Seminelí
ʻIuniti 22: ʻAho 3, Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 104


ʻIuniti 22: ʻAho 3

Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 104

Talateú

ʻI he faʻahitaʻu failau ʻo e 1834, naʻe faingataʻaʻia fakapaʻanga ʻa e Siasí, pea naʻe ʻikai ola lelei e ngaahi feinga ke tānaki ha paʻanga ke feau iá. ʻI he 1832 naʻe fakahinohinoʻi ʻe he ʻEikí e kau taki ʻo e Siasí ke “fokotuʻutuʻu ʻa e ngaahi pisinisi mo e ngaahi ngāue faipulusi ʻa e Siasí ʻaki hono fokotuʻu ha ‘kautaha’ te ne tokangaʻi ʻa e ngaahi ngāue ko ʻení, ʻo tānaki e paʻanga ki hono fokotuʻu ʻo Saioné pea ke ʻaonga ki he masivá. Naʻe fokotuʻu ʻa e kautaha ko ʻení naʻe ʻiloa ko e Kautaha Uouangatahá ʻi ʻEpeleli 1832 pea fakangata ʻi he 1834 (vakai, vahe 82)” (Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 78 talateu ʻo e vahé). Naʻe maʻu ʻe he Palōfita ko Siosefa Sāmitá ʻi he ʻaho 23 ʻo ʻEpeleli 1834, ʻa e fakahā ʻoku lekooti ʻi he Tokāteline mo e ngaahi Fuakava 104. Naʻe fakahā ʻe he ʻEikí ʻi he fakahā ko ʻení ke toe fokotuʻutuʻu ʻa e Pisinisi Fāitahá pea ke vahevahe ʻa e koloá ʻi he kau mēmipá ko honau lakanga tauhi. ʻI he malumalu ʻo e fakahinohino ʻa Siosefa Sāmitá, naʻe fetongi e foʻi lea “Pisinisi Fāitahá” ʻaki e “Kautaha Uouangatahá” ʻi he fakahā ko ʻení. ʻOku fakaʻaongaʻi ʻi he lēsoni ko ʻení ʻa e foʻi lea ko e Kautaha Uouongatahá ke tatau mo e fakalea ʻi he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 104. Naʻe toe fakahinohinoʻi foki ʻe he ʻEikí ʻa e kau mēmipa ʻo e Siasí ki he founga ke nau tokangaʻi ʻaki ʻa e masivá pea faleʻi ʻa e kau taki ʻo e Siasí fekauʻaki mo honau ngaahi moʻuá. Ko e kau mēmipa ʻo e Pisinisi Fāitahá ko Siosefa Sāmita, Sitinei Likitoni, ʻŌliva Kautele, Uiliami W. Felipisi, ʻEtuate Pātilisi, Sione Uitemā, Sitinei Kilipati, Mātini Hālisi, Niueli K. Uitenī, Sione Sionisoni, Feletiliki G. Uiliamisi.

Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 104:1–18

ʻOku fai ʻe he ʻEikí ha fakahinohino fekauʻaki mo e Kautaha Uouangatahá

ʻĪmisi
vehicle key

Fakakaukau loto kuo ʻoatu hoʻo mātuʻá ha kī ki heʻena kaá (pe fakakaukau ki ha meʻa kehe ʻoku fie maʻu ki ai ha kī hangē ko ho ʻapí). ʻOkú ke hoko nai ko e tokotaha ʻoku ʻaʻana ʻo e kaá? Te ke lava nai ʻo fakaʻaongaʻi e kaá ki ha faʻahinga meʻa pē ʻokú ke fie maʻu? Ko e hā hono ʻuhingá? ʻE hanga fēfē ʻe hoʻo ʻilo ko ia ʻe ʻekeʻi meiate koe hoʻo ngāué, ʻo uesia ʻa e founga hoʻo fakaʻaongaʻi ʻa e kaá?

ʻI Māʻasi mo ʻEpeleli 1832, ne fakahinohinoʻi ʻe he ʻEikí ʻa e kau taki ʻo e Siasí ke fokotuʻu e Pisinisi Fāitahá (pe Kautaha Uouongatahá), ʻa ia ne fatongia ʻaki hono kau mēmipá ke tokangaʻi ʻa e ngaahi falekoloá mo e ngahi ngāue faipulusí kae lava ke tokangaʻi e kau masivá pea ʻunuaki ʻa ʻEne ngāué. ʻʻI he faʻahitaʻu failau ʻo e 1834, ne fakakaukau e kau taki ʻo e Siasí ke veteki e kautahá koeʻuhí ko ha ngaahi ʻuhinga kehekehe. Ka naʻe finangalo e ʻEikí ke ʻiloʻi ia ʻe he kau takí pea vahevahe ʻa e koloá ʻi he kau mēmipá ko honau fatongia tauhi.

