Ngaahi Tohi Lēsoni Palaimelíi mo e Taimi Fevahevaheʻakí
Lēsoni 30: Ko e ʻi Ketisēmani ʻa Sīsuú


Lēsoni 30

Ko e ʻi Ketisēmani ʻa Sīsuú

Taumuʻá

Ke tokoniʻi ke nau maʻu ha ʻofa ki honau Fakamoʻuí, ko Sīsū Kalaisi, koeʻuhí ko ʻene mamahi mo totongi ki heʻenau ngaahi hiá.

Teuteú

  1. Ako ʻi he faʻa lotu ʻa e Mātiu 26:36–46, Luke 22:40–46, Sione 3:16, 15:12–13, Mōsaia 3:7, mo e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 19:15–18. Hili iá peá ke ako ʻa e lēsoní mo ke fili pe ʻe anga fēfē hoʻo akoʻi ʻa e fakamatala ʻa e folofolá ki he fānaú. (Vakai, “Teuteuʻi Hoʻo Lēsoní,” vi, mo e “Faiako mei he Folofolá,” viii.)

  2. Laukonga ʻoku tānaki atu: 2 Nīfai 9:21–22, ʻAlamā 34:9, Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 76:41–42, mo e Ngaahi Tokāteline ʻo e Ongoongoleleí,vahe 12.

  3. Fili ʻa e ngaahi fehuʻi fealēleaʻakí mo e ngaahi ʻekitivitī fakatupulaki ko ia ʻe fakakau mai ki ai ʻa e fānaú pea tokoni lelei taha ke nau aʻusia ʻa e taumuʻa ʻo e lēsoní.

  4. Nāunau ʻoku fie maʻú:

    1. Tohi Tapu pe Fuakava Foʻou ke takitaha ʻa e fānaú.

    2. Ko e ngaahi foʻi lea ko ʻení:

      • Ko e hā ʻa e Fakaleleí?

      • Ko e hā hono ʻuhinga ʻoku tau fie maʻu ai ʻa e Fakaleleí?

      • Te tau mate kotoa pē.

      • ʻOku tau faiangahala kotoa pē.

      • Ko Sīsū Kalaisí ko hotau Fakamoʻuí mo hotau Huhuʻí ia.

      • ʻOku ʻikai ke faiangahala ia.

      • ʻOkú ne maʻu ʻa e mālohi ki he maté.

    3. Fakatātā 7-1, Ko Sīsū ko e Kalaisí (Ngaahi Fakatātā ʻo e Ongoongoleleí 240; 62572 900), mo e 7-30, Ko e Lotu ʻa Sīsū ʻi Ketisēmaní (Ngaahi Fakatātā ʻo e Ongoongoleleí 227; 62175 900).

Fokotuʻu ki he Founga Fai ʻo e Lēsoní

Fakaafeʻi ha taha ke ne fai ʻa e fua lotú.

Fehuʻi ange pe ʻoku ʻi ai ha taha ʻiate kinautolu te ne fie maʻu ke fakahā mai ʻa e anga hono tokoniʻi ʻe he lēsoni ʻo e uike kuo ʻosí kinautolu ke fakalakalaka ʻa ʻenau lotú lolotonga ʻa e sākalamēnití.

ʻEkitivitī ke Takiakiʻi ʻAki e Tokangá

Fehuʻi ange ke nau fakakaukau ki ha faʻahinga meʻa naʻe hoko ʻoku meimei tataʻu mo ha taha ʻo e ngaahi meʻa ko ʻení (ʻai ke mahino hono fakamatalaʻí, ʻai ke mahino lelei ʻa e meʻa ʻoku hokó):

ʻAi pe ke hangē pe ʻoku ʻalu homou fāmilí ʻo ʻeva ki hao kāinga. Naʻá ke talangataʻa ki hoʻo mātuʻa ʻo ke hū koe ki ha loki naʻe ʻikai ngofua ke ke ʻalu ki ai. Peá ke taʻe tokanga ʻo ke maumauʻi ha koloa mahuʻinga.

