‘Inisititiuti
Vahe 20: Mōsaia 9–17


Vahe 20

Mōsaia 9–17

Talateú

Neongo ʻoku ʻi he konga folofola ko ʻení ha ngaahi talanoa mālie lahi mo tau ako mei ai, ka ko e ngaahi tefitoʻi akonaki fakatokāteliné ʻoku maʻu ia ʻi he fakamatala ki he ngāue fakafaifekau ʻa ʻApinetaí. Mahalo pē ʻoku maheni e kau akó mo e talanoa ki he mate fakamaʻata ʻa ʻApinetaí; te ke lava ʻo tokoniʻi kinautolu ke toe mahino lahi ange ʻene ngāue fakafaifekaú mo ʻene pōpoakí. Te ke lava ʻo tokoni ke mahino kiate kinautolu ʻa e ngāue ʻa e palōfitá, ʻa hono mahuʻinga ʻo e fakafanongo ki he kau palōfitá, pea mo e faka-ʻOtua ʻo Sīsū Kalaisí. Te ke lava ʻo tokoni ke mahino kiate kinautolu naʻe tupu ʻa e loto fiemālie pē ʻa ʻApinetai ke mate maʻa ʻene fakamoʻoni ki he Fakamoʻuí mei heʻene loto fiemālie ke moʻui ʻaki iá. ʻI heʻenau ako mei he sīpinga ʻa ʻApinetaí, ʻe lava ke fakatupulaki ai ʻa ʻenau fie talangofuá, faivelengá, mo e lototoʻá.

Ngaahi Tokāteline mo ha Ngaahi Tefitoʻi Moʻoni

  • ʻOku ui ʻa e kau palōfitá ki he kau faiangahalá ke nau fakatomala (vakai, Mōsaia 11–12).

  • ʻE fakahoko tonu pē ʻe he ʻOtuá ha Fakalelei pea Huhuʻi ʻa Hono kakaí (vakai, Mōsaia 13–16).

  • Taimi ʻe niʻihi ʻoku mamahi ʻa e kau māʻoniʻoní koeʻuhí ko ʻenau fakamoʻoni kia Sīsū Kalaisí (vakai, Mōsaia 17).

Ngaahi Fokotuʻu ki hono Akoʻí

Mōsaia 9–17. Vakai Fakalūkufua ki he Hisitōliá

Ke ʻoange ki he kau akó ha vakai fakalūkufua ki he hisitōlia ʻo e Mōsaia 9–17, fakakaukauʻi hano fakaʻaongaʻi ha taha ʻo e ngaahi meʻa ko ʻení ke fili mei ai:

  1. Kimuʻa ʻaupito pē pea toki fai e lēsoní, ʻoange ki ha toko taha ako ha tatau ʻo e laʻipepa tufa ʻi he fakaʻosinga ʻo e vahe ko ʻení. Kole ki ai ke ne ako ʻa e Mōsaia 9–10 pea teuteuʻi ha fakamatala miniti ʻe tolu ki he nima ʻo e talanoa kia Sēnifí ke kamata ʻaki e lēsoní.

