Seminelí
ʻIuniti 4: ʻAho 1, Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 8–9


ʻIuniti 4: ʻAho 1

Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 8–9

Talateú

ʻI ʻEpeleli 1829, ne kamata tokoni ʻa ʻŌliva Kautele ki he Palōfita ko Siosefa Sāmitá ʻi hono liliu ʻo e ʻū lauʻi peleti koulá ʻaki ʻene hoko ko e tangata tohí. Koeʻuhí naʻe talaʻofa ʻe he ʻEikí kia ʻŌliva ʻa e meʻafoaki ke liliú kapau naʻá ne loto ki ai (vakai, T&F 6:25), ne “kamata ke fuʻu fakaʻamu lahi [ʻa ʻŌliva] ke foaki kiate ia ʻa e mālohi ke liliu leá” (Siosefa Sāmita, ʻi he History of the Church, 1:36). Naʻe folofola ʻa e ʻEikí ko ha tali ki aí, te Ne fie foaki kia ʻŌliva e malava ko ia ke liliu leá, ʻo fakatatau ki he tui ʻa ʻŌlivá.

ʻI he feinga ko ia ʻa ʻŌliva ke liliu leá, naʻá ne kamata lelei ka “naʻe ʻikai te [ne] fai atu ʻo hangē ko [ʻene] kamatá” (T&F 9:5). Naʻe maʻu ʻe he Palōfitá e fakahā ʻi he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 9, ʻa ia ʻoku fakamatalaʻi ai e ʻuhinga naʻe ʻikai ola lelei ai e feinga ʻa ʻŌliva ke liliú. Naʻe fakahinohinoʻi ʻe he ʻEikí ʻa ʻŌliva naʻe ʻikai ke toe fie maʻu ia ke ne liliu. Ka, ʻoku totonu ke tokanga taha ʻa ʻŌliva ki hono fatongia ko ha tangata tohi kia Siosefá. Ko e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava vahe 8–9, fakataha mo e vahe 6, ko e ngaahi ʻuluaki fakahā ia fekauʻaki mo e Laumālie Māʻoniʻoní mo e ngaahi founga ʻe lava ke tau fekumi mo ʻiloʻi ʻa e fakahā mei he ʻEikí.

Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 8

ʻOku akoʻi ʻe he ʻEikí ʻa ʻŌliva Kautele fekauʻaki mo e meʻafoaki ʻo e fakahaá

Kuó ke fifili nai ki he founga ke ʻiloʻi ai e taimi ʻoku folofola atu ai e ʻOtuá kiate koé pe ko hono tali hoʻo ngaahi lotú?

Lau ʻa e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 8:1 ke vakai ki he anga hono fakahinohinoʻi ʻe he ʻEikí ʻa ʻŌliva Kautele ke lotú. Hili iá, pea lau leva ʻa e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 8:2–3, pea fakaʻilongaʻi ʻa e ngaahi kupuʻi lea ʻoku nau fakamatalaʻi ʻa e founga naʻe folofola ʻe he ʻEikí te Ne tali ʻaki e ngaahi lotu ʻa ʻŌlivá. Ko e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 8:2–3 ko ha veesi fakataukei folofola. Te ke fie fakaʻilongaʻi ia ʻi ha founga makehe ke ke lava ʻo maʻu ia ʻi he kahaʻú.

  1. ʻAi ha kōlomu ʻe ua, ʻi hoʻo tohinoa ako folofolá. Fakahingoa e kōlomu ʻuluakí ko e Fekumi ki he Fakahā mei he ʻOtuá. Fakahingoa e kōlomu hono uá ko e Maʻu e Fakahā mei he ʻOtuá. Tohi ʻi he kōlomu ʻuluakí, ha tefitoʻi moʻoni ʻe taha ʻokú ke ako mei he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 8:1 fekauʻaki mo e ngaahi founga ke fekumi ai ki he fakahaá. Tohi ʻi he kōlomu hono uá, ha moʻoni naʻe akoʻi ʻe he ʻEikí ʻi he veesi 2–3 fekauʻaki mo e founga ʻokú Ne folofola mai ai kiate kitautolú.

