Seminelí
ʻIuniti 18: ʻAho 3, Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 85–86


ʻIuniti 18: ʻAho 3

Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 85–86

Talateú

Ko e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 85 ko ha konga ia ʻo ha tohi fakalaumālie naʻe ʻave ʻe he Palōfita ko Siosefa Sāmitá kia Uiliami W. Felipisi ʻi he ʻaho 27 ʻo Nōvema 1832. Naʻe fakamatalaʻi ʻe he Palōfitá ʻi he tohí ni naʻe finangalo ʻa e ʻEikí ke tauhi ha lekooti ʻoku tonú ʻo kinautolu naʻe moʻui ʻaki e fono ʻo e fakatapuí ʻi Mīsulí. Kimui ange, ʻi he ʻaho 6 ʻo Tīsema 1832, naʻe maʻu ʻe Siosefa Sāmita e fakahā ʻoku lekooti ʻi he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 86 lolotonga ʻene ngāue ki he fakalelei fakalaumālie ki he Tohi Tapú. Ne ʻomi ʻe he fakahaá ni ha toe fakamatala ki he talanoa fakatātā ʻo e uité mo e teá pea mo e fatongia ʻo e lakanga fakataulaʻeikí ʻi hono tokoniʻi ʻo e ʻEikí ke tānaki ʻa e kau māʻoniʻoní ʻi he ngaahi ʻaho fakaʻosí.

Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 85

Kuo pau ke tauhi ʻe he kalake ʻa e ʻEikí ha lekooti ʻo e kakai ʻa e ʻOtuá

Fakakaukau angé ʻokú ke kau ʻi ha timi sipoti ʻe lava ke tuʻukimuʻa. Hili ha ngaahi ʻaho siʻi hoʻo vaʻinga ʻi he timi ko ʻení, ʻokú ke vakai ʻoku vaʻinga siokita ha taha ʻi he timí, ʻikai vaʻingaʻi lelei ha niʻihi ʻo e timí ʻi honau tuʻungá, pea taʻe tokanga ha niʻihi ki he faiakó. Ko e hā nai ʻe faingataʻa ai ke mālohi hoʻo timí? Ko e hā nai ʻe ala fie maʻu ke liliu kae lava ke vaʻinga lelei ange e timí?

Naʻe kamata ke hoko e meʻa tatau ʻi he 1832, ʻi he fakaʻau ke tokolahi ange e kāingalotu ʻo e Siasí ne tūʻuta mai ki Mīsulí. Ne moʻui e tokolahi ʻo e Kāingalotu ʻi Mīsulí ʻo fakatatau mo e ngaahi fono naʻe fokotuʻu ʻe he ʻOtuá ki hono langa hake ʻo Saioné. Ka neongo ia, ne talangataʻa ha niʻihi ʻo e kāingalotu ʻo e Siasí ki he ngaahi fekau ʻa e ʻEikí pea nau fononga ki Mīsuli taʻe maʻu ha tohi fakamoʻoni mei honau kau takí (ʻa ia naʻe fie maʻu ʻe he ngaahi fono ne fokotuʻu ʻe he ʻEikí ʻi he T&F 72:17–18, 25). Ko e tohi fakamoʻoní ko ha laʻipepa ne fakamoʻoni hingoa ki ai e Pīsope ʻo e Siasí pe ko e Kaumātuʻa pule ʻe toko tolu ʻo e Siasí, ʻo pehē ʻoku moʻui taau ʻa e tokotahá pea ʻi he tuʻunga lelei pea lava ke maʻu ha lakanga tauhi. Neongo naʻe fekau ke fakatapui ʻe he kāingalotu kotoa ʻo e Siasí ʻi Mīsulí ʻenau koloá ki he Siasí, ka ne tūʻuta mai ha niʻihi ʻoku ʻikai haʻanau maʻuʻanga tokoni ke fakatapui, ʻo fakalahi ai e ngaahi faingataʻa ne fehangahangai mo e kakaí. Naʻe fie maʻu ʻe ha mēmipa ʻe toko taha kuó ne fakatapui ʻene koloá ke fakafoki ange ia ʻi heʻene mavahe mei he Siasí. Naʻe fakafisi ha niʻihi kehe ʻi Mīsuli ke fakatapui ʻenau koloá ki he Siasí.

