Seminelí
ʻIuniti 20: ʻAho 2, Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 93


ʻIuniti 20: ʻAho 2

Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 93

Talateú

ʻI he ʻaho 6 ʻo Mē, 1833, naʻe maʻu ai ʻe he Palōfita ko Siosefa Sāmitá ʻa e fakahā ʻoku lekooti ʻi he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 93. Naʻe fakamatalaʻi ʻe Sīsū Kalaisi ʻa e taumuʻa ʻo e konga ʻuluaki ʻo e fakahā ko ʻení (T&F 93:1–20): “ʻOku ou ʻoatu kiate kimoutolu ʻa e ngaahi leá ni koeʻuhí ke mahino kiate kimoutolu pea mou ʻiloʻi ʻa e founga ke hū aí, pea ʻiloʻi ʻa ia ʻoku mou hū ki aí, koeʻuhí ke mou lava ʻo haʻu ki he Tamaí ʻi hoku hingoá, pea mou maʻu mei hono fonú ʻi hono taimi totonu” (T&F 93:19). ʻE fakamatalaʻi fakaʻauliliki e ngaahi veesi ko ʻení ʻi hoʻo fakataha mo hoʻo faiakó ki he lēsoni fakauiké. ʻOku nofotaha ʻa e lēsoni ko ʻení ʻi he meʻa ne fakahā ʻe he ʻEikí ʻi he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 93:21–53. ʻOku kau ʻi he ngaahi veesi ko ʻení ʻa e fakahinohino ʻa e ʻEikí ki hono maʻu ʻo e moʻoní mo e māmá mo e fie maʻu ke “faivelenga mo tokanga ʻo lahi ange ʻi ʻapí” (T&F 93:50).

Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 93:1–20

ʻOku fakahā mai ʻe he ʻEikí e founga te tau lava ai ʻo hoko ʻo hangē ko Ia mo ʻetau Tamai Hēvaní

ʻOku tau ako ʻi he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 93:1–20, fekauʻaki mo Sīsū Kalaisi, Hono vā fetuʻutaki mo e Tamai Hēvaní, mo e founga te tau lava ai ʻo maʻu “hono fonu ʻo e nāunau ʻo e Tamaí” (T&F 93:16) ʻo hangē ko Iá.

ʻĪmisi
John the Baptist Baptizing Jesus

Naʻe fai ʻe Sione Papitaiso ha fakamoʻoni mālohi kia Sīsū Kalaisi.

Ko e ʻAposetolo ko Sioné ko ha ākonga ia ʻa Sione Papitaiso ʻi he taimi naʻe kamata ai e ngāue fakafaifekau ʻa Sīsū Kalaisi ʻi he māmaní. Naʻá ne fai ha fakamatala ki he fakamoʻoni naʻe fai ʻe Sione Papitaiso ʻo kau ki he Fakamoʻuí ʻi he Ongoongolelei ʻa Sioné ʻi he Fuakava Foʻoú. Naʻe fakamatala ʻa ʻEletā Pulusi R. Makongikī ʻo e Kōlomu ʻo e Kau ʻAposetolo ʻe Toko Hongofulu Mā Uá ʻo kau ki hono fakakau ko ʻeni ʻo e fakamoʻoni ʻa Sione Papitaisó:

ʻĪmisi
ʻEletā Bruce R. McConkie

“ʻOku tau ako mei he fakahā ʻi he ngaahi ʻaho kimui ní ko e ngaahi meʻa ʻi he konga ki muʻa ʻo e ongoongoleleí ʻa Sioné (ko e ʻAposetolo, Tangata maʻu Fakahā, mo e Ākonga ʻOfeina) naʻe fuofua tohi ia ʻe Sione Papitaiso. Naʻe fakafoki ʻe he ʻEikí kia Siosefa Sāmita ʻi he fakahā ʻa e konga ʻo e meʻa kuo tohi ʻe Sione Papitaisó pea talaʻofa ke fakahā ange e toengá ʻi he taimi ʻe faivelenga feʻunga ai e kau tangatá ke maʻu iá. (T. & F. 93:6–18.) [Ko e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 93:15] ʻa e kī ki hono ʻiloʻi e meʻa pau ne lau ki ai ʻa Sioné. …

