‘Inisititiuti
Vahe55: Molonai 8–9


Vahe 55

Molonai 8–9

Talateú

ʻOku kau ʻi he potufolofola ko ʻení ha ongo tohi ne fai ʻe Molomona ki hono foha ko Molonaí. ʻI he ʻuluaki tohí, ʻoku fakatefito ia ʻe Molomona ʻi he ʻaloʻofa ʻa e ʻOtuá pea mo e founga ʻoku hanga ai ʻe he Fakalelei ʻa Sīsū Kalaisí ʻo fakamoʻui ʻa e fānau īkí. Tokoni ke mahino ki he kau akó ʻoku “moʻui ʻa e fānau īkí” koeʻuhí ko e Fakaleleí pea ʻoku ʻikai fie maʻu ke papitaiso kinautolu (vakai, Molonai 8:8–12). ʻI hoʻo aʻu mai ki he fakaʻosinga ko ia ʻo e tohí, ʻe lava ke ke tokoni ke mahino ki he kau akó ko e taimi ko ia te nau moʻui ʻaki ai ʻa e ngaahi ʻuluaki tefitoʻi moʻoni mo e ngaahi ouau ʻo e ongoongoleleí, ʻe fokotuʻu maʻu kinautolu ʻi he māʻoniʻoní ʻi heʻenau moʻuí pea mateuteu ke foki ki he ʻao ʻo e ʻOtuá.

ʻI he tohi hono uá, ne tēngihia ʻe Molomona ʻa e tuʻunga angakovi ʻo e kau Nīfai mo e kau Leimana ʻi hono kuongá peá ne tānaki mai ha ngaahi lea ʻo e akonaki mo ha fakafiemālie kiate kinautolu te nau kei angatonu lolotonga e ngaahi taimi faingataʻá. Ne kei faivelenga pē ʻa Molomona mo Molonai lolotonga ia hono ʻākilotoa kinaua ʻe ha angahala mamafa. ʻOku ʻomi ʻe he ngaahi tohi ʻa Molomoná ha faingamālie lelei ke fakamamafaʻi ʻa hono mahuʻinga ko ia ʻo e tukupā fakatāutaha ke moʻui angatonu neongo e kovi ʻokú ne ʻākilotoa kitautolú.

Ngaahi Tokāteline mo ha Ngaahi Tefitoʻi Moʻoni

  • ʻOku ʻikai fie maʻu ʻe he fānau īkí ʻa e papitaisó he ʻoku nau “moʻui ia Kalaisi” (vakai, Molonai 8:4–24).

  • ʻOku hanga ʻe he tui kia Kalaisí, fakatomalá, papitaisó, pea mo hono maʻu ʻo e Laumālie Māʻoniʻoní ʻo tataki kitautolu ki he ʻOtuá (vakai, Molonai 8:25–26).

  • ʻOku fakamavaheʻi kitautolu ʻe he ʻitá mei he Laumālie ʻo e ʻEikí (vakai, Molonai 9:1–21).

  • ʻE langaki hake kitautolu ʻe Sīsū Kalaisi ʻo fakatatau mo ʻetau tuí, neongo ʻa hono ʻākilotoa kitautolu ʻe he koví (vakai, Molonai 9:22–26).

Ngaahi Fokotuʻu ki hono Akoʻí

Molonai 8:4–24. ʻOku ʻIkai Fie Maʻu ʻE He Fānau Īkí ʻa e Papitaisó He ʻOku Nau “Moʻui ʻia Kalaisi”

Kole ki he kau akó ke nau fakakaukau ki he taimi fakamuimuitaha ne nau pukepuke ai ha kiʻi pēpē ne toki fāʻeleʻi. Fakaafeʻi ke nau vahevahe mai ha ngaahi lea te nau fakaʻaongaʻi ke fakamatalaʻi ʻaki e meʻa ko ʻeni ne hokó pe ngaahi lea te nau fakaʻaongaʻi ke fakamatalaʻi ʻaki ʻa e kiʻi pēpē ne toki fāʻeleʻí.