ʻĪmisi
Ko e Kolosi ʻi he Tahi Kulokulá

ʻOkú ke manatuʻi ʻa e talanoa ʻo hono fakamavaeuaʻi ʻe Mōsese e Tahi Kulokulá? Naʻe fekauʻi ʻe he ʻEikí ʻa Mōsese ke fakatauʻatāinaʻi ʻa e fānau ʻo ʻIsilelí ne nofo pōpulá. ʻI hono tuli kinautolu kimui ange ʻe he kau tau ʻIsipité, ne ʻilo ʻe Mōsese mo hono kakaí kuo kinautolu ʻi he matāfanga ʻo e Tahi Kulokulá. Fakatatau ki he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 8:2–3, naʻe ueʻi fēfē ʻe he ʻEikí ʻa Mōsese ke fakamavaeuaʻi ʻa e Tahi Kulokulá?

Ko e moʻoni ʻe taha ʻoku tau ako mei he ngaahi veesi ko ʻení ʻoku folofola ʻa e ʻEikí ki hotau ʻatamaí mo e lotó ʻi he mālohi ʻo e Laumālie Māʻoniʻoní. Fakakaukau ki he ngaahi taimi kuo folofola ai e ʻEikí kiate koe ʻi he foungá ni.

Naʻe fakamatalaʻi ʻe Palesiteni Poiti K. Peeka, ko e Palesiteni ʻo e Kōlomu ʻo e Kau ʻAposetolo ʻe Toko Hongofulu Mā Uá, mo ʻEletā Lisiate G. Sikoti ʻo e Kōlomu ʻo e Kau ʻAposetolo ʻe Toko Hongofulu Mā Uá ʻa e founga ʻoku lea ai e ʻOtuá kiate kinauá.

Naʻe pehē ʻe Palesiteni Peeka:

ʻĪmisi
Palesiteni Boyd K. Packer

“Te ke lava ʻo ako he taimí ni, ʻi hoʻo kei ʻi he toʻu tupú, ke tataki koe ʻe he Laumālie Māʻoniʻoní.

“ʻI heʻeku hoko ko ha ʻAposetoló ʻoku ou fakafanongo he taimí ni ki he ueʻi fakalaumālie tatau pē, ʻoku maʻu mei he tupuʻanga, founga tatau, naʻá ku fanongo ki ai ʻi heʻeku kei tamasiʻí. ʻOku toe mahino ange he taimí ni e fakaʻilongá” (“Prayers and Answers,” Ensign, Nov. 1979, 21).

Naʻe akoʻi ʻe ʻEletā Sikoti:

ʻĪmisi
ʻEletā Richard G. Scott

“Ko ha ongo ʻoku fuʻu pau ki he ʻatamaí.

“ʻE lava pē ke ongona pe ongoʻi pea tohi fakaʻāuliliki ha ngaahi lea ʻo hangē pē naʻe tala hangatonu mai e fakahinohinó.

“Ko ha fetuʻutaki ki he lotó ko ha ongo lahi ange. ʻOku faʻa kamata ʻa e ʻEikí ʻaki hono ʻomi e ngaahi ongó. ʻI he taimi ʻoku fakatokangaʻi ai honau mahuʻingá pea talangofua ki aí, ʻoku maʻu ʻe ha taha ʻa e malava lahi ange ke maʻu lahi ange e ngaahi fakahinohino fakaiikiki ange ki he ʻatamaí. Ko ha ongo ki he lotó, pea kapau ʻe muimui ki ai, ʻoku fakamālohia ia ʻe ha fakahinohino pau ange ki he ʻatamaí” (“Helping Others to Be Spiritually Led” [address to Church Educational System religious educators, Aug. 11, 1998], 3–4; si.lds.org).

