‘Inisititiuti
Vahe 41: 3 Nīfai 12–14


Vahe 41

3 Nīfai 12–14

Talateú

ʻOku ʻi he konga folofola ko ʻení ʻa e malanga naʻe fai ʻe Kalaisi kuo toetuʻú ki he kakai ʻi he fonua ko Mahú. ʻOku ʻi he malanga ko ʻení, ʻa ia ʻoku faitatau ʻaupito mo e Malanga ʻi he Moʻungá ʻoku hiki ʻi he Mātiu 5–7, ʻa e ngaahi tefitoʻi moʻoni ko ia ʻoku faʻufaʻu ʻaki ʻa e sīpinga ke muimui ai ʻi he Fakamoʻuí pea maʻu ʻa e haohaoá ʻi he moʻui ka haʻú. Naʻe ako ʻaki ʻe Palesiteni Hāloti B. Lī (1899–1975), ko e Palesiteni hono 11 ʻo e Siasí, ʻo pehē, “kuo foaki mai ʻe he ʻEikí ha fakahā kiate kitautolu ʻo kau ki Hono ʻulungāangá, ʻa ia naʻe haohaoa, … pea ʻi Heʻene fai iá, kuó Ne tuku mai kiate kitautolu ha mape maʻa ʻetau moʻuí” (Decisions for Successful Living [1973], 56).

ʻOku hangē pē ʻa e vahe ko ʻení ko e ngaahi vahe lahi ʻi he tohi lēsoní ni, ʻo lahi ange ʻa e meʻa aí ʻi he meʻa ʻe lava ke akoʻi ʻi ha taimi kalasi ʻe taha. Fili ʻa e ngaahi fakakaukau ke akoʻi ko ia ʻe feʻunga taha mo e ngaahi fie maʻu ʻa hoʻo kau akó.

Ngaahi Tokāteline mo ha Ngaahi Tefitoʻi Moʻoni

  • Ko e Ngaahi Monūʻiá (Beatitudes) ko ha ngaahi fakahinohino ia ke maʻu ai ʻa e fiefiá (vakai, 3 Nīfai 12:1–12).

  • Ko Sīsū Kalaisi ʻa e Tokotaha ʻOkú Ne Foaki e Fonó (vakai, 3 Nīfai 12:17–47).

  • ʻOku totonu ke tau moʻui ʻaki ʻa e ongoongoleleí koeʻuhi ko ha ngaahi ʻuhinga totonu (vakai, 3 Nīfai 13:1–6, 16–18).

  • ʻOku fanongo mo fai ʻe he kau muimui ʻo Sīsū Kalaisí ʻa e ngaahi meʻa ʻokú Ne folofola ʻakí (vakai, 3 Nīfai 14).

Ngaahi Fokotuʻu ki hono Akoʻí

3 Nīfai 12:1–12. Ko e Ngaahi Monūʻiá (Beatitudes) ko ha Ngaahi Fakahinohino ia ke Maʻu ai ʻa e Fiefiá

Fakamatalaʻi ange ʻoku faʻa ui ʻa e ngaahi akonaki ʻi he 3 Nīfai 12:3–12 (mo e Mātiu 5:3–12) ko e Ngaahi Monūʻiá (Beatitudes). Kole ki he kau akó ke kumi hake ki he peesi 346 ʻi he tohi lēsoni ʻa e tokotaha akó pea lau e palakalafi ʻuluaki ʻo e fakamatala ki he 3 Nīfai 12:3–12. Fakaafeʻi kinautolu ke nau kumi hono ʻuhinga ʻo e foʻi lea ko e Monūʻiá (Beatitude). ʻEke ange pe ʻoku nau pehē ko e hā ʻoku fakaʻaongaʻi ai ʻa e ʻoku monūʻiá ʻi he kamataʻanga ʻo e fakamonūʻia kotoa peé.