Fakaafeʻi ha tokotaha ako ke ne lau ʻa e Tokāteline mo e ngaahi Fuakava 29:46–47. Kole ki he kau akó ke nau fakamatalaʻi ʻa e ngaahi vēsí ni ʻi heʻenau lea pē ʻanautolú.

Talaange ki he kau akó ʻi he taimi ko ia ne fakaʻauʻau hifo ai ʻa e sosaieti ʻo e kau Nīfaí ki he faiangahalá, ne fai ʻe Molomona ha tohi ki hono foha ko Molonaí ʻo kau ki he ngaahi fakakikihi ʻi he Siasí ʻo kau ki hono papitaiso ʻo e kau valevalé.

Fakahinohino ki he kau akó ke nau lau fakafoʻituitui ʻa e Molonai 8:4–24, fakaʻilongaʻi ʻa e ngaahi fakahinohino ʻoku nau ʻilo fekauʻaki mo e fānau īkí pea mo e Fakalelei ʻa Sīsū Kalaisí. Hili iá, pea ʻai ke nau ngāue fakafoʻituitui pe tauhoa pe ʻi ha fanga kiʻi kulupu iiki, ʻo hiki e fakamatala lahi taha te nau lavá ki he ʻuhinga ʻoku ʻikai fie maʻu ai ke papitaiso ʻa e fānau īkí. ʻE lava ke mou lau ʻa e Molonai 8:8 ke kamata ʻaki pea hiki ʻi he palakipoé ʻOku ʻikai faiangahala ʻa e fānau īkí.

Hili hano tukuange ha taimi ke ako ai ʻe he kau akó ʻa e veesi 8–24, fakaafeʻi ke nau fevahevaheʻaki ʻa ʻenau fakamatalá.

  • Ko e hā nai ha ngaahi founga ʻoku fakahaaʻi mai ai ʻe he ngaahi fakamatalá ni ʻa e ʻaloʻofa ʻa e ʻOtuá?

  • Ko e hā nai te tau lava ʻo ako mei he ngaahi lea ʻa Molomona ʻo kau kiate kinautolu ʻoku “ʻikai maʻu ha fonó”? (Vakai, Molonai 8:22.)

Fakakaukau ke vahevahe mo e kau akó ha niʻihi pe ko e kotoa ʻo e ngaahi fakamatalá ni ke tokoni ke mahino lelei ange ʻa e ʻuhinga ʻo e ongo vēsí ni:

“ʻOku ʻikai lava … ʻa e [fānau īkí] ʻo fai ha angahala” (Molonai 8:8). “Ko e hā nai hono ʻuhingá?” He ʻoku ʻikai lava ke ʻekea meiate kinautolu ʻenau ngāué ʻi he ʻao ʻo e ʻEikí (vakai, T&F 29:47). Kapau te nau fai ha meʻa ʻoku hala, ʻoku ʻikai lau ia ko ha angahala. ʻOku kāpui ʻe he Fakalelei ʻa Sīsū Kalaisí ʻa e ngaahi fehālaaki ʻa e kakai ʻoku ʻikai ala ʻekea meiate kinautolu ʻenau ngaahi ngāué.

“Kuo toʻo ʻa e malaʻia ʻa ʻĀtamá meiate kinautolu [ʻia Kalaisi]” (Molonai 8:8). Ne ʻomi ʻe he maumau fono ʻa ʻĀtamá ʻa e mate fakatuʻasinó (mavahevahe ʻa e sinó mei he laumālié) pea mo e mate fakalaumālié (mavahe mei he ʻao ʻo e ʻOtuá) ki he fānau kotoa ʻa e tangatá. Te tau lava ʻo ikunaʻi ʻa e ongo maté ni ʻo fakafou ʻi he Fakalelei ʻa Sīsū Kalaisí—ʻe toetuʻu ʻa e tokotaha kotoa, pea ʻe foki ʻa e tokotaha kotoa ki he ʻOtuá ke fakamāuʻi. (Vakai, Hilamani 14:15–19; Molomona 9:12–13.) ʻOku ʻi ai e ola o e Hingá ki he fānau īkí, ka ʻoku hanga ʻe he Fakaleleí ʻo huhuʻi kinautolu—mo e kakai kotoa pē—mei he Hingá. ʻOku ʻikai tauteaʻi e fānau īkí koeʻuhí ko e maumau fono ʻa ʻĀtamá (vakai, Ngaahi Tefito ʻo e Tui 1:2).

