Seminelí
ʻIuniti 24: ʻAho 1, Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 109


ʻIuniti 24: ʻAho 1

Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 109

Talateú

Naʻe ngāue ʻa e Kāingalotú ʻi ha meimei taʻu ʻe tolu ke fakakakato ʻa e Temipale Ketilaní. ʻI he taimi ne ʻosi aí, naʻe fakahā ʻe he ʻEikí ki he Palōfita ko Siosefa Sāmitá e lotu ke fai ʻi hono fakatapui ʻo e temipalé. Naʻe lau ʻe he Palōfitá ʻa e lotú ko ha konga ʻo e ouau fakatapuí ʻi he ʻaho 27 ʻo Māʻasi, 1836. Naʻá ne kole ki he ʻEikí ke tali ʻa e temipalé pea ke fakahoko ʻa e ngaahi talaʻofa naʻá Ne fai ʻo kau ki aí, kau ai ʻa e maluʻi mo e ngaahi tāpuaki ʻo kinautolu ʻe moihū aí. Naʻá ne lotu maʻá e Kāingalotu kuo ngaohikovia ʻi he Vahefonua Siakisoní, ʻi Mīsulí, pea naʻá ne lotua foki mo honau kau fakatangá. Naʻá ne lotu foki ke ului e kakai ʻi he funga māmaní ki he ongoongolelei kuo kakató, kae tautautefito ki ʻIsileli kuo fakamoveteveteʻí, ʻe ului ki he kakato ʻo e ongoongoleleí.

Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 109:1-23

Naʻe kole ʻa Siosefa Sāmitá ki he ʻEikí ke tali ʻa e Temipale Ketilaní mo tāpuakiʻi ʻa kinautolu ʻoku moihū aí

ʻOkú ke ʻiloʻi e feituʻu ʻoku tuʻu ai e ngaahi temipale takitaha ko ʻení? Fakatauhoa e fakatātā ʻo e temipale kotoa pē ki he feituʻu ʻoku tuʻu aí. (ʻOku maʻu ʻa e ngaahi talí ʻi he fakaʻosinga ʻo e lēsoni ko ʻení.)

  1. ʻĪmisi
    Salt Lake Temple

  1. Hongo Kongo, Siaina

  1. ʻĪmisi
    Hong Kong China Temple

  1. Sōleki Siti ʻIutā

  1. ʻĪmisi
    Tegucigalpa Honduras Temple

  1. Sao Paulo Palāsila

  1. ʻĪmisi
    São Paulo Brazil Temple

  1. Ketilani, ʻOhaiō

  1. ʻĪmisi
    Kirtland Temple

  1. Tekusikalapa, Honitula

  1. Hiki ʻa e fehuʻi ko ení i hoʻo tohinoa ako folofolá: Ko e hā ʻoku langa ai ʻe he Kāingalotú ha ngaahi temipale? Hiki ha ngaahi tali ki he fehuʻi ko ʻení. Mavahe mei he lokí ke tānaki atu ʻa e ngaahi talí ʻamui ange ʻi he lēsoní.

Te ke lava ʻo maʻu ʻa e tali ki he fehuʻí ʻaki hono ako ʻa e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 109, ʻa ia ʻoku ʻi ai ʻa e lotu naʻe fai ʻe he Palōfita ko Siosefa Sāmitá ʻi hono fakatapui ʻo e temipale ʻi Ketilani, ʻOhaiō.

