Seminelí
ʻIuniti 12: ʻAho 1, Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 49


ʻIuniti 12: ʻAho 1

Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 49

Talateú

Ne fie maʻu ʻe Līmani Kopelī ko ha tokotaha ne toki papi ului mai ki he Siasí ke malangaʻi ʻe he kau faifekaú e ongoongoleleí ki he mēmipa ʻo e kulupu fakalotu naʻá ne kau ki aí, ʻa e kau Sieká. Ka naʻá ne hokohoko atu ke piki ki he ngaahi tui hala ʻo e tui fakalotu ko iá. ʻI heʻene hohaʻa ki he ngaahi tui ne kei maʻu ʻe Līmaní, ne fehuʻi ʻe he Palōfita ko Siosefa Sāmitá ki he ʻEikí, pea ʻi he ʻaho 7 ʻo Mē, 1831, naʻá ne maʻu ʻa e fakahā ʻa ia ʻoku lekooti ʻi he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 49. ʻI he fakahā ko ʻení ne fekauʻi ai ʻe he ʻEikí ʻa Sitenei Likitoni mo Paʻale P. Palati ke ō fakataha mo Līmaní ke malanga ʻaki ʻa e ongoongoleleí ki he kau Sieká. Naʻe fakamahinoʻi foki ʻe he ʻEikí ha ngaahi tokāteline naʻe ʻikai mahino ki he kau Sieká, kau ai e Hā‘ele ‘Anga Ua Mai ʻa Sīsū Kalaisí, ʻa e fie maʻu ke papitaisó, ʻa e mahuʻinga ʻo e nofomalí mo e fāmilí, mo hono fakaʻaongaʻi ʻo e monumanú ko ha meʻakai.

Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 49:1-4

Naʻe ui ʻe he ʻEikí ʻe Sitenei Likitoní, Paʻale P. Palati, mo Līmani Kopelī ke malanga ki he kau Sieká

Kuó ke sio nai ʻi ha tauhele ngeli? Ko e founga ʻe taha ke maʻu ha ngelí ko e tuku ha meʻa, hangē ko ha nati pe ko ha konga meʻakai, ʻi ha faʻoʻanga meʻa ʻoku ʻi ai ha foʻi ava ʻoku lahi feʻunga pē ke hū ai hono nimá. ʻOku haʻi ʻaki e faʻoʻanga meʻá ha maea pe keipolo ke ʻoua naʻa lava e ngelí ʻo hola mo e tauhelé. ʻI he taimi ʻe ala atu ai e ngelí ʻo puke e meʻá, ʻoku ʻikai lava ke ne toʻo hono nimá he ʻoku lahi ange hono nimá ʻi he avá. ʻI heʻenau vilitaki ko ia ke pikitai ki he meʻa ko iá, ʻe fakaʻatā ʻe he fanga ngeli ʻe niʻihi ke maʻu kinautolu.

ʻĪmisi
monkey trap

Lau ʻa e talateu ki he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 49, ʻo kumi ha founga ʻoku tatau ai e meʻa ʻoku fakamatalaʻí mo ha tauhele ki ha ngeli. Ko e hā ha niʻihi ʻo e ngaahi tui hala ne ʻikai fie tukuange ʻe Līmani Kopelī?

  1. Hiki ʻa e Ngaahi Tui ʻa e kau Sieká ʻi hoʻo tohinoa ako folofolá. Hiki leva e ngaahi tui ʻe fā ʻa e kau Sieká ʻa ia ʻoku lau ki ai ʻa e talateú. Mahalo te ke fie fakaʻilongaʻi ‘eni ‘i hoʻo folofolá.

Naʻe faʻa ui e kau mēmipa ʻo e Sōsaieti Fakatahataha ʻo e Kau Tui ki he Hā‘ele ‘Anga Ua Mai ʻa Sīsū Kalaisí ko e kau Sieká koeʻuhí ko e founga ʻo ʻenau lotú, ʻa ia ʻoku kau ai e tetetete honau sinó ʻi heʻenau hivá, tauʻolunga, mo pasipasi honau ki he hivá.

Lau ʻa e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 49:1-4, ʻo kumi ki he meʻa ne fakahā ʻe he ʻEikí kau ki he kau Sieká. ʻI he veesi 2, mahalo te ke lava ke fakaʻilongaʻi ʻa e meʻa naʻe pehē ʻe he ʻEikí ʻoku fie maʻu ʻe he kau Sieká.