Lau ʻa e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 104:1–4, pea feinga ke ʻiloʻi ha taha ʻo e ngaahi ʻuhinga ki he faingataʻaʻia ʻa e Kautaha Uouangatahá.

ʻOku ʻi he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 104:5–10 ha tuʻutuʻuni mei he ʻEikí ʻe fakakau ʻi he ngaahi nunuʻa ʻo hono maumauʻi e ngaahi fuakava ʻoku fekauʻaki mo e Kautaha Uouangatahá ʻa hono fakamalaʻiaʻí pea motuhi kinautolu mei he Siasí.

Lau ʻa e Tokāteline mo e ngaahi Fuakava 104:11–13, ʻo kumi ʻa e meʻa ne folofola ʻaki ʻe he ʻEikí ʻe maʻu ʻe he mēmipa takitaha ʻo e Kautaha Uouangatahá. (ʻE ala tokoni ke ʻilo ko e lakanga tauhí ko ha tokotaha ʻoku foaki ki ai e fatongia ke tokangaʻi ha meʻa ʻoku ʻa ha taha kehe .)

Lau ʻa e Tokāteline mo e ngaahi Fuakava 104:14, ʻo kumi pe ko hai naʻá ne ʻaʻana ʻa e koloa fekauʻaki mo e Kautaha Uouangatahá. Fakaʻilongaʻi ʻa e ngaahi kupuʻi lea ʻokú ne akoʻi e tokāteline naʻe naʻe fakatupu ʻe he ʻEikí ʻa e māmaní, pea ʻoku ʻAʻana ʻa e meʻa kotoa pē ʻi aí.

  1. Fakakakato ‘a e ngaahi ngāue ko ‘ení ‘i hoʻo tohinoa ako folofolá:

    1. Hiki ha lisi ʻo ha ngaahi koloa ʻe 10 ʻokú ke maʻú (hangē ko e, nofoʻanga, vala, ngoue, meʻakai).

    2. Tohi ʻo kau ki he founga ʻe lava ke takiekina ai koe ʻe he tokāteline ʻoku akoʻi ʻi he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 104:14 ʻa e anga ki hoʻo vakai mo ngāue ʻaki hoʻo koloá.

Mahalo ne hanga ʻe he fakamanatu ʻa e ʻEikí ki he Kāingalotú ʻoku ʻAʻana ʻa e meʻa kotoa pē ʻi he māmaní ʻo fakappauʻi ange kiate kinautolu te Ne lava ʻo tokonaki maʻa ʻenau fie maʻu fakatuʻasinó. Naʻá ne hoko atu ʻaki hano fakamatalaʻi e founga te Ne fakaʻaongaʻi e ngaahi maʻuʻanga tokoni ko iá ke tokangaʻi Hono Kāingalotú. Lau ʻa e Tokāteline mo e ngaahi Fuakava 104:15–16, ʻo kumi e founga naʻe folofola ʻa e ʻEikí te Ne tokonaki maʻa Hono Kāingalotú.

Naʻe ʻomi ʻe ʻEletā Siosefa B. Uefilini ʻo e Kōlomu ʻo e Kau ʻAposetolo ʻe Toko Hongofulu Mā Uá ha fakakaukau ki he founga hono tokangaʻi ʻe he ʻEikí Hono Kāingalotú: “ʻOku kau ʻi he founga ʻa e ʻEikí ʻa hono tokoniʻi ʻo e kakaí ke nau tokoniʻi pē kinautolu. ʻOku hakeakiʻi e masivá he ʻoku nau ngāue ki he tokoni fakataimi ʻoku nau maʻú, ʻoku akoʻi kiate kinautolu ʻa e ngaahi tefitoʻi moʻoni totonú, pea lava ke nau hiki hake kinautolu mei he masivá ke fakafalala pē kiate kinautolú. ʻOku fakatōkilaloʻi ʻa e koloaʻiá koeʻuhí he ʻoku nau fakavaivaiʻi ʻa kinautolu ke foaki lahi mei he meʻa ʻoku nau maʻú ki he niʻihi faingataʻaʻiá” (“Inspired Church Welfare,” Ensign, May 1999, 77). ʻI he ʻahó ni, ʻoku kau ʻi he “founga ʻa e ʻEikí” ʻo “hono tokoniʻi pē ʻe he kakaí kinautolu” ʻa e polokalama uelofea ʻa e Siasí mo hono tānaki ʻo e ngaahi foaki ʻaukaí.

Lau ʻa e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 104:17–18, ʻo feinga ke kumi e meʻa ne fakahinohinoʻi kitautolu ʻe he ʻEikí ke tau fai ʻaki e koloa hulu.

