Seminelí
ʻIuniti 14: ʻAho 3, Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 64:1–19


‘Iuniti 14: ‘Aho 3

Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 64:1–19

Talateú

ʻI Sepitema ʻo e 1831, ne toki foki e Palōfita ko Siosefa Sāmitá mo ha niʻihi ʻo e kaumātuʻá ki ʻOhaiō mei heʻenau fononga ke fakatapui e kelekele mo e tuʻuʻanga ʻo e temipalé ʻi Saioné, pe ko Tauʻatāina, Mīsulí. Lolotonga e fononga ko ʻení ne hoko ha fetaʻemahinoʻaki mo e feongoʻikoviʻaki ʻi he kaumātuʻá, ka naʻe ʻikai lava e tokolahi ʻo fefakamolemoleʻaki. ʻI he ʻaho 11 ʻo Sepitemá, naʻe maʻu ʻe he Palōfitá e fakahā naʻe lekooti ʻi he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 64.

Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 64:1–7

ʻOku fakapapauʻi ange ʻe he ʻEikí ki he kaumātuʻá ʻa ʻEne loto fiemālie ke fakamolemolé

Fakakaukau ki ha taimi naʻá ke mamahi ai ʻi ha ngaahi lea pe ngāue ʻa ha taha kehe pea mo e founga naʻá ke tali ʻaki ia ʻi he tūkunga ko iá.

Naʻe maʻu ʻe he Palōfita ko Siosefa Sāmitá ʻa e fakahā naʻe lekooti ʻi he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 64 ʻi ha māhina nai ʻe taha hili ʻene foki mo ha kulupu ʻo e kaumātuʻá ki ʻOhaiō mei Tauʻatāina, Mīsulí. Ne aʻusia ʻe he kaumātuʻa ko ʻení mo ha kau mēmipa kehe ʻo e Siasí ha ngaahi faingataʻa koeʻuhí ko e ngaahi fetaʻemahinoʻaki mo e tāufehiʻa ʻiate kinautolú. Naʻe pehē ʻe he ʻEikí ʻi he fakahā ko ʻení, “ʻOku ʻi ai ha niʻihi ʻiate kimoutolu kuo fai angahala” (T&F 64:3). ʻOku akoʻi kitautolu ʻe he folofola ʻa e ʻEikí ʻi he fakahā ko ʻení ki he founga ke tali ʻaki ʻi he taimi kuo fakamamahiʻi ai kitautolu ʻe he niʻihi kehé.

Lau ʻa e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 64:1–4, ʻo kumi ʻa e ngaahi kupuʻi lea ʻoku nau fakamatalaʻi e founga hono tali ʻe he ʻEikí ʻa kinautolu kuo faiangahalá. Hiki kinautolu ʻi he saati ko ʻení. (Mahalo te ke fie fakaʻilongaʻi kinautolu ʻi hoʻo folofolá.)

T&F 64:2

T&F 64:3

T&F 64:4

  1. ʻOku akoʻi ʻe he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 64:1–4 ʻoku ʻofa mamahi, faʻa fakamolemole, mo manavaʻofa ʻa e ʻEikí. Hiki ʻi ho tohinoa ako folofolá, e ʻuhinga ʻoku mahuʻinga ai kiate koe ʻa e tefitoʻi moʻoni ko ʻeni kau ki he Fakamoʻuí.

ʻI he taimi naʻe maʻu ai e fakahā ko ʻení, ne fakaangaʻi ʻe ha niʻihi ʻo e kaingalotu e Siasí e Palōfitá, kau ai ha niʻihi ʻo e kaumātuʻa, naʻe fononga mo Siosefa Sāmitá. Naʻe ʻuhinga ʻa e ʻEikí ʻi he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 64:6, ki he fakaanga ki he Palōfitá ʻaki hono fakaʻaongaʻi e kupuʻi lea ko e “kumi ha faingāmalie ke tukuakiʻi ia.” Lau ʻa e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 64:5–6, ʻo kumi e meʻa naʻe akoʻi ʻe he ʻEikí.

Fakalaulauloto ki he ngaahi fehuʻi ko ʻení:

  • Ko e hā e folofola ʻa e ʻEikí kau kia Siosefa Sāmitá?