“… ʻOku ʻikai ha toe veiveiua ne maʻu ʻe he Ākonga ʻOfeiná ʻa e fakamatala ʻa e Papitaisó ʻi heʻene tohi ʻa ʻene ongoongoleleí. Ne hiki tatau pe fakanounouʻi ʻe Sione ʻa e meʻa ne tohi kimuʻa ʻe he palōfita hingoa tatau pē. Ko e meʻa pē ʻe tahá naʻe fakahā ʻe he ʻEikí ki he tokotaha naʻá ne tohi ʻa e ongoongoleleí ʻa e ngaahi lea ne lekooti ʻe he talafekau kimuʻá ʻa ia naʻá ne teuteu ʻa e halá ʻi muʻa ʻiate Iá” (Doctrinal New Testament Commentary, 3 vols. [1966–73], 1:70–71).

Naʻe ʻoange ʻe he ʻEikí ʻa e fakamatala mei he lekooti ʻa Sioné ʻi he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 93:6–17, ke tokoni ke tau maʻu ha mahino lahi ange kiate Ia. Naʻe akoʻi ʻe Sione naʻe fai atu ʻa Sīsū Kalaisi mei he ʻaloʻofa ki he ʻaloʻofa ʻo aʻu ki Heʻene maʻu hono fonu ʻo e nāunau ʻo e Tamaí.

Te tau lava foki ʻo maʻu ʻa e kakato ʻo e nāunau ʻo e Tamaí ʻi heʻetau muimui ki he sīpinga ʻa Sīsū Kalaisí. Mahalo te ke fie fakaʻilongaʻi ʻa e ngaahi kupuʻi lea ʻoku nau akoʻi ʻa e ngaahi moʻoni ko ʻení ʻi he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 93:19–20.

Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 93:21–39

ʻOku fakahinohinoʻi ʻe he ʻEikí ʻa ʻEne kau tamaioʻeikí ʻi he founga ke maʻu ai ʻa e moʻoní mo e māmá

Ko e hā ha niʻihi ʻo e ngaahi fatongia ʻo e hoko ko ha ʻuluaki fānau ʻi he fāmilí?

ʻĪmisi
Sīsū Kalaisi

Lau ʻa e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 93:21–23, ʻo kumi e meʻa ne fakahā ʻe Sīsū Kalaisi ʻo fekauʻaki mo Iá.

Mahalo te ke fie fakaʻilongaʻi ʻa e ngaahi foʻi lea pe kupuʻi lea ʻi he ngaahi veesi ko iá ʻoku nau akoʻi e tokāteline ko ʻení: Ko Sīsū Kalaisi ʻa e ʻUluaki Fānau ʻi he fānau fakalaumālie kotoa ʻa e Tamai Hēvaní.

Koeʻuhí ko Sīsū Kalaisi ʻa e ʻUluaki Fānau fakalaumālie ʻa e Tamaí, ko Ia “ʻoku ʻaʻana ʻa e ngaahi meʻa kotoa pē” (Hepelū 1:2) ʻoku ʻa e Tamaí. Ka neongo ia, ʻokú Ne fie maʻu ke vahevahe kotoa ʻe he fānau ʻa e Tamai Hēvaní ʻa e tofiʻa ko ʻení. ʻOku tau maʻu e faingamālie ke hoko ko e “kau ʻea-hoko fakataha mo Kalaisi” (Loma 8:17) pea lau “ko e siasi … ʻo e ʻUluaki Fānaú” (T&F 93:22; vakai foki, T&F 76:51–54). Naʻe akoʻi ʻe ʻEletā Pulusi R. Makongikī ʻoku “hoko ʻa e kāingalotu ʻo e Siasi ʻo Sīsū Kalaisi ʻo e Ngaahi ʻAho Kimui Ní ʻoku līʻoa ki he māʻoniʻoní ʻo nau maʻu ʻa e ngaahi ouau māʻolunga ange ʻo e hakeakiʻí ko e kau mēmipa ʻo e Siasi ʻo e ʻUluaki Fānaú” (Mormon Doctrine, 2nd ed. [1966], 139). ʻI he foungá ni ʻe lava foki ke tau maʻu ʻa e meʻa kotoa pē ʻoku ʻa e Tamaí (vakai, T&F 76:55; 84:37–38).