ʻĪmisi
scripture mastery icon
Fakataukei Folofola—Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 8:2–3

Ke tokoni ke ke manatuʻi ʻa e founga ʻe folofola mai e ʻEikí ki ho ʻatamaí pea mo ho lotó, tohiʻi e fakamatalá ʻi he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 8:2–3 ʻi ha kaati pe pepa. Ngāue ki hono ako maʻuloto ʻa e ngaahi veesi ko ʻení ʻaki hono lau maʻuloto e potufolofolá he pongipongi mo e efiafi takitaha kimuʻa peá ke fai hoʻo lotu fakatāutahá. ʻI hoʻo maʻuloto pē iá, mahalo te ke fie vahevahe ia mo ha kaungāmeʻa pe mēmipa ho fāmilí pea fakamatalaʻi ʻene ʻuhinga kiate koé.

  1. Tohi ʻi hoʻo tohinoa ako folofolá kau ki ha taimi kuo folofola ai e Tamai Hēvaní ki ho ʻatamaí mo ho lotó ʻo fakafou ʻi he Laumālie Māʻoniʻoní.

Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 9

ʻOku fakamatalai ʻe he ʻEikí e ʻuhinga naʻe fāinga ai ʻa ʻŌliva Kautele ke liliu leá

Ko e hā ha ngaahi fili mahuʻinga te ke fai ʻi he taʻu ka hokó? ʻI he taʻu ʻe 5 pe 10 hono hokó? Fakalaulauloto ki he ʻuhinga te ke fie maʻu ai ha fakahinohino mei he ʻEikí ʻi hono fakahoko ʻo e ngaahi fili mahuʻinga ko ʻení.

Naʻe fakamatala ʻe he ʻEikí ʻi he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 9 e ʻuhinga naʻe fāinga ai ʻa ʻŌliva Kautele ke liliu e ʻū lauʻi peletí. ʻE lava ke tokoniiʻi koe ʻe he fakamatala ʻa e ʻEikí ke mahino e founga ke fekumi mo maʻu ha fakahinohino ki he ngaahi fili te ke fakahoko ʻi hoʻo moʻuí.

Lau ʻa e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 9:1–4, pea kumi ʻa e ngāue naʻe fekau ʻe he ʻEikí kia ʻŌliva ke nofotaha ai ʻene tokangá kae ʻikai ko e liliu leá. Hili iá, lau leva ʻa e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 9:5–6, 11, pea fakaʻilongaʻi e ngaahi ʻuhinga naʻe ʻikai lavameʻa ai ʻa ʻŌliva ʻi heʻene feinga ke liliú.

ʻĪmisi
Palesiteni Joseph Fielding Smith

Naʻe pehē ʻe Palesiteni Siosefa Filitingi Sāmita: “Ne ʻikai lavameʻa ʻa ʻŌlivá koeʻuhí he naʻe ʻikai ke ne hoko atu ʻo hangē ko ʻene kamatá, pea ko e meʻa ʻi he faingataʻa ʻa e ngāué, ne liʻaki ai ʻene tuí” (Church History and Modern Revelation, 2 vols. [1953], 1:51).

Ko e hā te tau lava ʻo ako mei he aʻusia ʻa ʻŌliva Kautelé fekauʻaki mo e meʻa ʻoku fie maʻu ke tau fai ke maʻu ai ha fakahā mei he ʻEikí? Ko e hā ha ngaahi founga ʻe ala taʻofi ai kitautolu ʻe he manavaheé, pe ha siʻisiʻi ʻo e tuí, mei hono maʻu pe talangofua ki he fakahā mei he ʻEikí?

Naʻe fakamatala ʻa ʻEletā Sefilī R. Hōlani ʻo e Kōlomu ʻo e Kau ʻAposetolo ʻe Toko Hongofulu Mā Uá ʻo pehē:

ʻĪmisi
ʻEletā Jeffrey R. Holland

“ʻI he ngāue ʻo e fakahaá mo hono fai ha ngaahi fili mahuʻingá, ʻoku hoko ʻa e manavaheé ko ha meʻa fakaʻauha, pea fakafeʻātungia he taimi ʻe niʻihi. Kia ʻŌliva Kautele, ʻa ia naʻe mole mei ai ha faingamālie lahi koeʻuhí he naʻe ʻikai tokanga ke ne puke ia ʻi he hoko mai ʻa e faingamālié, naʻe folofola ki ai ʻa e ʻEikí ʻo pehē, ʻNaʻe ʻikai ke ke hokohoko atu ʻo hangē ko hoʻo kamatá.’ ʻOku ongo angamaheni nai ʻeni kiate kinautolu kuo fakamāmaʻi pea toe fakatooki ki he fakafehuʻiá pea foki mai mo e ngaahi veiveiuá? …

