‘Inisititiuti
Vahe 35: Hilamani 1–4


Vahe 35

Hilamani 1–4

Talateú

ʻOku tau moʻui ʻi ha kuonga ʻoku fakautuutu ai pē ke lahi ʻa e faiangahalá. Pea ko ʻetau ofi ange ko ia ki he Hāʻele ʻAngaua Mai ʻa e Fakamoʻuí, ko e fakautuutu ange ai pē ia ke lahi ʻa e faiangahalá. ʻI hono ako ʻe he kau akó ʻa e ngaahi meʻa naʻe hoko ʻi he ongo ʻAmeliká kimuʻa ʻi he hāʻele ʻuluaki mai ʻa e Fakamoʻuí, ʻe lahi ange e mahino te nau maʻu ki he ngaahi faikehekehe ʻi he faiangahalá mo e anga māʻoniʻoní. Te ke lava ʻo tokoni ange ke nau ʻilo pea maʻu ʻa e holi ki he melino mo e tuʻumālie ko ia ʻoku maʻu ʻe kinautolu ʻoku tuʻu mau ʻi he tuí lolotonga e ngaahi taimi faingataʻá.

Ngaahi Tokāteline mo ha Ngaahi Tefitoʻi Moʻoni

  • ʻOku fakatupu ʻauha ʻa e fakakikihí (vakai, Hilamani 1:1–9, 14–24).

  • ʻE lava ke tupu mei he ngaahi kautaha fufuú ʻa hono fakaʻauha ʻo e nofo ʻa sosaietí (vakai, Hilamani 1:11–12; 2).

  • ʻOku fakamāʻoniʻoniʻi ʻa e kakai loto fakatōkilalo mo angatonú pea nau maʻu ʻa e mālohi mei he ʻEikí, ka ʻoku tuku pē ʻa kinautolu ʻoku hīkisia mo faiangahalá ki honau mālohi pē ʻonautolú (vakai, Hilamani 3:27–37; 4).

Ngaahi Fokotuʻu ki hono Akoʻí

Hilamani 1:1–9, 14–24. ʻOku Fakatupu ʻAuha ʻa e Fakakikihí

Lau mo e kau akó ʻa e Hilamani 1:1. Hili iá pea kole ange ke nau sio ki he veesi 2–4 ke ʻiloʻi ʻa e “fuʻu faingataʻaʻia lahi” ʻoku lau ki ai ʻi he veesi 1. (Mahalo te nau fokotuʻu atu ko e fuʻu faingataʻaʻia lahí ʻa ʻenau fie maʻu ko ia ke fetongi ʻa e fakamaau lahí. Kapau te nau talaatu ia, kole ange ke nau kumi hake ha foʻi lea—pe ngaahi foʻi lea kehekehe—ʻoku toutou hā he veesi 2–4. Talaange kiate kinautolu ʻoku fakahā mai ʻe he foʻi leá hono ʻuhinga naʻe hoko ai hono fetongi ʻo e fakamaau lahí ko ha fuʻu faingataʻa lahí. Ko e foʻi leá ko e fakakikihi pe fakafekiki.)

Kole ki he kau akó ke nau lau ʻa e lea ʻa ʻEletā Siosefa W. Uefilini he peesi 299 ʻi he tohi lēsoni ʻa e tokotaha akó.

  • Ko e hā ha ngaahi founga te tau ala maʻu ai ha lelei mei hono manatuʻi ko e fakakikihí ko ha meʻangāue ia ʻa Sētane?

Kole ki ha toko taha ako ke ne lau ʻa e lea ʻa Palesiteni Sēmisi E. Fausi he peesi 299 ʻi he tohi lēsoni ʻa e tokotaha akó.

  • Fakatatau ki he lea ʻa Palesiteni Fausí, ko e hā e meʻa ʻe hoko ʻi he taimi ʻoku tau fakakikihi aí?

Fakaafeʻi e kau akó ke lau ʻa e Hilamani 1:5–7.

  • Naʻe feinga fēfē ʻa e kakaí ke fakaleleiʻi ʻa e fakakikihi pe ko hai ʻe hoko ko e fakamaau lahí?