  2. Kapau te ke fili ke ʻoua ʻe fai e fakamatala ʻa e tokotaha akó, kamata ʻaki e lēsoní haʻo kole ki he kau akó ke nau sio ki he ʻaho ʻi he tafaʻaki ki lalo ʻo e pēsí (pe ʻi he ʻuluʻi fakamatala ʻo e vahé) ʻi he kamataʻanga ʻo e Mōsaia 9 mo e ʻaho ʻi he tafaʻaki ki lalo ʻo e pēsí (pe ʻi he ʻuluʻi fakamatala ʻo e vahé) ʻi he kamataʻanga ʻo e Mōsaia 8. Fakamahinoʻi ange ʻoku fakamatala ʻi he Mōsaia 8 mo e Mōsaia 9 ki ha talanoa naʻe hoko ʻi he meimei taʻu ʻe 80 kimuʻá. ʻOku kamata ʻa e talanoa ʻi he Mōsaia 9 ʻi he 200 K.M. nai, ʻo fakamatalaʻi ai ʻe Sēnifi ʻa e ngaahi meʻa naʻe hoko ne tomuʻa hiki ia ʻi he ʻAmenai 1:27–30. ʻOku fakamatala ʻa e Mōsaia vahe 9–24 ki he ngaahi meʻa naʻe hoko lolotonga e pule ʻa e ngaahi tuʻi ʻe toko tolu: ko Sēnifi, Noa, mo Limihai. ʻOku fakamatala ʻa e ngaahi lekooti ko ʻení ki he ngaahi lavameʻa ʻa e kakaí ʻi he taimi naʻa nau tafoki ai ki he ʻOtuá. ʻI he taimi ne fili ai e kakaí ke ʻoua naʻa nau tafoki ki he ʻOtuá, naʻa nau faingataʻaʻia—fakatuʻasino ʻi he fepaki mo e kau Leimaná, pea ʻi honau lotó ʻi heʻenau fepaki mo e loto hīkisiá.

Mōsaia 9–17. Vakai Fakalūlufia ki he Tokāteliné: Ngaahi Fatongia ʻo e Kau Palōfitá

Vahevahe ʻa e fakamatala ko ʻeni mei he Tuʻu Maʻu ʻi he Tuí. Kimuʻa peá ke laú, kole ki he kau akó ke nau fakafanongo ki ha ngaahi tefitoʻi fatongia ʻe fā ʻo e kau palōfitá.

“ ʻOku fakamoʻoniʻi ʻe he kau palōfita ʻo e ʻaho ní ʻa Sīsū Kalaisi mo akoʻi ʻEne ongoongoleleí ʻo hangē ko e kau palōfita ʻo e kuonga muʻá. ʻOku nau fakaʻilo mai ʻa e finangalo mo e ʻulungāanga totonu ʻo e ʻOtuá. ʻOku nau lea fakahangatonu mo mahino, ʻo fakahalaʻi ʻa e faiangahalá mo fakatokanga ki hono ngaahi nunuʻá. ʻI he taimi ʻe niʻihi, ʻe ueʻi fakalaumālie ai kinautolu ke nau kikiteʻi ʻa e ngaahi meʻa ʻe hoko he kahaʻú ke ʻaonga kiate kitautolu” (Tuʻu Maʻu ʻi he Tuí: Ko ha Huluhulu ki he Ongoongoleleí [2004], 85).

  • Ko e hā e ngaahi fatongia lalahi ʻe fā ʻo ha palōfita naʻá ke fakatokangaʻí? (Hiki e ngaahi tali ʻa e kau akó he palakipoé ʻo hangē ko ʻene hā atu ʻi laló.)

Ngaahi fatongia ʻo ha Palōfita

  1. Fakamoʻoniʻi ʻa Sīsū Kalaisi mo akoʻi ʻEne ongoongoleleí.

  2. Fakaʻilo mai ʻa e finangalo mo e ʻulungāanga totonu ʻo e ʻOtuá.

  3. Fakahalaʻi ʻa e faiangahalá pea fakatokanga ki hono ngaahi nunuʻá.

  4. Kikiteʻi e ngaahi meʻa ʻe hoko he kahaʻú.

Vahevahe ʻa e kalasí ki ha kulupu ʻe fā. Fakaafeʻi ʻa e kulupu ʻe taha ke nau lau fakalongolongo ʻa e Mōsaia 11:20–25 , kulupu ʻe taha ke lau fakalongolongo ʻa e Mōsaia 16:5–9, kulupu ʻe taha ke lau fakalongolongo ʻa e Mōsaia 16:10–15, pea kulupu fakaʻosí leva ke lau fakalongolongo ʻa e Mōsaia 17:15–18. Tuku leva ke aleaʻi ʻe he kulupu takitaha ʻa e founga naʻe fakahoko ai ʻe ʻApinetai ha fatongia ʻe taha pe lahi ange ʻoku hiki he palakipoé. Kole ki ha taha mei he kulupu takitaha ke ne fakamatala fakanounouʻi ʻa e ngaahi veesi ne vahe ange ki heʻenau kulupú pea fakamatala ʻa e founga naʻe fakahoko ʻaki ʻe ʻApinetai ha fatongia ʻe taha pe lahi ange ʻoku hiki he palakipoé.

Fakaafeʻi e kau akó ke nau manatuʻi e ngaahi fatongia ko ʻení lolotonga e lēsoní pea ke nau kumi ʻa e ngaahi founga naʻe fakahoko ʻaki ʻe ʻApinetai hono uiuiʻi ko e palōfitá.

Mōsaia 11–12. ʻOku Ui ʻa e Kau Palōfitá ki he Kau Faiangahalá ke Nau Fakatomala

Fakaʻaliʻali ha fakatātā ʻo ʻApinetai ʻi he fakamaauʻanga ʻo e Tuʻi ko Noá, hangē ko he fakatata 75 ʻi he Ngaahi Fakatātā ʻo e Ongoongoleleí (ʻoku fakahā atu foki ʻi lalo). Kole ki ha tokotaha ako ke ne fakamatalaʻi nounou ʻa e meʻa ʻoku hoko ʻi he fakatātaá.

ʻĪmisi
Ko ʻApinetai ʻi he ʻao ʻo e Tuʻi ko Noá

Ko e founga ʻe taha naʻe fakahoko ʻaki ʻe ʻApinetai hono fatongia ko e palōfitá ko ʻene ui ki he kakaí ke nau fakatomala. Fakaafeʻi e kau akó ke nau fakafehoanaki e ngaahi lea ʻa ʻApinetai lolotonga ʻene ʻuluaki ʻaʻahí (vakai, Mōsaia 11:20–25) mo ʻene ngaahi lea lolotonga ʻene ʻaʻahi hono uá (vakai, Mōsaia 12:1–8). Naʻe taʻu ʻe ua ʻa e vahaʻa ʻo e ongo ʻaʻahi ko ʻeni ʻa ʻApinetaí (vakai, Mōsaia 12:1).

  • Naʻe kehe fēfē ʻa e pōpoaki ʻa ʻApinetaí ʻi heʻene ʻaʻahi hono uá?

  • Naʻa mo ha fili ʻa e kakaí ke fakatomala hili e ʻaʻahi hono ua ʻa ʻApinetaí, ko e hā ha ngaahi nunuʻa te nau moʻua ai ʻi he ʻikai ke nau tokanga ki heʻene ngaahi fakatokangá he fuofua taimí?

Tokoni ki he kau akó ke mahino kiate kinautolu neongo naʻe kei lava pē ke fakatomala ʻa e kakaí mei heʻenau ngaahi angahalá, ka naʻe ʻikai ke nau hao mei he ngaahi nunuʻa ʻo e taʻetokanga ki he ʻuluaki fakatokanga ʻa e palōfitá. Vahevahe hoʻo ngaahi ongo ʻo kau ki he fie maʻu ke fakatomala levá pea mo e mahuʻinga ʻo e muimui ʻi he faleʻi ʻa e kau palōfita moʻuí.

Mōsaia 13–16. ʻE fakahoko tonu pē ʻe he ʻOtuá ha Fakalelei pea Huhuʻi ʻa Hono kakaí

Naʻe hokohoko atu hono fakahoko ʻe ʻApinetai hono fatongia ko e palōfitá ʻaki ʻene fakamoʻoni ki he misiona fakalangi ʻo Sīsū Kalaisí. Ko e konga ʻo ʻene fakamoʻoní ʻa ʻene lau mei he taha ʻo e ngaahi kikite ʻa ʻĪsaia ʻo kau ki he feilaulau fakalelei ʻa e Fakamoʻuí. Fekauʻi e kau akó ke nau lau fakalongolongo ʻa e Mōsaia 14. (Fakakaukauʻi hano tā leʻosiʻi ha himi sākalamēniti lolotonga ʻenau laukongá. ʻE lava ke ke tā ha tepi ʻo e himí pe kole ki ha taha ke ne tā e pianó.) ʻI he ʻosi ʻenau laú, fakaafeʻi kinautolu ke vahevahe ʻenau ngaahi ongo kau ki he meʻa ne nau laú.