“Ko e manuki mamafa ʻi he ʻao ʻo e ʻOtuá [ke] papitaiso ʻa e fānau īkí” (Molonai 8:9). “Ko e hā nai hono ʻuhingá?” Koeʻuhí ʻoku kāpui ʻe he Fakaleleí ʻa e ngaahi fehālaaki kotoa ʻa e fānau ʻoku ʻikai ala ʻeke meiate kinautolu ʻenau ngaahi ngāué, ʻoku hanga ʻe hono papitaiso kinautolú ʻo fakahaaʻi ha tui ʻoku siʻisiʻi ki he mālohi ʻo e Fakaleleí. ʻOku pehē ʻe Molomona ʻoku totonu ke tau papitaiso pē ʻa kinautolu ʻoku “lava ʻo fai ha angahalá” (Molonai 8:10).

“ʻOku ʻikai lava e fānau īkí ʻo fakatomala” (Molonai 8:19). Ko e fakatomalá ʻoku maʻá e kakai pē ʻoku ala ʻekea meiate kinautolu ʻa e ngāue ʻoku nau faí. ʻOku ʻikai fie maʻu ke fakatomala e fānau siʻi hifo he taʻu valú mo kinautolu ʻoku faingataʻaʻia fakaʻatamai ʻoku nau tuʻunga ʻatamai tatau mo ha taha ʻoku taʻu siʻi hifo he taʻu valú.

Fakamoʻoni ki he ʻofa mo e ʻaloʻofa ʻa e Tamai Hēvaní mo Sīsū Kalaisi ʻi hono ʻomi ha founga ke huhuʻi ʻaki ʻa e fānau īkí pea pehē kiate kinautolu kotoa ʻoku ʻikai ala ʻekea meiate kinautolu ʻa ʻenau ngāue ʻi he moʻui fakamatelié.

Molonai 8:25–26. ʻOku hanga ʻe he Tui kia Kalaisí, Fakatomalá, Papitaisó pea mo Hono Maʻu ʻo e Laumālie Māʻoniʻoní ʻo Tataki Kitautolu ki he ʻOtuá

Haʻu ki he kalasí mo ha vaʻakau pe ko ha pou kuo fakahingoa e tafaʻaki ʻe taha ko e ngaahi ngāué pea fakahingoa e tafaʻaki ʻe tahá ko e ngaahi nunuʻá. Ke fakafeʻiloaki e Molonai 8:25–26, toʻo hake ʻa e vaʻakaú ʻaki e tafaʻaki kuo fakahingoa ko e ngaahi ngāué. Fakapapauʻi ʻoku lava e kau akó ʻo sio ko e taimi ko ia ʻokú ke toʻo hake ai e tafaʻaki ʻe taha ʻo e vaʻakaú, ʻokú ke toʻo hake ai pē ʻa e tafaʻaki ʻe tahá. Kole ange ki he kau akó ke nau talaatu e tefitoʻi moʻoni ʻoku fakatātaaʻi ʻe he kiʻi lēsoni ko ʻení. (ʻOku ʻomi maʻu pē ʻe he ngāué ha ngaahi nunuʻa.)

Fakaafeʻi e kau akó ke nau fokotuʻu atu ha ngaahi sīpinga ʻo ha ngaahi fili lelei pe kovi ʻe lava ke fai ʻe he kakaí pea mo e sīpinga ʻo e founga ʻe lava ai ʻe he ngaahi fili ko iá ʻo uesia honau kahaʻú.

  • Ko e hā nai e ola lelei taha ʻo hoʻo ngaahi fili kotoa ʻi he māmaní?

Fakamatalaʻi ange ʻoku hiki ʻe Molomona ʻi he Molonai 8:25–26, ʻa e ngaahi fili angatonú mo honau ngaahi olá. Kole ange ki ha tokotaha ako ke ne lau ʻa e ngaahi vēsí. ʻAi ke kumi ʻe he toenga ʻo e kalasí ha ngaahi sīpinga ʻo ha ngaahi ngāue mo honau ngaahi olá ʻi he ngaahi veesi ko ʻení. Hiki e ngaahi meʻá ni ʻi he palakipoé, tā mo ha ngaahi tao ʻi honau vahaʻá ʻo hangē ko ia ʻoku hā atu ʻi he saati ʻi laló. (Mahalo te ke fie fakaʻaliʻali ange ha sīpinga ʻe taha pe ua kimuʻa pea lau ʻe he tokotaha akó ʻa e ngaahi vēsí.)

Ko e Fakatomalá mo e tuí →

Papitaisó pea mo hono fakahoko e ngaahi fekaú

Fakahoko ʻo e ngaahi fekaú →

fakamolemoleʻi ʻo e ngaahi angahalá

fakamolemoleʻi ʻo e ngaahi angahalá →

Angavaivai mo angamalú

Angavaivai mo angamalú →

ʻAʻahi Mai ʻa e Laumālie Māʻoniʻoní

ʻAʻahi Mai ʻa e Laumālie Māʻoniʻoní →

ʻAmanaki leleli mo e ʻofa haoahoa, ʻa ia ʻoku kātaki ʻi he faivelenga ʻi he lotu ki he ngataʻangá ʻi he taimi te tau nofo ai mo e ʻOtuá

  • ʻOku anga fēfē nai hono tataki ʻe he ngaahi ngāué ni ki he ngaahi tāpuaki ko ia ʻoku fakaʻilo mai ʻe Molomoná?

  • Ko e hā nai ha ngaahi founga ʻoku hoko ai e niʻihi ʻo e ngaahi tefitoʻi moʻoni kuo hiki he palakipoé ko ha ngaahi meʻa ʻoku hoko ʻi ha siakale kae ʻikai ko ha meʻa ʻoku hoko tuʻo taha pē?

Fakamanatu ki he kalasí ʻoku pehē ʻe he Molonai 8:22 ko e “fānau iiki” mo kinautolu “ʻoku ʻikai maʻu ʻa e fonó” ʻoku nau “moʻui ʻia Kalaisi” ʻo fakafou ʻi he mālohi ʻo ʻEne huhuʻí.

  • Ko e hā nai hono ʻuhinga kiate koe ke “moʻui ʻia Kalaisí”?

  • ʻOku tokoniʻi fēfē nai kitautolu ʻe he ngaahi tefitoʻi moʻoni ʻi he palakipoé ke tau “moʻui [kotoa] ʻia Kalaisí”?

Molonai 9:1–21. ʻOku Fakamavaheʻi Kitautolu ʻe he ʻItá mei he Laumālie ʻo e ʻEikí

Fakaafeʻi ʻe kau akó ke nau fakakaukau ki ha ngaahi founga ʻoku tākiekina ai kitautolu ʻi he taimi ʻoku tau ongoʻi ʻita aí. Hangē ko ʻení, kole ange ke nau fakamatalaʻi atu e founga ʻoku uesia ai ʻe he ʻitá ʻa e founga ʻoku nau:

  1. Tāpuniʻi ai ha matapā.

  2. Tali e telefoní.

  3. Lue he halá.

  4. Talanoa mo e niʻihi kehé.

  5. Lotú.

  6. Lau ʻa e ngaahi folofolá.

  7. Ongo ʻoku nau maʻu ki he niʻihi kehé.

  8. Ongo ʻoku nau maʻu kiate kinautolú.

  9. Ongoʻi ʻa e Laumālié.

Fakaafeʻi ʻa e kau akó ke nau lau ʻa e Molonai 9:3, ʻo kumi e ngaahi meʻa ne vakai ki ai ʻa Molomona fekauʻaki mo e kau Nīfaí.

  • Ko e hā nai ha ngaahi founga ʻokú ke pehē ʻoku fekauʻaki ai e ʻikai loto ko ia e kau Nīfaí ke nau fakatomalá mo ʻenau feʻitangakí?

Fakaafeʻi ha tokotaha ako ke ne lau ʻa e Molonai 9:4.

  • ʻOkú ke pehē ko e hā ʻoku faʻa tali ʻi he loto ʻita ai ʻe kinautolu taʻeangatonú ʻa e folofola ʻa e ʻOtuá?

  • Ko e hā nai ha ngaahi founga ʻoku faʻa hū fakaoloolo mai ai e ʻitá ki heʻetau moʻuí?

Kole ange ki he kau akó ke nau vahevahe atu ha ngaahi founga kuo nau ʻiloʻi ki hono mapuleʻi pe fakaʻehiʻehi ai mei he ʻitá.

Talaange ʻe lava ke ʻi ai ha ngaahi ola fakamamahi ʻo e ʻitá. Fakaafeʻi e kau akó ke lau fakalongolongo ʻa e Molonai 9:5, 9–11, 18–20, ʻo fakatokangaʻi e ngaahi ngāue pe tōʻonga ne hoko ko e ola nai ʻo e ʻita ʻa e kau Nīfaí. Hili hono ʻoange ha taimi feʻunga ke lau mo fakakaukau ai e kau akó, fakaafeʻi ke nau vahevahe ʻa e meʻa kuo nau ʻiló. ʻE lava ke kau ʻi he ngaahi talí ʻa e ngaahi meʻá ni:

Veesi 5—ʻikai manavahē ki he maté, mole ʻa ʻenau feʻofaʻakí, holi ke lilingi toto mo fai ha sāuni maʻu ai pē

Veesi 9—ʻikai tokanga ki he angamaʻá mo e anga-māʻoniʻoní

Veesi 11—anga taʻe-fakasivilaise

Veesi 18—nofo taʻe-māʻopoʻopo pea ʻikai maʻu ha ʻaloʻofa

Veesi 19—paongataʻa, anga-fītaʻa, fiefia ʻi he meʻa kotoa pē tuku kehe pē ʻa e meʻa ʻoku leleí

Veesi 20—ʻikai ha ngaahi tefitoʻi moʻoni, ʻikai toe maʻu ha ʻofa

ʻE lava ke fakaʻaongaʻi e ngaahi fehuʻi ko ʻení ke fai ha fekumi lahi ange ki he kaveingá ni:

  • ʻOkú ke pehē ʻoku ʻuhinga ki he hā ʻa e “ʻikai toe maʻu ha ʻofá”? (Vakai ki he lea ʻa ʻEletā Niila A. Mekisuele mo Palesiteni Poiti K. Peeka ʻi he peesi  ʻi he tohi lēsoni maʻá e tokotaha akó.)

  • Ko e hā ha fakamoʻoni kuó ke vakai ki ai ʻi māmani kuo ʻi ai ha kakai ʻe niʻihi kuo fakaʻau ke ʻikai ke toe ʻi ai ha ʻofa?

  • Ko e hā nai te tau lava ʻo fai ke fakaʻehiʻehi ai mei ha ʻikai ke toe ʻi ai ha ʻofá?

Mahalo te ke toʻo ha kiʻi taimi pea fakafehoanaki ʻa e fakamatala ko ia ʻa Molomona ki he sosaieti ʻo e kau Nīfaí ʻi he ngaahi veesi ko ʻení pea mo ʻene fakamatala ko ia ki he kau muimui ʻo Sīsū Kalaisí ʻi he Molonai 7:3–4.

Molonai 9:22–26. ʻE Hanga ʻe Sīsū Kalaisi ʻo Hiki Hake Kitautolu ʻo Fakatatau mo ʻEtau Tuí, Neongo Hono ʻĀkilotoa Kitautolu ʻe he Kovi Lahi

ʻOmi ha meʻa fakahaofi moʻui. (Pe fakaʻaliʻali ha fakatātā ʻo ha meʻa fakahaofi moʻui pe ko hano fakamatalaʻi.)

ʻĪmisi
life preserver

Kole ange ki he kalasí pe ko e hā nai ha ʻuhinga ʻe kei fie fakaʻaongaʻi ai ʻe ha taha ʻoku poto he kakaú ha meʻa fakahaofi moʻui ʻi ha vai lahi. (Lolotonga ko ia hoʻomou aleaʻi ʻení, fakatokangaʻi ange ko e taimi ko ia ʻoku ngāue totonu ʻaki ai e meʻa fakahaofi moʻuí, ʻe lava ke ne fakahaofi ha taha mei he melemó, neongo pe ko e hā e loloto e vaí pe ko e tuʻunga helaʻia ʻa e tokotaha kakaú.)

