Seminelí
ʻIuniti 10: ʻAho 1, Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 41


ʻIuniti 10: ʻAho 1

Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 41

Talateú

ʻI Tīsema ʻo e 1830 naʻe fekauʻi ai ʻe he ʻEikí ʻa e Kāingalotu ʻi Niu ʻIoké, ke nau hiki ki ʻOhaiō, te nau maʻu ai ʻa e fono ʻa e ʻEikí (vakai, T&F 37:3; 38:32). Ne maʻu ʻe he Palōfita ko Siosefa Sāmitá e fakahā ʻoku maʻu ʻi he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 41 ʻi he ʻaho 4 ʻo Fēpueli 1831—ko e ʻaho ia naʻá ne tūʻuta ai ʻi ʻOhaiō. Ne foaki mai ʻe he ʻEikí ʻi he fakahā ko ʻení ha toe ngaahi fakahinohino ʻe tokoni ke teuteuʻi ʻa e Kāingalotú ke nau maʻu ʻa ʻEne fonó. ʻIkai ngata aí, naʻá Ne uiuiʻi ʻa ʻEtuate Pātilisi ke hoko ko e ʻuluaki pīsope ʻa e Siasí.

Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 41:1–8

ʻOku fakahā ʻe he ʻEikí ʻa e founga ke hoko ai ko ha ākonga ʻa Sīsū Kalaisí

Ko e hā ʻokú ke fiefia pe saiʻia hono fakahokó? ʻOkú ke pehē ko e hā ʻoku hōifua ʻa e ʻEikí ke fakahokó? Fakakaukau pe ko e hā hono ʻuhinga ke fiefia, pe maʻu ʻa e fiefiá, ʻi hano fai ʻo ha faʻahinga meʻa.

Lau ʻa e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 41:1, ʻo kumi e meʻa naʻe finangalo e ʻEikí ke faí. Fakatokangaʻi pe ko e hā kuo pau ke tau fai ke maʻu ʻa e “tāpuaki mahuʻinga taha ʻi he ngaahi tāpuaki kotoa pē” ʻa ia ʻokú Ne finangalo ke foaki mai kiate kitautolú.

Makatuʻunga ʻi he folofola ʻa e ʻEikí ʻi he veesi 1, fakakakato e tefitoʻi moʻoni ko ʻení: ʻOku hōifua ʻa e ʻEikí ke ʻi heʻetau .

  1. Tali ‘a e ngaahi fehuʻi ko ‘ení ‘i hoʻo tohinoa ako folofolá:

    1. Ko e fē nai ha taimi kuó ke ongoʻi ai naʻe fiefia ʻa e ʻEikí ke tāpuekina koe koeʻuhí he naʻá ke fakafanongo kiate Ia?

    2. Ko e hā hono ʻuhinga kiate koe ke ʻilo ʻoku fiefia ʻa e ʻEikí ke tāpuekiʻi koe ʻi hoʻo fakafanongo kiate Ia?

Naʻe talangofua ʻa e Palōfita ko Siosefa Sāmitá ki he faleʻi ʻa e ʻEikí ke tānaki fakataha ki ʻOhaiō. Kuo tuʻo fitu e fehikiʻaki ʻa Siosefa mo ʻEma ʻi he taʻu ʻe fā kuó na mali aí, pea ne toki fakaakeake ʻa ʻEma mei haʻane puke lahi ne feʻunga mo ha māhina ʻe taha pea naʻá ne lolotonga foʻikete māhina ʻe ono ʻi he taimi naʻá na mavahe ai mei Niu ʻIoke ʻi he konga ki mui ʻo Sānuali, 1831 ke fononga ʻi ha meimei maile ʻe 300 ʻi ha saliote ki Ketilani, ʻOhaiō.

ʻI he tūʻuta ʻa Siosefa mo ʻEma ʻi Ketilaní, ne na tuʻu ʻi muʻa he falekoloa Kilipati mo e Uitenií. “ʻI he kaka hake ʻa [Siosefa] ʻi he sitepú peá ne hū atu ki he loto falekoloá ki he feituʻu ne tuʻu ai ʻa e tokoni pulé. ‘Niueli K. Uitenií! Naʻá ne pehē, Ko e tangata koe!’, mo lulululu, ʻo hangē ko haʻane fai ki hano maheni fuoloa. Ne tali atu ʻa [Niueli K. Uitenī ʻi heʻene ala atu ke lulululu mo e nima kuo tuku atú, ‘ʻOku lahi ange hoʻo ʻiló. ʻOku ʻikai lava ke u ui koe ʻaki ho hingoá ʻo hangē kuó ke fai kiate aú.’ Naʻe malimali ʻa e tokotaha foʻoú peá ne pehē ange, ʻKo Siosefa au ko e Palōfitá.’ ʻKuó ke lotua ke u ʻi heni, ko e hā leva ʻokú ke fie maʻu meiate aú?’” (ʻi he History of the Church, 1:146).

Naʻe fakamatala ʻa Siosefa ʻa ʻene mamata ʻi ha vīsone ki he lotu ʻa Niueli ke ne haʻu ki Ketilani. Ne talitali lelei ʻe he fāmili Uitenií ʻa Siosefa mo ʻEma Sāmita, pea ne nofo ʻa Siosefa mo ʻEma mo kinautolu ʻi ha ngaahi uike (vakai, History of the Church, 1:145–46).

Ne hiki e konga lahi ʻo e Kāingalotu ne ʻi Niu ʻIoké ki ʻOhaiō lolotonga e māhina ʻe nima ne hoko maí ʻi he fekau ʻa e ʻEikí ke nau fakatahataha ki aí. Ne fai ia ʻe ha niʻihi ʻo e kāingalotu ko ia ʻo e Siasí ko ha feilaulau lahi. Naʻa nau fakatau atu ʻenau koloá ʻi ha mahuʻinga ne fuʻu maʻamaʻa ʻaupito pe ne nau liʻaki honau ngaahi ʻapi mo e koloa ne teʻeki fakataú pea ō ki ʻOhaiō ke muimui ʻi he palōfitá. Lau ʻa e fakamatala ko ʻení pea kumi ha sīpinga ʻo e founga naʻe faitāpuekina ai ʻe he ʻEikí e Kāingalotu ko ʻení ʻi heʻenau tokanga ki Heʻene fekau ke nau hiki ki ʻOhaiō ʻi he taimi ko ʻení:

ʻĪmisi
Lucy Mack Smith

Ne tataki ʻe he faʻē ʻa e Palōfita ko Siosefa Sāmitá, Lusi Meki Sāmita, ha kulupu ʻo ha kāingalotu ʻo e Siasí ʻe toko 80 mei Feieti, Niu ʻIoke, ki ʻOhaiō. ʻI heʻenau fononga ʻi ha vaka ʻi he Kānali Kaiuka mo Senekaá ki Pafalō, Niu ʻIoke, ne fakamanatu ʻe Lusi ki he Kāingalotú ʻoku nau “fonongá ko ha fekau ʻa e ʻEikí, ʻo hangē pē ko e tamai ko Līhaí, ʻi heʻene mavahe mei Selusalemá; pea, kapau te nau faivelenga, [te nau] maʻu ʻa e ʻuhinga tatau pē ke ʻamanaki ki he ngaahi tāpuaki ʻa e ʻOtuá” (History of Joseph Smith by His Mother, ed. Preston Nibley [1958], 196).

ʻI heʻenau tūʻuta ʻi Pafalō, Niu ʻIoké, naʻá nau feʻiloaki ai mo ha kāingalotu ʻo e Siasí mei Kolesivili ʻa ia ne nau fononga foki ki ʻOhaiō ka kuo feʻunga mo ha uike ʻe taha ʻenau tukuvakā ʻi Pafaloó. Naʻe poloka e kānalí ʻe he ʻaisi “ne māʻolunga ʻo aʻu ki he fute ʻe uongofulú,” pea ne fakahoko mai kiate kinautolu mahalo ʻe fie maʻu ke nau “nofo ʻi he taulangá ʻi ha uike nai ʻe ua.” Ne lotosiʻi e tokolahi ne ʻi he kulupu ʻa Lusí. Naʻa nau fiekaia, pea ne puke ha niʻihi ʻo e fānaú. Ne nau kumi tikite ʻi ha vaka ʻe taha, ne tuku ʻenau ngaahi meʻá ki he vaká, pea ne kumi ʻe Lusi Sāmita ha nofoʻanga fakataimi maʻá e kakai fefiné mo ʻenau fānau ne puké kae ʻoua kuo aʻu ki he hengihengi hokó. (Vakai, History of Joseph Smith by His Mother, 199–202.)

ʻI heʻenau toe foki mai ki honau vaká, ne fakamoʻoni ʻa Lusi ki heʻene kulupú, “Ko ʻeni, ʻe kāinga, kapau te mou ʻohake homou lotó ki he langí, ke veteki e ʻaisí, pea tau ʻatā ke hoko atu, hangē ʻoku moʻui ʻa e ʻEikí, kuo pau ke hoko ia.” Pea naʻá ne fakamatalaʻi ʻa e meʻa naʻe hokó: “ʻI he taimi pē ko iá ne ongona ha longoaʻa, hangē ha mana kuo pā. Ne kaila e ʻeikivaká, ʻTangata kotoa pē ki hono fatongia.’ Ne mavaeua e ʻaisí, pea ne ʻi ai ha kiʻi halanga maʻá e vaká, ʻa ia ne fuʻu fāsiʻi ne iku ʻo maumau ai e ngaahi kane ʻo e mīsini fakateka vaí. … Ne mau mavahe siʻi mai pē mei he hūʻangá pea ne toe faʻūtaha mai ʻa e konga ʻaisí, pea ne liʻaki e kau tangata Kolesivilí ʻi Pafalō, ʻo ʻikai ke nau lava ʻo muimui mai ʻiate kimautolu” (History of Joseph Smith by His Mother, 204–5).

  1. Mei he fakamatala ne ke lau kau ki he kulupu ʻo e Kāingalotu ne tataki ʻe Lusi Meki Sāmitá, fakamatalaʻi nounou ʻi hoʻo tohinoa ako folofolá ʻa e founga ne fakahā ai ʻe he Kāingalotu ko ʻení ʻa ʻenau tui ki he ʻEikí. Tohi foki fekauʻaki mo e founga ʻoku hā ʻi he meʻa ne nau aʻusiá lolotonga e ngaahi tūkunga faingataʻa ko ʻení ʻa e ʻafioʻi kitautolu ʻe he ʻEikí pea te Ne tokoniʻi kitautolu ke tau ikunaʻi ʻa e ngaahi faingataʻá ʻi heʻetau tokanga kiate Iá.

Lau ʻa e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 41:2–4, pea fekumi ki he fekau mo e ngaahi fakahinohino ne foaki ʻe he ʻEikí ki he kakaí. ʻI he lisi ko ʻení, kohiʻi ha laine ʻi he ngaahi fakahinohino naʻe ʻikai fekauʻi e Kāingalotú ke nau muimui ki aí:

  • Fakataha ke nau loto taha ʻi he folofola ʻa e ʻOtuá.

  • Maʻu ʻa e fonó ʻi he lotu ʻoku fai ʻi he tuí.

  • Fakapapauʻi ʻoku tauhi e fonó.

  • Tānaki fakataha mai ki he Vahefonua Siakisoní, Mīsuli.

ʻI he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 41:3, fakaʻilongaʻi ʻa e taumuʻa ʻo e fono naʻe totonu ke maʻu ʻe he kakaí “ʻi he lotu ʻo [ʻenau] tuí.” ʻOku maʻu ʻa e fono ko ʻeni naʻe folofola ki ai e ʻEikí ʻi he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 42. Te ke ako fakaʻāuliliki e fono ko ʻení ʻi he ngaahi lēsoni ka hokó.

  1. ʻI hoʻo tohinoa ako folofolá, fakamatalaʻi hoʻo fakakaukau pe ʻoku founga fēfē ʻa e hoko hono maʻu e ngaahi fono mo e ngaahi fekau ʻa e ʻOtuá ko ha tāpuaki. ʻIkai ngata aí, fakamatalaʻi ʻa e founga ʻoku tokoniʻi ai kitautolu ʻe he ngaahi fono ʻa e ʻOtuá ke “ʻai ke totonu ʻa e ngaahi meʻa kotoa pē ʻi [Hono] ʻaó”(T&F 41:3).

Fakakaukau ki he founga ʻoku faitatau ai e ongo fakakaukau ko ʻení pea mo e founga ʻokú na faikehekehe aí:

Tokotaha ʻOku Tui

Ākonga

Lau ʻa e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 41:5, pea fakakakato ʻa e tefitoʻi moʻoni ko ʻení: ʻOku tau hoko ko ha kau ākonga ʻo Sīsū Kalaisi ʻi heʻetau .

ʻOku ʻi ai nai ha faikehekehe ʻi he tui ki he ngaahi fono ʻa Sīsū Kalaisí pea mo hono maʻu kinautolú? Lolotonga ʻa e hoko ʻo e tui ki he ngaahi fono ʻa e ʻOtuá ko ha konga mahuʻinga ʻo e hoko ko ha ākonga ʻo Sīsū Kalaisí, ko ʻetau maʻu ʻa ʻEne fonó—hono tali mo talangofua ki aí—ʻokú ne falatupulaki ʻetau tui ki he Fakamoʻuí.

  1. Ke tokoni atu ke ke fakaʻaongaʻi ʻa e tefitoʻi moʻoni ʻoku tau hoko ko e kau ākonga ʻa Sīsū Kalaisi ʻi heʻetau tali mo moʻui ʻaki ʻEne ngaahi fonó, fili pea lau fekauʻaki mo ha taha ʻo e ngaahi tuʻunga moʻui mei he tohi tufa Ki Hono Fakamālohia ʻo e Toʻu Tupú. Hili iá, hiki ʻi hoʻo tohinoa ako folofolá e meʻa ʻokú ke fie fai ke tali mo moʻui ʻaki e tuʻunga moʻui ko iá ʻi ha tuʻunga ʻoku toe lelei angé.

ʻI he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 41:7 naʻe fakahinohinoʻi ʻe he ʻEikí ʻa e Kāingalotú ke foaki ha ʻapi ke nofo ai ʻa Siosefa Sāmita mo hono fāmilí pea hoko atu ai ʻene liliu ʻo e Tohi Tapú. Naʻe muimui ʻa e Kāingalotú ki he ngaahi fakahinohino ko ʻení, pea naʻe langa ha kiʻi fale ʻa ia ne nofo ai ʻa Siosefa mo ʻEma ