Veiqaravi Vakalotu nei Joseph F. Smith

Aikaono ni Peresitedi ni Lotu o Joseph F. Smith ka mai otioti talega kina ni Peresitedi me kila vinaka na Parofita o Joseph Smith. “Mai na gauna au se lailai kina ka donuya talega mai na noqu sa cauravou, au dau salavata voli kei ira na tamata ni Kalou, e na gauna oya keimami dau sotava vata na rarawa kei na marau. Au sa dau wilivata tu ga kei ira na tamata oqo e na noqu bula taucoko,” e dau talanoataka.¹ E dau tovolea sara e na nona igu taucoko me kila na Kalou na Tamada kei na Luvena o Jisu Karisito, ka me qaravi rau e na yalona taucoko. Baleta na nona kila vinaka na kosipeli, e rawa kina vua me liutaki ira na nona tamata kina ivakavuvuli ni dina tawamudu ka qarauna vinaka kina na Lotu mai vei ira na tovolea me ra vakacacana e na itekitekivu ni ka 20 ni senituri. E dau yalona talega me “dau veisaututaki, me vunautaka na yalodina,”² e dau vakabibitaka na talairawarawa, ni dau vakadinadinataka na veika e dau sotava “o ira kece na dau talairawarawa kina veivakauqeti ni Yalo Tabu … e na matata, makare, dodonu ka taucoko sara na nona kila na dina ni Kalou mai vua tale e dua.”³

Cokonaki e na vakabauta e na nona se gone mai.

Na nodrau ulumatua o Mary Fielding kei Hyrum Smith, o Joseph F. Smith a sucu e na 13 ni Noveba 1838 e Far West, Caldwell County, Missouri, e na gauna ni veivakacacani kei na dravudravua. E rua na macawa iliu, era a mai kauti tamana kina vakavesu o ira na dauveivakacacani ka laki vesu tu vakatawadodonu. E va na vula na nodratou tauri tu vakaivesu o Hyrum Smith, o tauna na Parofita o Josefa Simici, kei na so tale e na valeniveivesu e Liberty. E kila o Mary ni a mai kau vakaukauwa o watina “E na gauna saraga au gadrevi koya kina … na yalololoma, na veikauwaitaki kei na veiqaravi mai vua au dau nuitaka tu, na leqa sa tu ni sa vakasauri saraga na kena sa mai noqu itavi duadua na qarava na matavuvale levu oqo.” A lewenilotu mai Canada, a mai vakamautaki Hyrum Smith ni sa leqa na imatai ni watina o Jerusha, ka sa mai susugi iratou tiko na lima na luvei Hyrum Simith “e qai mai tomani e muri o Joseph F. e na iwiliwili oya.”⁴

E na gauna era sa vakagalalataki tiko mai kina na Yalododonu mai Missouri e na vulaibatabata ni 1838–39, a se dau roqoti voli ga o Joseph F. A se tiko kina e valeniveivesu o tamana, ka tauvi mate vakabibi sara tu ga o tinana “ni a davo tu ga e na nona idavodavo e na gauna era sa lako tiko kina ka sivia yani e rua na drau na maile .”⁵ Sa mai veiqaravi tiko vei Joseph F. Na taci Mary, o Mercy fielding Thompson, kei na dua na luvena yalewa lailai sara. Era sa laki kunea vakalalai na Yalododonu na vakacegu e Illinois, ka laki susugi voli o Joseph F. e na imatai ni walu ni nona yabaki e Nauvoo, na koro era tara na Yalododonu e na bati ni ucuiwai na Mississippi. E kea, e na matavuvale kece vaka-Smith kei ira na lewenikoro ni Yalododonu, e bucini kina na nona kila na kosipeli i Jisu Karisito. “E a vakavulici vei au meu vakabauta na cakacaka tabu vakalotu i Jisu Karisito,” e qai mai nanuma tiko e muri. “Ni ua vakavulici kina mai vei tamaqu, mai vua na Parofita o Josefa Simici, kei tinaqu … e na veigauna kece ni’u se lailai kei na gauna kece ni noqu bula e vuravura, ni se tiko ga vei au na vakabauta oya.”⁶

E a dau vukea voli na Parofita o Josefa Simici, na tamai Joseph F. o Hyrum e na kena tosoi na cakacaka ni veivakalesui mai me tekivu mai na kena tauyavu na Lotu, se e na veigauna tale yani e muri ni se vakadewataka tiko o Joseph na iVola i Momani. E dau vakararavi vakalevu vei tuakana o Hyrum, na Parofita, vakabibi mai Nauvoo ni a vakatakilai mai me Peteriaki ni Lotu ka iVukevuke talega ni Peresitedi o Hyrum. E kaya na Parofita, o Hyrum “ e tiko vua na yalomalua ni lami, kei na dauvakarokoroko nei Jope, me vakalekalekataki, na talairawarawa kei na yalomalumalumu i Karisito.”⁷

Me vaka i tamana, e sinai o Joseph F. e na loloma kei na yalodina vua na Parofita o Josefa Simici. E na veiyabaki e muri e dau wasea e so na nona vakanananu talei vakagone me baleti tamana lailai ka dau gumatua sara me vakadinadinataka na nona a kacivi me Parofita ni kena Vakalesui tale mai na Lotu: “Io, e sa sinai e na reki; na marau; na loloma. … E na gauna e rawa ni qito vata kina kei ira na gone, e marautaka na veiqito rawarawa ni gone e so era sega ni bau kauwaitaka tu na uabula, e dau veivosaki kei na Tamada, na Luvena kei ira talega na agilosi, era dau sikovi koya, ka vakatikora na veivakalougatataki, na loloma, kei na lewa ni kena kaukauwa ki vua.”⁸

E se qai yabaki ono o Joseph F. e na gauna e rau solia kina na nodrau bula na tamana lailai o Josefa kei tamana o Hyrum me baleta na matanitu ni Kalou. E rau a vakamatei e na 27 June 1844 mai vei ira na ilala dauvevakacaca. E dau kauta lesu mai vua o Nauvoo na “vakanananu bibi ni veiyabaki sa oti yani, kei na imatai na vanua e bulu tiko kina o tamana ka kena ikarua na vanua era cemuri mai kina ka vakacacani sara kina vakaca na Yalododonu, ( e matata ka makare tuga e na noqu vakasama me vaka e dua na siga vinaka ) ni a kauta mai na rarawa kei na domobula ki na vuravura savasava ka vakasinaita e lomadra na udolu vakaudolu na rarawa kei na domobula!”⁹

Ni sa mai leqa oti o Hyrum, e rau sa mai cakacaka vata sara na dawai ruarua oqo o Mary kei tacina o Mercy, e na veiqaravi vei ira na luvedrau ka sa ia talega kina na vakavakarau me ratou salavata kei ira na Yalododonu kina Ra ni vanua o Amerika. E nanuma sara o Joseph F. Smith ni a mai takosovi vakalekaleka na nodra vakavakarau e na vulaibatabata e na 1846 ni ra sa veivakasaurarataki vei ira o ira na dauvvakacaca me ra sa lele “e na waqa raraba me takosovi kina na uciwai levu na Mississippi i Iowa, keimami sa qai mai keba toka yani e na dua na ruku ni vunikau ka vakarogoca na kena sa kabati na koro. Keitou biuta tu mai na neitou vale vinaka kei na kena iyaya taucoko vakavuravura, keitou kila ni na sega ni keitou taukena se na raica tale.”¹⁰ E sa vakadeitaka tiko ga o tinadratou vei iratou na gone, “E na dolava na gaunisala na Turaga,”¹¹ e na kaukauwa ni nona vakadinata e laki vakabulabulataka kina na nona vakabauta. “E sega sara ni yawa na vanua keitou a tu kina ni sa kacabote na gasaukuro e na tai ni uciwai kadua,” e vakaoqo na nona nanuma o Peresitedi Smith, “Au sa kila vinaka e na noqu vakasama na gauna oya—me vaka ga na nona kila e dua na gone lailai keirau tabavata—ni sa vinaka taucoko tu na veika, e sa tiko kina na liga ni Turaga, me vaka au sa kila tu edaidai.”¹²

E na nodratou sa lako tiko o Joseph F. Smith kei iratou na nona matavuvale ki na Ra ni vanua, ka sa raica tale tiko ga na veika sa sotava tiko o tinana kei na kaukauwa ni nona vakabauta. E sa cike tale tikoga na nodratou iliuliu na kavetani ni na dredre kevaka era lako tiko na dawai, e qai laki vakadeitaka o tinana vua na kavetani ni na vakayacora o koya na nona itavi me baleta na ilakolako, era qai kidacala ni ratou yaco ki na buca ni bera ni yaco yani o kavetani. Na kena itinitini ga, e ratou sa yaco yani! E sa dau kauwaitaka tiko o Joseph F. na nona itavi me dau qarauna vinaka na nodratou manumanu vakavuvale ka sa kila vinaka tale ga na kena yaga vei iratou, ka sega talega ni guilecava na nona masumasu o tinana ni yali nodratou pulumakau. E muri, e qai talanoataka, ni a masulaka talega na pulumakau “e na gauna e davo sobu kina me vaka beka ni gaga” me rawa ni ratou tucake, ka dre na qiqi, qai “ka ni veivakurabuitaki vei ira na tiko kina ni ra raica,” na nodra “tucake ka dre na qiqi.”¹³

E na 23 ni Sepiteba 1848 a draivataka yani i Salt Lake Valley o Joseph F. e dua na nodratou qiqi dreti e na pulumakau ni se qai yabaki ciwa ga. E ratou laki tauyavutaka sara na Smith e dua na itikotiko e na ceva ni vanua o Salt Lake City e Millcreek, na vanua a mai cakacaka tiko kina, o Joseph F. Ni a vakaitavi sara e na vuqa na vei mataqali cakacaka, e vakasamataka ni a “draiva ni qiqi dreti, vakatawa manumanu, e dau siviyara, e dau sui kau, dau tau vuata, e tamusuka ka kumuna, dau ca buka, dau samulaki taba ni witi, … Kei na veicakacaka tale e so.”¹⁴ e ratou vakaitikotiko na matavuvale e na dua na vale lailai e qai kaya vakaoqo o Peresitedi Smith, “Keitou leqa sara vakalevu me vakataki ira na lewe udolu vakaudolu, ka sega soti ni ca sara vakataki ira na lewe vuqa.”¹⁵ E sa vulica o koya na cakacaka kaukauwa ka me vakayacora na nona itavi, sega ni bula vutaniyau, me vakacaucautaka na Kalou, ka sauma na nodratou ikatini e na veika kece e ratou tea vakamatavuvale.

E dau taleitaka o Joseph F. Smith na soli bula kei na cakacaka nei tinana, na nona loloma tawayalani kei na vakabauta. E a mai bibi sara na luluvu ni yalona ni mai vakacegu yani o tinana ni oti e dua na gauna balavu na nona tauvimate voli ka mai vakacegu ni se qai yabaki 51. “Ni sa leqa oti o tinaqu e na 18 na vula—mai na Sepiteba 21, 1852 ki na Epereli, 1854 e dua na gauna dredre dina vei au,” e muri e qai vola vua e dua na nona itokani, ka kaya vua. “Au a vaka sara tuga e dua na kalokaolo vakabuina se dua na kalokalo cavu e sega ni bau kauwaitaki se me dua na ka me vakadeitaki kina na yalona.” “Ni rau sa yali ruarua tu na nona itubutubu” ni yabaki 13, e kaya, au se vakaitokani voli ga.”¹⁶ Sa mai susugi koya tiko e na gauna oqo na nona nana lailai lomani ka daunanumi o Mercy R. Thompson sega talega ni guilecava na nodratou veitokoni o Brigham Young, Heber C. Kimball, kei George A. Smith, na tavalei tamana. Me baleti iratou na lewe tolu qo, e tukuna kina vakaoqo o Joseph F, “au dau lomani iratou me vaka na noqu dau lomani tamaqu, baleta na nodratou yalodina kei na nodratou dau lomana na Dina.”¹⁸

Lesi me laki kaulotu i Hawaii.

E na gauna eratou kacivaka kina na Mataveiliutaki Taumada e na lotuvakayabaki ni vula o Epereli 1854 ni sa lesi tale tikoga o Joseph F. me tomani ira na vakavakarau tiko me ra kaulotu, e yaga sara kina na nona dau yalo gugumatua kei na nona vakabauta ni se lailai ka “marau sara vakalevu ni sa mai vakaitavitaki “ e na veikacivi. E muri sa qai kaya, “E na va na yabaki na noqu kaulotu tiko e Sandwich Islands e vakadeitaka tale na lomaqu, ka mai serelaka talega na veika a sa mai lewa ka sa mai taukena tu na noqu bula.”¹⁹

E yaco yani o Elder Joseph F. Smith i Honolulu e na yanuyanu o Sandwich (Hawaii) e na 27 ni Sepiteba 1854, ni vo tiko e ono na macawa me yacova na ika tinikaono ni nona siga ni sucu ka laki lesi sara me kaulotu ki na yanuyanu o Maui, e na koro o Kula, e laki tiko duadua kina me vulica na nodra itovo kei na vosa na lewenivanua. “E vakasaqara e na yalodina na isolisoli vakavosa,” na italatala gone oqo,” e qai nanuma talega, “na isolisoli oqo kei na gumatua ni kena vulici, ni qai oti e dua na drau na siga e na nona yaco mai e na yanuyanu o Hawaii sa rawa sara ni veitaloanoa kei ira na lewenivanua e na nodra vosa.”²⁰ Na nona kila vinaka na vosa e vakarawarawataki kina vua me vakavulici ira na lewenivanua o Hawaii.

E dina e na gauna oqo a se cauravou gone sara kina o Elder Smith, io, sa soli sara vua me veiliutaki e na yanuyanu qo o Maui, ki na koro o Hilo e na yanuyanu levu o Hawaii ka qai muri e na yanuyanu o Molokai. E na yanuyanu o Molokai, e a laki tauvimate sara kina vakabibi ka mai tauvi koya tu na mate katakata me tolu na vula, ka laki veiqaravi tiko vua e dua na marama na yacana o Ma Mahuhii, ni dau raica na veika e gadreva o tauvimate me vaka ga e dua na luvena. E sega ni guilecavi koya na marama oqo sa dua na ka na nodrau dau veikidavaki ni rau dau sota e na veigauna e muri. “Na veika vinaka taucoko e vakaraitaki se ra vakayacora vei au na kai Hawaii”²¹ sa dua dina na vakanananu e veivakalougataki vua.

E qai biuta mai o Elder Joseph F. Smith na yanuyanu o Hawaii e na Okotova 1857 ka mai vakadonuya tale e so na icolacola bibi vakalotu e lesi koya kina o Peresitedi Brigham Young. A mai kaulotu tale i Igiladi (1860–63) ka gole tale i Hawaii e na ikarua ni nona kaulotu e na (1864). Ni sa lesu tale i Salt Lake City e na mua ni yabaki 1864, e sa mai vakacakacakataki sara e na valenivolavola ni iTukutuku ni Lotu, ka veiliutaki tiko kina o Elder George A. Smith ka lewe ni Kuoramu ni Le Tinikarua.

Veiqaravi e na Kuoramu ni Le Tinikarua kei na Mataveiliutaki Taumada

E na 1866, e na veivakadonui i Peresitedi Young, e sa vakatikori kina o Joseph F. Smith me iApositolo ka lesi talega me iVukevuke ki na Mataveiliutaki Taumada oya ni se qai yabaki 28. E dau rokovi Peresitedi Young, ni a tamata e “susugi cake mai ka tokoni e na kaukauwa ni Kalou Cecere me mai tokona na cakacaka vakalotu [ni Parofita] o Josefa ka me vakacavara talega kina na cakacaka e sa tauyavutaka mai e na nona gauna ni bula.”²² E nuitaka o Joseph F. Smith e na yalona taucoko me tosoya iliu na “Cakacaka vinaka ka dokai oqo.”²³ E vakavulica, “O sa ciqoma na kosipeli me baleti iko, mo lako ka laki vakayacora taucoko sara na nomu cakacaka, me kua ni caka tuga vakavo.”²⁴ Oqo na sala me da tosoya kina na “ veika me baleti Saioni kei na kena tauyavutaki na kena inaki e vuravura.”²⁵ Me itoma ni nodra itavi na lewe ni Kuoramu ni Le Tinikarua, era lesi me, laki peresitedi vakarua ni kaulotu i Iurope. (1874–75; 1877).