ʻEkitivitī ke Takiakiʻi ʻAki e Tokangá

  • Ko e hā e ongo naʻá ke maʻú?

  • Ko e hā haʻo lea te ke fai ki he taha ʻoku ʻaʻaná?

  • Ko e hā ha meʻa te ke fai ke fetongiʻaki ʻa e meʻa kuo maumaú?

  • Ko e hā ha meʻa te ke fai ʻo kapau ʻoku siʻisiʻi ʻa e silini ʻokú ke maʻu ke fakataumaiʻaki ha meʻa tatau pē mo ia naʻá ke maumauʻí? ʻE anga fēfē haʻo totongi ʻa e meʻa ko iá?

Fakamatalaʻi ange ʻe tokoni ʻa hoʻo tangataʻeikí he ʻokú ne ʻofa ʻiate koe. ʻOkú ne pehē atu kapau pe ʻokú ke ongoʻi loto mamahi moʻoni, mo ke talangofua, mo totongi ʻa e meʻa te ke lavá, te ne tokoni atu ke fakaʻosi ʻa hono toengá.

ʻEkitivitī ke Takiakiʻi ʻAki e Tokangá

  • Ko e hā e ongo te ke maʻú? Te ke lava ʻo totongi ʻa e moʻuí ʻiate koe pe? Ko e hā e ongo te ke maʻu ʻi he tokoni atu ʻa hoʻo tangataʻeikí?

Fakamatalaʻi ko ʻetau fili ke fanauʻi mai ki he māmaní, ʻoku fie maʻu ʻa ʻetau tokoní ke lava ke tau foki hake ki he Tamai Hēvaní.

Tokoni ke mahino ki he fānaú ʻoku ʻofa ʻa e Tamai Hēvaní pea mo Sīsū Kalaisi ʻiate kitautolu, ʻokú na maʻu ha palani ke tokoni kia kitautolu ke tau fai ha faʻahinga meʻa ʻoku ʻikai te tau lava ke fai kiate kitautolu. Ko e lēsoní ni ʻoku fekauʻaki ia mo ha konga ʻo e palani ko iá, ʻoku kau ia ki he feilaulau kāfakafa naʻe fai ʻe Sīsū Kalaisí ke totongi ki heʻetau ngaahi angahalá pea ikunaʻi ʻa e maté. ʻOku ui ʻa e feilaulaú ni ko e Fakaleleí. Fakahā ange ʻa e fakatātā ʻo Sīsū Kalaisí.

Toe Vakaiʻi Nounou

Tuku ke nau toe fakamanatu ʻa e tefito ʻo e tui hono tolú. Hili iá peá ke kole ange ke mou toe fakamanatu ʻa e taumuʻa ʻo ʻetau moʻui ʻi he māmaní pea ko e hā ʻoku mahuʻinga ai ʻa e Fakaleleí ki hotau fakamoʻuí. Fakaʻaongaʻi ʻa e ngaahi foʻi lea ʻoku hā ʻi he konga ʻo e “Teuteú” ke tokoni ki he vakaiʻi ko ʻení.

“Ko e hā ʻa e Fakaleleí?” (Ko e Fakaleleí ko e fili tauʻatāina ʻa Sīsū Kalaisi ke ne fuesia ʻa ʻetau ngaahi angahalá pea foaki ʻa ʻene moʻuí ʻi he kolosí ke ikunaʻi ʻa e maté.)

“Ko hā ʻoku tau fie maʻu ai ʻa e Fakaleleí?” (Ke fakamanatuʻi kia kitautolu ʻa e palani ʻa e Tamai Hēvaní. Naʻa tau fili ke tau haʻu ki he māmaní ʻo maʻu ʻa e sino fakamatelié. Pea ʻe ʻi ai ʻa e ʻaho ʻe mate ai hotau sinó.)