“… Hili hoʻo maʻu ʻa e pōpoakí, hili hoʻo fai e meʻa kotoa ke ongoʻi ʻEne ʻofá pea fanongo ki he folofola ʻa e ʻEikí, laka atu ki muʻa. ʻOua naʻá ke manavahē, ʻoua ʻe fakaveiveiua, ʻoua ʻe hanu, ʻoua ʻe lāunga. … Liʻaki hoʻo manavaheé ʻi he laumālie ʻo e fakahaá, pea laka ki muʻa ʻi he loto falala kakato” (“Cast Not Away Therefore Your Confidence,” Ensign, Mar. 2000, 10).

Fakakaukau ki ha taimi ne ke fie maʻu ai ke ngāue ʻaki ʻa e tuí kae lava ke fekumi pe fakahoko ha tali mei he ʻEikí. Ko e hā te ke lava ʻo fai ʻi he fekumi ki ha talí?

Lau ʻa e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 9:7–8, ʻo kumi ha ʻuhinga ʻe taha naʻe fāinga ai ʻa ʻŌliva ke maʻu ʻa e tokoni ʻa e ʻEikí ʻi heʻene feinga ke liliú. ʻOkú ke pehē ko e hā hono ʻuhinga ke “fakakaukauʻi ia ʻi ho ʻatamaí”?

Ko e lēsoni ʻe taha ʻe lava ke tau ako mei he ngaahi veesi ko ʻení ʻoku fie maʻu ʻa e ngāue meiate kitautolu ʻi hono maʻu mo hono ʻiloʻi ʻo e fakahaá. Te ke fie tānaki atu ʻa e foʻi moʻoni ko ʻení ki he lisi ʻo e ngaahi founga ke fekumi ai ki ha fakahā mei he ʻEikí naʻá ke hiki ʻi hoʻo tohinoa ako folofolá ki he ngāue fika 1. Manatuʻi ʻoku totonu ke tau fehuʻi ki he ʻEikí pe ʻoku tonu ʻetau aofangatukú hili ʻa e founga ʻo hono fakakaukauʻi ʻetau ngaahi filí.

  1. Tali e fehuʻi ko ení i hoʻo tohinoa ako folofolá: Ko e hā ʻoku finangalo ʻa e ʻEikí ke tau fakalaulauloto mo ako fakatāutaha ha meʻa pea ʻomi leva kiate Ia ʻetau ngaahi filí ke fakapapauʻi mai kae ʻikai ke kole pē kiate Ia ke fai ʻetau ngaahi filí maʻatautolu?

Fakalaulauloto ki he founga ʻe lava ke fakaʻaongaʻi ʻe he niʻihi fakafoʻituitui ʻoku fakamatalaʻi atu ʻi laló ʻa e ngaahi moʻoni ʻi he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 9:7–8 ke maʻu ha fakahā ʻo kau ki honau ngaahi tūkungá.

  • ʻOku ʻikai fakapapauʻi ʻe ha talavou pe ʻoku totonu ke ne hū ki he ʻunivēsití pe kumi ha ngāue pea ako ngāue.

  • ʻOku feinga ha finemui ke fakapapauʻi e founga ke mavahe ai mei hono kaungāmeʻá ʻa ia ʻoku nau hoko ko ha tākiekina kovi kiate ia.

  • ʻOku fakakaukau ha taha ne toki ʻosi mai mei he ngāue fakafaifekaúʻo kau ki he malí pea fifili pe ko ha hoa mali totonu ha taha pau.

Lau ʻa e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 9:8–9, ʻo kumi ki he founga ʻe lava ke ʻiloʻi ai ʻe ʻŌliva Kautele pe naʻe tonu pe hala ʻene filí. Ko e hā te tau lava ʻo ako mei he veesi 8 fekauʻaki mo e founga ʻe tali mai e ʻEikí kiate kitautolu ʻi heʻetau kole pe ʻoku tonu ha fili ʻoku tau faí?