ʻOange ha taimi feʻunga ki he kau akó ke nau vakavakaiʻi fakafoʻituitui ai ʻa e 3 Nīfai 12:3–12. Fokotuʻu ange ke nau sio ki he tohi lēsoni ʻa e tokotaha akó ki ha ngaahi ʻilo kau ki he ʻū vēsí. Kole ange ke nau hiki e ngaahi ʻulugāanga lelei pe ngaahi tuʻunga ʻi he ʻū vēsí ʻe lava ke maʻu ai ʻa e fiefiá. ʻOsi pea vahevahe leva e kau akó ki ha fanga kiʻi kulupu iiki pea tukuange ke nau fevahevaheʻaki e ngaahi ʻilo ʻoku nau maʻú, mo aleaʻi pe ʻe lava fēfē ʻe he ngaahi ʻulungāanga mo e ngaahi tuʻunga ʻi he ʻū vēsí ʻo tataki ʻetau moʻuí. ʻAi ha taha mei he kulupu takitaha ke ne fakamatalaʻi fakanounou e ngaahi ʻilo ʻoku maʻu ʻe heʻenau kulupú ke fanongo kotoa ki ai e kalasí. Hiki e ngaahi fakakaukau ʻa e kau akó he palakipoé. Te ke lava ʻo vahevahe ange ʻa e pehē ʻe Palesiteni Hāloti B. Lī ko e fā ʻo e Ngaahi Monūʻiá ʻoku fekauʻaki ia mo ʻetau moʻui fakatāutahá pea mo ʻetau fetuʻutaki mo e ʻOtuá, pea ʻoku fekauʻaki leva ʻa e fā mo ʻetau fetuʻutaki mo e niʻihi kehé (vakai, Decisions for Successful Living, 54–62).

ʻAi ke lau ʻe he kau akó ʻa e palakalafi hono ua ʻo e fakamatala ki he 3 Nīfai 12:3–12 (peesi 346 ʻi he tohi lēsoni ʻa e tokotaha akó).

  • ʻOku anga fēfē ʻene hoko atu ʻa e monūʻia ʻe taha mei he monūʻia ko ia ʻi muʻa aí?

3 Nīfai 12:13–16. ʻOku Totonu ke Tau Hoko “ko e Māsima ʻo Māmani” mo ha Maama ki he Kakai Kehé

Kole ki ha toko taha ako ke ne lau ʻa e 3 Nīfai 12:13. Fakaʻaliʻali ha meʻa ʻoku ʻi ai ha māsima. Kole ki he kau akó ke nau fakatatau angé hono fakaʻaongaʻi ʻo e māsimá ki he ivi tākiekina ʻe lava ke maʻu ʻe he Kāingalotú ki he moʻui ʻa e kakai kehé.

Kole ki ha toko taha ako ke ne lau ʻa e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 101:39. Taki e tokanga ʻa e kau akó ki he fehokotaki ʻo hono fai ʻo e ngaahi fuakavá mo e hoko “ko e māsima ʻo māmaní.” Fakamahinoʻi ange ʻoku ʻikai ngata pē ʻi hono fakaifo ʻe he māsimá ʻa e meʻakaí, ka ʻokú ne toe lava foki ʻo fakatolonga e meʻakaí ke ʻoua naʻa kovi.

  • ʻI he taimi ʻoku tau tauhi ai ʻetau ngaahi fuakava mo e ʻEikí, ʻoku tau lava fēfē nai ʻo tokoni ke fakatolonga ʻa e niʻihi kehe mei haʻanau “kovi” fakalaumālie?

Lau e lea ʻa ʻEletā Kālosi E. ʻEisī he peesi 348–49 ʻi he tohi lēsoni ʻa e tokotaha akó (ʻoku toe maʻu foki ʻi he DVD ʻoku ʻomai fakataha mo ʻení A). Kole ki he kau akó ke nau fakakaukau ki he meʻa ʻoku fie maʻu ke nau fai ke kei maʻu ai honau “ifó.”

Fakaafeʻi ha toko taha ako ke ne lau ʻa e 3 Nīfai 12:14. Fakaʻaliʻali ha kasa pe maama. Fehuʻi ki he kau akó pe ʻe lava fēfē ke tatau e moʻui ʻa e Kāingalotú mo ha maama ki he niʻihi kehé.