  • Ko e hā te tau lava ʻo ako mei he ngaahi veesi ko ʻení?

Naʻe toe fakamatalaʻi foki ʻe he ʻEikí ha ngaahi makatuʻunga ʻo e fakamolemolé. Fakatatau ki he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 64:7, ko e hā kuo pau ke tau fai ke maʻu ai e fakamolemole ʻa e ʻEikí?

Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 64:8–19

ʻOku fekauʻi ʻe he ʻEikí ʻa ʻEne kau tamaioʻeikí ke nau fefakamolemoleʻaki

ʻĪmisi
ngata

ʻIkai ngata pē ʻi hono ongoʻi e mamahi fakaesinó, ko e hā e ngaahi ongo ʻokú ke pehē te ke ongoʻi kapau ne uʻu pe huhu koe ʻe ha monumanu huhu kona? ʻOku lahi ʻa e ngata huhu koná ʻi he ongo ʻAmeliká. ʻOku fakatupu ʻe he uʻu ʻa e ngatá ʻa e mamahi, fufula, mamatea, mo e takaʻuli. Kapau he ʻikai faitoʻo, ʻe lava ʻo iku ki he maumau ʻosi e kakanó pea aʻu pē ki he maté.

ʻĪmisi
ʻEletā Marion D. Hanks

Naʻe lea ʻa ʻEletā Malioni D. Hengisi ʻo e Kau Fitungofulú fekauʻaki mo e ngaahi fili ʻoku fehangahangai mo ha taha kapau kuo uʻu ia ʻe ha ngata: “ʻOku ʻi ai ha founga ʻe ua ʻe lava ke tau muimui ai he taimi ʻoku uʻu ai ha taha ʻe ha ngata huhu koná. ʻE lava ʻe ha taha, ʻi heʻene loto ʻitá, ilifiá, pe loto sāuní, ʻo tuli ʻa e ngatá ʻo tāmateʻi. Pe ko haʻane fakatovave leva ke toʻo ʻa e koná mei hono sinó” (“Forgiveness: The Ultimate Form of Love,” Ensign, Jan. 1974, 21).

Ko e fē ʻi he ongo founga ʻe ua ko ʻení ʻokú ke pehē ʻoku fakapotopoto angé? Ko e hā hono ʻuhingá?

ʻĪmisi
ʻEletā Marion D. Hanks

Naʻe pehē ʻe ʻEletā Hengisi, “Kapau te tau fakahoko ʻa e meʻa hono [uá], ʻe ngalingali te tau moʻui, ka ʻo kapau te tau feinga ke fai e [ʻuluakí], mahalo he ʻikai ke tau moʻui ke tāmateʻi e ngatá” (“Forgiveness,” 21).

ʻE lava ke fakatatau ʻa e ngaahi fili ʻa ha taha hili hono uʻu ia ʻe ha ngata huhu koná ki heʻetau ngaahi filí ʻi heʻetau ongoʻi loto mamahi koeʻuhí ko e ngaahi lea pe ngāue ʻa ha taha kehe. Lau ʻa e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 64:8, ʻo kumi e ngaahi nunuʻa ne fehangahangai mo e niʻihi ʻo e kau ākonga ʻa e ʻEikí koeʻuhí ko ʻenau fakafisi ke fefakamolemoleʻakí.

  1. Tali ‘a e ngaahi fehuʻi ko ‘ení ‘i hoʻo tohinoa ako folofolá:

    1. ʻE lava fēfē nai ke fakamamahiʻi (pe mamahi) ha taha ʻi he ʻikai ke fakamolemoleʻi e niʻihi kehé?

    2. ʻOku tatau fēfē nai ʻeni mo e ngaahi nunuʻa ʻo ha taha ʻokú ne tuli holo ha ngata huhu kona kuó ne uʻu ia?

Ako ʻa e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 64:9, ʻo kumi ha nunuʻa ʻe taha ʻo e ʻikai ke fakamolemoleʻi e niʻihi kehé.

ʻOku tau ako mei he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 64:9 kapau he ʻikai ke tau fakamolemoleʻi e niʻihi kehé, ʻoku tau tuʻu halaia ai ʻi he ʻao ʻo e ʻEikí.

