Kitail Pahn Sohng Irail
Iei ahnsou wet me kitail pahn onopada oh wie keseupen pein kitail pwehn diarada ma kitail inangih oh kakohng wie mehkoaros me Kauno atail Koht pahn mahsanihong kitail.
I kapakapki Ngehn Sarawi en ketket rehtail ni ei pahn ehuki ei madamadau oh pepehm kan me kodohng nan ei madamadau oh loalei et ni ei kaukaunopadahng kapokon lap wet.
Kesempwalpen Dehs kan
Erein sounpar rieisek samwa mwohn ei pwukoah nan Mwomwohdiso, I wia doadoahk en sounpadahk oh kaun en koalet. Ei pwukoah me keiou kesempwel nin duwen sounpadahk men I kin sowese tohn skuhl kan en esehla mwomwen arail pahn pein esehla. Ehu ire kesempwal nan ei doadoahk me iei wiahda dehs, kapwungala dehs ko oh panawihong tohn skuhlo duwen eh dehso. Duwen amwail pein eseier, nan pelien skuhl, tohn skuhl sohte kin nohn perenki dehs!
Ahpw ekeipak dehs kin inenen kesempwal ong pelien skuhl. Dehs mwahu ehu kin sewesei kitail en karasepene dahme kitail anahne ese oh dahme kitail eseier pid duwen ire ehu; e pil kin kasalehda duwen atail kak kasawiada duwen dahme kitail esehla oh duwen atail kekeirda.
Pil duwehte, dehs nan pelien mour mwahu inenen kesempwal nan atail kekeirda soutuk. Ahpw e kapwuriamwei me lepin lokaia dehs sohte pwarada pak ehu nan audepen pwuhk sarawi kan ni mahsen en Wai. Ahpw lepin lokaia kan duwehte sohng, kasawih, oh kadeikada kin pwarada pwehn kawehwe koasoandi kei pwe kitail en kasalehda duwen atail wehwe ni palingen oh atail poadidi ong sapwellimen Koht Sahm koasoandi soutuk en peren oh atail koahiek en nantihong ale kapai kan me kohsang ni Tomw en atail Sounkomour.
Ih me ketin koasoanehdi pilahn en komouro ketin kawehwekihda kahrepen atail ahnsoun mour wet lepin mahsen kan, sohng, kasawih, oh kadeikada nan pwuhk sarawi en kawa oh pil ahnsou wet. “Kitail pahn sohng irail en kilang ma irail pahn wia mehkoaros me Kauno arail Koht pahn mahsanihong irail.” 1
Medemedewe mahs pekipek en Depit me ntingihedi Melkahka kan:
“Maing Kaun, komw ketin song ie oh kasawih ie; komw ketin kadeikada duwen ei ineng kan oh lamalam kan.
“Sapwellimomwi limpoak poatopoat me kin wia kaweidpei; sapwellimomwi loalopwoat kin kahluwa ie ahnsou koaros.” 2
Nan pahr 1833 [kid-walipwiki-silisek-siluh] Kauno ketin mahsanih, “Eri, kumwail dehr masak amwail imwintihti kan, pwe I koasoanehdier sang loaleiet, Kauno me mamahsen, me I pahn sohng kumwail ni mehkoaros, ma kumwail pahn poadidiong ei inowo, lao lel mehla, pwe amwail warohng en sansal.” 3
Sosohng oh Kadekadeik en Rahn Pwukat
Pahr 2020 sansaldahr, pwehki soumwahuo me kipehdi sampah me sohng, kasawih oh kadeingkinkitailda ni soahng kei. I kapakapki me emen emen aramas oh peneinei kan esiesehla padahk kesempwal kei me kin kohsangete irair apwal kan. I pil koapworopworki me kitail pahn kalaudehla uwen atail kin pohnese “roson en Koht” oh mehlel duwen “eh pahn ketin kupwurehla [atail] kahpwal kan ong ni kamwahu[patail].” 4
Iren padahk riau kak kaweid oh kakehlaikitailda ni atail kin sohpahih soangen irair kan me kin sohng oh kadeingkitailda nan mouratail kan, sohte lipilipil soahng da: (1) iren padahk en kaunopada, oh (2) iren padahk en wonlahte mwowe ni omw poadidiong Krais.