Hili e tali ʻa e kau akó, fokotuʻu ha kasa pe ha teʻelango ʻoku teʻeki ai tutu ʻi ha funga tesí pe funga tēpilé (manatuʻi ʻoku ʻikai ngofua ke tutu ha afi ʻi he ngaahi fale ʻo e Siasí). Kole ki ha toko taha ako ke ne lau ʻa e 3 Nīfai 12:15. ʻUfiʻufi e kasá pe teʻelango ʻoku ʻikai tutú ʻaki ha faʻahinga meʻa, hangē ko ha puha.

  • Ko e hā e meʻa ʻe iku ʻo hoko ki he ulo ʻo e teʻelangó kapau ʻe ʻufiʻufiʻi e foʻi teʻelangó?

  • Ko e hā nai ha founga ʻoku tau fakataumuʻa pe ʻikai fakataumuʻa ke fūfuuʻi ʻetau māmá?

Lau ʻa e 3 Nīfai 12:16.

  • ʻE lava fēfē ke tau “hiki hake [ʻetau] māmá ke ulo atu” kae ʻikai ke tau loto hīkisia? (Vakai foki, 3 Nīfai 18:24.)

3 Nīfai 12:17–47. Ko Sīsū Kalaisi ʻa e Tokotaha ʻOkú Ne Foaki e Fonó

Kimuʻa pea fai e kalasí, teuteuʻi ha laʻipepa mavahevahe ʻe nima. Tohiʻi ha taha ʻo e ngaahi fakamoʻoni fakafolofola pea mo e ngaahi fehuʻi ko ʻení ʻi he laʻipepa takitaha:

  1. 3 Nīfai 12:21–26. ʻOku fehokotaki fēfē ʻa e ʻitá mo e ngaahi meʻa ʻoku fai ke mamahi ai ha tahá?

  2. 3 Nīfai 12:27–30. ʻOku fehokotaki fēfē ʻetau ngaahi fakakaukaú mo e ngaahi meʻa ʻoku tau faí?

  3. 3 Nīfai 12:33–37. ʻOku akonaki ʻa e Fakamoʻuí ʻi he ngaahi veesi ko ʻení ʻo pehē ʻoku totonu ke tau tauhi maʻu pē ki heʻetau leá. ʻE lava fēfē nai ke toʻo ʻe ha tokotaha taʻefaitotonu ʻa e taʻefaitotonú mei heʻene moʻuí?

  4. 3 Nīfai 12:38–42. Ko e hā nai ha ngaahi ola ʻe ala hoko ʻi he taimi ʻe tali fakafoki atu ai ʻe ha taha ki ha ngaahi lea pe ngāue fakamamahi ʻa ha taha kehe?

  5. 3 Nīfai 12:43–46. ʻOku uesia fēfē kitautolu kapau te tau ongoʻi taʻeʻofa ki he kakai kehé?

Kole ki ha toko taha ako ke ne lau ʻa e 3 Nīfai 12:19.

  • Ko hai naʻá ne foaki mai e fono ʻa Mōsesé?

Tohiʻi he palakipoé ʻa e Ko Sīsū Kalaisi ʻa e Tokotaha ʻOkú Ne Foaki e Fonó.

Fakamatala ange ʻoku fakamatala ʻa e Fakamoʻuí ʻi he 3 Nīfai 12:21–47, ki he ngaahi tefitoʻi meʻa kau ki he mahino tukufakaholo ʻo e fono ʻa Mōsese pea toki akoʻi mai ha fono māʻolunga ange. Tokoni ki he kau akó ke nau ʻiloʻi ko e taimi ʻokú Ne fakaʻaongaʻi ai ʻi he ngaahi veesi ko ʻení ha kupuʻi lea hangē ko e “ʻOku mou fanongo naʻe pehē” pe “kuo tohi,” ko ʻEne fakafeʻiloaki mai ia ha mahino motuʻa ki he fono ʻa Mōsesé. ʻI he taimi ʻokú Ne pehē ai “Ka ʻoku ou tala kiate kimoutolu,” ko ʻEne fakafeʻiloaki mai ia ha fono māʻolunga ange.