  • Ko e hā ne ʻikai fakangata ai ʻe he fili ʻa e kakaí ʻa e fakakikihí?

Fakamatalaʻi ange naʻe lolotonga ko ʻeni ʻa e fefaʻuhi ʻa e kau Nīfaí mo e fakakikihi ʻi loto ʻiate kinautolú, ne hū mai mei tuʻa ha fakatuʻutāmaki foʻou. Lau ki he kau akó ʻa e veesi 14–15. Tuku ke lau fakavave pē ʻe he kau akó ʻa e veesi 18–22 ke ʻiloʻi e ola hono ʻohofi kinautolu ʻe he kau Leimaná.

  • Ko e fē ʻa e kolo naʻe tō ʻi hono ʻohofí?

  • Ko e hā ne tuʻu laveangofua ai e kau Nīfaí ki he ʻohofi ko ʻení?

Ke tokoni ki he kau akó ke nau moʻui ʻaki e ngaahi tefitoʻi moʻoni ʻi he ngaahi veesi ko ʻení, fakaafeʻi kinautolu ke fokotuʻu mai e ngaahi tafaʻaki ʻi he moʻui ʻa e kakaí ʻe lava ke maumauʻi ʻe he fakakikihí. Hiki ʻenau ngaahi talí he palakipoé. ʻE ala kau ʻi heʻenau ngaahi talí ʻa e ngaahi feohi fakakaungāmeʻá, fāmilí, nofo malí, ngāue maʻuʻanga moʻuí, mo e alā meʻa pehē.

Fili e ngaahi tali ʻa ha toko taha pe toko ua. Fakaafeʻi e kau akó ke nau fokotuʻu mai ha ngaahi founga ke fakaʻehiʻehi ai (pe fakaleleiʻi) ʻa e faingataʻa ʻo e fakakikihí. Hangē ko ʻení, ko e hā ha ngaahi ʻekitivitī te ne fakaʻaiʻai ʻa e uouangataha ʻa e fāmilí pea nau fakaʻehiʻehi ai mei he fakakikihí? Pe, kapau ʻoku moʻua ha taha ʻi he fakakikihí, ko e hā nai ha meʻa te nau lava ʻo fai ke fakasiʻisiʻi ai pe taʻofi ʻaupito ʻa e fekeʻikeʻí?

Hilamani 1:11–12; 2. ʻE Lava ke Tupu mei he Ngaahi Kautaha Fufuú ʻa hono Fakaʻauha ʻo e Nofo ʻa e Sosaietí

Fakaafeʻi ha toko taha ako ke ne pukepuke ha kiʻi vaʻakau mei muʻa he kalasí. Fakamatalaʻi ʻoku fakafofongaʻi ʻe he vaʻakaú ha tokotaha. Fakaʻaliʻali ʻa e faingofua hono fesiʻi ʻo e vaʻakaú. Hili ia pea fakatahaʻi ha fanga kiʻi vaʻakau. Fakamatalaʻi ange ʻoku fakafofongaʻi ʻe he ʻū vaʻakau ʻoku fakatahaʻí ha niʻihi ʻoku nau uouangataha. Fakaʻaliʻali hono faingataʻa ke fesiʻi naʻa mo ha ha kiʻi vaʻakau pē ʻe taha lolotonga ʻoku fakatahaʻi kotoa kinautolú.

  • Ko e hā ʻoku lava ke tau ako mei he lēsoni fakaʻaliʻali ko ʻení?

  • ʻE anga fēfē hono fakaʻaongaʻi ʻa e ivi ʻo e tokolahí ki he ngaahi taumuʻa māʻoniʻoní?

  • ʻE anga fēfē hono fakaʻaongaʻi ia ki ha ngaahi taumuʻa ʻo e faiangahalá?