  1. Tali ‘a e ngaahi fehuʻi ko ‘ení ‘i hoʻo tohinoa ako folofolá:

    1. Ko e hā e founga ʻoku hangē ai e tōʻonga ko ʻeni ʻa e kāingalotu ʻe niʻihi ʻo e Siasí ko ha mēmipa ʻo e timí ʻoku ʻikai fakalakalaká?

    2. Ko e hā nai ʻe faingataʻa ai ke fokotuʻu ʻa e kolo ko Saioné ʻi he ngaahi tūkunga ko ʻení?

Lau ʻa e talateu ki he vahé ʻo e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 85 ke mahino e founga naʻe tali ʻaki ʻe he Palōfita ko Siosefa Sāmitá ki he ngaahi faingataʻa ko ʻeni ʻi Mīsulí.

ʻĪmisi
Sione Uitemā

Sione Uitemā

Ne ʻomi ʻe he tohi ʻa Siosefa Sāmitá ʻa e fakahinohino ki he kalake ʻa e ʻEikí, ʻa Sione Uitemā, ʻa ia naʻe nofo ʻi Mīsulí. Lau ʻa e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 85:1–2, ʻo kumi ʻa e meʻa ne fakahinohino ʻe he ʻEikí ki he kalake ʻa e Siasí ʻi Mīsulí ke ne faí. (ʻI hoʻo ako ʻa e ngaahi veesi ko ʻení, ʻe ala tokoni ke ʻiloʻi ko e niʻihi ʻoku hē mei he moʻoní ko kinautolu ia ʻoku nau hē pe tafoki mei he Siasí, pea fakaʻikaiʻi ʻa e tuí.)

Lau ʻa e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 85:3–5, ʻo kumi e ngaahi ʻuhinga ne ʻikai ke tohi ai e hingoa ʻo e kakai ʻe niʻihi ʻi he ngaahi lekooti ʻo e Siasí. ʻOku ʻuhinga ʻa e kupuʻi lea “[ko] kinautolu ʻoku ʻikai te nau maʻu hanau tofiʻá ʻi he fakatapuí” ʻi he veesi 3 ki he kāingalotu ʻo e Siasí ne fakafisi ke moʻui ʻaki e fono ʻo e fakatapuí ʻo hangē ko e fekau ʻa e ʻEikí.

Hangē ko hono tauhi ʻa e ngaahi lekooti ʻi he ngaahi fuofua ʻaho ʻo e Siasí, ʻoku tauhi foki e ngaahi lekooti ʻi hotau kuongá ni ke tauhi ha lekooti ʻo e ngaahi hingoa ʻo e kau faivelengá, pea pehē ki ha fakamatala ki heʻenau ngāué. Ko e tefitoʻi moʻoni ʻe taha ʻoku tau ako mei he tohi ʻa e Palōfitá ʻa e kapau te tau moʻui ʻaki e ngaahi fono ʻa e ʻOtuá, ʻe tohi hotau hingoá ʻi he ngaahi lekooti ʻo e Siasí ko ha kāingalotu faivelenga.

  1. Tohi ʻi hoʻo tohinoa ako folofolá, ʻo kau ki he ngaahi meʻa kuo pau ke ke fai ke lekooti ai ho hingoá ko ha mēmipa faivelenga ʻo e Siasí. (Hili e ʻosi hoʻo ngāue ko ʻení, fakafehoanaki ʻa e meʻa naʻá ke tohí mo e ngaahi tali ne ʻilo ʻi he fakaʻosinga ʻo e lēsoni ko ʻení.)