“Te tau mate kotoa pē.” (ʻOku tau fie maʻu ha Fakamoʻui ke ne fakahaofi kitautolu mei he mate fakasinó pea fakafaingamālieʻi ʻa e toetuʻú.)

“ ʻOku tau faiangahala kotoa pē.” (ʻOku hanga ʻe he faiangahalá ʻo ngaohi ke ʻoua naʻa tau taau ke tau foki hake ki he ʻao ʻo e Tamai Hēvaní. ʻOku tau fie maʻu ʻa e Huhuʻí ke ne totongi ʻa ʻetau ngaahi angahalá ʻi he taimi te tau fakatomala aí.)

“Ko hotau Fakamoʻuí mo e Huhuʻí ʻa Sīsū Kalaisi.” (Fakamamafaʻi ange naʻe fili tauʻatāina pe ʻa Sīsū Kalaisi ke hoko ko hotau Fakamoʻui mo e Huhuʻi; naʻá ne finangalo lelei pe ke foaki ʻa ʻene moʻui maʻatautolu.)

“ ʻOku ʻikai haʻane angahala.” (Koeʻuhí naʻe haohaoa ʻa Sīsū Kalaisi ia, pea ko ia toko taha pē ʻe lava ke hoko ko hotau Fakamoʻuí mo e Huhuʻí.)

“ ʻOkú ne maʻu ʻa e mālohi ki he maté.” (Ko Sīsū Kalaisí ko e ʻAlo Tofu pe ia ʻe Taha ʻo e ʻOtuá, koeʻuhí naʻe ʻikai haʻane angahala naʻá ne maʻu foki ʻa e mālohi ki he maté.)

Lau ʻa e Sione 3:16 mo e kalasí. Fakaafeʻi ha taha pē ʻiate kinautolu ʻokú ne fie fakahā mai ʻa e ongo ʻokú ne maʻu ki he Tamai Hēvaní pea mo Sīsū Kalaisi ʻi he palani fakaofo kuó na foaki mai maʻatautolú. Fakahā e ʻofa ʻokú ke maʻu ki he Tamai Hēvaní mo Sīsū mo e lahi ʻa hoʻo fiemaʻu ʻe ʻi ai ha ʻaho te ke toe foki hake ai ʻo nofo fakataha mo kinaua.

Fakamatala ʻa e Folofolá

Fakaʻaliʻali ʻa e fakatātā ʻo Sīsū ʻi heʻene Lotu ʻi Ketisēmaní. Akoʻi kia kinautolu ʻa e fakamatala ʻoku hā ʻi he Mātiu 26:36–46, Luke 22:40–46, pea mo e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 19:16–18 ʻo kau kia Sīsū ʻi Ketisēmaní. (Ko e ngaahi fokotuʻu ki hono akoʻi e fakamatala ʻa e folofolá, vakai “Faiako mei he Folofolá,” viii.) Fakamatalaʻi ange naʻe mahino lelei pe kia Sīsū Kalaisi ʻa hono misioná peá ne ʻafioʻi kuo mei hokosia ʻa e taimí kuo pau ke ne fuesia ʻa e ngaahi fuʻu langa fakamamahí pea mo e mamahí ke fai ha fakalelei ki he ngaahi angahala ʻa e māmaní.

Ngaahi Fehuʻi ke Aleaʻi pea mo Fakaʻaongaʻí

Ako ʻa e ngaahi fehuʻi mo e ngaahi fakamoʻoni folofola ko ʻení ʻi hoʻo teuteuʻi hoʻo lēsoní. Peá ke fakaʻaongaʻi ʻa e ngaahi fehuʻi ko ia ʻokú ke ongoʻi ʻe tokoni lelei taha ki he fānaú ke mahino kia kinautolu ʻa e folofoá pea mo fakaʻaongaʻi ʻa e ngaahi tefitoʻi moʻoni ʻo e ongoongoleleí ʻi heʻenau moʻuí. ʻE tokoni haʻo lau mo aleaʻi mo e fānaú ʻi he kalasí ʻa e folofolá koeʻuhí ke nau maʻu ai ha ʻilo fakafoʻituitui ʻoku lahi angé.