Fakamamafaʻi ange ʻoku hanga ʻe Sētane ʻo fakaʻaongaʻi ʻa e mālohi ʻo e tokolahí ke pusiakiʻi ʻaki ʻa e faiangahalá ʻi he kau Nīfaí ʻi heʻenau ngaahi kautaha fufuú. Kole ange ki ha taha ako ke ne lau mai ʻa e Hilamani 1:11–12, ʻa ia ʻoku fakamatalaʻi ai ʻa e kamataʻanga ʻo e kau kaihaʻa ʻa Katianetoní ʻo aʻu ki he ngaahi ngāue ʻa Kisikumení.

Kole ki he kau akó ke nau toe vakai ki he ʻuluʻi fakamatala ki he Hilamani 2. Fakaafeʻi kinautolu ke lau ʻa e Hilamani 2:4–5, 8 pea nau fokotuʻu mai mei he ngaahi vēsí ni pe ko e hā e meʻa naʻe fie maʻu ʻe Katianetoni ke ne fai ke maʻu ai ha mālohi mo ha mafai ki he kakaí.

Fakamahinoʻi ange ʻoku faʻufaʻu ha sosaietí ʻaki ha kakai fakafoʻituitui. Ke tō ha faʻahinga sosaieti, kuo pau ke tokolahi ha kakai fakafoʻituitui ʻe tukulolo ki he ngaahi mālohi ʻo e tēvoló.

Kole ki he kau akó ke nau talamai ha ngaahi sīpinga ʻo ha ngaahi kulupu pe ngaahi ivi tākiekina fakatupu ʻauha ʻo e ʻahó ni. (ʻAi ke nau sio ki he lea ʻa ʻEletā M. Lāsolo Pālati he peesi 299–300 ʻi he tohi lēsoni ʻa e tokotaha akó ke maʻu mei ai ha ngaahi sīpinga. ʻOku toe maʻu foki ʻa e leá ni ʻi he DVD ʻoku ʻomai fakataha mo ʻení A.

Tokoni ki he kau akó ke mahino kiate kinautolu ʻoku fakatupu maʻu pē ʻe Sētane ʻa e ngaahi kautaha fufuú. Fakamanatu ange ki he kau akó kuo taukei fuoloa ʻaupito ʻa Sētane ia ʻi hono kākaaʻi e kakaí, ka ʻe lava ʻe he Laumālie ʻo e ʻEikí ʻo tokoniʻi kitautolu ke tau fakaʻehiʻehi mei haʻatau fihia ʻi heʻene ngaahi loí. ʻE lava ke ke fakaafeʻi e kau akó ke lau ʻa e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 10:5 , ʻa ia ʻoku akoʻi mai ai hono fakamālohia kitautolu ʻe he lotú ke ikunaʻi ʻa Sētane.

Te ke ala fie maʻu foki ke taki ʻenau tokangá ki he foʻi moʻoni ko ia naʻe taʻofi e ngaahi palani ʻa Katianetoni ke liua e puleʻangá he taimi ko iá ʻi he hū atu ʻa ha tamaioʻeiki ʻa Hilamani (vakai, Hilamani 2:6–10). Neongo ʻe ʻi ai e taimi ʻe tupu ai ʻo fuʻu mālohi ʻa e faiangahala ʻoku nau ʻākilotoa, ka te tau lava ʻo tuʻu mālohi ʻi heʻetau anga māʻoniʻoní pea tekeʻi ʻa e koví.

Hilamani 3:20. ʻOku Totonu ke Tau Hokohoko Feinga ke Fai ʻa ia ʻOku Totonú

Kole ki ha toko taha ako ke ne lau ʻa e Hilamani 3:20.

  • Ko e hā e ngaahi foʻi lea ʻi he Hilamani 3:20 ʻoku nau fakahaaʻi mai naʻe fai maʻu pē pe Hilamani ʻa e meʻa totonú? (Maʻu ai pē.)

  • Ko e hā ha ngaahi ola kuó ke mamata ki ai ʻi hoʻo moʻuí ʻi hoʻo ngāue maʻu ai pē ke talangofua ki he ngaahi fekaú?

  • Hili hono vahevahe ʻe he kau akó ʻenau ngaahi fakakaukau fekauʻaki mo e fehuʻi ko ʻení, fakaafeʻi kinautolu ke nau faʻu ha fakamatala ʻe lava ke nau fakaʻaongaʻi ʻi haʻanau lea ʻo kau ki he talangofua maʻu pē ki he ngaahi fekau ʻa e ʻEikí.

