Seminelí
ʻIuniti 30: ʻAho 3, Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 136:19-42


ʻIuniti 30: ʻAho 3

Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 136:19-42

Talateú

ʻI Sānuali ʻo e 1847, naʻe maʻu ai ʻe Palesiteni Pilikihami ʻIongi ʻa e fakahā ʻoku lekooti ʻi he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 136 ʻi he Nofoʻanga Fakafaʻahitaʻu Momokó, ʻi Nepulasikā. ʻOku fakamatalaʻi ʻi he lēsoni ko ʻení ʻa e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 136:19–42, ʻa ia ʻoku kau ai ʻa e faleʻi ʻa e ʻEikí ki he Kāingalotú fekauʻaki mo e founga ke nau ngāue ai ʻi heʻenau fonongá, pea fakafiemālieʻi kinautolu, peá Ne fakahinohinoʻi kinautolu ke tauhi e ngaahi fekau kotoa ʻa e ʻOtuá.

Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 136:19-29

Naʻe faleʻi ʻe he ʻEikí ʻa e Kāingalotú ʻi he founga ke nau ngāue ai ʻi heʻenau fonongá

Fakakaukau ki ha faingamālie kuó ke maʻu ke fengāueʻaki ai mo ha niʻihi kehe ʻi ha kulupu. Ko e hā ha ngaahi tafaʻaki lelei ʻo hoʻo ngāue fakataha mo e niʻihi kehé ʻi he kulupu ko ʻiá?

ʻĪmisi
people working in garden

ʻOku fakaʻatā ʻ ehe ngāue fakakukupú ke tau fetokoniʻaki ka te ne lava pe foki ke fakatupu ha ngaahi faingataʻa.

Naʻe tokolahi ha niʻihi ne nau taʻe mateuteu ki he fonongá, ʻi he taimi naʻe fakamālohiʻi ai ʻa e Kāingalotú ke mavahe mei Nāvū ʻi he konga ki muʻa ʻo e taʻu 1846 ʻo kamata ʻenau fononga ki he feituʻu fakahihifó. Naʻe kamata mafola atu ʻa e Kāingalotú ʻi ha ngaahi maile lahi, ʻo fakasiʻisiʻi ai ʻa e malava ke nau fetokoniʻakí. Naʻe fakahinohinoʻi ʻe he ʻEikí e Kāingalotú ʻi ha fakahā naʻe maʻu ʻe Palesiteni Pilikihami ʻIongi ʻi he Nofoʻanga Fakafaʻahitaʻu Momokó, ʻi Nepulasikā, hili ia ha taʻu nai ʻe taha, ke fokotuʻutuʻu kinautolu ke nau lava ʻo fetokoniʻaki ʻi he hokohoko atu ʻenau fonongá.

Toe vakaiʻi ʻa e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 136:2,8–10, kumi ʻa e ngaahi fakahinohino ʻa e ʻEikí ʻi he founga ke fetokoni ʻaki ai ʻa e Kāingalotú.

Neongo ʻoku fakaʻatā ʻe he ngāue fakakulupú ke tau fetokoniʻaki, kā ʻe lava foki ke ne fakatupu ha ngaahi faingataʻa. Fakalaulauloto ki ha niʻihi ʻo e ngaahi faingataʻa ʻe lava ke hoko ʻi he taimi ʻoku ngāue ai ʻi ha ngaahi kulupu.

Lau ʻa e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 136:19–27, kumi e ngaahi faleʻi ʻa e ʻEikí ki he Kāingalotú ʻi heʻenau fononga mo ngāue fakataha.

  1. Tali ʻa e ngaahi fehuʻi ko ʻení ʻi hoʻo tohinoa ako folofolá.

    1. Ko e hā ha faleʻi naʻá ke lau ʻe lava ke tokoni ki he Kāingalotú ʻi he fonongá mo e ngāue fakatahá?

    2. ʻOkú ke pehē ko e hā ʻe ʻaonga ai ʻa e faleʻi ko ʻení?