  1. Tali ‘a e ngaahi fehuʻi ko ‘ení ‘i hoʻo tohinoa ako folofolá:

    1. ʻOkú ke pehē ʻoku ʻuhinga ki he hā ke “fie ʻilo ʻa e moʻoní ʻo fakakonga pē, kae ʻikai ko hono kakató” (T&F 49:2)?

    2. Ko e hā ha sīpinga ʻo e founga ʻo hono tali ʻe ha mēmipa ʻo e Siasí ha ngaahi moʻoni ʻe niʻihi pe tuʻunga moʻui ʻo e ongoongoleleí kae ʻikai tokanga ki toengá?

Ko e hā e foʻi lea te ke fakafonu ʻaki e ʻataá ke fakakakato ʻa e tefitoʻi moʻoni ko ʻeni ʻoku akoʻi ʻi he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 49:2? ʻOku kau ʻi he totonu ʻi he ʻao ʻo e ʻEikí ʻa e holi ke tali ʻa e moʻoni kuó Ne fakahā maí.

Mahalo te ke fie hiki e tefitoʻi moʻoni ko ʻení ʻi hoʻo folofolá ʻo ofi ki he veesi 2. Fakalaulauloto ki ha ngaahi tāpuaki ʻe mole mei ha taha ʻi heʻene fili ke tali fakakonga pē e moʻoní.

Te ke lava ʻo fakakaukau ki ha ngaahi tauhele ʻoku maʻu ai e kāingalotu ʻo e Siasí. ʻE tali ʻe ha kāingalotu ʻe niʻihi ha ngaahi akonaki pe ngaahi tuʻunga moʻui kae ʻikai tali kotoa kinautolu, kae kei pikitai ha kāingalotu kehe ki he ngaahi tōʻonga fakakaukau ʻokú ne taʻofi kinautolu mei he “totonu ʻi [he] ʻao [ʻo e ʻEikí]” (T&F 49:2). Hangē ko ʻení, ʻe lava ʻe ha taha ke ʻalu ki he lotú he Sāpaté peá ne fakaʻaongaʻi leva e toenga ʻo e ʻahó ke fai ha ngaahi ʻekitivitī ʻokú ne maumauʻi e Sāpaté. ʻE lau ʻe ha taha kehe e folofolá mo lotu ke maʻu e Laumālié peá ne fanongo leva ki ha hiva ʻokú ne tuli e Laumālie Māʻoniʻoní.

Naʻe akonaki ‘a ʻEletā Siosefa B. Uefilini ʻo e Kōlomu ʻo e Kau ʻAposetolo ʻe Toko Hongofulu Mā Uá ‘o pehē:

ʻĪmisi
Elder Joseph B. Wirthlin

“Ko Sētane ʻa e pule ʻo e kākaá mo e tamai ʻo e loi kotoa pē. Ngata pē ʻi he tui ki he Fakamoʻuí mo ʻEne feilaulau fakaleleí mo hono tauhi ʻo e ngaahi fekau kotoa pē ʻoku maluʻi ai koe mei he feinga taʻe tuku mo hokohoko ʻa Sētane ke tataki fakalelei ko e ki hono mālohí.

“He ʻikai lava ke ke tali e ongoongoleleí ʻo hangē ko haʻo maʻu ha tēpile meʻakai fonu ʻi ha meʻa kehekehe, ʻo fili pē ha kiʻi meʻa siʻi ʻi hē mo ē. Kuo pau ke ke nofo hifo ʻi he kātoangá kotoa pea moʻui kakato ʻaki e ngaahi fekau ʻofa ʻa e ʻEikí.

“Kuo akoʻi kiate kimoutolu ʻa e ngaahi fekaú. ʻOkú ke ʻiloʻi e meʻa ke faí: lotu, ako e folofolá, ʻaukai, totongi hoʻo vahehongofulú mo e ngaahi foakí, ʻalu ki hoʻo ngaahi fakatahá, maʻu ʻa e sākalamēnití, fakahoko totonu ho uiuiʻí pea tokoniʻi e niʻihi kehé, poupouʻi hoʻo kau taki ʻi he Siasí, fai mo tauhi ʻa e ngaahi fuakava toputapú, vahevahe ʻa e ongoongoleleí, faitotonu, moʻoni, sino maʻa, angalelei, mo e anga māʻoniʻoní” (“It’s Your Choice,” New Era, Feb. 1998, 4).