E dina ni a sega so ni vinaka se balavu na nona vuli o Joseph F. Smith, e vulica ka kila sara e levu na vosa ka vosataka talega e na kaukauwa kei na yalo ni veivakadreti. E na 24 June 1866, e vosa kina e na Salt Lake Tabernacle, me vaka e vola o Elder Wilford Woodruff na lewe ni Kuoramu ni Le Tinikarua, “e a vosa o koya e na yakavi me 1 na aua 15 miniti ka tiko kina vua na kaukauwa ni Kalou ka vakaraitaka talega kina na yalo e tiko vua na tamana lailai o Josefa Simici na Parofita kei tamana o Hyrum Smith.”²⁶ E sa mai kilai raraba o Elder Joseph F. Smith me baleta na kaukauwa ni nona vunau; e vinakata me vunautaka ka malele ki na Yalo Tabu “me ra kila o ira na rawa ni rogoci au.”²⁷ E sega so ni “kauwaitaki na maqosa ni yatuvosa me vaka ni Yalo Tabu e salavata mai kei koya e vunau tiko e na solia na rarama kei na bula kina yalo,” e vunautaka talega.²⁸ “Au vinakata talega vei ira na dau rogoca na noqu vosa me ra vakila ni o au kei ira na noqu itokani keimami taleitaka na bula sautu, dau lomana na sautu kei na veika vinaka, ka neimani inaki me keimami maroroya, ka kua ni vakarusa, me taraicake ka sega ni basuraki,” a vola vua e dua na luvena ka kaulotu tiko.²⁹

E na gauna sa mai bale kina o Peresitedi Brigham Young e na 1877 ki na gauna a tokoni kina o Joseph F. Smith me Peresitedi ni Lotu e na 1901, e toroya cake kina na ivakatagedegede ni nona cakacaka me tomana tiko mai na kena vakabulabulataki na bula kei na rarama ni yalodra na Yalododonu Edaidai kei na kena tauyavutaki na sautu kei na yalovinaka. E na loma ni 24 na yabaki, e ratou a lesi kina o John Taylor, Wilford Woodruff, kei Lorenzo Snow me Peresitedi ni Lotu, a mani lesi kina o Joseph F. Smith me nodratou iVukevuke taucoko e na Mataveiliutaki Taumada. E na gauna talega oya a sega soti ni se matata vinaka vei ira na lewenivanua na nodra vakabauta kei na veika vakalotu ni Yalododonu Edaidai, e na 1880 ka lako yani, e tekivu kina me ra valuta vakaukauwa na Lotu kei ira na kena ivavakoso o ira na dauveivakacacani. “E ra sega ni vinakati keimami me keimami dau Lotu se me kei mami wasei tani mai vei ira na vo ni tamata e vuravura. Era vinakata ga me keimami kilai ka okati vata kei ira na vo ni tamata e vuravura, me keimami vakataki ira, e laki vakavuna me keimami biuta laivi na inaki ni Kalou,” e vakamacalataka o Peresitedi Smith.³⁰

Ia, e vakamasuti ira na lewenilotu o Peresitedi Smith me ra dauloloma ka dau vosoti ira na nodra meca. “E na gauna e da na guilecava kina na inaki ni noda ilesilesi ka biuta tani na sala ni noda veiqaravi ka veisa ivacu kei na ivacu, me veisosomitaki kina na ca kina ca, ka dau veivakacacani ni da vakacacani, e da sa guilecava kina na lewa ni Turaga kei na veidinadinati e da vakayacora kei na Kalou me da vakamuria na nona ivakaro,” e vakavulica talega.³¹ E na nona vakauqeti ira na Yalododonu kei na veivakadeitaki ni Kalou me baleta na ilesilesi ni Lotu “iliu se icake me yacova ni sa vakavinakataki na inaki ni Kalou me baleta na nona cakacaka edaidai.”³²

E dau volekati ira sara e veiqaravi tiko kina o Joseph F. Smith. “E na gauna au sa vakila kina na ivakaraitaki ni yalodei kei na nodra loloma na taciqu kei na ganequ au dau lomani ira, e tara dina sara ga na utoqu,” e tukuna kina.³³ Vei ira kece na nona ilawalawa, e dua na ka e dredre taudua vua na nona veimaliwai kei iratou na nona matavuvale lomani. Ni da sa mai tamani gone toka ka vakawati, ki vua, oqori sa dua na veikacivi talei duadua. E dau taleitaka sara me tiko e vale, me vakavulici iratou kina na luvena, talanoa vei ira, lagasere, qito ka dau dredre kei ira. E na gauna e dau yali tu kina vakacakacaka, e dau nanumi ira na nona daulomani. E Hawaii, e na 1 Epereli 1885, e vola e na nona ivola ni vei siga: “E dua na cagi kaukauwa e liwa tiko mai na mua ira ni vanua, e kaukauwa, liliwa ka voravora tale ga. E liwa vakamalua sara tiko mai ka vakacaca sara vei ira na noqu daulomani? E katakata se liliwa? … Era sa viakana se era sa vakani? E na kedra maliwa na noda itokani se noda meca, era na yaloca se era na yalovinaka? Na sautu, tiko vakamalua!”³⁴ E nanuma lesu tale na luvei Joseph Fielding Smith na gauna talei e dau tiko kina e yasai tamana “na kena veivosakitaki na ivakavuvuli ni kosipeli ka dau tauri itukutuku e na gauna e dau solia mai kina. Oqo na sala e tauyavutaki kina na noqu kila na dina, au na rawa talega ni tukuna kina ni Bula tiko na noqu iVakabula, ka parofita dina ni Kalou bula o Josefa Simici. ”³⁵

