E dua na Valetabu me baleti Kona
Na gauna erau nanuma kina o Leroy kei Rose me rau solibula me baleta na nodrau ilakolako vakavula ki na Valetabu, a vakalougatataka na nodrau ilakolako na Turaga—ka rau kauti ira talega e so tale.
A vakatudaliga sara vakavinaka o Leroy Alip ena gauna a vakatikori kina me veiqaravi ena dua na matabose e cake ni iteki ena Yanuyanu Levu o Awai. Ena masu ni veivakalougatataki a tukuni vei Baraca Alip ni na tiko ga ena yanuyanu ena gauna sa na tara kina e kea e dua na valetabu ka na veiqaravi talega kina o koya. A yaco oqo ena 1984, ka se valetabu duadua ga kina e Awai sa ikoya ena yanuyanu o Oahu, ka vica vata na maile na kena yawa ena waqa se waqavuka.
A vakaukauwataki Baraca Alip na veivakalougatataki ni matabete. “Au vakabauta ni gauna e soli kina vei iko e dua na veivakalougatataki, sa nomu itavi mo vakayacora na veika kece o rawata me nomu kina na veivakalougatataki oqori,” e a kaya. O koya gona oya erau sa saga kina vakaukauwa sara kei watina o, Rose, me rau lako kina ki na valetabu e Oahu, vakadua e veivula.
A sega ni rawarawa na kena vakayacori oqori. Na isau ni lakolako e $300 ni Merika, e dua na uma ilavo levu ki na dua na veiwatini ka sa via dredre toka mada ga vei rau me rau bula ena dua na jeke ni veisaumi me vaka e taura tiko mai na valenivolavola ni matanitu ka cakacaka tiko kina o Baraca Alip. Na sala duaduaga e rawa ni rau rawata kina sai koya me rau tauri lavo mai na nodrau ilavo maroroi. Ka rau a vakayacora vakakina ena marau.
Ia, ni mai cava e dua na yabaki, sa maca na nodrau tobu ni lavo. “Ia, sa tu ga mai na valetabu na yalodrau,” a kaya o Baraca Alip. “Keirau a via tomana tikoga na neirau dau lako. Ka vakatekivu me keirau masulaka na veivuke.”
Sega ni dede ni oti oya, a ciqoma o Baraca Alip e dua na veisureti ka rawa me na vakaikuritaka na kena isau ena nona diliva niusipepa vei ratou e dua na bisinisi e kea. Mai na diliva niusipepa vakamatakacaca oqo, a taura kina e volekata ni $700 dua na vula. Ena kena sa mai rawati oqo na ilavo e levu cake mai na ka e gadrevi me tomani tikoga kina na lako i valetabu, erau a vakauqeti o Baraca kei Sisita Alip me rau biuta na kena vo ena nodrau ilavo maroroi ni valetabu.
A qai mai matata yani vei rau na vu ni veivakauqeti oqori ena June ni 1986: ena nodrau sa mai vakaitikotiko oqo ena iTeki e Kona Awai, sa na rawa kina vei rau me rau kauta kina i valetabu e so na marama kilikili ka se sega ni rawa mera ciqoma nodra edaumeni. O koya gona, ena veivula erau a kauta yani e dua na marama o rau na veiwatini ki Oahu. Ena veigauna vakayadua ena dau sukalesu mai na marama yadua oqori ka mai cavuta na nona ivakadinadina me baleta na kaukauwa kei na marau vakayalo a vakila ena nona vakayaroca na cakacaka ni valetabu me baleti koya vakaikoya ka vakakina na ka me baleti ira tale eso. Sega ni dede, sa tete sara na yalo ni cakacaka ni valetabu ena loma ni iteki, ka yaco me ra vakasaqara talega e levu cake na lewenilotu na veisala ni nodra lako i valetabu.
Mai na so na veikilai nei Baraca Alip ena kabani ni veilakoyaki, a rawa kina me veivosakitaka na ivodovodo lutusobu e macawa, veilakoyaki e vanua, ka vakakina na icili me baleti ira kece ena iteki era via lako. Ena 1994 e sivi na 100 na lewenilotu ena iteki na Kona era sa lako tiko e veivula ki na Valetabu na Laie Hawaii. A matadredredre o Baraca Alip. A nanuma lesu vaqo, “A veiwalitaka na peresitedi ni valetabu ni ra sa vakamadrataka tiko vakatotolo na ibenivalagi na Yalododonu mai Kona baleta ni lewe levu sara vei ira era sa lesu mai valetabu.”
Ena 1997 a vakaraitaka o Peresitedi Gordon B. Hinckley (1910–2008) e dua na idusidusi vou ni tara valetabu. Na tarai ni valetabu lalai ena rawa kina me tara e levu cake ni valetabu. Na nodra dina na Yalododonu ena Yanuyanu Levu a saumi lesu ni oti e ono na vula ena gauna a vakaraitaka kina o Peresitedi Hinckley e dua na valetabu me baleti Kona. Ni oti na kena vakatabui na valetabu ena 2000, a kacivi o Baraca Alip me ikarua ni daunivakasala ena mataveiliutaki ni valetabu. Nikua, ni sa mai taucoko na nona vakacegu vakadua mai na nona cakacaka, sa mai vakaitavi vakatabakidua tiko ena cakacaka ni Turaga, ka sa nona itavi me supavaisataki ira na dau raica me totoka tu na lomanibai ni valetabu na Kona Hawaii Temple.
Rau sa vakavinavinakataka vakalevu o Baraca kei Sisita Alip na nona sa vakalougatataki rau na Tamada Vakalomalagi me rau rawata na veika e rau gadreva me rau tomana tiko kina na nodrau qaravi ira tale eso. Ena nodrau qai gole mai i Kona ena imatai ni gauna, a kaya o Baraca Alip, “A sega ni vanua me keitou vakaitikotiko kina vakavo ga e dua na bolabola lailai ka tara me baleta e dua na daucakacaka ena loga ni kofi.” Erau a vakaitikotiko kina ena vica na vula me yacova ni rau sa sauma rawa e dua na vale lailai.
Ena vica na yabaki ka tarava, sa levu cake sara na nodrau ilavo maroroi kei na kedrau isau ka rau sa tekivu vakasamataka kina me dua na vale totoka cake, ia e sega ni donu vei rau e dua na ka e rau a raica. Ena dua na siga ni a cakacaka tiko o Baraca Alip ena lomanibai ni valetabu e Kona, a tasivi sara e dua na kena marama. A tagi voli. A kuretakiulu o Baraca Alip. “Sa vakasavi mai na vale ka tiko kina ka sa sega na vanua me vakaitikotiko kina. Au sega ni kila se cava na vuna, na noqu tukuna vua me laki sikovi ira mada na makubuna, ni oti, ni sa lesu mai sa rawa me na mai vakaitikotiko vata kei keirau.” Ia e leqa, ni nodrau itikotiko na Alip’ e rauti rau walega o Baraca kei Sisita Alip. Sa tekivu me rau masu—ka rau vakasaqara vagumatua na sala me rau kunea kina na veivakalougatataki rau vakasaqara tiko.
Vakalailai ga oya, a sureti rau e dua na dauvolitaki vale me rau vakasamataka mada e dua na vale tabarua ka ono na kena rumu ni moce. A dua na ka na nodrau taleitaka, ia rau a nanuma ni na levu na kena isau mai na ka rau rawa ni sauma. Ka rau mai vakasuka yani na veisureti o ya.
Ia a tadola e dua na sala. Ena loma ga ni vica na macawa, a lutu na kena isau na vale oya, ka rau raica rawa na Alip ni rau sa na rawa ni volia na vale. Me kena isoqoni, sa rawa kina vua na sisita ka vaqara tiko e dua na vanua me vakaitikotiko kei rau o Baraca kei Sisita Alip ni lesu yani ki Kona, vakakina o iratou na lewe tolu na luvedrau na Alip, ka ratou gadreva tale tikoga na veivakavaletaki, ena nodratou sa kunea na itikotiko me baleta na nodratou matavuvale ena vale vata oqori.
“Sa dua na ka na nona qarauni keitou vinaka na Turaga,” a kaya o Baraca Alip. “Ena gauna keirau a vakaraitaka kina ni keirau rawa ni solia na neirau gauna, taledi, kei na veika sa tu vei keirau ena Vukuna, a sovaraka mai vei keirau na Nona loloma malumu veivueti.”
Droini mai vei Steve Kropp; itaba mai vei R. Val Johnson