Hili hono vahevahe ʻe he kau akó ʻenau ngaahi ongo fekauʻaki mo e Fakamoʻuí, tokoni kiate kinautolu ke nau ʻiloʻi ʻa e ngaahi moʻoni mahuʻinga ʻe niʻihi ʻi he Mōsaia 14. Fakamatala ange ʻoku ʻi he vahé ha kikite kuo ʻosi fakahoko. Hili iá pea fai leva e ngaahi fehuʻi ko ʻení. Fakaafeʻi e kau akó ke hiki ʻenau ngaahi tali ki he ngaahi fehuʻí.

  • ʻI he veesi 2, ko e hā e meʻa ʻoku fokotuʻu mai ʻe he kupuʻi lea ko e “hangē ko ha aka mei he kelekele mōmoá” ʻoku fekauʻaki mo e tuʻunga fakalaumālie fakalūkufua ʻo e kakaí lolotonga e taimi naʻe ngāue fakafaifekau ai ʻa e Fakamoʻuí ʻi māmaní? (Naʻe ʻikai fie fanongo ʻa e tokolahi ki Heʻene pōpoakí.)

  • Fakatatau ki he veesi 3, naʻe anga fēfē ʻa e kakai ʻe niʻihi ki he Fakamoʻuí?

  • Fakatatau ki he veesi 4–6, ko e hā e ngaahi kavenga naʻe fuesia ʻe he Fakamoʻuí?

  • Fakatatau ki he veesi 7–9, naʻe fakahaaʻi fēfē ʻe Sīsū Kalaisi ʻa ʻEne loto fiemālie ke fai ʻa e fakalelei maʻa ʻetau ngaahi angahalá?

Fakaafeʻi ha niʻihi ʻo e kau akó ke vahevahe mai ʻa e ngaahi tali naʻa nau hikí. Poupouʻi kātoa e kau akó ke nau fakalaulauloto lahi ange ki he ngaahi lea ʻa ʻĪsaiá ʻaki ʻenau toe lau ʻa e Mōsaia 14 ʻi ha taimi mavahe mei he kalasí pea vahevahe ʻa e meʻa ne nau akó mo ha mēmipa ʻo e fāmilí pe kaungāmeʻa.

Te ke lava ʻo fakaʻosi ʻaki e konga ko ʻeni ʻo e lēsoní hano tuku ke lau ʻe he kau akó ʻa e fakalea ʻo e himi “ ʻOku Fakaofo” (Ngaahi Himi, fika 102).

  • ʻOku fekauʻaki fēfē ʻa e himi ko ʻení mo e Mōsaia 14?

  • ʻOku fakaloloto fēfē ʻe he himi ko ʻení ʻa hoʻo houngaʻia ʻi he Fakamoʻuí?

  • Ko e hā hoʻo ongó ʻi hoʻo fakatokangaʻi ko ia naʻe hāʻele hifo ʻa e Fakamoʻuí “mei hono [taloni fakalangí] ke fakahaofi koé?

Fakaafeʻi ha tokotaha ako ke ne lau ʻa e Mōsaia 13:33–35 mo e 15:1.

Lolotonga hono lau mo aleaʻi ʻe he kau mēmipa ʻo e kalasí ʻa e ngaahi veesi ko ʻení, ʻe fie maʻu ke ke fakamatala ki hono fakaʻaongaʻi ʻe ʻApinetai ʻa e foʻi lea ko e ʻOtuá. ʻI hono fakaʻaongaʻi ʻe he Kāingalotú ʻa e foʻi lea ʻOtuá, ʻoku nau faʻa ʻuhinga kinautolu ki he Tamai Hēvaní. Ka naʻe fakaʻaongaʻi ʻe ʻApinetai ʻa e foʻi leá ko e ʻuhinga kia Sīsū Kalaisi. Ke tokoni ke mahino ʻeni ki he kau akó, fakaafeʻi kinautolu ke nau lau ʻa e fakalahi ki he lēsoní he peesi 174–75 ʻi he tohi lēsoni ʻa e tokotaha akó.