E dau qarava o koya e na veigauna na veika vakayalo kei na ka vakayago me baleta na nona matavuvale ni dau tiko e vale se me lako tu e dau vakilai tu ga na kaukauwa ni nona veiqaravi. E na nona ivola lavelave, ivola, se serekali e dau vakaraitaka kina na nona daulomani ira vakalevu na wekana. “Ki vua na noqu itokani lomani,” e vola vua na watina e na ika 39 ni yabaki ni nona bula, “Au vakasamataki iko vakavinaka, au vakacerecerei iko, o sa voleka sara mai vei au kau lomani iko vakabibi e daidai mai na veisiga tale e so … e na ruasagavulu na yabaki sa oti. E na vei aua, macawa, vula kei na vei yabaki, e dau vakaukauwataka na ioro ni nodaru vakamau ka ra qai kena sitaba tawamudu o ira yadua na gone.”³⁶

E dua na ka e taleitaka vakalevu o Peresitedi Smith na valetabu kei na kena cakacaka tabu e rawa kina me ra vauci tawamudu na vuvale. “O cei tale, me vakavo saraga o ira na Yalododonu Edaidai e ra rawa ni vakasamataka ni da sa na mate eda se rawa ni tikovata ga kei na noda dui matavuvale?”³⁷ E na 6 ni Epereli 1853, ni se qai yabaki 14, e vakadinadinataka kina na kena vakadavori na vatu ni tutu ni Valetabu e Salt Lake, e na 6 ni Epereli 1892, ni sa yabaki 53, e masulaka kina na kena vakadaberi na vatu ni doka ni valetabu.³⁸ E na yabaki ka tarava, na 6 ni Epereli 1893, e mai vakatabuya kina o Peresitedi Wilford Woodruff na vale totoka oqo, ka sa mai kena ikava tiko ni valetabu e Utah. Ni vosa tiko e na soqo ni vakatabui o Peresitedi Smith e kaya kina: “Oqo na ika ono ni valetabu [e wili tiko kina na Valetabu mai Kirtland kei Nauvoo], io, oqo e sega ni kena iotioti.”³⁹ Ni Peresitedi tiko ni Lotu, e vakatabuya talega na vanua e na tara kina na valetabu i Cardston, Canada (27 Julai 1913) kei na valetabu i Laie, Hawaii (1 June 1915).

Veiqaravi me Peresitedi ni Lotu.

E na 17 ni Okotova 1901, ni oti e dua na macawa na nona bale o Peresitedi Lorenzo Snow, e ratou sa tabaki ka vakatikora vei Joseph F. Smith na lewe ni Kuoramu ni iApositolo Le Tinikarua me sa ika ono ni Peresitedi ni Lotu i Jisu Karisito ni Yalododonu Edaidai. E a Peresitedi tiko me 17 na yabaki,mai na 1901 ki na 1918. E na nona imatai ni vosa vei ira na Yalododonu ni sa Peresitedi ni Lotu, e a tukuna kina: “E dua na isolisoli talei me da bula voleka yani vua na Turaga, kevaka eda sa vakayacora oya, eda na marautaka vakalevu na isolisoli ni Nona Yalo Tabu me vaka ni se bera ni bau marautaki vakadua, me da rawa talega kina ni toso vakatotolo iliu, vakasinaiti e na kena kilai na dina, ka tauyavu vinaka sara e na vakabauta. Na veika taucoko oqo e na vakatau sara tiko ga e na kaukauwa ni vakabauta ni tamata.”⁴⁰ E na nona dau veisiko vei ira na Yalododonu, na nona qacoya me vakaukauwataka na veimaliwai kei na veivakavulici e na tabana levu, na nona vunautaka tiko na “ivakavuvuli ni dina tawamudu” me da bulataka kina na “kilikili, vakamareqeti kei na savasava ni yalodra na tamata.”⁴¹ E kila o koya na kilikili, vakamareqeti kei ira na tamata savasava era rawa ni vukea na iVakabula e na kena kau mai “na ituvaki vinaka ni vuravura kei na nodra vakabulai na tamata.”⁴²

E voleka ni vakaruataki na iwiliwili ni lewenilotu e na gauna e veiliutaki tiko kina o Peresitedi Smith, mai na 278,645 e na 1901 ki na 495,962 e na 1918. E dina ni lewe levu sara na lewenilotu era vakaitikotiko e na ra ni vanua o Amerika, ka kila talega o Peresitedi Smith na kaukauwa ni veiwekani kei ira na lewenilotu e na veiyasai vuravura. E na nona sikovi Iurope e na 1906, ka imatai kina ni Peresitedi ni Lotu me vakayacora vakakina, ka lesu tale ki keya e na 1910, ka sikovi ira talega na Yalododonu i Canada kei ira e na yanuyanu o Hawaii. E ratou vakasalataki ira na lewenilotu o koya kei iratou na nona ivukevuke e na Mataveiliutaki Taumada me ra “vakabauta ka yalodina e na nodra bubului ki na nodra matanitu, ka lewe ni vanua vinaka,”⁴³ ka me ra “tiko ga e na nodra dui vanua ka vakaitovotaki ira vakaisoqosoqo e na itovo vinaka ka dei.”⁴⁴ Era sa sega tale ni vakauqeti na lewenilotu me ra toki yani i Utah ka laki tiko kei ira na Yalododonu era sa tiko rawa mai keya.