Sosohng oh Kaunopada
Nin duwen tohn padahk kei, kitail aleier kosonned en “kaunopada mehkoaros me anahnepe; oh koasoanehdi tehnpas ehu, iei tehnpas en kapakap, tehnpas en kaisihsol, tehnpas en pwoson, tehnpas en kaskuhl, tehnpas en klohri, oh tehnpas en Koht.” 5
Kitail pil ale inou me, “ma kumwail kaunopadahr kumwail sohte pahn saloh.
“Pwe kumwail en kak pitsang manaman en imwintihtio, oh pokondohng ie nin duwen aramas poadidi kei, me mwakelekel oh sohte dihp.” 6
Iren pwuhk sarawi pwukat me wia poahsoan mwahu ong kitail pwehn koasoanedi oh kaunopada mouratail kan ni paliwar oh palingen. Atail wiewia kan pwehn kaunopadahng ahnsoun sosohng pwukat nan mour wet anahne idahwen karasaras en Sounkomouro me “ketin kekeirda oh kupwurokongla, oh ketin masamasala mwohn Koht oh aramas akan” 7 —kapatapene pahrek en kupwurokong, paliwar, palingen, oh onopadahng wehi pokon.
Mwurin souwas en sounpwong kei samwalahro, ngehi oh Susan wadek mwenge nan aht wasahn nahk oh dipwisoun anahn karuaru kan. Ahnsowo, COVID-19 wie kohkohpeseng, oh mie ireklahn rerrer en sapw kei me itikada nimwahto nan Utah. Sangete at tepin pwopwoud, se kin nantihong idahwen kaweid en soukohp duwen at pahn kaunopadahng kahpwal kan me kitail sasairki, eri, e mwur mwahu ong kiht at “kaskasawih” iren at onopada ni ahnsoun soumwahuwo oh rerrer en sahpw kan. Se men diarada at deng depe nan dehs pwukat me sohte pakairpe.
Uwe ieu me se esehla. Ni wasa tohto, at doadoahk en kaunopada mwahu douluhl. Ahpw mie wasa kei, me se anahne kamwahiala pwehki at sohte kasawiada oh apwalih anahn kei ni ahnsawi.
Se pil kouruhr laud. Karasepe, se diarada mwenge kei nan kisin pere ehu me mihmikier sounpar depe. Koasoi mehlel, se masak kadingpeseng ekei pwoat ko pwe se de tepihada pilehu soumwahu me pahn kipehdi sampah! Ahpw kumwail pahn perenki rong me se kesehla pwoat keper pwuko, oh solahr pwunod en soumwahu ong sampah.
Ekei tohn Mwomwohdiso wet kin nda me koasoandi oh dipwisoun anahn karuaru kan, oh nekidala kanarail mwenge, mweinele solahr kesempwal pwe me Lapalap en Mwomwohdiso solahr nohn koasoaia duwen soangen ire pwukat nan kapokon lap. Ahpw erein pahr tohto sounkaweid en Mwomwohdiso kan kin kapwkapwurehiong ar koangngoangehkin kitail en kaunopada. Soangen kaweid me soukohp akan kin epwehnki wia erein ahnsou werei kin wiahla kaweid sansal oh kehkehlik ehu me ngihl laud sang ma e kohsang rehn emente aramas.
Duwen ahnsou apwal kan kin kasalehda wasa kan me aramas sohte kaunopada mwahu ni paliwar, e pil duwehte duwen lipwen soumwahu en seukauti oh pohnkahke ni palignen kin pwarada ni ahnsoun songosong apwal kan. Karasepe, kitail eselahr nan karasaras en meipwon ehko me ma aramas pwand en kaunopada e kin kahrehiong ar sohte pweida. Kumwail tamanda duwen meipwon loalopwon limmeno ar sohte onopada mwahu ong dehso me kohieng irail ni rahno me ohl kamwohdo pahn kohdo.
“Meloalopwon ko eri tilehda neirail lamp ako, re ahpw sohte iangahki pile me itar:
“A me loalokong ko re wahda kisin pwoatol kei diren leh, iangahki nair lamp ako …
“Nin lukepen pwohngo, ngihl ehu pa likwer, patohwan, Iet ohl kamwohdo, e samwodohr; kumwail kohieido oh kasamwo.
“Serepein ko koaros ahpw pirida oh pwourda oh onopada neirail lamp ako.
“Serepein loalopwon ko eri ndahng me loalokong ko, Kumwail kidohng kiht mahs ekis pilen moumwail lamp akan, pwe nait kat pahn kunlahr.
“Me loalokong ko ahpw sapeng irail, patohwan, E de sohte; pahn itarohng kiht oh kumwail, me mwahu kumwail pein kohwei pwain pilen noumwail lamp akan nan sidohwa kan.
“Nindokon ar mihmiseli nan sidohwa ko, ohl kamwohdo pa leledo. Serepein limmeno me onopadahr, ahpw iang ketilong nan kamadipw en kapwopwoudo; wenihmwen ihmwo ahpw ritidi.
“Kedekedeo, serepein teiko pwarodo. Re ahpw liklikwer sang liki, ndinda, ‘Maing, maing! Komw ketin ritingadahng kiht wenihmwen. 8
“A Eh ahpw sapeng irail, mahsanih, ‘Ni mehlel, I ndahiong kumwail, me kumwail sehse ie.” 9
Eri ong ni dehs wet, serepein loalopwon limmenet kasalehda me re kin rongorongete ahpw sohte kin kapwaiada. 10
Mie emen kempoakepahi me towehda skuhl en kosonned me inenen lelelpek. Nan ehu semester, rahn koaros Sam kin wadek, oaroalapih oh esehla sang nah pwuhk en onop me e kin ntingihedi sang ehu ehu klas me e kin mi loale. E kin wia soangohte ong klas koaros ni imwin wihk oh sounpwong koaros. Soangen mwekid wet sewese en esehla kosonned kan a kaidehn wadilikilahte oaretik kei. Ni kaimwiseklahn dehso kerendohr, Sam onopadahier. Ni mehlel, e diarada me ahnsoun kaimwiselahn dehs kan sohte mwahn kapwunod ong ih nan eh kaskuhl en esehla kosonned. Ale deng mwahu nan dehs kin tepkihda kaunopada mwahu nin duwen me konehng.
Mwomwen koasoandi en Sam ong eh skuhl kasalehda ni sansal ehu en sapwellimen Kauno koasoandi kan ong kekeirda. Kauno Koht ketin mahsanih: “I pahn kihong aramas akan ehu ehu ire, ehu ehu padahk, ekis wasaht ekis wasao; oh meid pai irail akan me kin rong mwahu ei padahk kan, oh kin rong ei kaweid, pwe irail pahn marainkihla erpit; pwe mehmen me pahn alehda I pahn kapatahiong ekei.” 4
I luke emenemen kitail en “kilang dahme [kitail] wiewia” 12 oh [kitail] “kalelapak oh wia keseupen [pein kitail] ma [kitail] weweidki pwoson.” 13 Dahme kitail esehla nan sounpwong pwukat me wekidala oh irehdi wasa kei nan mouratail kan? Dahme kitail anahne kamwahwiala nan atail mour ni palingen, ni paliwar, nanpwungen aramas akan, loaletail, oh pelien marain? Iei ahnsou wet me kitail pahn onopada oh wie keseupen pein kitail pwehn diarada ma kitail inangih oh kakohng wie mehkoaros me Kauno atail Koht pahn mahsanihong kitail.
Sosohng oh Wonlahte Mwowe
Rahn teio I kohla ni mehla en emen misineri me mekihla aksiden ehu. En misinerio eh pahpao kapahrek ni mehlao oh eh koasoia uwen eh toutouhki nah serio keseula sang mour wet ni sohte kasikpe. E koasoi sansal me e sohte kak wehwehki ia kahrepen soahngo kak wiawi ahsouwo. Ahpw I sohte kak manokehla me ohl mwahu menet pil koasoia me e ese me Koht mwahngi kahrepen nah serio mehla ahsouwo-- oh ihte me e anahne ese. E ndaiong tohn peudiahl me ih oh eh peneinei, mehndahte ar nsensuwed ahpw soahng koaros pahn mwahu; ar kadehde kan kekehlailte oh duduwehte. E kaimwisengkihla eh kapahreko lepin mahsen pwukat: dene, “I men kumwail en ese me at peneinei uhdahn loalenohng rongamwahu en Sises Krais. Se uhdahn loalenohng.”