Hili ha meimei taʻu ʻe tolu ʻo e ngāue mo e feilaulau ke langa e Temipale Ketilaní, naʻe mamata ʻa e Kāingalotú ki hono fakahoko ʻo e talaʻofa ʻa e ʻEikí ʻo kapau te nau tauhi ʻEne ngaahi fekaú, ʻe “maʻu ʻa e mālohi ke langa ia” (T&F 95:11). ʻI he ʻaho 27 ʻo Māʻasi, 1836, naʻe kau atu ʻa e kāingalotu ʻo e Siasí ki he lotu fakatapuí ʻo e temipalé, pea naʻe fakahoko ʻe he Palōfita ko Siosefa Sāmitá e lotu fakatapuí. Ne kau atu ki ai ha kakai ʻe meimei toko 1,000 ki he lotu fakatapuí. Naʻe fie kau atu ki ai ha tokolahi ange, ka naʻe ʻikai ke nau hao ʻi he falé. Naʻe fokotuʻutuʻu ʻe he Palōfitá ke nau kau ki ha fakataha ʻi ha fale ʻe taha, pea naʻe toe fakahoko ʻa e lotu fakatapuí maʻanautolu ʻi ha ngaahi ʻaho siʻi mei ai.

Kuó ke ʻosi kau atu ki ha ouau fakatapuí ʻo ha temipalé? Fakakaukau angé ki ha kau atu ki he ouau fakatapui ʻo e Temipale Ketilaní: Ko e fuofua temipale ʻeni ke langa talu mei he kuonga muʻá. Kuo fuoloa hoʻo nofo ʻamanaki atu ki he ʻahó ni. ʻOku fakahoko ha fua hiva ʻe ha kuaea. Ko hono hokó, ne fakahoko ha makanga ʻe Sitinei Likitoni, ko ha tokoni ʻi he Kau Palesitenisī ʻUluakí. Hili ha mālōlō nounou ʻokú ke maʻu ha faingamālie ke hikinimaʻi e kau taki ʻo e Siasí. Pea tuʻu leva e Palōfita ko Siosefa Sāmitá ʻo lau e lotu fakatapuí.

Lau ʻa e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 109:1– 4, ʻo kumi ʻa e ʻuluaki ʻuhinga ne langa ai ʻe he Kāingalotú ʻa e temipalé. Fakatokangaʻi ange ʻoku fekauʻi kitautolu ʻe he ʻEikí ke langa ha ngaahi temipale, ʻo hangē ko ia ko e ngaahi fuofua ʻaho ʻo e Siasí.

Lau ʻa e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 109:5, ʻo kumi ʻa e ngaahi kupuʻi lea ʻoku nau fakamatalaʻi ʻa e ngaahi feilaulau ʻa e Kāingalotú ke langa e temipalé. Mahalo te ke fie fakaʻilongaʻi ʻa e meʻa ʻokú ke maʻú.

ʻĪmisi
Kirtland Temple with scaffolding

Naʻe feilaulauʻi ʻe he kāingalotu ʻo e Siasí ʻi he vahaʻa ʻo Sune 1833 mo Māʻasi 1836, ʻa e taimí, paʻangá, mo e koloá ke tokoni ʻi hono langa ha fale maʻá e ʻEikí. Ne ngāue taʻe totongi ʻa e kakai tangatá ʻi he langá. Naʻe ngaohi ʻe he kau fafine ha vala, pea naʻe hoko atu e ngāue ʻa e kau fafiné ke ngāue ʻi he temipalé ʻi he taimi ne mavahe ai e tokolahi ʻo e kau tangatá mo e ʻApitanga ʻo Saioné ke tokoni ʻi he ngaahi faingataʻa ʻi Mīsulí. Naʻe foaki ʻe ha Kāingalotu ʻe niʻihi hangē ko Sione Tena mo Viena Siaki ha konga lahi ʻo ʻenau koloá ki hono langa ʻo e temipalé.

