຕົວ ໂດຍ​ນັກ​ອຸ​ດົມ​ການ​ໜຸ່ມ ຜູ້​ໄດ້​ເປັນ​ພະ​ຍານ​ເຖິງ​ຄວາມບໍ່​ຍຸດ​ຕິ​ທຳ​ທີ່​ເກີດ​ຂຶ້ນ​ກັບ​ຜູ້​ນັບ​ຖື​ສາດ​ສະ​ໜາກຸ່ມ​ນ້ອຍ ໂດຍ​ຜູ້​ນັບ​ຖື​ສາດ​ສະ​ໜາ​ກຸ່ມ​ໃຫຍ່​ທີ່​ໂຫດ​ຮ້າຍ ແລະ ບໍ່​ເປັນ​ມິດ” (introduction to Elizabeth Wood Kane, Twelve Mormon Homes Visited in Succession on a Journey through Utah to Arizona, ed. Everett L. Cooley [1974], viii).

  3. ເບິ່ງ Kane, Twelve Mormon Homes, 5.

  4. ເບິ່ງ Kane, Twelve Mormon Homes, 40.

  5. ເບິ່ງ Lowell C. (Ben) Bennion and Thomas R. Carter, “Touring Polygamous Utah with Elizabeth W. Kane, Winter 1872–1873,” BYU Studies, vol. 48, no. 4 (2009), 162.

  6. ເຫັນ​ໄດ້​ວ່າ, ເອ​ລີ​ຊາ​ເບັດ​ໄດ້​ສົມ​ມຸດ​ຕິ​ຖານ​ວ່າ ຊາວ​ອາ​ເມ​ຣິ​ກາ​ສ່ວນ​ຫລາຍ​ໃນ​ເວ​ລານັ້ນ ໄດ້​ເອົາ​ພຽງ​ແຕ່​ຂອງ​ກິນ​ເຫລືອ​ໃຫ້​ຊາວ​ອິນ​ເດຍ​ແດງກິນ ແລະ ປະ​ຕິ​ບັດ​ຕໍ່​ເຂົາ​ເຈົ້າ​ແບບ​ແຕກ​ຕ່າງ​ຈາກ​ແຂກ​ບ້ານ​ຄົນ​ອື່ນໆ.

  7. ເບິ່ງ Kane, Twelve Mormon Homes, 64–65. ເປັນ​​ເລື່ອງໜ້າ​ສັງ​ເກດ​ວ່າ ຊາວ​ອິນ​ເດຍ​ແດງ​ຫລາຍ​ຄົນ, ລວມ​ທັງ​ຫົວ​ໜ້າ​ເຜົ່າ​ຫລາຍ​ຄົນ, ໄດ້​ກາຍ​ເປັນ​ສະ​ມາ​ຊິກ​ຂອງ​ສາດ​ສະ​ໜາ​ຈັກ. ເບິ່ງ John Alton Peterson, Utah’s Black Hawk War (1998) 61; Scott R. Christensen, Sagwitch: Shoshone Chieftain, Mormon Elder, 1822–1887 (1999), 190–95 ນຳ​ອີກ.

  8. ໃນ​ສະ​ໄໝ​ນີ້ “ຄົນ​ຊອບ​ທຳ​ຈະ​ຖືກ​ເຕົ້າ​ໂຮມ​ເຂົ້າ​ກັນ​ຈາກ​ບັນ​ດາ​ປະ​ຊາ​ຊາດ​ທັງ​ປວງ, ແລະ ຈະ​ມາ​ສູ່​ຊີໂອນ, ຮ້ອງ​ເພງ​ແຫ່ງ​ຄວາມ​ສຸກ​ອັນ​ເປັນ​ນິດ” (ຄຳ​ສອນ ແລະ ພັນ​ທະ​ສັນ​ຍາ 45:71).

  9. ເບິ່ງ ຄຳ​ສອນ ແລະ ພັນ​ທະ​ສັນ​ຍາ 105:3–5. ພຣະ​ຄຳ​ພີໄດ້​ກ່າວ​ເຖິງ​ການ​ດູ​ແລ​ຄົນ​ຍາກ​ຈົນ ແລະ ຄົນ​ຂັດ​ສົນ​ໂດຍ​ສະ​ເພາະ ວ່າ​ເປັນ​ພາກ​ສ່ວນ​ທີ່​ສຳ​ຄັນ​ຂອງ​ຄວາມ​ຊອບ​ທຳ.