Vahevahe e kalasí ki ha kulupu ʻe nima. ʻOange ki he kulupu takitaha ha taha ʻo e ngaahi laʻipepa naʻá ke teuteuʻi kimuʻa pea fai e kalasí (vakai ki he kamataʻanga ʻo e fakakaukau ko ʻeni ke akoʻí). Kole ange ke nau lau fakataha ʻa e potufolofolá pea aleaʻi ʻa e fehuʻi fekauʻaki mo iá. ʻE maʻu ʻe hanau niʻihi ha tokoni makehe he peesi 305–08 ʻi he tohi lēsoni ʻa e tokotaha akó. Fakaafeʻi e kulupu takitaha ke nau teuteu ha fakamatala ki he kalasí ʻa ia te nau:

  1. Lau leʻolahi ʻa e potufolofolá.

  2. Fakamatala fakanounouʻi ʻa e mahino ki he fono ʻa Mōsesé ʻo hangē ko ia ʻoku fakamatalaʻi ʻi he potufolofolá.

  3. Tali e fehuʻi he laʻipepá.

  4. Fokotuʻu mai e meʻa ʻoku fie maʻu ke tau fakahoko ʻi heʻetau moʻuí ke tau muimui ai ki he fono māʻolunga angé.

(Fekauʻaki mo e veesi 43, fakatokangaʻi ange ʻoku ʻikai hiki he Fuakava Motuʻá ia ha lekooti ʻo hano fakamafaiʻi ʻe he fono ʻa Mōsesé ʻa e kakaí ke nau ʻofa ki honau kaungāʻapí kae fehiʻa ki honau ngaahi filí. ʻOku mahino ko ha fakakaukau pē ʻeni ia ne hū mai ki he fale ʻo ʻIsilelí hili e ngaahi ʻaho ʻo Mōsesé pea hoko ai pē mo hono tali ko ha foʻi fakakaukau ʻoku fekauʻaki mo e fono ʻa Mōsesé.)

3 Nīfai 12:48. ʻE Lava ke Tau Hoko ʻo Haohaoa

ʻAi ke lau ʻe ha toko taha ako ʻa e 3 Nīfai 12:48.

  • ʻE lava fēfē ke tau tauhi ʻa e fekau ko ʻení? (Fekau e kau akó ke nau sio ki he lea ʻa Palesiteni Sēmisi E. Fausi he peesi 352 ʻi he tohi lēsoni ʻa e kau akó ke maʻu mei ai ha toe ngaahi fakakaukau.)

Kole ki ha toko taha ako ke haʻu ki muʻa he kalasí. Fakamatala ange, ʻi he fakaʻaliʻali ko ʻení, ʻoku fakafofongaʻi ʻʻe he tafaʻaki ki muʻa ʻo e lokiakó ʻa e tuʻunga ʻoku lolotonga ʻi ai ʻa e tokotaha akó ʻi heʻene feinga ko ia ke aʻusia ʻa e haohaoá, pea fakafofongaʻi ʻe he tafaʻaki ki mui ʻo e lokiakó ʻa e haohaoá. Kole ki he toko taha akó ke laka ʻe taha ki mui he loki akó.

  • Kuo aʻu nai ʻa e tamasiʻí (pe taʻahiné) ki he haohaoá?

  • ʻOku mole noa nai e foʻi laka ʻa e tamasiʻí (pe taʻahiné) ʻi he ʻikai ke ne aʻu ki he haohaoá?

  • ʻE anga fēfē ha faifai pea aʻu ʻa e tamasiʻí (pe taʻahiné) ki he haohaoá?

Tokoni ki he kau akó ke mahino kiate kinautolu kuo pau ke tau fai e foʻi laka ʻe taha ʻi he taimi ʻe taha ka tau lava ʻo aʻu ki heʻetau taumuʻa fakaʻosí ʻa ia ko e haohaoá. Ke fakamatala fakanounouʻi e konga mahuʻinga ko ʻení, lau e lea ko ʻeni ʻa e Palōfita ko Siosefa Sāmitá:

“ ʻI he taimi ʻokú ke kaka ai ʻi ha tuʻungá, kuo pau pē ke ke kamata mei he taupotu taha ki laló, peá ke kaka hake mei he sitepu ki he sitepu, kae ʻoua kuó ke aʻu ki he tumuʻakí; pea ʻoku pehē pē mo e ngaahi tefitoʻi moʻoni ʻo e ongoongoleleí—kuo pau ke ke kamata pē mei he ʻuluakí, peá ke hokohoko atu ai pē kae ʻoua kuó ke ako kātoa e ngaahi tefitoʻi moʻoni ʻo e hakeakiʻí. Ka ʻe fuoloa hili hoʻo fakalaka atu he veilí peá ke toki ako kinautolu” (ʻi he History of the Church, 6:306–7).

Kapau te ke ongoʻi ʻoku fie maʻu ke toe poupouʻi ʻo e kau akó fekauʻaki mo e fekau ʻa e Fakamoʻuí ke tau hoko ʻo haohaoá, fakaafeʻi angé kinautolú ke nau lau ʻa e lea ʻa Palesiteni Sipenisā W. Kimipolo he peesi 352 ʻi he tohi lēsoni ʻa e tokotaha akó.

Kimuʻa pea fakaʻosi e fealēleaʻaki ko ʻení, tokoniʻi e kau akó ke mahino kiate kinautolu, ke tau aʻusia ʻa e haohaoá, kuo pau ke tau ngāue ʻaki ʻa e tui kia Sīsū Kalaisí mo ʻEne Fakaleleí pea haʻu kiate Ia. ʻI hoʻo vahevahe ange ʻa e moʻoni ko ʻení ki he kau akó, ʻai ke nau lau ʻa e Molonai 10:32–33 mo e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 76:50–53, 69–70. Kole ki he kau akó ke nau fakamatalaʻi ʻa e fekauʻaki ʻa e ʻaloʻofa ʻa e Otuá mo hono aʻusia ʻetau taumuʻa ʻo e haohaoá.

3 Nīfai 13:1–6, 16–18. ʻOku Totonu ke Tau Moʻui ʻAki e Ongoongoleleí Koeʻuhi ko ha Ngaahi ʻUhinga Totonu

Hiki e ngaahi fakamoʻoni fakafolofola ko ʻení he palakipoé:

Kole ki he kau akó ke nau lau fakalongolongo ʻa e potufolofola takitaha pea teuteu ke fakamatala ki hono ʻuhingá (te ke lava ʻo fakamatala ange ʻoku ʻuhinga e foʻi lea foakí ki he ngaahi meʻa ʻoku foaki, hangē ko e paʻanga pe meʻakai, ke tokoniʻi ʻa e masivá). Fai e ongo fehuʻi ko ʻení ki he seti veesi takitaha:

  • Ko e hā e fakatokanga naʻe fai ʻe he Fakamoʻuí ʻo kau ki he founga ʻetau foakí (pe ko e founga ʻetau lotú pe founga ʻetau ʻaukaí)?

  • Ko e hā nai ha ngaahi sīpinga ʻo e ngaahi founga totonu ke tokoniʻi ʻaki ʻa e masivá? (pe ngaahi founga totonu ki he lotú pe ʻaukaí)?

Kapau te ke ongoʻi ʻoku fie maʻu ʻe he kau akó ke fai hano toe aleaʻi lahi ange ‘o e tauhi ʻo e ngaahi fekaú koeʻuh ko e ngaahi ʻuhinga totonú, hanga ʻo fakaafeʻi kinautolu ke nau lau ʻa e Molonai 7:6–9 mo e lea ʻa ʻEletā Tāleni H. ʻOakesi he peesi 445–46 ʻi he tohi lēsoni ʻa e tokotaha akó.

3 Nīfai 13:7–13. Kuo ʻOsi Akoʻi Kitautolu ʻe he Fakamoʻuí ʻi he Founga ʻo e Lotú

Ke toe fakamanatu ʻa e faleʻi ʻa e Fakamoʻuí fekauʻaki mo e lotú, fakaafeʻi e kau akó ke nau taufetongi ʻi he lau mei he 3 Nīfai 13:7–13, ʻo takitaha e veesi. Hili hono lau ʻo e veesi takitaha, kole ki he kau akó ke nau talamai ha tefitoi moʻoni pe ngaahi tefitoʻi moʻoni mei he veesi ko iá ʻi heʻenau lea pē ʻanautolú. ʻEke leva pe ʻe fie vahevahe ʻe ha taha ha ngaahi ʻilo kehe pe ngaahi meʻa ne nau aʻusia fakatāutaha fekauʻaki mo e vēsí.