Talaange ki he kau akó kuo pau ke tau hangē pē ko Hilamaní, ʻo feinga ke “fai ʻa e meʻa ʻoku totonu ʻi he ʻao ʻo e “Otuá maʻu ai pē” (Hilamani 3:20). Fakakaukau ke kole ki he kalasí ke nau hivaʻi ʻa e “Faitotonu Neongo ʻa e Lumá” (Ngaahi Himi, fika 145). Pe ko haʻo kole ki ha taha ʻoku poto he hivá ke ne hivaʻi e ngaahi veesi ʻo himí, pea hū atu ʻa e kalasí ʻo nau hivaʻi e taú.

Hilamani 3:20–30. ʻOku Tau Tuʻumālie ʻi He Ngāue ʻa e ʻEikí ʻi he Taimi ʻOku Tau Tauhi ai ʻEne Ngaahi Fekaú

Fehuʻi ange ki he kau akó pe ʻoku nau pehē ko e hā nai hono fakaʻuhingaʻi ʻe he kakai tokolahi ʻa e foʻi lea ko e tuʻumālié.

ʻAi ke tautau toko ua e kau akó ʻo nau ako ʻa e ʻuhinga ʻo e tuʻumālié ʻi heʻena hā ʻi he Hilamani 3:20–30. ʻI heʻenau ako mo aleaʻi e ngaahi vēsí ni, kole ange ke nau fakaʻilongaʻi ʻa e ngaahi foʻi lea mo e ngaahi kupuʻi lea mahuʻingá fekauʻaki mo e ngaahi tūkunga tuʻumālie ne ʻi ai e kau Nīfaí. Kole ange foki ke nau kumi hake mo e ngaahi tali ki he ongo fehuʻi ko ʻení:

  • ʻOku fakafehoanaki fēfē ʻa e tuʻumālié ʻi hono fakaʻaongaʻi hení ki hono fakaʻuhingaʻi ʻe māmani ʻo e tuʻumālié?

  • Ko e hā e ngaahi founga ʻoku felāveʻi ai ʻa e ngaahi tefitoʻi moʻoni ʻi he veesi 29–30 mo e tuʻumālié?

ʻI he ʻosi e ngaahi fealēleaʻaki tautau toko uá, kole ki ha niʻihi ʻe loto ki aí ke vahevahe ha ngaahi ʻilo mo e toenga ʻo e kalasí.

Hilamani 3:27–37; 4. ʻOku Fakamāʻoniʻoniʻi ʻa e Kakai Loto Fakatōkilalo mo Angatonú pea Nau Maʻu ʻa e Mālohi mei he ʻEikí, ka ʻOku Tuku pē ʻa Kinautolu ʻOku Hīkisia mo Faiangahalá ki Honau Mālohi pē ʻOnautolú

Fakaʻaliʻali ange ha konga tupenu ʻoku ʻuli. Fokotuʻu ange ʻoku fakafofongaʻi ʻe he konga tupenú ha taha ʻoku anga fakamāmani. Hili ia pea fakaʻaliʻali ha konga tupenu hinehina (hangē ko ha holoholo).

  • Ko e hā e meʻa ʻokú ne tokoniʻi ha taha ke tatau mo e konga tupenu maʻa ko ʻení? (Hiki e ngaahi tali ʻa e kau akó he palakipoé.)

Kole ki ha toko taha ako ke ne lau ʻa e Hilamani 3:35.

  • ʻOkú ke pehē ʻoku ʻuhinga ki he hā ʻa e fakavaivaiʻi hotau lotó ki he ʻOtuá?

Kole ki ha toko taha ako ke ne lau hono fakaʻuhingaʻi ʻo e fakamāʻoniʻoniʻí mei he Fakahinohino ki he Ngaahi Folofolá ʻa ia ʻoku hā he peesi 303 ʻi he tohi lēsoni ʻa e kau akó.

  • Ko e fakamāʻoniʻoniʻí ko ha meʻa nai ʻoku hoko pe ko ha founga ʻoku fakahoko? Ko e hā hono ʻuhingá?