Fai e ngaahi fehuʻi ko ʻení ke fakatātaaʻi ʻaki ʻa hono mahuʻinga ʻo e tokāteline ko ia ʻoku pehē naʻe hoko pea ʻoku hoko ʻa Sīsū Kalaisi ko e ʻOtua:

  • Ko ha fananga pē nai ʻa Sīsū Kalaisi?

  • Naʻá Ne hoko pē nai ko ha faiako poto mo angatonu, ka ko e tangata pē?

  • Ko ha ʻAlo moʻoni ia ʻo e ʻOtuá?

  • ʻE lava fēfē ke tākiekina e moʻui ʻa e kakaí ki he leleí ʻe heʻenau tali ki he ngaahi fehuʻí ni?

ʻEke ki he kau akó pe ʻoku nau ʻiloʻi nai ha ngaahi feinga ʻoku fakahoko ʻi he māmaní ke fakasiʻisiʻi ʻa e tuʻunga ʻo Sīsū Kalaisí ʻi heʻene hoko ko e ʻAlo moʻoni ʻo e ʻOtuá.

  • Ko e hā ʻoku mahuʻinga ai ke fakatokangaʻi naʻe hoko ʻa Sīsū Kalaisi pea ʻokú Ne hoko ko e ʻOtua?

Tokoni ki he kau akó ke mahino kiate kinautolu ʻoku tupulaki ʻetau tui kia Sīsū Kalaisi mo ʻEne Fakaleleí ʻi he taimi ʻoku mahino ai kiate kitautolu Hono natula taʻengatá mo hono faka-ʻOtuá ʻi Heʻene hoko ko e ʻAlo ʻo e ʻOtuá.

ʻI he Mōsaia 15:1–9, ʻoku fakamoʻoni ai ʻa ʻApinetai ki he natula mo e misiona faka-ʻOtua ʻo e Fakamoʻuí peá ne ako ʻaki ʻa e ngaahi ngāue ʻa Sīsū Kalaisí ʻi Heʻene fakatou hoko ko e Tamai mo e ʻAló.

ʻAi ke lau ʻe ha toko taha ako ʻa e Mōsaia 15:1–5. Hili iá pea kole ki ha tokotaha ako ke ne lau e lea ʻa ʻEletā M. Lāsolo Pālati he peesi 174–75 ʻi he tohi lēsoni ʻa e tokotaha akó.

  • ʻOku anga fēfē ʻene fakatou hoko ʻa Sīsū Kalaisi ko e Tamai mo e ʻAló?

Kapau te ke ongoʻi ʻoku fie maʻu ke toe hokohoko atu ʻi he tefito ko ʻení peá ke vakai ki hono toenga ʻo e fakamatala ʻi he tohi lēsoni ʻa e tokotaha akó ʻo kau ki he Mōsaia 15:1–7 (peesi 174–75), ʻa ia ʻoku ʻi ai ʻa e ngaahi konga naʻe toʻo mei he fanongonongo ʻo e 1916 naʻe ui “Ko e Tamaí pea mo e ʻAló: Ko ha Fakamatala Fakatokāteline ʻa e Kau Palesitenisī ʻUluakí mo e Toko Hongofulu Mā Uá.”

Fakatokangaʻi ange ko e Mōsaia 15:1–8 ʻoku ʻikai ko ha fealeaʻaki ia ʻo kau ki he kau mēmipa kehekehe ʻo e Toluʻi ʻOtuá. Ko ha fealeaʻaki ia ʻo kau kia Sīsū Kalaisi mo Hono ngaahi fatongia kehekehe ko e Tamai mo e ʻAló.