3 Nīfai 13:19–24. “ ʻOku ʻIkai Faʻa Tauhi ʻe ha Tangata ʻa e ʻEiki ʻe Toko Ua”

Hiki he palakipoé ʻa e lea ko ʻeni ʻa Palesiteni Malioni G. Lomenī (1897–1988) ʻo e Kau Palesitenisī ʻUluakí (naʻe toʻo mei he “The Price of Peace,” Ensign, Oct. 1983, 6):

“ ʻOku ʻi ai ha niʻihi fakafoʻituitui ʻoku nau feinga ke tauhi ki he ʻEikí kae ʻoua naʻa fakalotomamahiʻi ʻa e tēvoló.” Marion G. Romney

  • ʻOkú ke pehē ko e hā e ʻuhinga ʻo e lea ko ʻení?

  • Ko e hā e ngaahi founga ʻoku faitatau ai ʻa e leá mo e 3 Nīfai 13:24?

Vahevahe ʻa e faleʻi ko ʻeni meia Palesiteni Sēmisi E. Fausí (1920–2007):

“ ʻOku feinga hotau tokolahi he ʻahó ni ke tauhi ha ʻeiki ʻe toko ua—ʻa e ʻEikí mo ʻetau ngaahi fie maʻu siokitá—kae ʻoua naʻa fakalotomamahiʻi ʻa e tēvoló. ʻOku fakalotoʻi, kōlenga, mo ueʻi kitautolu ʻe he ivi tākiekina ʻo e ʻOtuá ke tau muimui ʻiate Ia. Ka ʻoku fehangahangai ia mo e fakalotoʻi kitautolu ʻe he mālohi ʻo Sētané ke ʻoua naʻa tau tui pea ʻoua naʻa tau tauhi e ngaahi fekau ʻa e ʻOtuá.

“Naʻe [akonaki] ʻa ʻEletā [Malioni G.] Lomenī ʻo pehē: ‘Ko e ngaahi nunuʻa ʻo e ngaahi fili ʻa e [tangata fakamatelié] ko e maʻu-kotoa-pe-hala-ʻatā. ʻOku ʻikai ha founga ke ne hao ai mei he ngaahi mālohi ko ʻeni ʻoku fehangahangai mo iá. Ko hono taki ia ʻe ha mālohi ʻe taha pe mālohi ʻe tahá. ʻOku ʻoange kiate ia ʻe heʻene tauʻatāina ke fili ne foaki ʻe he ʻOtuá ʻa e mālohi mo e fili ke ne faí. Ka kuo pau pē ke ne fili. Pea he ʻikai lava ke ne fili kinaua fakatouʻosi ʻi he taimi tatau’” (“Serving the Lord and Resisting the Devil,” Ensign, Sept. 1995, 2, 4; vakai foki, Conference Report, Oct. 1962, 94).

3 Nīfai 13:25–34. ʻOku Totonu ke Tau “Fuofua Kumi ʻa e Puleʻanga ʻo e ʻOtuá mo ʻEne Māʻoniʻoní”

Fakamatala ange naʻe fai fakahangatonu ʻe he Fakamoʻuí ʻEne ngaahi fakahinohino ʻi he 3 Nīfai 13:25–34 ki Heʻene kau ākonga Nīfai ʻe toko hongofulu mā uá, ʻa ia ne nau līʻoa kakato honau taimí ki he ngāue maʻá e Siasí. Neongo ia, ʻe lava ke fakaʻaongaʻi ʻe he kāingalotu kotoa pē ʻo e Siasí ʻa e 3 Nīfai 13:33 ʻi heʻenau moʻuí.

ʻAi ke lau ʻe ha toko taha ako ʻa e 3 Nīfai 13:33.