Fakaafeʻi e kau akó ke lau ʻa e Hilamani 3:27–30. Hili hono lau e veesi takitaha, kiʻi tuʻu ai kae fokotuʻu ange ʻa e ngaah tefitoʻi mooni ʻi he vēsi ʻoku felāveʻi mo e fakamāʻoniʻoniʻí. Tuku ke nau talamai mo ha ngaahi kupuʻi lea kehe ʻoku mahuʻinga kiate kinautolu.

Mahalo te ke fie fakaʻosi ʻaki e fealēleaʻaki ko ʻeni kau ki he fakamāʻoniʻoniʻi ʻoku hoko ʻi heʻetau fakavaivaiʻi hotau lotó ki he ʻOtuá, haʻo fakaafeʻi e kau akó ke fakaʻaongaʻi ha ngaahi miniti siʻi ke nau hiki ai e founga ʻe lava ke nau moʻui ʻaki e ngaahi tefitoʻi moʻoni ko ʻení.

Kole ki he kau akó ke lau fakalongolongo pē ʻa e Hilamani 3:29–30 pea fakaʻilongaʻi ʻi heʻenau ngaahi folofolá ʻa e meʻa kotoa pē ʻe lava ke nau maʻu ʻa ia ʻoku nau fakamatalaʻi ʻa e meʻa ʻe lava ke fakahoko ʻe he folofola ʻa e ʻOtuá. Hili iá pea fai e ngaahi fehuʻi ko ʻení:

  • ʻOku anga fēfē ʻene ʻmoui mo mālohi” e folofola ʻa e ʻOtuá?

  • ʻE lava fēfē ke “taʻofi” pe tutuʻu ʻe he folofolá “ ʻa e kākā olopoto kotoa mo e ngaahi tauhelé mo e fakakaukau kākā kotoa pē ʻa e tēvoló”?

  • Ko e fē feituʻu ʻe iku taki kitautolu ki ai ʻe he folofolá?

Lau ʻa e lea ʻa Palesiteni ʻEselā Tafu Penisoní (1899–1994), ko e Palesiteni hono 13 ʻo e Siasí, ke fakamamafaʻi ʻaki ʻoku tokoniʻi kitautolu ʻe he folofolá ke tauʻi e ngaahi tauhele ʻa e filí:

“Ko ha niʻihi pē ʻeni ʻo e ngaahi talaʻofa kuo fai ʻe he ʻEikí kiate kinautolu te nau fekumi pea talangofua ki Heʻene folofolá—ko e lavameʻa ʻi he anga māʻoniʻoni, mālohi ke fakaʻehiʻehi mei hano kākaaʻi kitautolú mo tekeʻi ʻa e ʻahiʻahí, maʻu ʻa e fakahinohino ʻi heʻetau moʻui fakaʻahó pea fakamoʻui hotau laumālié. ʻOku talaʻofa nai ʻa e ʻEikí pea ʻikai te Ne fakahoko? Ko e moʻoni ʻo ka Ne folofola mai ʻe hoko ʻa e ngaahi meʻá ni kiate kitautolu ʻo kapau te tau puke ʻa e folofolá, ʻe ʻatautolu e ngaahi tāpuakí. Pea kapau he ʻikai ke tau puke ia, ʻe lava ke mole ʻa e ngaahi tāpuakí. Neongo ʻetau ngāue mālohi ʻi he ngaahi tafaʻaki kehé, ka ʻoku ʻi ai e ngaahi tāpuaki pau ia ʻe toki maʻu pē ʻi he folofolá, ʻe toki maʻu pē ʻi haʻatau haʻu ki he folofola ʻa e ʻEikí pea puke maʻu ki ai lolotonga ʻetau fou atu ʻi he ngaahi ʻao fakapoʻulí ke aʻu ki he ʻakau ʻo e moʻuí” (“The Power of the Word,” Ensign, May 1986, 82).