ʻOku tau ako mei he ngaahi veesi ko ʻení ʻoku tau haʻisia ke ngāue ʻaki ʻa e meʻa kuo ʻomi ʻe he ʻEikí ke tokoniʻi e niʻihi kehé.

Fakakaukau ki he sīpinga ʻo e kī ʻo e kā ne ʻoatu kimuʻa ʻi he lēsoní mo e founga ʻe takiekina ai hoʻo fakaʻaongaʻi ʻo e kaá ʻi hono ʻekea pe ʻi hoʻo haʻisia ki aí. ʻOku fekauʻaki fēfē ʻeni mo e moʻoni naʻá ke ako ʻi he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 104:14–18?

ʻĪmisi
man receiving meal tray

ʻE ʻikai ngata ʻi he lava ke tau fakakaukau ki he “masivá mo e faingataʻaʻiá” ko kinautolu ʻoku fie maʻu ha tokoni fakapaʻanga, ka ko kinautolu ʻoku nau fie maʻu ha tokoni fakalaumālie, fakaeloto, fakaʻatamai, mo fakasōsialé. ʻOku pehē pē ʻa e lava ke tau fakakaukau ko ʻetau koloa hulú ʻoku mahulu ange ia ʻi he paʻanga pe koloa fakamāmani ʻoku tua maʻú. ʻOku kau ʻi heʻetau koloa hulú ʻa hotau taimí, talēnití, potó mo e pōtoʻi ngāue.

  1. Tali ‘a e ngaahi fehuʻi ko ‘ení ‘i hoʻo tohinoa ako folofolá:

    1. ʻOkú ke pehē ko e hā ʻoku mahuʻinga ai ke tau vahevahe ʻa e meʻa lahi ʻoku tau maʻu mei he ʻEikí?

    2. Ko e hā ha ngaahi sīpinga ʻi he folofolá ʻo ha kakai ne nau tokoniʻi ʻa kinautolu ʻoku faingataʻaʻiá? Naʻe fēfē ʻenau tokoniʻi ʻa e niʻihi kehé ʻi he founga ʻa e ʻEikí?

    3. Te ke lava fēfē ʻo tokoniʻi e niʻihi kehé ʻi he founga ʻa e ʻEikí? (Tohiʻi ha taumuʻa pau ke fai ia.)

Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 104:19–77

ʻOku ʻomi ʻe he ʻEikí ʻa e ngaahi fakahinohino fekauʻaki mo e Kautaha Uouangatahá, ngaahi lakanga tauhí, pea mo e fale tauhiʻanga koloá

ʻI he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 104:19– 53, naʻe fai ʻe he ʻEikí ʻa e ngaahi fakahinohino pau kau ki he ngaahi lakanga tauhi ne vahe ki he kau mēmipa kehekehe ʻo e Kautaha Uouangatahá. Lau ʻa e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 104:23, 25, 31, 33, 35, 38, 42, 46, ʻo kumi ha sīpinga ʻi he ngaahi talaʻofa ʻa e ʻEikí ki he mēmipa takitaha ʻo e kautahá. ʻE ala tokoni ke ʻiloʻi ʻoku ʻuhinga e kupuʻi lea “ʻo kapau” ki he “ʻi hono fakahoko” pe “ʻo fakatatau ki he.”

  1. Hiki ha tefitoʻi moʻoni ʻi hoʻo tohinoa ako folofolá ʻo fakamatalaʻi ʻa e meʻa ʻe hoko ʻo kapau te tau loto fakatōkilalo mo faivelenga ʻo fakatefito ʻi he meʻa naʻá ke ako ʻi he ngaahi veesi ko ʻení. Hili iá pea tali ʻa e ngaahi fehuʻi ko ʻení:

    1. Ko e hā te ke lava ʻo ako mei he tefitoʻi moʻoni ko ʻení fekauʻaki mo e founga ʻoku ʻi ai e kaunga ʻo e talangofuá ki he ngaahi tāpuaki ʻokú ke maʻú?

    2. Ko e fē nai ha taimi kuó ke mamata ai ki ha faivelenga ʻa ha taha ʻi hono fatongia ki he ʻOtuá pea tāpuakiʻi ʻo fakatatau mo ia?

ʻI he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 104:54–77, ne ʻomi ʻe he ʻEikí ha ngaahi fakahinohino ki hono fokotuʻu ʻo e ngaahi tauhiʻanga koloa ʻa ia ʻe lava ke tauhi ai e paʻanga ne maʻu mei he lakanga tauhí ki he lelei ʻa e Siasí, ʻo hangē ko hono paaki e ngaahi folofolá.

Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 104:78–86

ʻOku fakahinohinoʻi ʻe he ʻEikí ʻa e kau taki ʻo e Siasí fekauʻaki mo e ngaahi moʻua ʻo e Kautaha Uouangatahá

Fakakaukau ki ha taimi naʻe kole atu ai ke ke fai ha meʻa naʻá ke pehē he ʻikai lava pe matuʻaki faingataʻa ke ke lavaʻi.

ʻI he feinga ke talangofua ki he ngaahi fekau ʻa e ʻEikí, ne fai ai ʻe he Kautaha Uouangatahá ha fakamoʻua lahi. Ne ʻi ai ha ngaahi meʻa naʻá ne taʻofi ʻa e kautahá mei hono totongi fakafoki ʻo e ngaahi noó. Hangē ko ʻení, naʻe hanga ʻe hono fakaʻauha ʻe he kau fakatangá ʻa e mīsini paaki ʻi he Vahefonua Siakisoni, Mīsulí ʻo taʻofi ʻa e Kāingalotu mei hono maʻu ha paʻanga mei hono paaki ʻo e folofolá pea mo ha ngaahi meʻa kehe pē, pea naʻe taʻofi ʻe he kau fakatangá ʻa e Kāingalotú mei hono ngāue ʻaki ʻa e fale tukuʻanga koloa ʻi Tauʻatāiná.

Lau ʻa e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 104:78, pea fakaʻilongaʻi ʻa e fakahinohino ʻa e ʻEikí ʻo kau ki he ngaahi moʻua ʻo e Siasí.

Mahalo ne hangē ʻoku taʻe malava ke totongi e ngaahi moʻuá ki he Kāingalotú, ka naʻe ʻoange ʻe he ʻEikí ha fakahinohino ke tokoniʻi kinautolu.

  1. Fokotuʻu ha ʻotu ʻe ua ʻi hoʻo tohinoa ako folofolá—fakahingoa e taha ko e KAPAU pea ko e tahá ko e ʻE. Lau ʻa e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 104:80–82. Tohi ʻi lalo he ʻotu “KAPAU” e meʻa naʻe kole ʻe he ʻEikí ki he kau mēmipa ʻo e kautahá ke fai kae lava ke maʻu ʻEne tokoní ʻi hono totongi honau ngaahi moʻuá. Tohiʻi leva ʻi he ʻotu “ʻE” ʻa e meʻa ne talaʻofa e ʻEikí ke fai ke tokoniʻi e Kāingalotú ke totongi honau moʻuá. Makatuʻunga ʻi he meʻa naʻá ke lau mo tohí, tohi ha tefitoʻi moʻoni ʻe lava ke tau ako mei he ngaahi veesi ko ʻení.

  2. Fakakakato ha ʻekitivitī ʻe ua pe lahi ange ʻi hoʻo tohinoa ako folofolá:

    1. Tohi ʻo kau ki ha taha ʻi he ngaahi folofolá pe ko ha taha ʻokú ke ʻiloʻi ko ha sīpinga ia ʻo e tefitoʻi moʻoni ko ia naʻá ke tohi ʻi he ngāue hono 4. Fakamatalaʻi ʻa e anga hoʻo vakai ki he tefitoʻi moʻoni ko ʻení ʻi he moʻui ʻa e tokotahá ni. Pe tohi ʻo kau ki he founga kuó ke mamata ai ʻi he tefitoʻi moʻoni ko ʻení ʻi hoʻo moʻuí.

    2. Tali e ngaahi fehuʻi ko ʻení: Ko e hā ha ngaahi meʻa kuo kuo kole ʻe he ʻEikí ke fai ʻe he kau mēmipa ʻo e Siasí ʻoku pehē ʻoku faingataʻa? ʻOkú ke pehē ko e hā e fatongia ʻo e loto-fakatōkilalo, faivelenga, mo e lotú ʻi hono fakahoko e ngaahi meʻa kuo kole atu ʻe he ʻEikí ke mou faí?

    3. Hiki ʻa e founga ʻe lava ke ke loto-fakatōkilalo, faivelenga, pe toe faʻa lotu lahi ange ai koeʻuhí ke lava ʻa e ʻEikí ʻo tokoniʻi koe ke fakahoko ʻa e ngaahi meʻa kuó Ne kole atu ke ke faí. Hiki ha taumuʻa ke fakahoko ia.

  3. Hiki ʻa e fakamatala ko ʻení ʻi lalo ʻi he ngaahi ngāue ke fai ʻi he ʻahó ni ʻi hoʻo tohinoa ako folofolá:

    Kuó u ako ʻa e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 104 peá u fakakakato ʻa e lēsoni ko ʻení ʻi he (ʻaho).

    Ko e ngaahi fehuʻi, ngaahi fakakaukau mo e ngaahi mahino makehe ʻoku ou fie vahevahe ki heʻeku faiakó:

Paaki