Ngaahi Fehuʻi ke Aleaʻi pea mo Fakaʻaongaʻí

  • Ko e hā e folofola ʻa Sīsū ʻi heʻene lotu ki he Tamai Hēvaní ʻi he Ngoue ʻo Ketisēmaní? (Mātiu 26:39, 42,44.) Ko e hā naʻe finangalo lelei ai pe ʻa Sīsū Kalaisi ke ne talangofua ki he palani ʻa e Tamai Hēvaní neongo pē kuo pau ke ne kātekina ha ngaahi faingataʻa fakamamahi pehē? (Naʻa ne ʻofa mo falala ki heʻene Tamaí, mo kitautolu foki.)

  • Ko e hā e meʻa naʻe hoko kia Sīsū ʻi heʻene lotu ʻi he Ngoue ko Ketisēmaní? (Luke 22:44 ; Mōsaia 3:7.) Ko hai naʻe hā kia Sīsū ʻo ne fakamālohia iá? (Luke 22:43.)

  • Ko e hā naʻe faingataʻaʻia ai ʻa Sīsū ʻi he Ngoue ʻo Ketisēmaní? (T&F 19:16.)

Tokoniʻi ke mahino kia kinautolu naʻe toe faingataʻaʻia foki ʻa Sīsū ʻi he kolosí, ka ko e faingataʻaʻia kafākafa kuó ne fepaki mo ia ʻa ē naʻe hoko ʻi he Ngoue ko Ketisēmaní, naʻe tautaʻa toto ʻi he ava kotoa ʻo hono sinó.

Lau ʻa e kupuʻi lea ko ʻení meia ʻEletā Māloni G. Lōmeni: “Naʻe hanga ʻe he Fakamoʻuí … ʻo totongi ʻa hoku moʻua ki heʻeku ngaahi angahala fakafoʻituituí. Naʻá ne totongi foki ʻa e moʻua ki hoʻo angahala fakafoʻituituí pea pehē ki he angahala ʻa e meʻa moʻui kotoa pē ʻa ia te ne lava ke moʻui ʻi he māmaní pē ʻe toki fānauʻi mai ki he māmaní” (Improvement Era, Dec. 1953, pp. 942–43).

Ngaahi Fehuʻi ke Aleaʻi pea mo Fakaʻaongaʻí

  • Ko e hā e lahi ʻo e mamahi ʻa Sīsuú’ (T&F 19:18.)

  • Ko e hā ne finangalo lelei ai ʻa Sīsū ke ne fuesia ʻa e ngaahi mamahi ko ʻení? (Sione 15:12–13.) Ko e hā ha ongo te ke maʻu ʻi hoʻo ʻiloʻi naʻe mamahi pea mo fakalelei ʻe Sīsū ʻa hoʻo ngaahi angahalá? ʻE anga fēfē haʻatau fakahā kia Sīsū ʻoku tau fakamālōʻiaʻi ʻa ʻene Fakaleleí?

  • Ko e hā ha meʻa kuo pau ke tau fai koeʻuhí kae lava ke totongi ʻe he mamahi ʻa Kalaisí ʻa ʻetau ngaahi angahalá? (Fakatomala, pea papaitaiso, pea mo tauhi ki heʻetau ngaahi fuakava ʻi he papitaisó.) ʻE anga fēfē hano fakangofua kitautolu ʻe he fakalelei ʻa Sīsuú’ ke tau foki ki he Tamai Hēvaní? Ko e hā e meʻa ʻe hokó ʻo kapau he ʻikai te tau fakatomala? (T&F 19:15–17.)