Fakaafeʻi ha niʻihi ʻo e kau akó ke nau lau ʻa e Molonai 9:22, 25–26. Kimuʻa pea nau lau iá, kole ki he toenga ʻo e kalasí ke nau kumi e ngaahi “meʻa fakahaofi moʻui” ne fakafalala ki ai ʻa Molomona mo Molonaí.

Fakapapauʻi ʻoku ʻiloʻi ʻe he kau akó ne hanga ʻe he tui ʻa Molomona mo Molonai ki he Tamai Hēvaní mo Sīsū Kalaisí ʻo fakahaofi fakalaumālie kinaua. Fakaafeʻi e kau akó ke nau vahevahe ha ngaahi kupuʻi lea mei he veesi 22 mo e 25–26 ʻa ia ʻoku nau fakahaaʻi mai ʻa e tui maʻongoʻonga ko ʻení. ʻE lava ke kau ʻi he ngaahi tali ʻa e kau akó ʻa e ngaahi meʻá ni:

Verse 22—“ʻOku ou fakaongoongoleleiʻi koe ki he ʻOtuá. … ʻOku ou falala kia Kalaisi ʻe fakamoʻui koe. … pea ʻoku kole ki he ʻOtuá ke ne fakahaofi hoʻo moʻuí.”

Veesi 25—“Faivelenga kia Kalaisi. … ʻOfa ke hiki hake koe ʻe Kalaisi. … pea ʻofa ke nofo maʻu ai pē ʻi hoʻo fakakaukaú ʻo taʻengata ʻa ʻene ngaahi mamahí mo e pekiá, pea mo e fakahā ʻo hono sinó ki heʻetau ngaahi tamaí, mo ʻene ʻaloʻofá mo e kātaki fuoloá, pea mo e ʻamanaki lelei ki hono nāunaú mo e moʻui taʻengatá, ʻi homou ʻatamaí.”

Veesi 26—“ʻOfa ke ʻiate koe ʻa e ʻaloʻofa ʻa e ʻOtua ko e Tamaí … pea mo hotau ʻEiki ko Sīsū Kalaisí … , pea nofo ʻiate koe ʻo taʻengata.”

  • Ko e hā nai ha ngaahi founga ʻoku faitatau ai hotau ngaahi faingataʻaʻiá mo ia ne fehangahangai mo Molomona mo Molonaí?

  • ʻE lava fēfē nai ʻe he tali ko ia ʻa Molomona ki he ngaahi faingataʻá ʻo tokoniʻi kitautolu?

Fakaafeʻi ha tokotaha ako ke ne lau ʻa e Molonai 9:6.

  • ʻOku fakahaaʻi fēfē mai nai ʻe he veesi ko ʻení ʻa e tui ʻa Molomoná?

ʻI he tali ko ia ʻa e kau akó, tokoni ke nau ʻilo ko e taimi ʻoku mālohi ai ʻetau tui ki he ʻOtuá, he ʻikai hanga ʻe he ngāue ʻa e niʻihi kehé ʻo taʻofi kitautolu mei heʻetau fai ʻa ia ʻoku totonú.

ʻOange ha taimi ke fakalaulauloto ai e kau akó ki he founga ʻe lava ke nau hokohoko atu hono fakatupulaki ʻo e tuí ʻa ia te nau lava ai ʻo mahiki hake mei he tuʻunga ʻo e māmaní pea fakahoko ʻa honau misiona fakatāutaha ʻi he māmaní. Mahalo te ke loto ke poupouʻi kinautolu ke hiki ʻa ʻenau ngaahi fakakaukaú.

Fakaafeʻi ʻa e kau akó ke nau vahevahe ʻa ʻenau fakamoʻoni ki he founga ʻoku hanga ai ʻe he tui ki he ʻOtua ko e Tamaí pea mo Sīsū Kalaisí ʻo fakamālohia kinautolu ke nau ikunaʻi ʻa e kovi ʻo e māmaní.

Paaki