Ko e lēsoni ʻe ʻaonga taha ke tau ako mei he potufolofola ko ʻení ko e faʻa fakamolemole. ʻOku tau maʻu ʻa e nonga lahi ʻi heʻetau moʻuí ʻi heʻetau fakamolemoleʻi e niʻihi kehé. ʻI hoʻo lau e lea ko ʻeni naʻe fai ʻe ʻEletā Tēvita E. Soleniseni ʻo e Kau Fitungofulú, fakakaukau ki heʻene fekauʻaki mo e moʻoni ko ʻení: “ʻE lava ke faingataʻa ʻaupito ki ha taha ke ne fakamolemoleʻi ʻa e kovi kuo fai maí, ka ʻi heʻetau fai iá, ʻoku tau fakaava ai ha kahaʻu lelei ange kiate kitautolu. Kuo ‘ikai leva ke toe hanga ‘e he faikovi mai ‘a ha taha ‘o puleʻi ‘etau moʻuí. ‘I he taimi ‘oku tau fakamolemoleʻi ai ‘a e niʻihi kehé, ‘okú ne fakatauʻatāinaʻi kitautolu ke tau fili ʻa e founga ʻo ʻetau moʻuí. ʻOku ʻuhinga ʻa e fakamolemolé, ʻoku ʻikai ke kei hanga ʻe he ngaahi palopalema ʻo e kuohilí ʻo puleʻi hotau ikuʻangá pea ʻe lava ke tukutaha ʻetau tokangá ʻi he kahaʻú mo e ʻofa ʻa e ʻOtuá ʻi hotau lotó” (“Forgiveness Will Change Bitterness to Love,” Ensign pe Liahona, May 2003, 12).

Ako fakalelei ʻa e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 64:10–11, pea ʻiloʻi ha toe ngaahi tefitoʻi moʻoni naʻe akoʻi ʻe he ʻEikí kau ki he fakamolemolé.

  1. Fakamatala ʻi hoʻo tohinoa ako folofolá, e founga ʻe lava ʻo tokoni ai e ngaahi tefitoʻi moʻoni naʻá ke ako mei he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 64:10–11 ki ha taha ʻi he ngaahi tūkunga ko ʻení:

    1. ʻOku loto mamahi mo ongoʻi mā ha finemui hili haʻane ʻilo kuo fakamafola ʻe ha niʻihi ʻo hono toʻú ha lau kau kiate ia. ʻOku kole fakamolemole ha niʻihi ʻo e kakai ko ʻení kimui ange ai, ka naʻe ʻi ai ha niʻihi kehe naʻe ʻikai. ʻOku fakamolemoleʻi ʻe he finemuí ʻa kinautolu ne kole fakamolemolé, ka ʻokú ne maʻu ha loto ʻita ki he niʻihi kehé.

    2. ʻOku talangataʻa ha talavou ki ha fekau. ʻOkú ne lotu ke maʻu ha fakamolemole pea aleaʻi ʻa e palopalemá mo ʻene pīsopé. Ka neongo ne ʻosi fakapapauʻi ange ʻe he pīsopé ki he talavoú ni kuó ne fakatomala kakató, ʻoku kei ongoʻi taʻe taau pē ʻa e talavoú koeʻuhí ko e angahala ko ʻeni ʻi he kuo hilí.

    3. ʻOku ongoʻi loto mamahi mo puputuʻu ha finemui koeʻuhí ko e ngaahi tōʻonga ʻa ʻene tamaí. Kuó ne liʻaki hono fāmilí. Kimuʻa peá ne mavahé, naʻe hāhāmolofia ke ne fakahaaʻi ha ʻofa ki he fāmilí pea naʻe faʻa angakovi. ʻOku ʻikai mahino kiate ia e ʻuhinga ʻoku anga pehē ai ʻa ʻene tamaí, pea ʻokú ne maʻu ha ngaahi ongo ʻita kiate ia. ʻOkú ne ʻiloʻi ʻoku totonu ke ne feinga ke fakamolemoleʻi ia, ka ʻoku ʻikai ke ne fakakaukau te ne lava.