ʻI he Mōsaia 15:10–13, ʻoku toe hoko atu hono fakamatalaʻi ʻe ʻApinetai ʻa e vā fetuʻutaki fakatamai-fānau ʻo Sīsū Kalaisi mo kinautolu ʻoku nau tali ʻEne ongoongoleleí. ʻOkú ne fakamatala kau ki he “hako” pe ko e ngaahi foha mo e ngaahi ʻofefine ʻo e Fakamoʻuí. Fakaafeʻi e kau akó ke nau lau ʻa e veesi 10–13. Hili ia pea toki fai leva e ngaahi fehuʻi ko ʻení:

  • Fakatatau ki he veesi 11–12, ʻoku ʻuhinga ki he hā ʻa e hoko ko ha ngaahi foha mo ha ngaahi ʻofefine ʻo e Fakamoʻuí? (Vakai foki, T&F 25:1.)

  • Ko e hā e ngaahi tāpuaki ʻe maʻu ʻe kinautolu ʻoku nau hoko ko e “hako” ʻo Kalaisí?

ʻI he hokohoko atu hono akoʻi ʻe ʻApinetai ʻa Noa mo ʻene kau taulaʻeikí, naʻá ne tali ha fehuʻi naʻe fai ange ʻe ha taha ʻo e kau taulaʻeikí kimuʻa. Fakaafeʻi e kau akó ke nau sio ki he fehuʻi ko ʻení ʻi he Mōsaia 12:20–24. ʻI hono tali ʻe ʻApinetai ʻa e fehuʻí ni, naʻe toe hoko atu pē ʻene fakamoʻoni ki hono faka-ʻOtua ʻo Sīsū Kalaisí. Ke tokoni ki he kau akó ke nau aleaʻi ʻa ʻene talí, kole ki he vaeua ʻe taha ʻo e kalasí ke nau lau ʻa e Mōsaia 15:13–18 pea vaeaua ʻe tahá ke nau lau ʻa e Mōsaia 15:19–25. Lolotonga ʻenau lau iá, hiki e ngaahi fehuʻi ko ʻení he palakipoé:

Ko hai ʻa e kau talafekau ʻoku nau fakahā ʻa e ngaahi ongoongo leleí? (Vakai, Mōsaia 15:13–18.)

Ko e hā ʻa e ngaahi ongoongo leleí? (Vakai, Mōsaia 15:19–25.)

Fakaafeʻi ha tokotaha ako mei he ongo vaheua ʻe taha ʻo e kalasí ke ne vahevahe ha ngaahi tali ki he ngaahi fehuʻi ko ʻení.

Vahevahe ange ʻa e lea ʻa ʻEletā Kālosi E. ʻEisī ʻo e Kau Fitungofulú he peesi 176 ʻi he tohi lēsoni ʻa e tokotaha akó.

  • ʻE lava fēfē ke tau tokoni ki hono ʻomi ʻo e ngaahi ongoongo lelei ko ʻení ki he niʻihi kehé?

Mōsaia 17. Taimi ʻe niʻihi ʻOku Mamahi ʻa e Kau Māʻoniʻoní koeʻuhí ko ʻEnau Fakamoʻoni kia Sīsū Kalaisí

Toe sio ki he fakatātā ʻo ʻApinetai ʻi he ʻao ʻo e Tuʻi ko Noá. Kole ki ha toko taha ako ke ne talaange ki he kalasí ʻa e meʻa naʻe iku ki ai ʻa ʻApinetaí. Hili ko iá pea kole ki ha taha ke ne lau ʻa e Mōsaia 17:1–13, 20.