    3. ʻE lava fēfē ke ke fakaʻaongaʻi ʻa e faleʻi ko ʻení ʻi hoʻo feohi mo ngāue fakataha mo e kakai kehé?

Toe vakaiʻi ʻa e veesi 23–24. Fakatokangaʻi ange naʻe faleʻi ʻe he ʻEikí ʻa e Kāingalotú ke “tuku ʻa e faʻa konaá” (T&F 136:24), neongo naʻe toki maʻu ʻa e fakahā ko ʻení hili ʻenau maʻu ʻa e Lea ʻo e Potó. Naʻe fakalakalaka māmālie pē ʻa e Kāingalotú ʻi heʻenau tauhi e Lea ʻo e Potó. ʻI he taimi naʻe maʻu ai ʻa e fakahā ʻi he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 136 naʻe ʻikai ke taʻofi ʻa e Kāingalotú mei hono maʻu ʻo e ʻolokaholo kotoa pē ʻo hangē ko kitautolu he ʻaho ní.

Fakatatau ki he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 136:24, ko e hā ʻoku totonu ke fai ʻe heʻetau ngaahi leá kiate kinautolu ʻoku tau feohí? Ke tali e fehuʻi ko ʻení, fakakakato e tefitoʻi moʻoni ko ʻení: ʻOku totonu ke hanga ʻe heʻetau ngaahi leá ʻo . Fakakaukau ke fakaʻilongaʻi ʻa e kupuʻi lea ʻi hoʻo folofolá ʻokú ne akoʻi ʻa e tefitoʻi moʻoni ko ʻení.

Mahalo ʻe tokoni ke ʻiloʻi ʻoku ʻuhinga e felangakihakeʻakí ke langaki fakalaumālie pe fakaeloto ha taha.

  1. Fakakakato ‘a e ngaahi ngāue ko ‘ení ‘i hoʻo tohinoa ako folofolá:

    1. Tali e fehuʻi ko ʻení: ʻOkú ke pehē ko e hā ʻe mahuʻinga ai ki he Kāingalotú ke fakaʻaongaʻi ʻa e ngaahi lea ʻoku langaki moʻuí ʻi heʻenau fononga fakataha?

    2. Fakamatalaʻi ha aʻusia ʻi he taimi naʻá ke fanongo ai ki ha taha ʻokú ne ngāue ʻaki ha ngaahi lea ʻokú ne langaki hake ha taha kehe.

Fakakaukau ki ha ngaahi meʻa te ke lava ʻo lea ʻaki te ne langaki hake ʻa kinautolu ʻoku mou feohí.

ʻI hoʻo lau ʻa e ngaahi fakamatala ko ʻeni fekauʻaki mo e ngaahi aʻusia ʻa e Kāingalotú ʻi he kamata ʻenau fononga fakahihifó, fakakaukau pe naʻá ke mei ongoʻi fēfē nai pea ko e hā naʻe loto fiemālie ai ʻa e Kāingalotu faivelenga ko ʻení ke foua ʻa e ngaahi faingataʻa peheé:

Naʻe tohi ʻe Mele ʻAna Uesitoni Mōkani ʻo pehē: “Naʻe ui kimautolu ke tanu ha toko ua ʻo homau kaungā fononga, ko ha tangata ko Palauni mo ha kiʻi tamasiʻi naʻá na mate he pongipongi ko iá ʻi he kōlelá. ʻOku tokolahi ha kau puke ʻi he nofo kemí. Kuo mau vakai ki he Vaitafe Palatí ʻi he ʻahó kakato. Fononga ʻi ha maile ʻe 15, ʻo nofo kemi ʻi he Vai Māsimá (Salt Creek). Taimi siʻi pē ne ʻilo ʻe ha niʻihi ʻo e kaungā-fonongá kuo mālōlō ha tamasiʻi ʻe taha. Ne nau tanu ia ʻi he malu efiafí ʻi he kauvai ʻo e anó. ʻOku tokolahi ange ʻa e puké. ʻOkú ne ʻai ke mau loto mamahi ʻi hono tanu homau kaungāmeʻá ʻi he veʻe halá. Fuʻu ʻafu ʻaupito ʻa e ʻeá” (Mary Ann Weston Maughan journal, 3 vols., June 21, 1850, 2:1, Family History Library, Salt Lake City; ne fakaleleiʻi ʻa e sipelá, mataʻitohi lahí, mo e fakaʻilonga leá ke fakaonopōni).