Fakatatau ki he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 93:22, kuo pau ke fakatupu kitautolu ʻo fakafou ʻia Sīsū Kalaisi kae lava ke tau maʻu ʻa e nāunau ʻo e ʻUluaki Fānaú. ʻOku ʻuhinga ke fakatupu ʻo fakafou ʻia Sīsū Kalaisí ke toe fanauʻi fakalaumālie pea fakamaʻa kitautolu mei he angahala kotoa pē ʻi he mālohi ʻo e Fakaleleí.

  1. Fakamatalaʻi ʻi hoʻo tohinoa ako folofolá ʻa e ʻuhinga ʻoku mahuʻinga ai ke mahino kiate koe ʻa e fatongia ʻo Sīsū Kalaisí ʻi Heʻene hoko ko e ʻUluaki Fānau ʻa e Tamaí. Mahalo te ke fie lekooti foki ʻa e ngaahi ongo ʻokú ke maʻu kia Sīsū Kalaisí ʻi hoʻo fakakaukau ki Hono fatongia ʻi Heʻene hoko ko e ʻUluaki Fānau ʻa e Tamaí mo ʻene ʻuhinga kiate koé.

Fakatokangaʻi ange naʻe folofola ʻa Sīsū Kalaisi ʻi he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 93:21 naʻá Ne “ʻi he kamataʻangá mo e Tamaí.” Fakatatau ki he veesi 23, ko hai naʻe toe ʻi he kamataʻangá mo e Tamaí?

ʻE lava ke fakaʻaongaʻi ʻa e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 93:23 ki he fānau fakalaumālie kotoa pē ʻa e Tamai Hēvaní. ʻE lava ke ke fetongi ʻa e foʻi lea mou ʻi he veesi ko ʻení ʻaki ho hingoá. ʻE lava ke ke tohiʻi ho hingoá ʻi he tafaʻaki hoʻo folofolá pea tā ha laine ki he foʻi lea mou.

Lolotonga ʻetau nofo mo e Tamai Hēvaní mo Sīsū Kalaisi ʻi he maama fakalaumālié, naʻá Na akoʻi kitautolu pea tau maʻu e faingamālie ke tali pe fakafisingaʻi e moʻoní. Lau ʻa e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 93:24–26, ʻo kumi e meʻa naʻe akoʻi ʻe he ʻEikí fekauʻaki mo e moʻoní ʻi he ngaahi veesi ko ʻení.

Tohi ʻi he feituʻu ʻoku fakaʻatā atú kau ki he meʻa naʻá ke ako mei he fakaʻuhinga ʻa e ʻEikí ki he moʻoni ʻi he veesi 24:

Fakatokangaʻi ange ʻa e founga hono fakamatalaʻi ʻo Sētane ʻi he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 93:25. Fakatokangaʻi ange ʻa e founga ʻokú ne feinga ke takiekina kitautolu ʻaki hono fakakeheʻi mo fakasiʻisiʻi ʻa ʻetau ʻilo ki he moʻoní. ʻI hono fakafehoanakí, fakalaulauloto ki he meʻa ʻoku tau ako kau ki he Fakamoʻuí ʻi he veesi 26.

Kumi ʻi he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 93:36–37, pea feinga ke ʻiloʻi ha toe ngaahi tefitoʻi moʻoni ne fakahā ʻe he ʻEikí ʻo kau ki he māmá mo e moʻoní. Mahalo te ke fie fakaʻilongaʻi ʻa e kupuʻi lea “ko e nāunau ʻo e ʻOtuá ko e ʻatamai potó, pe, ko hono ʻai ʻe tahá, ko e maama mo e moʻoni” ʻi he veesi 36. Manatuʻi ʻoku maʻu ʻe he Tamai Hēvaní mo Sīsū Kalaisi ʻa e kakato ʻo e nāunaú ʻa ia ʻoku kau ai ha kakato ʻo e ʻatamai potó, pe māmá mo e moʻoní. Fakalaulauloto ki he founga ʻoku ʻaonga ai kiate kitautolu hono maʻu e māmá mo e moʻoní ʻi heʻetau moʻuí. Ko hono ʻaonga ʻe taha ʻi hono maʻu ʻe māmá mo e moʻoní, ʻe lava ke tau hoko ai ʻo hangē ko Sīsū Kalaisi pea mo e Tamai Hēvaní. (Mahalo te ke fie hiki e tefitoʻi moʻoni ko ʻení ʻi hoʻo folofolá ʻo ofi ki he veesi 36.)

ʻĪmisi
Tamai Hēvaní mo Sīsū Kalaisi
  1. Tohi ʻi hoʻo tohinoa ako folofolá ʻo kau ki he ʻuhinga ʻoku mahuʻinga ai ke mahino kiate koe ʻi hono maʻu ko ia ʻa e māmá mo e moʻoní ʻe lava ke tau hoko ai ʻo hangē ko Sīsū Kalaisi mo e Tamai Hēvaní.

Lau ʻa e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 93:27–28,ʻo kumi ʻa e meʻa kuo pau ke tau fai ke maʻu ai ʻa e moʻoní mo e māmá. Tohiʻi ʻi he ʻōvolo ʻi he tafaʻaki toʻomataʻu ʻo e fakatātaá, ha tefitoʻi moʻoni ʻokú ne akoʻi e founga ʻoku tau maʻu ai ʻa e moʻoní mo e māmá.

ʻĪmisi
light and dark in diagram

ʻI hono maʻu e māmá mo e moʻoní, ʻe lava ke tau hoko ʻo hangē ko Sīsū Kalaisi mo e Tamai Hēvaní.

  1. Tali ‘a e ngaahi fehuʻi ko ‘ení ‘i hoʻo tohinoa ako folofolá:

    1. ʻOku tokoniʻi fēfē kitautolu ʻe he talangofua ki he ngaahi fekaú ke tau maʻu ʻa e moʻoní mo e māmá?

    2. Ko e fē nai ha taimi naʻá ke ongoʻi ai kuó ke maʻu ʻe moʻoní mo e māmá ʻi hono tauhi e ngaahi fekaú?

ʻI heʻetau nofo mo e ʻOtuá kimuʻa pea fāʻeleʻi kitautolu ʻi he māmaní, ne tau maʻu ʻa e tauʻatāina ke filí—ʻa e malava ke fili pea ngāue maʻatautolú. Lau ʻa e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 93:29–32, ʻo kumi ʻa e founga ʻoku uesia ai ʻe heʻetau fakaʻaongaʻi e tauʻatāina ke filí ʻa ʻetau malava ke maʻu ʻa e māmá mo e moʻoní.

Fakatatau ki he veesi 31–32, ko e hā ʻa e nunuʻa kapau te tau fili ke ʻoua te tau maʻu ʻa e moʻoní mo e māmá?

ʻOku tokoni ʻa e ngaahi veesi ko ʻení ke mahino kiate kitautolu ʻoku tau fokotuʻu kitautolu ke fakamalaʻiaʻi pea taʻofi ʻetau fakalakalaka fakalaumālié ʻaki ʻetau fakafisi ke tali ʻa e maama ʻoku lava ke tau maʻú.

ʻE lava nai ke mole ʻa e maama mo e moʻoni kuo tau ʻosi maʻú? Kumi ʻi he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 93:39 ke maʻu ha tali ki he fehuʻi ko ʻení.

Hiki ʻi he ʻōvolo ʻi he tafaʻaki toʻohema ʻo e fakatātaá, ha tefitoʻi moʻoni ʻokú ne fakamatalaʻi ʻa e meʻa ʻokú ne fakatupu ke mole meiate kitautolu ʻa e māmá mo e moʻoní.

  1. Lisi ʻi hoʻo tohinoa ako folofolá ha ngaahi sīpinga ʻo ha ngaahi tukufakaholo, pe ko e ngaahi ʻekitivitī ʻoku faʻa fai ʻe he kakai tokolahi, te ne lava ʻo fakatupu ke mole meiate kitautolu ʻa e māmá mo e moʻoní. Hiki ha ngaahi sētesi ʻo fakamatalaʻi e founga ʻe uesia ai ʻe ha kau atu ki ha taha ʻo e ngaahi tukufakaholo ko ʻení ʻa ʻetau malava ke maʻu pea tauhi ʻa e maama mo e moʻoni mei heʻetau Tamai Hēvaní.