Era kumuni tiko yani i Saioni na imatai ni tabatamata ni Yalododonu, ka wasei ira tiko mai vei ira na kena vo e vuravura me ra rawa kina ni ra vakaduavatataki ka vakaukauwataki vakayalo. E vakabibitaka o Peresitedi Smith vei ira e na veitabagauna sa muri mai na bibi ni bula sautu e vuravura ka vakadreta talega na tiko vakaveiwekani kei na kaukauwa vakayalo e rawa mai na itutu vakamatabete kei na kena cakacaka tabu.

E vosataka ka vola talega vakalevu o Peresitedi Smith na kaukauwa uasivi ni matabete ka tovolea me vukei ira na lewenilotu me ra kila na kena bibi. E na gauna a tokoni kina o Joseph F. Smith me Peresitedi ni Lotu, e dau duidui na ituvatuva ni soqo, na lesoni, na yaga ni kuoramu vakabete e na veitabana lelevu. Io, e waraka tiko o Peresitedi Smith “ na gauna era na kila vinaka kina na lewe ni matabose ni Matabete ni Lotu i Jisu Karisito ni Yalododonu Edaidai na nodra cakacaka; me ra taura na nodra dui tavi, vakarabailevutaki na nodra ilesielsi, ka vakayacora na nodra itavi vakalotu.”⁴⁵ E na lotuvakayabaki ni Epereli 1908, E kacivaka kina o Peresitedi Smith e so na veika vou e sa vakayacori tiko “Me ra vakatoroicaketaki o ira na lewe ni vei kuoramu ni Matabete.”⁴⁶

E dau kauwaitaka sara vakalevu o koya na kuoramu ni Matabete i Eroni. “Me da dau tokoni ira na cauravou lalai ni ra sa tabaki me ra Dikoni, Vakavuvuli ka Bete e na Lotu.⁴⁷ E na veiyabaki e muri e vakarautaka na bisopi vei ira na cauravou vakailesilesi vakamatabete e so na itavi bibi, ka sa dau vakayacori tiko e na gauna oqo. Sa dau vaqaqacotaki tiko na kuoramu ruarua ni matabete i Eroni kei na Melikiseteki e na gauna sa tauyavutaki kina na soqoni e na veimacawa, kei na soqoni vakamatabete e na loma ni yabaki ka ratou na solia mai na komiti ni Lotu ka vakadeitaka talega mai na lesoni me taurivaki raraba e na vei kuoramu.

E dua na ka e dau vakabibitaka o Peresitedi Smith oya na veituberi kina vuvale. “Au sega ni se kila e dua na cakacaka me tabu, se gadrevi vaka-glevu, kevaka e vakayacori vakadodonu, e dodonu me nodra itavi na dauveituberi era veisiko tiko yani ki na veivale, me ra masu vata, o ira na vakadreta na bula dodonu kei na veirokorokovi, me soqoni vata, me vei lomani vakabauta ka yalodina e na vukui Saioni,” e tukuna.⁴⁸ Me ikuri ni kena vakaukauwataki na vuvale e na Lotu, e na 1915 eratou tauyavutaka o koya kei rau na nona ivukevuke e na Mataveiliutaki Taumada e dua na ituvatuva vou ni veituberi kina matavuvale e na Lotu, era vakauqeti kina na itubutubu me ra vakavulici na luvedra e na vosa ni Kalou.

E na gauna talega oqo e da raica kina na kena toso iliu na vei mataisoqosoqo ni Lotu. Na mataboselevu ni Matawilivola ni Sigatabu, na nodra isoqosoqo na cauravou kei na gone yalewa, kei ira na Lalai e sa tabaki tiko na nodra lesoni me tautauvata kece na veika era na vulica. Na nodra lesoni, e raica o Peresitedi Smith, e vakaliuci ira tiko na lewenilotu lalai “E na veika lelevu era na sotava ka na kilai talega vakavinaka na ivakavuvuli ni kosipeli i Jisu Karisito.”⁴⁹ E na kena vakaraitaki ka kau cake mai na levu ni nodra galala na gone, e qai tauyavutaki na nodra parokaramu na cauravou skaut me baleti ira na cauravou lalai, ia e tauyavutaki talega na Maqusa na nodra parokaramu na goneyalewa lalai. Mai na 1902 e sa vakauqeti ira na vei iteki na iSoqosoqo ni Veivuke, me ra vakarautaka vakaivola na nodra lesoni na ganeda, e na 1914 era sa tekivu tabaka kina na nodra lesoni, kei na so na itukutuku bibi me baleti ira na dauveisiko e na 1916. Na veika vou oqo e sa mai tiki ni Mekesini ni iSoqosoqo ni Veivuke ka ra sa mai vakaiyau vinaka kina na marama ni iSoqosoqo ni Veivuke “na kena raici na veika vakayalo, vakasama kei na nodra bula savasava na marama kei na luveda yalewa e Saioni.”⁵⁰ E dua na ka bibi vei Peresitedi Smith, me toso vinaka tiko na cakacaka vakamataisoqosoqo ka me ra duavata kei ira na veiliutaki vakamatabete me vakavulica kina na kosipeli ka vakaukauwataka talega na ivau ni veisikovi me baleti ira na lewenilotu. “Io ni da sa cakacaka vata me baleta na kena tauyavutaki na Lotu.”⁵¹