Kuo fakaʻaongaʻi ʻe he kau hē tokolahi mei he moʻoní ʻa e fakamatala ki “ha taha ʻoku māfimafi mo mālohi” (T&F 85:7) ʻa ia te ne fokotuʻutuʻu maau e fale ʻo e ʻOtuá mo e fakamatala ki ha taha ʻoku “mafao atu hono nimá ke taʻofi ʻa e ngaueue ʻa e puha tapú” (T&F 85:8) ke fakatonuhiaʻi ʻenau hē mei he Siasí. ʻOku nau pehē kuo ʻikai hoifua e ʻOtuá ki ha niʻihi ʻo e kau Palesiteni ʻo e Siasí pea ʻikai tali ʻa kinautolu pea ko kinautolu, ʻa e kau hē mei he moʻoní, ʻa e “taha māfimafi mo mālohi” kuo ui ʻe he ʻOtuá ke fokotuʻu totonu ʻa e ngaahi meʻa kotoa. ʻOku tuʻu fehangahangai e fakamatala peheé mo e ʻuhinga ʻo e folofolá. ʻI ha fakamatala fakaʻofisiale naʻe fai ʻi he 1905, naʻe fakamatalaʻi ʻe he Kau Palesitenisī ʻUluakí (Siosefa F. Sāmita, Sione R. Uainitā, mo ʻAnitoni H. Lani) e ngaahi tūkunga ne fai mai ai e fakahā ko ʻení pea mo kinautolu ne ʻuhinga ki ai e ongo kupuʻi lea ko ʻení:

“Ko ia ke ʻuluaki fakatokangaʻi ko e kaveinga ʻo e tohi ko ʻení [ʻa e tohi ʻa e Palōfitá kia Uiliami W. Felipisí], ko e konga foki ia naʻe tali ko e fakahā [T&F 85], ʻoku fekauʻaki ia mo e ngaahi meʻa ʻo e Siasí ʻi Mīsulí, ko hono tānaki fakataha ʻo e Kāingalotú ki he fonua ko iá pea mo hono maʻu honau tofiʻá ʻi he malumalu ʻo e fono ʻo e fakatapuí mo e lakanga tauhí; pea ngāue hangatonu ʻa e Palōfitá ki he meʻa ʻe hoko kiate kinautolu ʻoku ʻikai ke maʻu honau tofiʻá ʻi he fekau pe tuʻutuʻuni mei he pīsopé. …

“Ne hiki e fakalea ʻo e fakahaá mei ha tohi kia Uiliami W. Felipisi ʻi he ʻaho 27 ʻo Nōvema, 1932 lolotonga e ngaahi tūkunga ʻo e angatuʻú, meheká, loto-hīkisiá, taʻetuí mo e loto fefeká ʻi he lotolotonga ʻo e kau tangata ʻi Saioné—ʻi he Vahefonua Siakisoní, ʻi Mīsulí—ʻa ia ne kau kotoa ki ai ʻa Pīsope Pātilisi. Ko e ‘tangata ko ia naʻe ui pea fili ʻe he ʻOtuá’ ke ‘vahevahe ki he Kāingalotú honau tofiʻá’—ʻEtuate Pātilisi—ʻa ia ne ʻikai ke ne fakahoko totonu, ʻo ʻikai tokanga ki hono fatongiá, pea tuku ‘atu hono nimá ke taʻofi ʻa e ngaueue ʻa e puha tapú’; ko ia ai, naʻe fakatokanga kiate ia ki he fakamaau ʻa e ʻOtuá ʻoku tuʻunuku maí, pea toe fai ha kikite ʻe ʻomi ‘ha taha māfimafi mo mālohi,’ ʻe he ʻOtuá ke fetongi ia, ke maʻu ʻEne pīsopelikí—ʻa e taha ʻoku ʻi ai e laumālie mo e mālohi ʻo e lakanga māʻolunga ʻoku ʻiate iá, ʻa ia te ne maʻu ai e mālohi ke ‘fakamaau e fale ʻo e ʻOtuá, pea ke fakamāʻopoʻopo ʻo vahe ʻi he talotalo ʻa e ngaahi tofiʻa ʻo e kau māʻoniʻoní’; ʻi hono fakalea ʻe tahá, ko e taha te ne fai ʻa e ngāue naʻe fekau kia Pīsope ʻEtuate Pātilisi ke fai ka naʻe ʻikai lava ke fakahokó. …