Tokoniʻi ke mahino kia kinautolu ko ʻetau tali ko ia ʻa e fakalelei ʻa Kalaisí ʻaki ʻetau fakatomala mei heʻetau ngaahi angahalá, papitaiso mo maʻu ʻa e Laumālie Māʻoniʻoní, pea talangofua ki he ngaahi fekau ʻa Sīsuú.’ ʻI he taimi te tau fai ai ʻa e ngaahi meʻá ni, ʻe lava ke fakamolemoleʻi mo fakamaʻa ʻa kitautolu mei he angahalá koeʻuhí ke tau lava ʻo nofo mo e Tamai Hēvaní ʻo taʻengata.

Tefito ʻo e Tuí

Mou toe fakamanatu, aleaʻi, pea tokoniʻi kinautolu ke nau ako maʻu loto ʻa e tefito ʻo e tui hono tolú.

ʻEkitivitī ke Takiakiʻi ʻAki e Tokangá

Te ke lava ke fakaʻaongaʻi ha taha pe lahai ange ʻo e ʻekitivitī ni ʻi he lolotonga ʻo e lēsoní pe ko hano vakaiʻi pe fakamatala fakanounou, pē ʻi hono tukupaá.

  1. Teuteuʻi ha lisi ʻo e folofolá ʻoku meimei tatau mo ia ʻoku hā atu ʻi laló ni (pe ko haʻo hiki kinautolu ʻi he palakipoé) hiki ʻi ha foʻi kōlomu makehe pe ha lisi ʻe taha, ʻo e ngaahi fakamatala ki he folofolá takitaha. Fakatahaʻi ʻa e ngaahi fakamoʻoní koeʻuhí ke ʻoua naʻa fepaki mo e pōpoaki ʻoku ʻoatú. Tuku ki ha taha hake ha foʻi folofolá, aleaʻi ko e hā ʻa e pōpoaki ʻoku ʻi aí, pea tā ha foʻi laine mei he folofolá ki he pōpoaki totonú. Tuku ange ha faingamālie ʻo e kiʻi tamasiʻi pe taʻahine kotoa pē.

    Mātiu 16:21 (ʻOku ʻaonga ʻa e feilaulau ʻa Sīsuú’.)

    Sione 3:16 (Naʻe hāʻele mai ʻa Sīsū ki he māmaní koeʻuhí ko ʻene ʻofa mo e Tamai Hēvaní ʻiate kitautolú.)

    Sione 10:17–18 (ʻOku maʻu ʻe Sīsū ʻa e mālohi ke tuku hifo ʻa ʻene moʻuí peá ne toe hake ia ki ʻolunga.)

    1 Pita 1:19–20 (Naʻe fili ʻa Sīsū ʻi he langí ke hoko ko hotau Fakamoʻuí.)

    1 Sione 1:7 (ʻOku hanga ʻe he fakalelei ʻa Sīsū Kalaisí ʻo fakamaʻa kitautolu mei he angahalá ʻo kapau te tau fakatomala.)

    Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 20:29 (ʻE lava pē ke fakahaofi kitautolu ʻi he puleʻanga ʻo e ʻOtuá ʻi he taimi te tau fakatomala ai mei heʻetau ngaahi angahalá, tui kia Sīsū Kalaisi, pea mo papitaiso.)

  2. Akoʻi ʻa e talanoa ko ʻení, fakaʻaongaʻi ʻa e fakatātaá ʻo hangē ko hono fiemaʻú:

    ʻĪmisi
    man in a hole

    Ne luelue atu ha tangata ʻi he halá ʻo ne tō ʻi ha fuʻu luo loloto pea ʻikai te ne toe lava ʻo kaka hake ki ʻolunga. Naʻe ʻikai toe ha faʻahinga meʻa ʻene fai, kae ʻikai pē lava ke kaka hake ʻiate ia pe. Naʻe ui tokoni ʻa e tangatá ni pea naʻá ne fiefia ʻi ha fanongo mai ki ai ʻa ha tangata angalelei ki heʻene ui tokoní ʻo ne tukutuku hifo ha tuʻunga ki he fuʻu luó. Naʻe lava leva ke ne toe kaka hake ʻo maʻu ʻa ʻene tauʻatāiná.