Ko e māfana ko ia ʻa e lotó ne talaʻofa kia ʻŌliva Kautelé ko ha founga pē ʻe taha ʻe ala fakapapauʻi ai ʻe he Laumālie Māʻoniʻoní ha fili totonú. ʻE lava ke maʻu ʻa e ngaahi fakapapau mei he Laumālié ʻi ha ngaahi founga kehekehe ʻoku fakatāutaha mo fakaofo.

ʻĪmisi
ʻEletā Richard G. Scott

Naʻe lea ʻa ʻEletā Lisiate G. Sikoti kau ki ha founga ʻe ala fakahoko ʻe he ʻEikí ke tau “ongoʻi ʻoku totonu ia” (T&F 9:8): “Ko e ongoʻi fiemālié ʻa e fakamoʻoni pau taha kuo lahi ʻeku aʻusia fakatāutahá. Ko e taimi ne u fuʻu hohaʻa ai fekauʻaki mo ha meʻa mahuʻinga peá u feinga ke fakaleleiʻi ia kae ʻikai hano olá, ne u hokohoko feinga pē ʻi heʻeku tuí. Naʻe hoko mai ki mui ʻa e nongá mo e fiemālié, ʻo fakaleleiʻi e ngaahi meʻa ne u hohaʻa ki aí ʻo hangē pē ko ʻEne talaʻofá” (“Ko Hono Fakaʻaongaʻi e Meʻafoaki Fakalangi ʻo e Lotú,” Ensign pe Liahona, Mē 2007, 10).

Naʻe toe fakamatalaʻi foki ʻe ʻEletā Sikoti e meʻa naʻá ne ongoʻi ʻi he ʻikai totonu haʻane filí: “Kiate au, ko ha ongo taʻe pau mo taʻe fakafiemālie ia” (“Ko Hono Fakaʻaongaʻi e Meʻafoaki Fakalangi ʻo e Lotú,” 10).

Te ke lava ʻo hiki ʻa e konga lea hono ua ʻa ʻEletā Sikotí ʻi hoʻo folofolá ʻi he tafaʻaki ʻo e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 9:9 pe ʻi hoʻo tohinoa ako folofolá .

Naʻe fakapapauʻi ʻe he ʻEikí kia ʻŌliva ʻi he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 9:10–14, kuo teʻeki ai ke Ne valokiʻi ia ʻi he ʻikai ke ne lava ʻo liliú. Naʻe fakahinohinoʻi ʻe he ʻEikí ʻa ʻŌliva ke hokohoko atu ʻa e tohi maʻá e Palōfitá pea “tuʻu maʻu ʻi he ngāue” kuo ui ʻe he ʻEikí ʻa ʻŌliva ke faí (T&F 9:14). Naʻe talaʻofa ʻe he ʻEikí kia ʻŌliva ʻe ʻomi ʻe he faivelenga mo e talangofua hokohokó ʻa e moʻui taʻengatá.

  1. ʻI hono fakaʻaongaʻi ʻa e meʻa kuó ke ako ʻi he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 8–9, hiki ʻi hoʻo tohinoa ako folofolá, ha lea miniti ʻe ua ki he tolu ʻi hono maʻu e fakahā mei he ʻEikí. Fakaaʻu ha faleʻi ʻo e meʻa kuo pau ke tau fai ke fekumi ai ki he fakahā mei he ʻEikí mo e fakahinohino ki he founga ʻo ʻEne fetuʻutaki mo kitautolú.

  2. Hiki ʻa e fakamatala ko ʻení ʻi lalo ʻi he ngaahi ngāue ke fai ʻi he ʻahó ní ʻi hoʻo tohinoa ako folofolá:

    Kuó u ako ʻa e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 8–9 peá u fakakakato ʻa e lēsoni ko ʻení ʻi he (ʻaho).

    Ko e ngaahi fehuʻi, ngaahi fakakaukau, mo e ngaahi mahino makehe ʻoku ou fie vahevahe mo ʻeku faiakó:

Paaki