  • Ko e hā ʻene ʻuhinga ʻa ʻeni kiate koé? (Fakalotolahiʻi kinautolu ke lahi hake ʻa e talí ʻi ha tali ʻe taha.)

3 Nīfai 14. ʻOku Fanongo mo Fai ʻe he Kau Muimui ʻo Sīsū Kalaisí ʻa e Ngaahi Meʻa ʻOkú Ne Folofola ʻAkí

Pukepuke ha foʻi maka ʻi he nima ʻe taha pea ʻoneʻone ʻi he nima ʻe tahá. Tuku ke ngangana hifo e ʻoneʻoné he vahavahaʻa ho louhiʻinimá.

  • Ko e fē he ongo nāunaú ni te ke fie langa ai ha falé? Ko e hā hono ʻuhingá?

Hili haʻamou aleaʻi taimi nounou ia, fakaafeʻi ha toko taha ako ke ne lau ʻa e 3 Nīfai 14:24–27.

  • Fakatatau ki he Fakamoʻuí, ko e hā ha ongo ngāue te tau fai ʻo kapau ʻoku tau fakapotopoto?

  • Ko e hā ʻoku fakatou fie maʻu ai e ongo ngāue ko ʻení ka tau maʻu ʻa e moʻui taʻengatá?

Hiki ʻeni he palakipoé:

Ko e ngaahi folofola ʻa e Fakamoʻuí ʻi he 3 Nīfai 14

Fakahinohinoʻi e kau akó ke nau lau fakalongolongo e ngaahi potufolofola takitaha ko ia ʻe valu naʻá ke hiki he palakipoé. Talaange ʻoku ʻi he potufolofola takitaha ha faleʻi mei he Fakamoʻuí ʻo kau ki ha ʻulungāanga māʻoniʻoni pau. Hili hono ʻoange ha taimi feʻunga ke nau ako ai e ngaahi potufolofolá, kole ange ke nau talamai ʻa e ngaahi ʻulungāanga māʻoniʻoni ʻoku fie maʻuʻe Sīsū meiate kinautolu ʻoku muimui ʻiate Iá. (Veesi 1–2: fakamaau totonú; veesi 3–5: nofo taha pē ʻi heʻetau ngaahi fehālākí kae ʻikai ʻo e niʻihi kehé; veesi 6: fakaʻapaʻapaʻi ʻo e meʻa ʻoku toputapú; veesi 7–11: fekumi ki he fakahā fakatāutahá ke tali ʻetau ngaahi fehuʻí; veesi 12: fai ki he niʻihi kehé ʻa e meʻa ʻoku tau loto ke fai mai kiate kitautolú; veesi 13–14: fili e hala ʻo e ongoongoleleí, ʻa ia ʻoku iku ki he moʻui taʻengatá; veesi 15–20: muimui ʻi he kau palōfita moʻoní; veesi 21–23: fai e finangalo ʻo e ʻOtuá.)

Vahevahe e kalasí ki ha kulupu ʻe valu. Vahe ki he kulupu takitaha ke nau teuteuʻi ha kiʻi fakamatala nounou kau ki ha taha ʻo e ngaahi ʻulungāanga māʻoniʻoni ʻoku hiki atu ʻi ʻolungá. ʻOku totonu ke ʻoua naʻa toe lōloa ange ʻa e ngaahi fakamatalá ʻi he miniti ʻe ua pe tolu. ʻE ala fakakau ʻi he fakamatala takitaha ʻa e ngaahi meʻa ko ʻení:

  1. ʻIloʻi ʻa e ʻulungāanga māʻoniʻoní.

  2. Vahevahe ha potufolofola mei ha taha pē ʻo e ngaahi folofola ʻoku fakaʻaongaʻi ʻe he Siasí ʻe tokoni ke toe mahino ange kiate kitautolu ʻa e ʻulungāanga māʻoniʻoní.

  3. Vahevahe ha sīpinga mei he taimi lolotongá ʻo kau ki hono mahuʻinga ʻo e ʻulungāanga māʻoniʻoní pea mo ʻene kaunga ki heʻetau moʻuí ʻi he ʻaho ní.