ʻĪmisi
Clarissa Young Spencer

Naʻe tohi ʻa Kalisa ʻIongi Sipenisā (ʻofefine ʻo Pilikihami ʻIongi) ʻo pehē: “Ko e taha ʻo e ngaahi ʻulungaanga makehe taha ʻo ʻeku Tamaí ʻi heʻene hoko ko ha takí ko e founga naʻá ne tokangaʻi ʻaki ʻa e lelei fakatuʻasino mo fakasōsiale ʻo hono kakaí fakataha mo hono tataki kinautolu ʻi heʻenau ngaahi fie maʻu fakalaumālié. ʻI he fononga ʻi he ngaahi feituʻu tokaleleí, ʻa ia ne lue e tokotaha kotoa ʻi he konga lahi ʻo e fononga lōloá, tukukehe ʻa kinautolu ne vaivaí, ne faʻa fakataha takatakai ʻa e Kāingalotú he veʻe afí ki ha efiafi fakafiefia ʻo kapau ne ʻalomālie. Naʻe hiva ai ha ngaahi hiva, pea tā ha ngaahi hiva ʻe he kau tā vaioliní, pea naʻe ngalo ʻia kinautolu ʻa e ongosia ʻo e fononga ʻi ha maile ʻe hongofulu mā nima pe ofi ki ai ʻi ha feituʻu toafa teʻeki ai ha halá lolotonga ʻenau kau fakataha ʻo hulohula tapafā. Ko ʻene founga ia ki hono tauhi e ʻloto fiefia’ kimuʻa pea ʻi ai ha lea peheé” (ʻi he Mabel Harmer, One Who Was Valiant [1940], 162).

Makatuʻunga ʻi he ngaahi fakamatala ko ʻení, te ke fakamatalaʻi fēfē e meʻa ne aʻusia ʻe ha niʻihi ʻo e kau paionia ʻo e Siasí?

  1. Lau ʻa e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 136:28–29, kumi ʻa e faleʻi ʻoku ʻi he ngaahi veesi ko ʻení. Pea tohi leva ʻi hoʻo tohinoa ako folofolá, ha tefitoʻi moʻoni ʻe taha ʻo fakamatalaʻi ʻa e meʻa ʻoku totonu ke tau fai ʻi he taimi ʻoku tau fiefia aí mo ha tefitoʻi moʻoni ʻe taha ʻokú ne fakamatalaʻi ʻa e meʻa ʻoku totonu ke tau fai ʻi he taimi ʻoku tau loto mamahi aí.

Fakakaukau ki ha ngaahi taimi kuo tali ai ʻe he Tamai Hēvaní hoʻo ngaahi lotú ʻaki hono tokoniʻi koe ke fiefia. Fakakaukau ke vahevahe haʻo aʻusia mo ha mēmipa ʻo e fāmilí pe kaungāmeʻa.

Manatuʻi ke ke fakalāngilangiʻi mo fakamālōʻia ʻa e ʻEikí ʻi he taimi ʻokú ke fiefia aí pea mo lotua ha tokoni ʻi he taimi ʻokú ke loto-mamahi aí.

Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 136:30-42

Naʻe fakafiemālieʻi ʻe he ʻEikí ʻa e Kāingalotú mo faleʻi kinautolu ke nau faivelenga ʻi hono tauhi ʻa ʻEne ngaahi fekaú kotoa.