“… Pea fakatatau ki heʻene fakatomalá mo e ngaahi feilaulau mo e faingataʻaʻiá, naʻe maʻu taʻe toe veiveiua ʻe Pīsope ʻEtuate Pātilisi ha tautea ne siʻi ange ʻi he tautea ne tuʻunuku mai kiate ia ʻo hangē ka tō ‘ʻo mate, ʻo hangē ko ha fuʻu ʻakau kuo taaʻi ʻe ha fatulisí’ ko ia naʻe pau ai ke ui ha taha ke fetongi ia—‘ha tokotaha māfimafi mo mālohi ke fokotuʻutuʻu maau e fale ʻo e ʻOtuá, pea fokotuʻutuʻu ʻi he talotalo e ngaahi tofiʻa ʻo e Kāingalotú—ʻe lava foki ke pehē kuo hoko ʻeni pea kuo fakahoko e kikité” (ʻi he James R. Clark, comp., Messages of the First Presidency of The Church of Jesus Christ of Latter-day Saints, 6 vols. [1965–75], 4:112, 115, 117.)

Fakakaukau angé kuo ʻi ai haʻo palani ke kau atu ki ha kātoanga lahi (hangē ko ʻení, ko e mali ʻa ha taha iloa pe ha maʻumeʻatokoni efiafi mo ha taha kuó ke fakaʻamu maʻu pē ke feʻiloaki mo ia). Ko e hā nai te ke ongoʻi kapau naʻá ke aʻu atu ki he meʻa ʻoku faí kae ʻikai fakangofua ke ke hū ki ai koeʻuhí he naʻe ʻikai ke ʻasi ho hingoá he lisi ʻo e kau fakaafé?

Lau ʻa e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 85:9–11, ʻo kumi pe ko e hā ne folofola ʻa e ʻEikí ʻe hoko ki he fuofua Kāingalotu ko ia naʻe puli honau hingoá mei he tohi ʻo e manatu ʻa e ʻEikí, pe ko e tohi ʻo e fono ʻa e ʻOtuá. (Manatuʻi ʻoku ʻuhinga e ngaahi hingoa ko ʻení ki he tohi fakamatala ʻo e tuí mo e ngaahi ngāue ʻa e kau fuofua Kāingalotú.)

ʻOku fakatou tauhi ʻa e ngaahi lekōtí ʻi heni ʻi māmani pea ʻi he langí. Te tau fai kotoa ha fakamatala ki heʻetau ngaahi ngāué mo ʻetau tuí ʻi hono moʻui ʻaki e ngaahi fono ʻa e ʻOtuá. Fakalaulauloto ki hoʻo tōʻonga fakakaukau mo hoʻo talangofua ki he ngaahi fono ʻa e ʻOtuá.

Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 86

ʻOku fakamatalaʻi lahi ange ʻe he ʻEikí e talanoa fakatātā ʻo e uité mo e teá

ʻĪmisi
uité mo e teá

Ko e talanoa fakatātaá ko ha talanoa ia ʻoku ngāue ʻaki ʻa e fakafehoanakí ke akoʻi ha foʻi moʻoni. Lau ʻa e talanoa fakatātā ʻo e uité mo e teá ʻi he Mātiu 13:24–30.

ʻOkú ke pehē ko e hā ʻoku fakafofongaʻi ʻe he uité?

ʻOkú ke pehē ko e hā ʻoku fakafofongaʻi ʻe he teá?

ʻE lava ke ke vakaiʻi hoʻo ngaahi tali ki he ngaahi fehuʻi ʻi ʻolungá ʻaki e vakai ki he Mātiu 13:38.

  1. Tali e fehuʻi ko ʻení ʻi hoʻo tohinoa ako folofolá: Ko e hā naʻe loto ai ʻa e tangata ʻi he talanoa fakatātaá ke tatali hono taʻaki ʻa e teá?

Ko e teá ko ha faʻahinga ʻakau vao ʻoku kona. ʻOku mei faitatau pē ʻa e uité mo e teá ʻi he taimi ʻoku nau tā huli hake aí, ka ʻe lava ke ʻilo kinautolu ʻi heʻenau matuʻotuʻá. Kapau ne feinga ha tokotaha tuʻusi ke taʻaki ʻa e teá kimuʻa pea matuʻotuʻa ʻa e uité mo e teá, ʻe ngalingali ʻe fakaʻauha foki ha konga lahi ʻo e uité.

  1. Lau ʻa e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 86:1–6, ʻo kumi ʻa e ʻuhinga ʻo e ngoué, kau tūtuuʻi ʻo e tengaʻi ʻakaú, mo e filí. Tali e fehuʻi ko ení ʻi hoʻo tohinoa ako folofolá: Makatuʻunga ʻi he fakamatala ʻa e ʻEikí ki he ngaahi fakataipé, te ke fakamatalaʻi fakanounouʻi fēfē e ʻuhinga ʻo e talanoa fakatātaá?

Naʻe maʻu ʻe Siosefa Sāmita e fakahā ko ʻení lolotonga ia ʻokú ne vakaiʻi mo fakatonutonu ʻa e fakalelei ko ia ki he Tohi Tapú ʻi he ueʻi fakalaumālie. Fakatatau ki he Mātiu 13:30, naʻe fakahā ʻe he ʻEikí ʻe ʻuluaki tānaki mo fakatahaʻi e teá ke tutu pea ʻe tānaki leva ʻa e uité ki he fale ʻo e fanga monumanú (vakai, Joseph Smith Translation, Matthew 13:29 [ʻi he Mātiu 13:30, futinoutib ʻi he Tohi Tapu Faka-Pilitānia ʻa e Siasí].

Lau ʻa e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 86:7, ʻo kumi ha fakakaukau ʻoku ʻomi ʻe he fakahā ko ʻení fekauʻaki mo e fakahokohoko ʻo e tānakí. ʻOkú ke pehē ko e hā e founga ʻe tānaki ʻaki e kau māʻoniʻoní ʻi he ngaahi ʻaho fakaʻosí?

ʻĪmisi
sister missionaries teaching

Fakakaukau ki he founga ʻoku fekauʻaki ai hono akoʻi ʻo e ongoongolelei kuo fakafoki maí ʻe he kau faifekaú ki he kakaí mo e talanoa fakatātā ʻo e uité mo e teá.

Te tau lava foki ke tokoni ʻi hono tānaki fakataha ʻo e kau māʻoniʻoní ʻaki hono vahevahe ʻo e ongoongoleleí mo e niʻihi kehé. ʻOku tānaki fakataha ʻa e kakaí ki he lotoʻā sipí ʻi heʻenau tali ʻa Kalaisi pea papitaisó. ʻI hono manatuʻi ʻa e ngaahi founga lahi ʻoku tāpuekina ai kitautolu ʻi heʻetau hoko ko e kāingalotu ʻo e Siasi ʻo e ʻEikí ʻe lava ke fakalahi ʻetau loto holi ke vahevahe ʻa e ngaahi tāpuaki ko iá mo e niʻihi kehé.