Fakakaukau pe ʻoku ʻi ai nai ha taha ʻoku fie maʻu ke ke fakamolemoleʻi. ʻE ala faingataʻa ʻaupito he taimi ʻe niʻihi ke fefakamolemoleʻaki. ʻI hoʻo lau ʻa e faleʻi ko ʻeni meia Palesiteni Kōtoni B. Hingikelií, kumi ʻa e meʻa te ke lava ʻo fai kapau ʻokú ke fefaʻuhi ke fakamolemoleʻi ha taha: “Kapau ʻe ʻi ai ha niʻihi ʻoku nau tanumaki ʻi honau lotó ʻa e afā ʻo e tāufehiʻa ki he niʻihi kehé, ʻoku ou kole kiate koe ke ke kole ki he ʻEikí ha ivi ke fakamolemolé. … Mahalo he ʻikai ke faingofua, pea ʻikai vave ʻene hokó. Ka ʻo kapau te ke fekumi ki ai ʻi he loto fakamātoato mo tanumaki ia ʻe hoko ia” (“Of You It Is Required to Forgive,” Ensign, June 1991, 5).

  1. Tali e fehuʻi ko ʻení ʻi hoʻo tohinoa ako folofolá: ʻOkú ke pehē ʻe tokoni fēfē hono lotua ha iví ke ke fakamolemolé?

Ako ʻa e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 64:12–14. Fakatokangaʻi ange naʻe akoʻi ʻe he ʻEikí ʻoku ʻikai ke fakaʻatā kinautolu ʻe heʻetau fili ke fakamolemoleʻi e niʻihi kehé mei hono fatongia ʻaki ʻenau ngaahi tōʻongá. ʻOku nau kei haʻisia pē ki he ʻEikí ʻi he ngaahi hala kuo nau faí.

Lau ʻa e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 64:15–17, pea fakatokangaʻi ange, naʻe lea mahino ʻa e ʻEikí te Ne fakamolemoleʻi ha toko ua ʻo ʻEne kau tamaioʻeikí, ʻa ʻAisake Moalí mo ʻEtuate Pātilisi, koeʻuhí he te na fakatomala mei heʻena ngaahi angahalá.

Naʻá ke ako ʻi he kamataʻanga ʻo e lēsoni ko ʻení, ʻoku ʻofa mamahi, faʻa fakamolemole, mo manavaʻofa ʻa e ʻEikí. ʻI hoʻo fakamolemolé, ʻe lava ke ke hoko ʻo hangē pē ko Iá. Fakakaukauʻi e founga ʻe lava ke ke fakaʻaongaʻi ai e ngaahi tefitoʻi moʻoni ʻo e fakamolemolé kuó ke ako he ʻaho ní.

ʻĪmisi
scripture mastery icon
Fakataukei Folofola—Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 64:9–11

Tuku ha kiʻi taimi ke lau leʻo lahi e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 64:9–11 . ʻI hoʻo toutou lau tuʻo nima e potufolofolá, kumi ha tokoua pe tuongaʻane, mātuʻa, pe kaungāmeʻa te ne tokoniʻi koe ke ako maʻuloto ia. Lau e potufolofolá ki he tokotaha ko ʻení kae ʻoua kuó ke lava ʻo toutou lau maʻuloto ia. Fakamatalaʻi ange ki he tokotahá e founga ʻe ala tokoniʻi ai koe ʻe he ngaahi tefitoʻi moʻoni ʻi he ngaahi veesi ko ʻení ʻi he kotoa hoʻo moʻuí. Hili iá pea kole ki he tokotaha ko iá ke fakamoʻoni hingoa ʻi he fakamatala ʻo e ʻaho ní ʻi hoʻo tohinoa ako folofolá.

  1. Hiki ʻa e fakamatala ko ʻení ʻi lalo ʻi he ngaahi ngāue ke fai ʻi he ʻahó ní ʻi hoʻo tohinoa ako folofolá:

    Kuó u ako ʻa e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 64:1–19 peá u fakakakato ʻa e lēsoni ko ʻení ʻi he (ʻaho).

    Ko e ngaahi fehuʻi, ngaahi fakakaukau, mo e ngaahi mahino makehe ʻoku ou fie vahevahe mo ʻeku faiakó:

Paaki