Ne foua ʻe he Kāingalotú ha ngaahi faingataʻa lahi, pea naʻa nau ʻiloʻi ko e pole faingataʻa ʻa e hoko atu ʻenau fononga ki he Hihifó.

Ko e hā ʻokú ke pehē naʻe tokoni ki he Kāingalotú ke nau kei faivelenga neongo e ngaahi tūkunga faingataʻa peheé?

Lau ʻa e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 136:30–40, kumi ʻa e ngaahi tokāteline mo e ngaahi tefitoʻi moʻoni naʻá ne mei fakalotolahiʻi ʻa e Kāingalotú.

Mahalo te ke ʻiloʻi ha niʻihi ʻo e ngaahi tokāteline mo e ngaahi tefitoʻi moʻoni ko ʻení:

  • ʻOku totonu ke ʻoua te tau manavahē ki hotau ngaahi filí, he ʻoku nau ʻi he toʻukupu ʻo e ʻEikí.

  • ʻOku teuteuʻi kitautolu ʻe hotau ngaahi ʻahiʻahí ke tau maʻu ʻa e nāunau kuo teuteuʻi ʻe he ʻOtuá maʻatautolú.

  • Kapau te tau loto fakatōkilalo pea ui ki he ʻOtuá, ʻe fakamaama kitautolu ʻe he Laumālié.

  • Kapau te tau faivelenga ʻi hono tauhi ʻo e ngaahi lea kotoa pē kuo foaki mai ʻe he ʻEikí, te tau mātā hono nāunaú ʻi ha ʻaho.

  • ʻOku folofola mai ʻa e ʻEikí kiate kitautolu ʻi Heʻene kau palōfitá.

  • ʻE lava ke fakahaofi kitautolu ʻe he ʻEikí mei hotau ngaahi filí.

  1. Tali ‘a e ngaahi fehuʻi ko ‘ení ‘i hoʻo tohinoa ako folofolá:

  1. ʻOkú ke pehē naʻe tokoniʻi fēfē ʻe he ngaahi tokāteline mo e tefitoʻi moʻoni ko ʻení ʻa e Kāingalotú ke nau kei faivelengá?

  2. ʻOkú ke pehē ʻe tokonia fēfē koe ʻe he ngaahi tokāteline mo e ngaahi tefitoʻi moʻoni ko ʻení ke ke kei faivelenga lolotonga hoʻo tofanga ʻi he ngaahi faingataʻá?

Fakakaukau ki he pōpoaki fakalūkufua ʻokú ke pehē naʻe ako ʻe he Kāingalotú meí he folofola ʻa e ʻEikí ʻi he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 136:30–40.

Neongo naʻá ke ʻiloʻi ha ngaahi tokāteline mo ha tefitoʻi moʻoni kehekehe ʻi he ngaahi veesi ko ʻení, naʻe ʻomi ʻe he ʻEikí ha fakapapau ki he Kāingalotú ʻe hoko ʻo lelei ʻa e meʻa kotoa pē.

Lau ʻa e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 136:41–42, kumi ki he ngaahi fakapapau mo e faleʻi naʻe toe ʻomi meí he ʻEikí.

Fakaʻaongaʻi ʻa e meʻa naʻá ke ako meí he faleʻi ʻa e ʻEikí ʻi he veesi 42 ke fakakakato ʻa e tefitoʻi moʻoni ko ʻení: Kapau te tau faivelenga , pea he ʻikai hoko mai ʻa e ngaahi tautea ʻa e ʻEikí kiate kitautolu, ʻe mālohi ʻetau tuí pea he ʻikai ikunaʻi kitautolu ʻe hotau ngaahi filí.