Lau ʻa e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 86:8–10, pea feinga ke ʻiloʻi ʻa e ngaahi founga kuo faitāpuekina ai kitautolu ʻi heʻetau hoko ko e kau mēmipa ʻo e Siasi ʻo e ʻEikí. Mahalo te ke fie fakaʻilongaʻi ʻa e meʻa ʻokú ke maʻú.

ʻOku ʻuhinga ʻa e kupuʻi lea “ko e kau ʻea-hoko fakalao” ʻi he veesi 9 ʻoku hoko ʻa e kau mēmipa ʻo e Siasi ʻo Sīsū Kalaisi ʻo e Kau Māʻoniʻoni ʻi he Ngaahi ʻAho Kimui Ní ko e konga ʻo e fuakava naʻe fai ʻe he ʻOtuá mo ʻĒpalahamé, ʻa ia naʻe talaʻofa ai kia ʻĒpalahame ʻe maʻu ʻe hono hakó ʻa e ngaahi tāpuaki ʻo e lakanga fakataulaʻeikí pea te nau vahevahe ʻa e ngaahi tāpuaki ko iá mo e niʻihi kehé (vakai, ʻĒpalahame 2:9–11).

Fakalaulauloto ki he fehuʻi ko ʻení: Kuo faitāpuekina fēfē koe ʻi he lakanga fakataulaʻeikí?

Lolotonga e fakalaulauloto ki he fehuʻi ʻi ʻolungá, mahalo naʻá ke fakakaukau ki he ngaahi ouau kuó ke lava ʻo maʻu ʻo fakafou ʻi he lakanga fakataulaʻeikí, kau ai ʻa e ngaahi ouau fakamoʻui ʻo e papitaisó mo e meʻafoaki ʻo e Laumālie Māʻoniʻoní. Lau ʻa e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 86:11, pea feinga ke ʻiloʻi ʻa e ngaahi founga ke tau tokoniʻi e niʻihi kehé.

ʻOku ʻuhinga ʻa e kupuʻi lea “ko ha maama ki he kau Senitailé” ki hono fokotuʻu ha sīpinga māʻoniʻoni kiate kinautolu ʻoku ʻikai ke nau maʻu ʻa e ngaahi tāpuaki ʻo e ongoongoleleí. ʻOku akoʻi ʻe he veesi 11 ʻe lava ke tau ʻomi ʻa e fakamoʻuí ki he niʻihi kehé ʻaki hono tokoniʻi kinautolu ke nau maʻu e ngaahi tāpuaki ʻo e lakanga fakataulaʻeikí. Mahalo te ke fie tohi ʻa e tefitoʻi moʻoni ko ʻení ʻi he tafaʻaki hoʻo folofolá.

Fakalaulauloto ki ha ngaahi aʻusia naʻá ke tā ai pe ko ha taha ʻokú ke ʻiloʻi ha sīpinga māʻoniʻoni ki ha taha kehe pe tokoniʻi ha taha kehe ke ne maʻu e ngaahi tāpuaki ʻo e lakanga fakataulaʻeikí.

  1. Tohi ʻi hoʻo tohinoa ako folofolá kau ki he meʻa te ke fai ke hoko ai “ko ha maama” ki he niʻihi kehé koeʻuhí ke nau lava ʻo maʻu ʻa e ngaahi ouau mo e ngaahi tāpuaki ʻo e lakanga fakataulaʻeikí.

  2. Hiki ʻa e fakamatala ko ʻení ʻi lalo ʻi he ngaahi ngāue ke fai ʻi he ʻahó ní ʻi hoʻo tohinoa ako folofolá:

    Kuó u ako ʻa e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 85–86 peá u fakakakato ʻa e lēsoni ko ʻení ʻi he (ʻaho).

    Ko e ngaahi fehuʻi, ngaahi fakakaukau, mo e ngaahi mahino makehe ʻoku ou fie vahevahe mo ʻeku faiakó:

Paaki