Mehndahte mehlahn emen tohn peneinei inenen kamedek oh apwal, tohn peneinei poadidi wet onopadahr ni palingen pwehn kasalehda me re kak esehla padahk kesempwal poatopoat kan sang dahme re lokolongki. 14
Loalopwoat me weksang loalopwon de lamalam me nohn daulihla. Ahpw, me loalopwoat kin liki oh koapworopworki Sises Krais nin duwen atail Sounkomour, oh koapworopworki Mware, oh Sapwellime inou kan. Ni atail kin “wonlahte mwowe rehn Krais, ni koapworopwor unsek, oh limpoak ong Koht oh aramas koaros,” 15 kitail kin paikihla wehwe soutuk oh lamalam sansal me kin siksang mehlel lamalam soakoahiek en sampah. Kitail pahn kakohng “pokonpene, oh mi wasa sarawi kan” 16 oh “sohte mwekid, lao rahn en Kauno leledo.” 17
Ni ahnsou me I wiewia kaun en Brigham Young University-Idaho, Elder Jeffrey R. Holland kohdo ni kampuso nan Disempe en pahr 1998 pwehn kapahrek nan ehu at tiepene kan me kin wiawi wihk koaros. Ngehi oh Susan lukepene tohn skuhl kei en tuhwong oh patohwanohng Elder Holland mwohn eh pahn wie eh padahk. Ni at ahnsoupene pahn imwiseklahr, I kalelepak rehn Elder Holland, “Ma komw kak padahkihong tohn skuhl pwukat iren kaweid ehute, dahme komw pahn padahkihong irail?”
E ahpw sapengki:
“Kitail kilikilang lalaudlahn liaktohrohrpeseng nanpwungen aramas. Pilipil en mihte nanpwungen lamalam riau pahn kapwurehsang kitail me Souleng en Imwin Rahn akan. Aramas solahr pahn kak mihmihte nanwerengen ahl.
“Ma ke wie peipei nan ahden pillap ehu, ke pahn kohla wasa ehu. Ke pahn tangala wasa me ahdo pahn waiukala ie. E sohte konehng kitail en idahwente mwekid en sampah de dahme keieu mengei nan atail lamalam.
Kitail uhdahn anahne pilada dahme kitail pahn wia. Ma ke sohte pilada dahme ke pahn wia ih omw pilipil en mwo. Kumwail en esehla pilada met.”
En Elder Holland eh pasapengo duwen lalaudlahn liaktohrohrpeseng me pweidahn kokohp ehu me sansal sang ni mwekid oh irair kan en sampah me wiawi sang ahnsowo lel met. Ni eh kohkohp duwen lalaudlahn wekpesengen elen Kauno oh elen sampah, Elder Holland kaparki duwen aramas ar solahr kak patehng mwekid oh lamalam en sampah oh pil ahsowohte patehng kopwurupwurdohn Mwomwohdiso. Soun papah en Kauno menet wie kakehlaka me pwulopwul kan en pilada, kaunopada, oh wiahla tohn padahk en Kauno poadidi kei. E sewesewese irail en kaunopada oh oh wonlahte mwowe ni ahnsoun kasongosong, keseupen pein irail oh ahnsou apwal kan nan arail mour.
Inou oh Kadehde
Koasoandien keseupen pein kitail inenen kesempwal ong koasoandi lap en peren en Samatail me Ketiket Nanleng. I inoukiong kumwail ma kitail pahn kaunopada oh wonlahte mwowe ni atail pwoson atail Sounkomouro, kitail koaros kak ale dengohte ni dehs en mourwet me mahsanih: “Keieu mwahu, papah lelepek oh loalopwoat men kowe; Pwehki omw loalopwoat ni koadoahkpen mehkot tikitik, I pahn kihong uhk mehkot laud pwe ke en kin apwahpwalih: keido pwe ke en iang nsenamwahuki ei pai.” 18
I dehdehki me Koht Sahm Soutuk me iei Samatail. Sises Krais me Sapwellime Iehros me ketin ieias, oh ih me atail Sounkomour oh Soundoar. Ni peren I kadehdehki mehlel pwukat ni mwahr sarawi en Kaun Sises Krais, amen.