ʻI he fakalakalaka ʻa e langá, ne ʻiloʻi ʻe he Kāingalotu te nau fie maʻu ha meʻa kehe meí he pilikí ki he tafaʻaki ki tuʻa ʻo e temipalé. Naʻe fokotuʻu hake ʻe ha tokotaha tā maka ko ʻAtemasi Milei ʻa ia ne maʻu e pōtoʻi ngāue ne fie maʻu ke fakaʻosi ʻaki e tafaʻaki ki tuʻá ʻaki hono ngāue ʻaki e founga tufunga maká. Ka naʻe nofo ʻa ʻAtemasi ʻi Kānatá pea naʻe ʻikai ko ha mēmipa ia ʻo e Siasí. Naʻe ui ʻe Siosefa Sāmita ʻa Pilikihami ʻIongi ke nau ō ki Kānata ke akoʻi pea papitaiso ʻa ʻAtemasi pea ʻomi ia ki Ketilani ke tokoni ʻi hono langa e temipalé. Pea pehē leva ʻe he Palōfita, “Pea talaange ki ai ke haʻu mo ha paʻanga ʻe tahaafe” (ʻi he lea ʻa M. Russell Ballard, “What Came from Kirtland” [Brigham Young University devotional, Nov. 6, 1994], 8–9; speeches.byu.edu). Naʻe talangofua ʻa Pilikihami. Naʻe fili ʻa ʻAtemasi ke papitaiso, pea naʻá ne mavahe mei hono ʻapí ʻi Kānata ʻi ha feilaulau lahi ke tokoni ʻi hono langa e temipalé.

ʻĪmisi
floor plan

Ko e palani ʻo e faliki ʻo e fungavaka ki lalo ʻo e Temipale Ketilaní

Naʻe fakafuofua ʻa e fakamole ki he temipalé ki ha $60,000 — ko ha paʻanga lahi ia he taimi ko iá, kae tautautefito ki he fakakaukau atu ki he masiva ʻa e Kāingalotú.

  1. Ko e hā ʻokú ke tanganeʻia ai ʻi he ngaahi feilaulau naʻe fai ʻe he Kāingalotú ke langa e temipale? To e lau ʻa e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 109:5 , pea fekumi ki ha foʻi moʻoni kau ki he temipalé ʻokú ne fakamatalaʻi ʻa e ʻuhinga ne loto fiemālie ai e Kāingalotú ke fai ha feilaulau lahi ke langa iá. Hiki e moʻoni ko iá ʻi hoʻo tohinoa ako folofolá.

Fakakaukau angé ki he ʻuhinga e “ke fakahā ai ia ki hono kakaí” (T&F 109:5). ʻOku ʻuhinga e foʻi lea fakahaá ke fakahā pe ʻai ke ʻiloʻi. Naʻe fakakau heni ʻe ha kakai ʻe niʻihi ha fōtunga ki tuʻa. ʻOkú Ne fakahaaʻi ia kiate kinautolu kotoa ne moʻui taau mo e temipalé, ʻi he ivi ʻo e Laumālie Māʻoniʻoní pea mo e ngaahi tokāteline ʻoku akoʻi ʻi ai ne tokoniʻi kitautolu ke tau ʻiloʻi Iá. ʻE lava e ʻEikí ʻo fakahaaʻi Ia ki Hono kakaí ʻo mavahe meí he temipalé foki, ka ko e ngaahi temipalé ko ha ngaahi feituʻu ʻe lava ke ongoʻi maʻu ai pē ʻe kinautolu ʻoku tāú ʻa Hono ivi takiekiná.

Lau ʻa e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 109:12– 13, pea kumi ʻa e ngaahi kupuʻi lea ʻokú ne tokoniʻi koe ke mahino ʻa e founga ʻe lava ai ʻa e ʻEikí ʻo fakahaaʻi Ia kiate koe ʻi he temipalé. Fakakaukau ke ke fakaʻilongaʻi ʻa e ngaahi kupuʻi lea ʻoku ʻuhingamālie taha kiate koé.

  1. Hiki ʻi hoʻo tohinoa ako folofolá ha ngaahi taimi naʻá ke ongoʻi ofi ki he ʻEikí ʻi he temipalé. Kapau kuo teʻeki ke ke ʻaʻahi ki ha temipale, hiki e meʻa ʻokú ke ʻamanaki ke ongoʻi ʻi hoʻo maʻu ha faingamālie ke ʻalu ki ha temipale.

