2020
Fakangāueʻi ha Tokotaha ʻAmelika ke Pule Polisi ʻi Niuē
ʻEpeleli 2020


Ngaahi Peesi Fakalotofonuá

Fakangāueʻi ha Tokotaha ʻAmelika ke Pule Polisi ʻi Niuē

Ko e foki ʻa ha tokotaha ne ʻosi ngāue fakafaifekau mo hono fāmilí ki he motu ʻofaʻangá

Fehuʻi ki ha faʻahinga faifekau pē pe ko e hā ha lelei ʻo ʻenau ngāue fakafaifekaú ʻoku tolonga kiate kinautolu pea ko e tali angamaheni te ke maʻú, ko ha ʻofa ki he kakai ne nau ngāue ki aí.

ʻOku ʻikai ke toe kehekehe ia meia Timi Uilisoni ʻo Lisifila, Uāsingatoní. Naʻe ngāue ʻa Timi ki he Motu ko Niueé, ko ha motu ʻoku pule pē kiate ia ʻi he lotolotonga ʻo e Pasifiki Tongá, mei he 1994–1995. Kuo hoko ʻene ʻofa ʻi he kakaí, ko honau ʻulungaanga fakafonuá mo e leá, ke tākiekina ai ia ke ne toe ʻaʻahi tuʻo tolu mo hono fāmilí ki he kiʻi motu ʻoku sikuea maile ʻe 100 ʻi he taʻu ʻe fā kuohilí.

Ne hoko ʻene fakaʻamua ke hokohoko atu ʻene ngāue tokoni ki he kakai ʻi he kiʻi motu mamaʻo ko ʻeni ʻi he Pasifiki Tongá, ke ne lava ai ʻo tohi ki he lakanga ko e Polisi Pulé. ʻOku ʻikai ngata pē ʻi hono fie maʻu ʻa e Pule Polisi ʻo Niueé ke ne fakamamafaʻi ʻa e laó. ʻOkú ne toe fua foki mo e ngaahi fatongia ki hono Tokangaekina ʻo e Fakatamakí mo e Ngaahi Ngāue Fakatuʻutāmakí. ʻIkai ngata aí, ʻe toe ui foki ia ke ne maluʻi e ngaahi tahi ʻo Niueé kae pehē foki ki hono kelekelé. ʻOku toe tokangaʻi foki ʻe he potungāue polisí ʻa e mafai taulanga ki he ʻū ʻioté mo e malu ʻa e malaʻe vakapuná pea mo hono fakaʻatā ʻo e ʻū utá.

Naʻe ongoʻi ʻe Misa Uilisoni ko e founga lelei taha ʻeni ke ne tokoni ai ki he kakai ʻo hono motu ʻofaʻangá koeʻuhí ko e ʻofa ʻaufuatō mo e angaʻofa ne nau fai kiate ia ʻi he taʻu ʻe 25 kuohilí. Kuo maʻu ha mataʻitohi ʻo Uilisoni mo e houa ʻe 2000 tupu ʻi he akoʻanga polisi māʻolunga angé. ʻE ʻaonga lahi ʻaupito ʻa ʻene ʻilo ki he ʻulungaanga fakafonuá, kakaí mo e lea fakafonuá ki heʻene ngāué.

Ko e founga takimuʻa ʻa Timí ʻoku ʻikai ke ne toe fie maʻu ha kau tokoni ke nau fai ha meʻa naʻe ʻikai ke ne loto ke fakahoko ʻe ia pē. Ko e founga pule ʻeni naʻá ne ako lolotonga ʻene ngāue ʻi he siasí mo e ngāue fakafaifekaú.

ʻOku tātātaha ke te ʻalu ki ha feituʻu pē ʻi he motú ʻoku taʻe ʻilo ai ʻe he kakaí ʻa e “Pālangi” ʻoku lea faka-Niuē ʻo hangē pē ko ha Niuē totonú. ʻOku pehē ʻe Timi ʻoku makatuʻunga ʻene malava ke tauhi ʻene taukei ʻi he lea fakafonuá mei heʻene toutou lau ʻa e Tohi Tapu faka-Niueé.

Kuo ʻosi fakaʻekeʻeke ʻa Timi ʻi he letioó ʻi Niuē pea kuó ne lea ki he fānau ako ʻi Nuʻusila fekauʻaki mo e tukufakaholó mo e ʻulungaanga fakafonuá pea mo hono mahuʻinga ke ʻilo ki he feituʻu ʻokú te haʻu mei aí.

ʻE kau fakataha ha toko tolu ʻo e fānau ʻe toko nima ʻa Timi mo Keli Uilisoní mo kinaua ʻi Niuē, ka ʻe toki ʻaʻahi mai pē ʻa e ongo tamaiki lalahí ʻi ha ngaahi taimi. ʻOku ʻikai ke faʻa tatali ʻa e fāmilí ke nau hiki ki Niuē. ʻOku nau talitali lelei ʻa e faingamālie ke nofo ʻi ha ʻātakai ʻoku malu ʻaupito ʻo fakatatau ki he anga ʻo e nofó. Kuo ʻosi maheni ʻa e fāmilí mo ha ngaahi kaungāmeʻa tokolahi ʻi he ngaahi ʻaʻahi kimuʻa ki he motú pea ʻoku nau vēkeveke ke fakalahi e ngaahi feohi ko iá. ʻOku fakatuʻamelie ʻa e fāmilí ke nau toutai, uku, kaukautahi mo tō ngoue maʻu pē.

ʻOku pehē ʻe Timi ʻoku ʻikai ke ne faʻa tatali ke kai e meʻakai faka-Niuē ʻokú ne saiʻia taha aí mo fakafonu ʻene ʻaisí ʻaki ʻa e niu matá ke ne inu mei ai. ʻE siʻisiʻi pē ʻa e liliu ʻe hokó he kuo ʻaʻahi tuʻo tolu ʻa hono fāmilí ki Niuē ʻo nofo ai ʻi ha taimi lōloa.

ʻOku fakaʻamu ʻa Timi ʻe hokohoko atu ʻa e kiʻi motú ke hoko ko ha feituʻu malu ki he nofó. ʻOkú ne fakaʻamu ʻe hangē ia ko ha puleʻanga haohaoa ʻi he lotolotonga ʻo e Pasifiki Tongá, ko ha feituʻu ʻe fie foki mai ki ai ʻa e kakai Niueé ʻo ʻōʻōfakiʻi honau tukufakaholó.

ʻOku faʻa tala atu ʻe he kau faifekaú ʻa e lahi ʻo ʻenau ʻofa ʻi he kakai ne nau ngāue ki ai ʻi he taʻu ʻe uá. ʻOku fekumi ʻa Timi Uilisoni mo hono fāmilí ki ha founga ke hokohoko atu ai ʻene ngāué, neongo kuo lava ʻeni ha taʻu ʻe uofulu-mā-nima mei ai.

Paaki