  4. Vahevahe ha fakamoʻoni fakatāutaha kau ki he ʻulungāanga māʻoniʻoní pea mo e ngaahi tāpuaki ko ia ʻoku maʻu mei heʻetau ʻai ia ke hoko ko ha konga ʻo ʻetau moʻuí.

ʻI hono fai ʻe he ngaahi kulupú ʻenau ngaahi fakamatalá, hiki e ngaahi ʻulungāanga māʻoniʻoní he palakipoé. Kapau he ʻikai lava ke hiki kinautolu he palakipoé, teuteuʻi ha pousitā kimuʻa pea fai e kalasí pea fakaʻaliʻali he taimi ko ʻení he lēsoní.

Fakaafeʻi e tokotaha ako kotoa pē ke ne kumi fakalongolongo ha ʻulungāanga māʻoniʻoni ke ngāue ki ai. ʻOange ha taimi feʻunga ke hiki ai ʻe he kau akó ʻi ha kiʻi pepa pe laʻipepa ʻa ʻenau ngaahi fakakaukau mo ʻenau ngaahi taumuʻa ke fakaleleiʻí.

Ke toe fakamanatu ʻa e fakakaukau ke akoʻi kimuʻa hení pe ke fakaʻosi kātoa e lēsoní, ʻe lava ke ke lau pe toe lau hono fakaʻosi ʻe he Fakamoʻuí ʻEne malangá, ʻa ia ʻoku hā ʻi he 3 Nīfai 14:24–27. Vahevahe hoʻo ngaahi ongo fekauʻaki mo hono mahuʻinga ke langa ʻi ha makatuʻunga paú. Poupouʻi e kau akó ke nau muimui ʻi he faleʻi ʻa e Fakamoʻuí ke fanongo ki Heʻene ngaahi leá pea fai ki aí (vakai, veesi 24). Mahalo te ke fie fakaafeʻi e kau akó ke nau hivaʻi ʻa e “Fānau Au ʻa e ʻOtuá” (Ngaahi Himi, fika 193) ke fakamanatu ange hono ʻuhinga ʻoku tau fie muimui ai ʻi he ngaahi tefitoʻi moʻoni ʻi he malanga ko ʻení.

3 Nīfai 14:6. ʻOku Totonu ke Tokangaʻi Lelei ʻa e “Meʻa Toputapú”

Fehuʻi ki he kau akó pe ʻoku nau pehē ko e hā hono ʻuhinga ʻo e fakataipe ʻi he 3 Nīfai 14:6. Fokotuʻu ange ke nau fakafekauʻaki ʻa e 3 Nīfai 14:6 mo e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 63:64. Fakamatala ange ko e “meʻa toputapú” (3 Nīfai 14:6) ko ha faʻahinga meʻa pē ʻoku makehe fakalaumālie hono natulá, hangē ko ha tali ʻo e lotú, ha tāpuaki fakataulaʻeiki, fakahā fakatāutaha, ha meʻa toputapu naʻá te aʻusia, mo e alā meʻa pehē.

  • Ko e hā hono fakatuʻutāmaki ʻo e talanoa ʻo kau ki he ngaahi meʻa ʻoku toputapú mo ha niʻihi he ʻikai lava ke mahino pe ʻe ʻikai ke mahino kiate kinautolu?

  • ʻE felāveʻi fēfē ʻa e faleʻi ʻi he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 63:64 mo hono vahevahe mo ha niʻihi ʻa e ngaahi meʻa ʻoku toputapú?

3 Nīfai 14:12. Ko e “Lao Koulá”

Lau ʻa e 3 Nīfai 14:12, ʻa ia ʻoku ʻiloa ko e Lao Koulá.

  • Ko e hā e ngaahi founga ʻoku fakaʻali mai ai ʻe he Lao Koulá ʻa e ngaahi tefitoʻi moʻoni kehe ʻi he malanga ʻa e Fakamoʻuí?

Fakaafeʻi e kau akó ke nau fakamatala ki ha ngaahi taimi ne ʻaonga ai kiate kinautolu ʻa e tefitoʻi moʻoni ko ʻení.

Paaki