  10. ເບິ່ງ ແອວ​ມາ 36:30; ເບິ່ງ 1 ນີ​ໄຟ 2:20; ໂມ​ໄຊ​ຢາ 1:7 ນຳ​ອີກ. ພາກ​ສ່ວນ​ສຸດ​ທ້າຍ​ຂອງ ແອວ​ມາ 36:30 ອ່ານ​ວ່າ, “ຕາບ​ໃດ​ທີ່​ລູກ​ຈະ​ບໍ່​ຮັກ​ສາ​ພຣະ​ບັນ​ຍັດ​ຂອງ​ພຣະ​ເຈົ້າ ແລ້ວ​ລູກ​ຈະ​ຖືກ​ຕັດ​ອອກ​ຈາກ​ທີ່​ປະ​ທັບ​ຂອງ​ພຣະ​ອົງ. ບັດ​ນີ້ ມັນ​ເປັນ​ໄປ​ຕາມ​ຖ້ອຍ​ຄຳ​ຂອງ​ເພິ່ນ.”

  11. ໂມ​ໄຊ​ຢາ 2:41. ປະ​ທານ​ໂລ​ເຣັນ​ໂຊ ສະ​ໂນ (1814–1901) ໄດ້​ສິດ​ສອນ​ວ່າ: “ບໍ່​ມີ​ໄພ່​ພົນ​ຍຸກ​ສຸດ​ທ້າຍ​ຄົນ​ໃດ​ທີ່​ຕາຍ​ໄປ ຫລັງ​ຈາກ​ໄດ້​ໃຊ້​ຊີ​ວິດ​ຢ່າງ​ຊື່​ສັດ​ຈະ​ສູນ​ເສຍ​ສິ່ງ​ໃດ ເພາະ​ບໍ່​ມີ​ໂອ​ກາດ​ໄດ້​ເຮັດ​ບາງ​ສິ່ງ. ໃນ​ອີກ​ຄຳ​ໜຶ່ງ, ຖ້າ​ຫາກ​ຊາຍ​ໜຸ່ມ ຫລື ຍິງ​ໜຸ່ມ​ຄົນ​ໃດຄົນ​ໜຶ່ງບໍ່​ມີ​ໂອ​ກາດ​ໄດ້ແຕ່ງ​ງານ, ແລະ ເຂົາ​ເຈົ້າ​ໄດ້​ໃຊ້​ຊີ​ວິດ​ຢ່າງ​ຊື່​ສັດ​ຈົນ​ເຖິງວັນ​ຕາຍ, ເຂົາ​ເຈົ້າ​ຈະ​ໄດ້​ຮັບ​ພອນ​ທັງ​ໝົດ, ຄວາມ​ສູງ​ສົ່ງ ແລະ ລັດ​ສະ​ໝີ​ພາບ​ທີ່​ຊາຍ ແລະ ຍິງ​ຄົນ​ອື່ນໆ ຜູ້ທີ່​ມີ​ໂອ​ກາດ​ໄດ້​ຮັບ ແລະ ປັບ​ປຸງ​ມັນ. ສິ່ງນັ້ນ​ແມ່ນ​ແນ່ນອນ ແລະ ເປັນ​ໃນ​ທາງບວກ” (Teachings of Presidents of the Church: Lorenzo Snow [2012], 130). ເບິ່ງ Richard G. Scott, “The Joy of Living the Great Plan of Happiness,” Ensign, Nov. 1996, 75 ນຳ​ອີກ.

  12. ເບິ່ງ 1 ໂຢ​ຮັນ 5:2.

  13. ໂມໄຊຢາ 18:21; ເບິ່ງ ໂມເຊ 7:18 ນຳ​ອີກ.

  14. 4 ນີ​ໄຟ 1:16.

  15. 4 ນີ​ໄຟ 1:15.

  16. 4 ນີ​ໄຟ 1:24.

  17. ໂມ​ໂຣ​ໄນ 9:13–14.

  18. Russell M. Nelson, in “First Presidency and NAACP Leaders Call for Greater Civility, Racial Harmony,” May 17, 2018, newsroom.ChurchofJesusChrist.org; see also “President Nelson Remarks at Worldwide Priesthood Celebration,” June 1, 2018, newsroom.ChurchofJesusChrist.org.

  19. ຄຳ​ສອນ ແລະ ພັນ​ທະ​ສັນ​ຍາ 90:11 ອ່ານ​ວ່າ, “ທຸກ​ຄົນ​ຈະ​ໄດ້​ຍິນ​ຄວາມ​ສົມ​ບູນ​ຂອງ​ພຣະ​ກິດ​ຕິ​ຄຸນ … ໃນ​ພາ​ສາ​ຂອງ​ເຂົາ​ເອງ.” ພາ​ສາ​ທີ່​ໃຊ້​ຢູ່​ໃນ​ໂບດ ຕາມ​ປົກ​ກະ​ຕິ​ແລ້ວ ໄດ້​ຖືກ​ຮັບ​ຮູ້ຢ່າງ​ຖືກ​ຕ້ອງ.

  20. 2 ນີໄຟ 26:33.

  21. ເບິ່ງ ລັດ​ຖະ​ທຳ​ມະ​ນູນ​ຂອງ​ສະ​ຫະ​ລັດ​ອາ​ເມ​ຣິ​ກາ.

  22. ເບິ່ງ United States Declaration of Independence (1776); Constitution of the United States, Amendments I–X (Bill of Rights), National Archives website, archives.gov/founding-docs.

  23. ຄຳ​ສອນ ແລະ ພັນ​ທະ​ສັນ​ຍາ 101:77; ເນັ້ນ​ຄຳ​ເນີ້ງ.

  24. ຄຳ​ສອນ ແລະ ພັນ​ທະ​ສັນ​ຍາ 101:79–80.

  25. ຄຳ​ສອນ ແລະ ພັນ​ທະ​ສັນ​ຍາ 101, ຫົວ​ຂໍ້​ພາກ.

  26. ເບິ່ງ Saints: The Story of the Church of Jesus Christ in the Latter Days, vol. 1, The Standard of Truth, 1815–1846 (2018), 172–74; James B. Allen and Glen M. Leonard, The Story of the Latter-day Saints, 2nd ed. (1992), 93–94; Ronald W. Walker, “Seeking the ‘Remnant’: The Native American during the Joseph Smith Period,” Journal of Mormon History, vol. 19, no. 1 (Spring 1993), 14–16.

  27. ເບິ່ງ Saints, 1:359–83; William G. Hartley, “The Saints’ Forced Exodus from Missouri, 1839,” in Richard Neitzel Holzapfel and Kent P. Jackson, eds., Joseph Smith, the Prophet and Seer (2010), 347–89; Alexander L. Baugh, “The Mormons Must Be Treated as Enemies,” in Susan Easton Black and Andrew C. Skinner, eds., Joseph: Exploring the Life and Ministry of the Prophet (2005), 284–95.

  28. ເບິ່ງ Saints: The Story of the Church of Jesus Christ in the Latter Days, vol. 2, No Unhallowed Hand, 1846–1893 (2020), 3–68; Richard E. Bennett, We’ll Find the Place: The Mormon Exodus, 1846–1848 (1997); William W. Slaughter and Michael Landon, Trail of Hope: The Story of the Mormon Trail (1997).

  29. ໂຢຮັນ 17:21.

  30. ຄຳ​ສອນ ແລະ ພັນ​ທະ​ສັນ​ຍາ 38:27.

  31. ສານ​ເຖິງ​ຊາວ​ໂຣມ​ເປັນ​ການ​ປະ​ກາດ​ຄຳ​ສອນທີ່ກວ້າງ​ຂວາງ. ພຽງ​ແຕ່ພຣະ​ທຳໂຣມ​ເທົ່າ​ນັ້ນ​ທີ່​ບັນ​ຈຸ​ຂໍ້​ມູນ​ກ່ຽວ​ກັບ​ການ​ຊົດ​ໃຊ້ ຢູ່​ໃນ​ພຣະ​ຄຳ​ພີ​ໃໝ່. ຂ້າ​ພະ​ເຈົ້າ​ມັກ​ສານ​ເຖິງ​ຊາວ​ໂຣມ ເພາະ​ຄວາມ​ເປັນ​ອັນ​ໜຶ່ງ​ດຽວ​ກັນ​ຂອງ​ຜູ້​ຄົນ​ຫລາຍ​ຊົນ​ຊາດ ຜ່ານ​ທາງ​ພຣະ​ກິດ​ຕິ​ຄຸນ​ຂອງ​ພຣະ​ເຢ​ຊູ​ຄຣິດ ຕອນ​ຂ້າ​ພະ​ເຈົ້າ​ໄດ້​ຮັບ​ໃຊ້​ເປັນ​ປະ​ທານ​ສະ​ເຕກ ທີ່​ມີ​ສະ​ມາ​ຊິກ​ຫລາຍຊົນ​ຊາດ ແລະ ຫລາຍ​ວັດ​ທະ​ນະ​ທຳ ທີ່​ເວົ້າ​ຫລາກ​ຫລາຍ​ພາ​ສາ.

  32. Frederic W. Farrar, The Life and Work of St. Paul (1898), 446.

  33. ເບິ່ງ Farrar, The Life and Work of St. Paul, 450.

  34. ເບິ່ງ ໂຣມ 13.

  35. ເບິ່ງ Dallin H. Oaks, “The Gospel Culture,” Liahona, Mar. 2012, 22–25; ເບິ່ງ Richard G. Scott, “Removing Barriers to Happiness,” Ensign, May 1998, 85–87 ນຳ​ອີກ.

  36. ເບິ່ງ ໂມ​ເຊ 7:18.