  1. Fakamatala ʻi hoʻo tohinoa ako folofolá ki he fakatuʻutāmaki ʻo hono tali pē ha ngaahi fekau pe tuʻunga moʻui kae kei pikitai pē ki he ngaahi tui pe tōʻonga ʻoku halá. Ko e hā ʻoku hoko ai ʻeni ko ha “tauhele” fakalaumālie?

Fakakaukau ki he ngaahi meʻa ʻe ala fie maʻu ke ke tukuange kae lava ke maʻu e ngaahi tāpuaki kotoa ʻoku finangalo e Tamai Hēvaní ke ke maʻú. Mahalo te ke fie hiki ha taumuʻa ke tukuange ha meʻa ʻokú ne taʻofi koe mei hoʻo hoko ʻo totonu ʻi he ʻao ʻo e ʻEikí.

Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 49:5–28

ʻOku fakatonutonu ʻe he ʻEikí ha ngaahi tokāteline hala ʻa e kau Sieká pea fekau ʻEne kau tamaioʻeikí ke fakaafeʻi kinautolu ke nau fakatomala mo papitaiso

Naʻe fekauʻi ʻe he ʻEikí ʻa Līmani Kopelī, Sitenei Likitoní, mo Paʻale P. Palati ke malanga ʻaki ʻa e ongoongoleleí ki he kau Sieká (vakai, T&F 49:1–4). Naʻe ʻamanaki ʻa Līmani Kopelī ʻe malanga ha niʻihi ʻo e kau faifekaú ki he kāingalotu ʻo e siasi naʻá ne kau ki aí.

ʻE lava nai ke ke fakakaukauloto ki hono tala ki ha falukunga kakai ʻoku hala ha niʻihi ʻo ʻenau tuí pea akoʻi ange kiate kinautolu ʻa e ngaahi tefitoʻi moʻoni totonu ʻo e ongoongoleleí? ʻI he taimi naʻe ʻaʻahi ai ʻa Paʻale P. Palati, Sitenei Likitoni, mo Līmani Kopelī, ki he kau Sieká naʻa nau ʻave ha tatau ʻo e fakahā ʻi he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 49 pea lau ia kiate kinautolu.

Ako e ngaahi potufolofola ʻi he ʻotu toʻohema ʻo e saati ko ʻení, pea fakatauhoa ia ki he tefitoʻi moʻoni ʻokú ne akoʻí ʻi he ʻotu toʻomataʻú. Hili iá pea fakakaukau ki he ngaahi fehuʻi ko ʻení.

  1. T&F 49:5–28

  1. ʻOku ʻikai ʻilo ha taha e taimi ʻe hoko ai e Hā‘ele ‘Anga Ua Maí.

  1. T&F 49:11–14

  1. Kapau ʻoku tau ʻilo ʻa e ngaahi fakaʻilonga ʻo e Hā‘ele ‘Anga Ua Maí, he ʻikai kākaaʻi kitautolu ʻe he ngaahi fakamatala halá. Ko e hā ʻoku mahuʻinga ai ke tau ʻiloʻi e ngaahi fakaʻilonga ʻo e Hā‘ele ‘Anga Ua Mai ʻa e ʻEikí?

  1. T&F 49:15–17

  1. Kuo fekauʻi ʻe Sīsū Kalaisi ʻEne kau tamaioʻeikí ke ui e kakaí ke tui kiate Ia, fakatomala, papitaiso, pea maʻu e meʻafoaki ʻo e Laumālie Māʻoniʻoní. Ko e hā ʻokú ke houngaʻia ai kuo papitaiso koe peá kuó ke maʻu ʻa e meʻafoaki ʻo e Laumālie Māʻoniʻoní? Ko e hā ʻokú ke ʻamanaki atu ai ki hono tokoniʻi e niʻihi kehé ke nau maʻu ʻa e ngaahi ouau ko ʻení?

  1. T&F 49:18–21

  1. Kuo ʻomi ʻe he ʻEikí ʻa e fanga manu ʻo e māmaní ke tau ngāue ʻaki. ʻOkú ke pehē ko e hā ʻoku ʻikai ke fiefia ai e ʻEikí ʻiate kinautolu ʻoku nau tāmateʻi noa pē ʻa e fanga monumanú?

  1. T&F 49:22–25

  1. Ko e mali ʻi ha vā ʻo ha tangata mo ha fefine naʻe tuʻutuʻuni ia ʻe he ʻOtuá, pea ʻoku fekauʻi ʻa e husepānití mo e uaifí ke na taha pē pea fanafanau. (Ko e kupuʻi lea “ke fakahoko ʻe he māmaní ʻa e taumuʻa ʻo hono fakatupú; … ke lava ʻo fakafonu ʻaki ia ʻa e tokolahi ʻo e tangatá” ʻokú ne fakahaaʻi e taha ʻo e taumuʻa ʻo e māmaní.) Ko e hā e ngaahi taumuʻa ʻoku fakahoko ʻe he nofomalí ʻi he vahaʻa ʻo ha tangata mo ha fefine ʻi he palani ʻa e Tamai Hēvaní?

Kuo akoʻi mai ʻe he Kau Palesitenisī ʻUluakí mo e Kōlomu ʻo e Kau ʻAposetolo ʻe Toko Hongofulu Mā Uá: “ʻOku fekauʻaki ʻa e fuofua fekau naʻe tuku ʻe he ʻOtuá kia ʻĀtama mo ʻIví pea mo e meʻa te na malava ʻi hona tuʻunga fakaemātuʻá, ko e husepāniti mo e uaifí. ʻOku mau fakahā ai heni ʻoku kei tuʻu maʻu pē ʻa e fekau ko ia ʻa e ʻOtuá ki Heʻene fānaú ke nau fanafanau mo fakatokolahi ʻa māmani. ʻOku mau toe fakahā foki heni kuo ʻosi tuʻutuʻuni ʻe he ʻOtuá ke toki ngāue ʻaki pē ʻa e ngaahi mālohi toputapu ʻo e fakatupú ʻe ha tangata mo ha fefine, kuo na ʻosi mali fakalao ko ha husepāniti mo ha uaifi” (“Ko e Fāmilí: Ko ha Fanongonongo ki Māmani,” Liahona, Nōvema 2010, 129).

  1. Tali ‘a e ngaahi fehuʻi ko ‘ení ‘i hoʻo tohinoa ako folofolá:

    1. ʻOkú ke pehē ko e hā ʻoku feinga ai ʻa Sētane ke fakaʻauha e nofomalí? Ko e hā ʻokú ne feinga ai ke fakalotoʻi e kakaí ke ʻoua ʻe malí?

    2. Ko e hā ʻoku mahuʻinga ai ʻa e mali ʻi he vā ʻo e tangatá mo e fefiné ki he palani ʻa e ʻEikí? Ko e hā e founga ʻoku taʻofi ai ʻe he mali fakahomosekisualé ʻa e palani ʻa e ʻEikí?

    3. Ko e hā e meʻa ʻe lava ke fai he taimí ni ke teuteu ai ki he mali fakasilesitialé?

Fakakaukau ki he tauhele ngelí. Fakalaulauloto ki he tefitoʻi moʻoni ʻoku fie maʻu ke tau tali ʻa e ngaahi tefitoʻi moʻoni kotoa pē ʻa e ʻEikí kae lava ke tau totonu ʻi Hono ʻaó. Hili iá, lau e faleʻi mo e talaʻofa ʻa e ʻEikí ʻi he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 49:26–28. ʻI hoʻo lau e ngaahi veesi ko ʻení, fakakaukauloto ʻoku folofola fakahangatonu mai ʻa e ʻEiki kiate koe fekauʻaki mo hoʻo ngaahi feinga ke totonu ʻi Hono ʻaó. Fakakaukau ki he founga ʻoku fekauʻaki ai ʻEne faleʻí mo e ngaahi talaʻofá kiate koé.

  1. Hiki ʻa e fakamatala ko ʻení ʻi lalo ʻi he ngaahi ngāue ke fai ʻi he ʻahó ní ʻi hoʻo tohinoa ako folofolá:

    Kuó u ako ʻa e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 49 peá u fakakakato ʻa e lēsoni ko ʻení ʻi he (ʻahó).

    Ko e ngaahi fehuʻi, fakakaukau, mo e ngaahi mahino makehe ʻoku ou fie vahevahe mo ʻeku faiakó:

Paaki