Fakaafeʻi e kau akó ke nau fekumi ʻi he Hilamani 3:33–34, 36 ʻo kumi ʻa e ngaahi kupuʻi lea ko ia ʻoku nau fakahā mai ʻa e founga ʻe lava ke tupu ai ʻiate kitautolu ʻa e loto hīkisiá. (Hangē ko ʻení, ʻoku pehē ʻi he veesi 33 “naʻe kamata ke hū mai ki he … loto ʻo e kakaí” ʻa e loto hīkisá. ʻOku pehē ʻi he veesi 34 naʻe “fielahi ʻi he hīkisia” e kakaí. ʻOku pehē ʻi he veesi 36 naʻe “ ʻi ai ʻa e fuʻu hīkisia lahi ʻaupito … kuo hū ki he loto ʻo e kakaí.”)

  • Ko e hā ʻoku faʻa ʻalu ai mei he kiʻi loto hīkisia siʻisiʻí ki he lahí?

  • Ko e hā ʻoku faingataʻa ange ai ke liʻaki ʻa e loto hīkisá hili ʻene maʻu ha faingamālie ke tupu ʻo lahí?

  • ʻE anga fēfē ha tupulaki tatau ʻa e lotu mo e ako folofola fakaʻahó ka ʻi ha founga ia ʻoku lelei?

Tuku ke kumi hake ʻe he kau akó e ngaahi nunuʻa ʻo e loto hīkisá ʻoku hā ʻi he Hilamani 4:12–13. Mahalo te ke fie maʻu ke fakafehoanaki ʻa e kakai ʻoku fakamatala ki ai he ongo vēsí ni, ʻa kinautolu ʻoku pōlepole ʻi honau mālohi ʻonautolú pea “tuku ai ʻa kinautolu ʻi honau mālohi ʻonautolú,” pea mo e kakai ʻoku fakamatala ki ai ʻi he Hilamani 3:35, ʻa ia ne nau “fakaʻau ʻo mālohi ange ai pē ʻi honau loto fakatōkilaló.” Tokoni ki he kau akó ke mahino kiate kinautolu ʻe ala kamata siʻisiʻi pē ʻa e hīkisiá ka ʻe lava ke tupu ia pea lahi hono ngaahi nunuʻá.

Vahevahe ʻa e lea ko ʻeni ʻa ʻEletā Sefilī R. Hōlani ʻo e Kōlomu ʻo e Kau ʻAposetolo ʻe Toko Hongofulu Mā Uá:

“ʻOua ʻe ilifia ki he ngaahi patepate ʻe maʻu ko e tupu mei hono maluʻi ʻo e moʻoni pe tauʻi ʻa e totonú, ka ke mātuʻaki tokanga ki he ngaahi patepate fakalaumālié ʻa ia te ke maʻu ʻi he ngaahi ngāue ʻoku totonu ke ʻoua te ke fakahokó, pea ʻi he ngaahi feituʻu ʻoku totonu ke ʻoua te ke ʻalu ki aí” (ʻi he Conference Report, Oct. 1998, 101; pe Liahona, Sānuali 1999, 97).

  • ʻOkú ke pehē naʻe ʻuhinga ki he hā ʻa ʻEletā Hōlani ʻi heʻene lau ki he “ngaahi patepate … ʻi he ngaahi feituʻu ʻoku totonu ke ʻoua te ke ʻalu ki aí”?

ʻAi ke lau ʻe he kau akó ʻa e Hilamani 4:23–26.

  • Ko e hā ʻoku hoko ki he kakaí ʻi heʻenau kamata ke muimui ʻi ha hala ʻo e faiangahalá?

  • Ko e hā e founga ʻoku ʻomai ʻi he veesi 25 maʻanautolu ʻoku nau ʻi he hala ʻo e faiangahalá?

  • Ko e hā e ngaahi founga ʻoku ʻomai ai ʻe he anga māʻoniʻoní ʻa e mālohí?

Fakaʻosi e lēsoní ʻaki hono lau ʻo e Hilamani 4:15. Poupouʻi e kau akó ke nau vakavakaiʻi fakalelei ʻenau moʻuí pea fokotuʻu ha hala ke maʻu ai e mālohí mo e fiefiá.

Paaki