ʻE lava ke tokoni ʻa e meʻa ko ʻeni ʻe ala hokó ke fakatātaaʻi ʻa e founga ʻoku uesia ai ʻe heʻetau fili fakatāutaha ke talangofua pe talangataʻa ki he ngaahi fekau ʻa e ʻOtuá ʻa e malava ke tau maʻu pe mole meiate kitautolu ʻa e māmá mo e moʻoní. Lau ʻa e fakamatala ko ʻení, pea feinga ke ʻilo pe naʻe uesia fēfē ʻe he ngaahi fili ʻa Maliá ʻa ʻene malava ke maʻu e māmá mo e moʻoní. Kiʻi mālōlō hili ʻa e palakalafi takitaha, pea fakakaukau ki he ʻuhinga kuo liliu ai ʻa e tūkunga ʻo Maliá.

  1. Tohi ʻi hoʻo tohinoa ako folofolá ʻo kau ki hono mahuʻinga ʻo e ngaahi fili ʻokú ke fai he ʻaho kotoa pē mo e founga ʻoku nau uesia ai ʻa e maama mo e moʻoni ʻokú ke maʻu mo tauhí.

Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 93:40–53

ʻOku faleʻi ʻe he ʻEikí ʻa ʻEne kau tamaioʻeikí ke nau fokotuʻutuʻu maau honau ngaahi ʻapí

ʻĪmisi
lotu fakafāmilí

Fakakaukau ki he founga ʻe lava ke tokoniʻi ai koe ʻe hoʻo feohi mo hoʻo mātuʻá pe kau mēmipa kehe ʻo e fāmilí ke ke tupulaki ʻi he māmá mo e moʻoní.

Lau ʻa e Tokāteline mo e Naahi Fuakava 93:40, pea feinga ke ʻiloʻi ʻa e fatongia kuo foaki ʻe he ʻOtuá ki he mātuʻá.

Ne fakahinohinoʻi ʻe he ʻEikí ʻa Feletiliki G. Uiliamisi, Sitenei Likitoni, mo Siosefa Sāmita ko e Siʻíʻ i he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 93:41–48, ke fai lelei ange ʻi hono akoʻi ʻenau fānaú ʻi he māmá mo e moʻoní pea ʻi he ngaahi founga ʻe lava ke nau fokotuʻutuʻu maau ai honau fāmilí.

Lau ʻa e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 93:49–50, ʻo kumi ʻa e fakatokanga ʻa e ʻEikí ʻoku ʻaonga ki he fāmili kotoa pē. ʻI hoʻo ako ʻa e ngaahi veesi ko ʻení, mahalo te ke fie fakaʻilongaʻi ʻa e ngaahi foʻi lea pe kupuʻi lea ʻoku nau akoʻi e tefitoʻi moʻoni ko ʻení: Kuo pau ke tau lotu maʻu pē pea faivelenga mo tokanga ʻi ʻapi, ka ʻikai ʻe maʻu ʻe he tokotaha angakoví ha mālohi kiate kitautolu.

Neongo naʻe fai ʻa e fakatokanga ko ʻení ki ha tamai, ka naʻe ʻaonga ia ki hono fāmilí kotoa. Naʻe fakamatalaʻi ʻe ʻEletā Tēvita A. Petinā ʻo e Kōlomu ʻo e Kau ʻAposetolo ʻe Toko Hongofulu Mā Uá ha ngaahi founga ʻe lava ke tau “faivelenga mo tokanga ange [ai] ʻi ʻapí”:

“Fokotuʻu Fika ʻUluakí: Lea ʻAki e ʻOfá—pea Fakahaaʻi Ia

“ʻE lava ke tau kamata faivelenga mo tokanga ʻo lahi ange ʻi ʻapi ʻaki ʻetau talaange ki he niʻihi ʻoku tau ʻofa taha aí, ʻoku tau ʻofa ʻiate kinautolu. Ko hono fakahā ko ia ʻetau ʻofá, ʻoku ʻikai fie maʻu ia ke mālie pe lōloa. ʻOku totonu ke tau faʻa fakahā ia ʻi he founga faingofua mo fakamātoato. …