Fakalaulauloto ki he malava ʻe he ongoʻi ofi ki he ʻEikí ʻi he temipalé ʻo tākiekina hoʻo moʻuí ʻi hoʻo mavahe meí he temipalé. Hili iá pea ako leva ʻa e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 109:14– 23, ʻo kumi ha toe ngaahi tāpuaki kuo talaʻofa kiate kinautolu ʻoku moihū ʻi he temipalé. Mahalo te ke fie fakaʻilongaʻi ʻa e meʻa ʻokú ke maʻú.

Ko e moʻoni ʻe taha ʻe lava ke tau ako mei he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 109:22– 23 ʻoku fakamahafu kitautolu ʻaki e mālohi pea mo e tokoni ʻa e ʻEikí ʻi heʻetau tokoni kiate Iá. Mahalo te ke fie tānaki ʻeni ki hoʻo lisi ʻo e ngaahi ʻuhinga ʻoku tau langa ai e ngaahi temipalé ʻi hoʻo tohinoa ako folofolá.

ʻOkú ke pehē ʻoku ʻuhinga ki he hā ke “fakamahafu ʻa kinautolu ʻaki ho mālohí [ʻo e ʻOtuá]” (T&F 109:22)? Fakakaukau ki he fakamatala ko ʻeni ʻa ʻEletā Siosefa B. Uefilini ʻo e Kōlomu ʻo e Kau ʻAposetolo ʻe Toko Hongofulu Mā Uá, pea feinga ke ʻiloʻi ʻa e faʻahinga mālohi ʻe lava ke ke maʻu ʻi hoʻo moihū ʻi he temipalé: “ʻE lava ke fakakoloaʻi e kāingalotu faivelenga ʻo e Siasí ʻi he fale ʻo e ʻEikí ʻo maʻu ‘ʻa e mālohi mei ʻolunga,’ [T&F 95:8] ko e mālohi te tau lava ai ʻo matuʻuaki e ʻahiʻahí, fakaʻapaʻapaʻi ʻa e ngaahi fuakavá, talangofua ki he ngaahi fekau ʻa e ʻEikí, pea fakamoʻoniʻi fakamātoato mo taʻeufi e ongoongoleleí ki he fāmilí, kaungāmeʻá, mo e kaungāʻapí” (“Cultivating Divine Attributes,” Ensign, Nov. 1998, 27).

  1. Tali ‘a e ngaahi fehuʻi ko ‘ení ‘i hoʻo tohinoa ako folofolá:

    1. ʻE fēfē ha hoko ʻa e faʻahinga mālohi ko ʻení ko ha tāpuaki kiate koe mo ho fāmilí?

    2. ʻE hoko fēfē ia ko ha tāpuaki ki he kau faifekaú?

Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 109:24-34

Naʻe lotu ʻa e Palōfitá ke maluʻi pea tāpuakiʻi ʻe he ʻEikí e kakai ʻoku moihū ʻi he temipalé

Sio ki he ngaahi fakatātā ʻo ha tulele mo ha heletā. Ko e tulelé ko ha meʻangāue naʻe fakaʻaongaʻi ke ʻai e motá (mortar) ʻi he vahaʻa ʻo e ngaahi foʻi pilikí pe ngaahi foʻi maká. ʻE lava ke fakaʻaongaʻi fēfē ʻa e meʻangāue takitaha ko ʻení ʻi hono langa ha temipale?

ʻĪmisi
trowel and sword

Lolotonga hono langa e Temipale Ketilaní, ne fakamanamanaʻi ʻe ha kau fakatanga ke fakaʻauha e ngaahi holisi ʻo e temipalé. Naʻe fakamatalaʻi ʻe Palesiteni Pilikihami ʻIongi ʻo pehē “ko e kau ngāue ki he ngaahi holisí, ʻoku nau puke ʻa e heletaá ʻi he nima ʻe taha ke maluʻi kinautolu mei he kau fakatangá, lolotonga ʻenau tuku ʻa e maká pea ʻunuaki ʻa e tulelé ʻaki e tahá” (Discourses of Brigham Young, filifili ʻe John A. Widtsoe, [1954], 415). Ne ʻi ai e taimi ʻe niʻihi ne pau foki ke toe leʻo he poʻulí ʻa e kau tangata ne ngāue ʻaho ʻi he temipalé.

Lau ʻa e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 109:24– 28, feinga ke kumi e faʻahinga maluʻi naʻe kole ʻe he Palōfita ko Siosefa Sāmitá meí he ʻEikí.

Fakatokangaʻi ʻa e kupuʻi lea ko e “maʻu ha hingoa mo ha tuʻunga ongoongolelei” ʻi he veesi 24. ʻOku ʻuhinga ʻeni ki he fie maʻu ke moʻui taau ke hū ki he ʻEikí ʻi he temipalé pea ke tuʻu maʻu ʻi he ngaahi fuakava ʻoku tau fai ʻi ai.

Fakakakato ʻa e tefitoʻi moʻoni ko ʻení ʻaki e meʻa naʻá ke lau ʻi he Tokāteline mi e Ngaahi Fuakava 109:24– 28: Kapau te tau moʻui taau pea hū ki he ʻEikí ʻi he temipalé, pea . (Mahalo te ke maʻu ha ngaahi founga lahi ke fakakakato ʻa e lea ko ʻení. Hangē ko ʻení, mahalo te ke vakai ko e taha ʻo e ngaahi tāpuaki ʻo e moihū ʻi he temipalé ko e ʻikai “ʻaonga ha mahafu tau kuo ngaohi ke tauʻi ʻa [kitautolu]” [T&F 109:25]. Mahalo te ke fie tānaki ʻa e tefitoʻi moʻoni ko ʻení mo ha niʻihi kehe ki hoʻo lisi ʻo e ngaahi ʻuhinga ʻoku tau langa ai ʻa e ngaahi temipalé.)

ʻOku tau lau ʻi he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 109:29–34, ki hono lotua ʻe he Palofita ko Siosea Sāmitá ke veuveuki ʻa kinautolu ʻoku nau fakamafola ʻa e ngaahi ongoongo loi ʻo kau ki he Kāingalotú pea ke lava e kāingalotu ʻo e Siasí ʻo tuʻu hake pea fai e ngāue ʻ a eʻEikí.

Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 109:35-67

ʻOku lotua ʻa Siosefa Sāmita ʻa e kau taki ʻo e Sasí, Kāingalotu ʻi Mīsulí, kau fakafepaki ki he Kāingalotú, pea ke fakafanongo ʻa e ngaahi puleʻanga ʻo e māmaní ki he kau faifekaú

Naʻe nofo ʻamanaki atu e Kāingalotú ki he fakakoloa ʻaki ʻo e mālohi mo e nāunau naʻe talaʻofa ange kiate kinautolu tupu mei hono langa ʻo e Temipale Ketilaní. ʻI he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 109:35–46, naʻe kole ʻa e Palōfita ko Siosefa Sāmitá ki he ʻEikí ke fakafonu ʻa e temipalé ʻaki Hono nāunaú pea ke foaki ki Heʻene kau tamaioʻeikí ʻa e fakamoʻoní mo e mālohi te nau fie maʻu ke malanga ʻaki ʻa e ongoongoleleí.

ʻĪmisi
angels in Kirtland Temple

ʻI he efiafi ʻo e ʻaho 27 ʻo Māʻasi, 1836, hili hono fakatapui ʻo e temipalé, ne fakataha ʻa e ngaahi kōlomu ʻo e lakanga fakataulaʻeikí ʻi he temipalé. Naʻe pehē ʻe Siosefa Sāmita naʻá ne “ʻoange kiate kinautolu ʻa e ngaahi fakahinohino fekauʻaki mo e laumālie ʻo e kikité, pea ui ʻa e fakatahaʻangá ke lea. …