    ʻOku tau tatau pē mo e tangata ko ia ʻi he fuʻu luó. ʻOku hangē tofu pe ʻa e faingahalá ko e tō ki he luó, pea ʻikai te tau toe lava ke kaka hake ʻiate kitautolu pe. ʻOku hangē tofu pe ʻa e fanongo mai ʻa e tangata angaleleí ni ki he ui tokoní, ko hono ʻomi ʻe he Tamai Hēvaní ʻa hono ʻAlo Tofu pe ʻe Tahá ke ne fai ʻa e fakahaofí. ʻOku lava pe fakatatau ʻa e fakalelei ʻa Sīsū Kalaisí ki hono tukutuku hifo ʻo e tuʻungá ki he luó; ʻokú ne hanga ʻo tokoniʻi ke tau kaka hake ki ʻolunga. ʻOku hangē pe ko e pau ke kaka hake ʻa e tangatá ʻi he ʻi he tuʻungá, kuo pau ke tau fakatomala mei heʻetau ngaahi angahalá mo talangofua ki he ngaahi tefitoʻi moʻoní mo e ngaahi ouau ʻo e ongoongoleleí kae lava ke tau kaka hake mei hotau ngaahi luó pea ʻai ke ʻaonga ʻa e Fakaleleí ʻi heʻetau moʻuí. Hili ʻa ʻetau fai ʻa e ngaahi meʻá ni kotoa, ʻoku hanga leva ʻe he Fakaleleí ʻo fakafaingamālieʻi ke tau hoko ʻo taau ke tau foki hake ki he ʻafioʻanga ʻo e Tamai Hēvaní.

  3. Lau ʻa e Mōsaia 14:3–5 mo ʻAlamā 7:11–12. Aleaʻi naʻe anga fēfē ʻa e hoko ʻa e Fakalelei ʻa Sīsū Kalaisí ʻo ʻikai ke ngata pē ʻi heʻene fuesia ʻa ʻetau ngaahi angahalá ka naʻe toe pehē foki ki heʻetau ngaahi mamahí, māhakiʻia fakaesinó, pea mo e mamahi ʻa hotau ngaahi laumālié. Naʻe mahino kakato kiate ia ʻa e meʻa kotoa pē ʻoku tau faí pea mo faingtaʻaʻia ai ʻi he māmaní. Tuʻunga ʻi heʻene ʻofá mo ʻene manavaʻofá, te ne lava ke tokoniʻi ai kitautolu ʻi heʻetau ngaahi palōpalemá mo e tukupaá.

  4. Tokoniʻi kinautolu ke nau ako maʻu loto ʻa e Sione 3:16.

  5. Hivaʻi pe lau ʻa e ngaahi lea ʻo e “I Stand All Amazed” (Ngaahi Himi, no. 193) or “Help Us, O God, to Understand” (Tohi Hiva ʻa e Fānaú, p. 73).

Fakaʻosí

Fakamoʻoní

Fai hoʻo fakamoʻoní ko Sīsū Kalaisi ʻa hotau Fakamoʻuí mo e Huhuʻí. Fakahā ʻa hoʻo ʻofa kia Sīsuú pea mo e Tamai Hēvaní mo hoʻo lotohoungaʻi ʻi heʻena ʻomi ha founga ke tau lava ke ikunaʻiʻaki ʻa e angahalá mo e maté pea lava ke tau toe foki hake ke nofo fakataha mo kinauá.

Laukonga ʻoku Fokotuʻu Atu ke Fai mei ʻApi

Fokotuʻu ange ke nau ako ʻa e Mātiu 26:36–46 pea mo e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakavá 19:16–18 mei ʻapi ke hoko ko hano toe fakamanatu ʻo e lēsoni ko ʻení.

Fakaafeʻi ha taha ke ne fai ʻa e lotu tukú.

Paaki