  1. Tali e fehuʻi ko ʻení ʻi hoʻo tohinoa ako folofolá: ʻOku tokoniʻi fēfē koe ʻe he tefitoʻi moʻoni ko ʻení?

Naʻe talangofua ʻa e Kāingalotú ki he ngaahi fekau ʻa e ʻEikí. Naʻe mavahe ʻa e ʻuluaki kulupu ʻo e kau paioniá meí he Nofoʻanga Fakafaʻahitaʻu Momokó ʻi he ʻaho 5 ʻo ʻEpeleli, 1847. Ne nau fononga ʻi ha maile ʻe 1,000 tupu pea tūʻuta ki he Teleʻa Sōlekí ʻi he konga kimui ʻo Siulai, 1847. ʻI he ʻaho 24 ʻo Siulai, 1847, ʻi he taimi ne vakai hifo ai ʻa Palesiteni Pilikihami ʻIongi ki he Teleʻa Sōlekí, naʻá ne maʻu ha fakapapau fakalaumālie kuo maʻu ʻe he Kāingalotú honau nofoʻanga foʻoú. Naʻá ne heka ʻi mui ʻi he saliote ʻa Uilifooti Utalafí ʻi he taimi ko iá he naʻá ne puke ʻi he mofí.

ʻĪmisi
Palesiteni Wilford Woodruff

Naʻe fai ʻe Palesiteni Uilifooti Utalafi ʻa e fakamatala ko ʻeni fekauʻaki mo e vakai ʻa Palesiteni ʻIongi ki he Teleʻa Sōleki Sití: “I he taimi ne mau hake atu ai … ʻo mamata kakato ki he teleʻá, naʻá ku fakatafoki leva ʻeku salioté ke hanga ki he hahaké, pea tuʻu leva ʻa Palesiteni ʻIongi mei hono mohenga ʻo ne vakai takai ki he fonuá. ʻI he lolotonga ʻo ʻene vakai takai ki he feituʻu ʻi muʻa ʻiate kimautolú, naʻá ne tuʻu pē ʻo moʻutāfuʻua ʻi ha ngaahi miniti siʻi. Naʻá ne ʻosi mamata pē ki he teleʻá kimuʻa ʻi ha meʻa-hā-mai, pea ʻi he meʻá ni, naʻá ne mamata ai ki he kahaʻu nāunauʻia ʻo Saione mo ʻIsilelí. … Hili ʻene mamata ki he meʻa-hā-maí ni, naʻá ne pehē mai leva, ‘Kuo feʻunga. Ko e feituʻu totonú ʻeni. Hoko atu.’ Ko ia, naʻá ku angi atu leva ʻeku salioté ki he nofoʻanga naʻe ʻosi fokotuʻu ʻe kinautolu naʻe muʻomuʻa mai ʻiate kimautolú” (Ngaahi Akonaki ʻa e Kau Palesiteni ʻo e Siasí: Uilifooti Utalafi [2004],164).

Ko e hā nai ne mei mahuʻinga ai kia Palesiteni Pilikihami ʻIongi mo e Kāingalotú ke maʻu ha fakapapau ko e Teleʻa Sōlekí ʻa e feituʻu totonu ke nau nofo aí? Ko e hā ʻe mahuʻinga ai ke ke maʻu ʻa e fakapapau ʻokú ke fai e meʻa ʻoku finangalo ʻa e ʻEikí ke ke faí?

Feinga ke tauhi e ngaahi fekaú kotoa, pea fakafanongo ki he fakapapau ʻa e ʻEikí ʻi hoʻo moʻuí.

  1. Hiki ʻa e fakamatala ko ʻení ʻi lalo ʻi he ngaahi ngāue ke fai ʻi he ʻahó ní ʻi hoʻo tohinoa ako folofolá:

    Kuó u ako ʻa e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 136:19-42 peá u fakakakato ʻa e lēsoni ko ʻení ʻi he (ʻaho).

    Ko e ngaahi fehuʻi, fakakaukau mo e ngaahi mahino makehe ʻoku ou fie vahevahe ki heʻeku faiakó:

Paaki