“Ne tuʻu hake ʻa Misa Siaosi A. Sāmita pea kamata ke ne kikite, mo e ongona ha longoaʻa ʻo hangē ha tuʻoni matangi mālohí, ʻo ne fakafonu ʻa e Temipalé, pea tuʻu fakataha hake ʻa e haʻofangá kotoa, ʻi hono ueʻi hake ʻe ha mālohi ʻoku ʻikai lava ʻo mamata ki ai; naʻe kamata ke lea ha tokolahi ʻi he ngaahi lea kehekehe mo kikite; ne mamata ha niʻihi ki ha ngaahi meʻa-mata-hā-mai nāunauʻia; pea naʻá ku vakai naʻe fonu ʻa e Temipalé ʻi he kau ʻāngeló, ʻa ia ne u fakamatalaʻi ki he fakatahaʻangá. Ne omi fakataha e kakaí mei he kaungāʻapí (ʻi heʻenau fanongo ki ha ongo ngalikehe ʻi loto, pea mamata ki ha maama ngingila hangē ha pou afi ʻoku nofo ʻi he Temipalé), pea naʻa nau ofo ʻi he meʻa naʻe hokó”(ʻi he History of the Church, 2:428). ʻOku fakamatala ʻa e Fuakava Foʻoú ki ha meʻa tatau ne hoko ʻi he lotolotonga ʻo e Kāingalotu faivelenga ne fakataha hili ha taimi nounou mei he Toetuʻu ʻa Sīsū Kalaisí. ʻOku lekooti ʻa e meʻa ko iá, ʻa ia ʻoku faʻa ui ko e ʻaho ʻo e Penitekosí, ʻi he 2 Ngāue. Mahalo te ke fie fakafekauʻaki ʻa e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 109:36–37 mo e Ngāue 2:2–3.

ʻOku tau lau ʻi he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 109:47–67, naʻe lotu ʻa Siosefa Sāmita maʻá e Kāingalotu ne tuli mei honau ʻapi ʻi Mīsulí pea naʻá ne lotua ʻa kinautolu naʻa fakamamahiʻi kinautolú. Naʻá ne lotua foki ke fakamolū ʻe he ʻEikí e loto ʻo e kakai ʻo e māmaní ka nau tali ʻa e kau tamaioʻeiki ʻe ʻalu atu mei he temipalé ke malanga ʻaki ʻa e ongoongoleleí.

Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 109:68-80

ʻOku lotua ʻe he Palōfitá ʻa e Siasí pea ke tali ʻe he ʻEikí ʻa hono fakatapui ʻo e temipalé

Fekumi ʻi he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 109:68–69, 71–73, 78–80, ʻo kumi ha toe ngaahi kole ne fai ʻe he Palōfitá ʻi he lotu fakatapuí.

  1. Hiki ʻi hoʻo tohinoa ako folofolá, ha niʻihi ʻo e ngaahi meʻa ne kole ʻe he Palōfitá ʻi he ngaahi veesi ko ʻení. Pea tohiʻi leva e ngaahi lelei ʻokú ke pehē ʻe maʻu mei hono fakakau e ngaahi kole peheé ʻi hoʻo ngaahi lotú.

Kapau ʻoku ʻi ai ha tohi himi ʻa e Siasí, kumi ʻa e “Ko e Laumālie ʻo e ʻOtuá” (Ngaahi Himí, fika 2). Naʻe hivaʻi e himi ko ʻení ʻi hono fakatapui ʻo e Temipale Ketilaní, hili pē ʻa e lotu fakatapuí (vakai ki he kiʻi tohi ʻi lalo he himi). ʻOku hokohoko atu hono hivaʻi ʻo e himi ko ʻení ʻi hono fakatapui ʻo e ngaahi temipalé he ʻahó ni. Fanongo ki aí, lau pe hivaʻi e himi.

  1. Hiki ʻa e fakamatala ko ʻení ʻi lalo ʻi he ngaahi ngāue ke fai ʻi he ʻahó ní ʻi hoʻo tohinoa ako folofolá:

    Kuó u ako ʻa e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 109 peá u fakakakato ʻa e lēsoni ko ʻení ʻi he (ʻaho).

    Ko e ngaahi fehuʻi, ngaahi fakakaukau, mo e ngaahi mahino makehe ʻoku ou fie vahevahe ki heʻeku faiakó:

Paaki