“… Fānau ko e fē taimi fakamuimuitaha naʻa mou fakahā ai hoʻomou ʻofá ki hoʻomou mātuʻá? …

“ʻOku totonu ke tau manatuʻi ko e lea ko ia ko e ‘ʻOku ou ʻofa ʻiate koé’ ko e kamataʻangá pē ia. ʻOku fie maʻu ke tau lea ʻaki, ʻoku fie mau ke tau loto ʻaki, pea toe mahuʻinga angé ke tau hokohoko atu hono fakahaaʻi ia. ʻOku totonu ke tau lea ʻaki mo fakahaaʻi ʻetau ʻofá. …

“Fokotuʻu Fika Uá: Fakamoʻoniʻi—pea Moʻui ʻAki Ia

“Te tau lava foki ʻo faivelenga mo tokanga ʻo lahi ange ʻi ʻapi ʻaki ʻetau fakamoʻoniʻi kiate kinautolu ʻoku tau ʻofa aí ʻa e ngaahi meʻa ko ia ʻoku tau ʻilo ʻoku moʻoni tuʻunga ʻi he fakamoʻoni ʻa e Laumālie Māʻoniʻoní. ʻOku ʻikai fie maʻu ke fuʻu lōloa pe mālie. …

“… Fānau, ko e fē taimi fakamuimuitaha naʻa mou vahevahe ai hoʻomou fakamoʻoní ki hoʻomou mātuá mo e fāmilí? …

ʻOku totonu ke tau manatuʻi ko hono fai ʻo ha fakamoʻoni fakamātoató ko e kamataʻangá pē ia. ʻOku fie maʻu ke fai ʻetau fakamoʻoní, ʻoku fie maʻu ke tau loto ʻaki pea toe mahuʻinga angé ke tau hokohoko atu hono fakahaaʻi ia. ʻOku totonu ke tau lea ʻaki mo moʻui ʻaki ʻetau fakamoʻoní. …

“Fokotuʻu Fika Tolú: Toutou Fakahoko Ia

“Ko e lotu fakafāmili, ako folofola pea pehē ki he efiafi fakafāmili ʻi ʻapi kotoa pē ko ha foʻi toho ia ʻe taha ʻo e mataʻipolosí ʻi he fakatātā hotau laumālié. He ʻikai ke hā ngali mahuʻinga pe te tau manatua fuoloa fēfē ha meʻa pē ʻe taha naʻe hoko. Ka …ʻe pehē tofu pē ʻa e ngaahi ola fungani fakalaumālie ʻe maʻu mei heʻetau fai maʻu pē ʻa e fanga kiʻi meʻa ʻoku hā ngali siʻisiʻí. … Ko hono fai maʻu pē ha meʻá, ko ha tefitoʻi moʻoni mahuʻinga ia ʻi heʻetau fokotuʻu e fakavaʻe ki heʻetau moʻui fakafoʻituituí ʻi he fakaʻau ke tau faivelenga mo tokanga ʻo lahi ange ʻi hotau ngaahi ʻapí” (“Faivelenga mo Tokanga Lahi Ange ʻi ʻApi,” Ensign pe Liahona, Nōvema 2009, 17–20).

  1. ʻOkú ke pehē ʻoku ʻuhinga ki he hā ke “faivelenga mo tokanga ʻo lahi ange ʻi ʻapí” (T&F 93:50)? Tohi ʻi hoʻo tohinoa ako folofolá kau ki ha meʻa ʻe taha te ke fai ke faivelenga mo tokanga ange ai ʻi ʻapi.

  2. Hiki ʻa e fakamatala ko ʻení ʻi lalo ʻi he ngaahi ngāue ke fai ʻi he ʻahó ní ʻi hoʻo tohinoa ako folofolá:

    Kuó u ako ʻa e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 93 peá u fakakakato ʻa e lēsoni ko ʻení ʻi he (ʻaho).

    Ko e ngaahi fehuʻi, ngaahi fakakaukau, mo e ngaahi mahino makehe ʻoku ou fie vahevahe mo ʻeku faiakó:

Paaki