E dua na itavi levu e a sotava o Joseph F. Smith oya na kena tauri cala se na vakacacani ni Lotu. Io, e vakaraitaka na nodra sasaga na dauveivakacacani “e mai vakavuna tale tiko ga na kena tosoi tiko na cakacaka e vuravura oqo. Era sa vakayadrati ira na kai vuravura me baleti keda, oqo na ka sara ga eda vinakata. … e da vinakata me kilai keda na vuravura. Eda vinakati ira talega me ra vulica na noda ivakavuvuli, me ra kila na noda Lotu [vakabauta], na noda inaki, kei na yavu ni Lotu i Jisu Karisito ni Yalododonu Edaidai.”⁵²

Ni sa toso tiko na gauna, E sa qai mai matata kina na vakanuinui nei Peresitedi Smith ka sa mai rokovi raraba kina na Lotu e Amerika kei na veivanua tale e so. E na kena vakarautaki na itukutuku dodonu me baleti ira na saravanua e Salt Lake City ka me baleta na nodra vakabauta kei na itukutuku makawa, e tauyavutaka kina na Lotu e dua na vale me baleti ira na dausaravanua e na Temple Square, 1902. E na matai ni yabaki e vakayagataki kina, era laki kidacala sara kina e 25 na tamata cakacaka e na Tabana ni Soli Tukutuku kei na iVola Maroroi ni Lotu e na 150,000 na levu ni dausaravanua. E na yabaki 1904, e vinakati e na tabana oqo e so tale na tamata cakacaka ka me vakalevutaki talega kina na kena vale. E na 1911 eratou vakatasuasua kina na Tabernacle Choir ka ra vakacaucautaki sara kina vakalevu mai na veiyasa ni koro era sikova, ki na tokalau-ira kei na loma ni vanua o Amerika, e a lai dua talega na vakatasuasua e na vale ni peresitedi ni matanitu o Amerika me baleta na peresitedi ni kei na nona vulagi dokai.

“E na vakarautaka na Turaga vei keda na bula vakalou ka na vakarautaki keda e vuravura meda mai vakatawana na noda itutu dina e na kedra maliwa e vuravura,” e yalataka o Peresitedi Smith, kivei ira e lewe levu na lewenilotu “me ra vakakaukauwataka na nodra vakabauta” ka vinakata talega me mai “dei e na vakabauta.”⁵³ E tomana tiko ga na nona veiuqeti vei ira na Yalododonu Edaidai me ra okati sara vakatitobu e na kedra itukutuku kei na ivakavuvuli. E mai tekivuna tale o Peresitedi Smith na kena tabaki tale na ivola i Josefa Simici History of the Church ka laki tomana talega na kena soqoni na nodra ivola ni veisiga nodra na vuda vakalotu kei na ivola tale e so me soqoni vata e na vale ni ivola maroroi e na Lotu. E vakadonui ira talega na iliuliu ni Lotu me ra volia e so na qele se vanua tabu vei ira na Yalododonu Edaidai, e okati tiko eke na Valeniveivesu mai Carthage i Illinois, na vale erau a vakamatei kina na Parofita o Josefa Simici kei na tuakana o Hyrum e na 1844 (1903); na tiki ni qele e a tara kina na valetabu e Independence, Missouri (1904); Na were mai Vermont a sucu kina o Josefa Simici e na 1805 (1905); kei na were nei Joseph Smith Sr. e Manchester, New York, na vanua a taura kina na Parofita na imatai ni raivotu ka raici rau kina na Tamana kei na Luvena (1907). E vakadinadinataka, “E dua na ka tabu me baleta na veivanua oqo, vei au mada ga kei ira tale na so, Au kila, ni o ira era sa tokona na itavi vakalou nei Josefa Simici, na Parofita.”⁵⁴

E vakavulica o Peresitedi Joseph F. Smith vei ira na Yalododonu Edaidai me ra dau doka na Parofita baleta “na kena sa laveti cake na iubi tawamudu mai matadra.”⁵⁵

E vakatalega kina, o Peresitedi Smith ni a tovolea me kila ka vakavulica na dina ni kosipeli i Jisu Karisito. Na nona ivola vei iratou na nona matavuvale kei ira na nona itokani, na nona tabaka na isau ni taro e na mekesini ni Lotu, kei na nona vunau talega e na veigauna bibi me raici kina vakamatailalai na ivakavuvuli. E na gauna e ratou na kila kina na nona iVukevuke e na Mataveiliutaki Taumada ni so na ivakavuvuli bibi e na nanumi ni cala beka vei ira na lewenilotu se na so tale, eratou sa qai kumuna vata ka tabaka e dua na kena ivakamacala matata ni. “The Origin of Man” (November 1909)⁵⁶ kei na “The Father and the Son: Na iVakamacala bibi ni Kosipeli mai vei iratou na Mataveiliutaki Taumada kei iratou na Le Tinikarua “ (June 1916)⁵⁷ e sa mai dua na yaragi bibi ni nodra vakavulici o ira na Yalododonu Edaidai na noda isema dina vua na Tamada Vakalomalagi kei Jisu Karisito.