Tokoni ki he kau akó ke mahino kiate kinautolu naʻe hoko fakanatula pē ʻa e fie mate ʻa ʻApinetai koeʻuhí ko e moʻoní tupu mei heʻene talangofua ki he ʻOtuá. Neongo ia, ʻoku tokosiʻi ʻaupito pē ha niʻihi kuo kole ange ke nau mate ʻi hono taukaveʻi ʻenau ngaahi fakamoʻoní. Ke tokoni ki he kau akó ke nau sio ki he meʻa ʻoku kole mai ke tau faí kae ʻikai ko haʻatau mate maʻá e moʻoní, vahevahe ange e ongo lea ko ʻení:

Naʻe pehē ʻe Palesiteni Pilikihami ʻIongi (1801–77), ko e Palesiteni hono ua ʻo e Siasí, “Ko e founga ola lelei taha ke fokotuʻu ʻaki ʻa e tui fakalotu ʻo e Langí ko hono moʻui ʻaki ia, kae ʻikai ko e mate koeʻuhí ko ia: ʻoku ou tui he ʻikai kovi kiate au ke u pehē ʻoku tokolahi ʻa e Kaingalotu ʻoku nau loto ange kinautolu ke mate maʻa ʻenau tui fakalotú ʻi haʻanau faivelenga hono moʻui ʻaki iá” (Discourses of Brigham Young, sel. John A. Widtsoe [1954], 221).

Naʻe ako ʻaki ʻe Palesiteni ʻEselā Tafu Penisoni (1899–1994), ko e Palesiteni hono 13 ʻo e Siasí, ʻo pehē:

“ʻOku liliu ʻe Kalaisi ʻa e tangatá, pea ʻe lava leva ʻe he tangata kuo liliú ʻo liliu ʻa e māmaní.

“Ko e tangata kuo liliu maʻa Kalaisí ʻe hoko ʻa Kalaisi ko hono taki. …

“… Ko e tangata kuo hoko a Kalaisi ko hono takí ʻe fakaongoongo ia kia Kalaisi. …

“ʻE folo hifo honau lotó ʻe Hono finangaló. (Vakai, Sione 5:30.)

“ ʻOku nau fai maʻu pē ʻa e ngaahi meʻa ʻoku fakahōifua ki he ʻEikí. (Vakai, Sione 8:29.)

“ ʻE ʻikai ngata pē ʻi haʻanau mate maʻá e ʻEikí, kae mahuʻinga ange ʻenau fie moʻui Maʻaná” (ʻi he Conference Report, Oct. 1985, 5–6; pe Ensign, Nov. 1985, 6).

  • Ko e hā e ngaahi founga naʻe moʻui ai ʻa ʻApinetai maʻá e ʻEikí?

  • Ko e hā e ngaahi founga naʻe tākiekina ai ʻa ʻAlamā ʻe he moʻui pea mo e ngaahi akonaki ʻa ʻApinetaí? (Vakai, Mōsaia 17:1–4. Kapau ʻokú ke loto ke hokohoko atu pē ʻa e fealeaʻaki ko ʻení peá ke fakamatala ki he lea ʻa ʻEletā Lōpeti D. Heili he peesi 177 ʻi he tohi lēsoni ʻa e tokotaha akó.)

  • Ko e hā e ngaahi founga ʻe lava ke tau moʻui ai maʻá e ʻEikí?

Laʻipepa Tufa

Vakai Fakalūkufua ki he Hisitōlia ʻo e Mōsaia 9–10

ʻOku totonu ke fai e fakamatalá ni ʻi he vahaʻa ʻo e miniti ʻe tolu ki he miniti ʻe nima. Lau ʻa e Mōsaia 9–10 ʻi he tuʻo lahi taha ʻe fie maʻú ke ke ʻiloʻi lelei e talanoá ʻi hoʻo teuteu ke fakamatalaʻi ʻa e konga fakahisitōlia ʻo e lēsoni ko ʻení. ʻE fie maʻu foki ke ke toe vakaiʻi ʻa e tēpile ʻi laló mo e peesi 170–71 ʻi he tohi lēsoni ʻa e tokotaha akó.

Fakaafeʻi e kau ako kehe ʻi he kalasí ke fakaava hake ʻenau folofolá ki he Mōsaia 9–10 mo nau lau pē ia lolotonga hoʻo fai ha fakamatala nounou fakalūkufua ki he talanoa ʻo Sēnifí. ʻE lava ke ke tā e saati ko ʻení he palakipoé ko ha fakamanatu ʻo e kakai mo e ngaahi feituʻu tonu ʻi he tohi ʻa Mōsaiá:

Fonua ko Līhai-Nīfaí

Fonua ko Seilahemalá

Tuʻi ko Sēnifí (Mōsaia 9–10) ʻi he taʻu 200 K.Mnai.

Tuʻi ko Mōsaia I

Tuʻi ko Noá (Mōsaia 11–19) ʻi he taʻu 160 K.M.nai.

Tuʻi ko Penisimaní

Tuʻi ko Limihaí (Mōsaia 7–8; 19–22) ʻi he taʻu 121 K.M.nai.

Tuʻi ko Mōsaia II

Ko Sēnifí ko ha tangata Nīfai ia naʻá ne taki ha kau Nīfai ʻo nau feinga ke toe maʻu mai ʻa e fonua ko Līhai-Nīfaí, ʻa ia ne nofo ai ʻenau ngaahi kuí. Naʻe mavahe ʻa Sēnifi mo ʻene kulupú mei Seilahemala hili siʻi e kamata ke pule ai e Tuʻi ko Mōsaia I. Fakatokangaʻi ange ʻoku fakamatala ʻi he Mōsaia 8 mo e Mōsaia 9, ki he taʻu nai ʻe 80 kimuʻa. ʻOku kamata ʻa e talanoa ʻi he Mōsaia 9 ʻi he taʻu 200 K.M., ʻo toe fakamanatu pē ʻe Sēnifi ʻa e ngaahi meʻa naʻe ʻosi hiki kimuʻa ʻi he ʻAmenai 1:27–30. Fakamatalaʻi nounou ʻi hoʻo lea pē ʻaʻau ha niʻihi ʻo e ngaahi meʻa mahuʻinga ʻi he talanoa ʻo Sēnifi ʻi he Mōsaia 9–10. Te ke ala fakakau ai ʻeni:

  1. Ko e ola ʻo e ʻuluaki fononga ʻa Sēnifí (Mōsaia 9:1–5; ʻAmenai 1:27–30).

  2. Ko e ngaahi nunuʻa ʻo e fuʻu loto vēkeveké. Hangē ko ʻení, naʻe tupu mei heʻenau fuʻu loto vēkeveké ʻa e ʻikai ke maʻu fakakaukau lelei, hangē ko e “fai tuai ʻi he manatu ki he … ʻOtuá” (Mōsaia 9:3) pea fakakuihi kimautolu ʻe he “olopoto mo e kākā ʻa e tuʻi ko Leimaná” (Mōsaia 9:10).

  3. Naʻe tākiekina ʻe Sēnifi ʻa e kakaí ki he leleí. Hangē ko ʻení, naʻá ne fakalotolahiʻi kinautoku ke nau (a) fakaleleiʻi e koló (vakai, Mōsaia 9:8); (e) tauhi ha tākanga monumanu pea tō ha ngoue (vakai, Mōsaia 10:2, 4); (f) ngaohi ʻa e vala (vakai, Mōsaia 10:5); pea (h) maluʻi ʻa kinautolu “ ʻi he mālohi ʻo e ʻEikí” (vakai, Mōsaia 9:17).

ʻOku fakaʻaliʻali mai ʻe he pule ʻa Sēnifí ʻa ʻene ngāue ʻi he kotoa ʻo ʻene moʻuí ke maʻu mai e fonua ko Līhai-Nīfaí pea nofo ai ʻi he melinó. Naʻe tupu mei heʻene fuʻu ʻohoʻohó haʻane fai ha ngaahi meʻa naʻe ala fehuʻia, ka naʻe iku pē ʻo lava lelei ʻa ʻene fakaʻamu ke fokotuʻu ha kolo Nīfai tauʻatāina ʻi he lotolotonga ʻo e kau Leimaná.

Paaki