“Au dau tovolea e na gauna au se cauravou kina ka … me’u dau vakayacora na veika vinaka, meu dau vunautaka na veika kilikili, sega walega ni vunautaka na bula kilikili vakavosa au vinakata talega meu bulataka,”⁵⁸ e tukuna vakaoqo o Peresitedi Smith. Mai na gauna a se yabaki 15 kina me yacova na nona mate ni sa yabaki 80, sa drau vakacaca na levu ni ivakavuvuli ni kosipeli kei na vosa e sa vunautaka me ra vukei kina na Yalododonu e na kena kilai kei na bulataki na ivakavuvuli i Jisu Karisito. E tukuni me baleta na nona dau vakasala, e vakatusa o Charles W. Nibley, “O cei tale beka e na vakataki koya e na kena vunautaki na bula kilikili? Sa qai dua o koya au sa qai rogoca—kaukauwa, qaqa, matata, ka taleitaki. E sa dua na ka totoka na kena tala drodro mai na vosa ni veivakauqeti kei na kena katakata.”⁵⁹

E sa dua na ka na levu ni nona marau o Joseph F. Smith e na nodra vakamuria na nona ivakasala na lewenilotu kei na nona veivakauqeti na parofita ni Kalou. Na nodra talairawarawa na Yalododonu me ra toso iliu ka “kilikili, savasava kei na veivakamareqeti” e bibi duadua vua⁶⁰ E veiliutaki o koya e na yalo raramusumusu ka bulataka talega na ivakavuvuli e vunautaka. “Au se gone lailai, Au se vulica tiko,” e tukuna e na 1916. “Au nuitaka niu se qai vuli tiko vakalalai, vunau e na vunau, na vosa e na vosa, vakalailai e ke ka vakalailai e ke ya, e na veisiga yadudua, na veivula yadudua, kei na veiyabaki yadudua, e na qai yaco mai na gauna au na vulica kina na dina ka kila talega me vaka ni kila na Kalou ka me da na vakabulai ka vakacerecrei e na nona iserau.”⁶¹ Au dau rokova na nona yaloqaqa ka nanamaki, ka dau dokai o koya me baleta na nona dau loloma. E dua vei ira na nona i tokani mai Hawaii o Mrs. Koleka, e vakacaucautaki koya ka kaya “e italai ni Kalou e cecere sara, ka sinai e na loloma.”⁶² E vakavulica” meda kua walega ni vunautaka na yalo kilikili e na vosa, me da bulataka talega,”⁶³ ke da na vaqara na dina me da “vakamuria na nona itovo ka ucui Jisu Karisito.”⁶⁴

Ni sa vo tiko e vica na vula ni nona bula o Peresitedi Smith e sa vakila tiko e dua na itovo ni veiyaloni kei na Yalo Tabu. “E dua beka na noqu leqa vakayago, io, e vaka vei au na noqu ituvaki ni bula vakayalo e sega walega ni dei tu me vaka na veiyabaki sa oti yani, io, e kaukauwa ka tubu tiko,”⁶⁵ e tukuna o koya e na Epereli 1918. Ni oti yani e ono na vula e na ika 3 ni Okotova 1918, ni a dabe tiko e na nona rumu ka vakasamataka sara tiko vakatitobu na ivolanikalou ka “vakananuma tiko na solibula ni veisorovaki e vakayacora na Luve ni Kalou, me sorovaki kina na vuravura,”⁶⁶ e a taura talega o koya e dua na ivakaraitaki totoka me baleta na nona veisiko na iVakabula ki na vuravura ni mate ni se tiko na yagona e na ibulubulu. Na ivakatakila oya e mai vakayacani e muri me iVakatakila ni nodra Vueti na Mate ka sa mai vakadonui kina me 138 ni wase ni Vunau kei na Veiyalayalati, na isolisoli cecere e na nona bula na parofita, o koya e dau gumatuataka me vunautaka na bibi ni kena vakarautaki vei ira na luve ni Kalou na yavu ni bula kei na veivakabulai.

Na lagilagi ni Kalou, na yavu vakalou ni tamata kei na nona dau vakararavi vua na Kalou, na bibi ni talairawarawa kei na cakacaka tabu vakalotu, yalo loloma, kei na veiqaravi e na yalo dina—oqo e so na iulutaga e soqona ka biuta vata tu o Peresitedi Smith. E dau tu yadudua sara me vunautaka e dua walega na ivakavuvuli ni kosipeli ka sega ni okati vata kei na yavu ni bula se ni veivakabulai. E rawa ni vunautaka na taucoko ni kosipeli e na dua ga na ivunau, e na so na gauna e na dua ga na iyatu vosa, ka vakabibitaka tiko na noda kila na Kalou na Tamada kei na Luvena, o Jisu Karisito.” Me baleta na noda lomani ira, kei na nona vinakata me da tiko veimaliwai vinaka kei na veika gadrevi me vakataki ira, e na rawa kina ni da veilomani, ka me da rawa talega kina ni marau ni da vakayacora na veika vinaka mai na veika ca.”⁶⁷

Joseph F. Smith, ikaono ni Peresitedi Ni Lotu i Jisu Karisito ni Yalododonu Edaidai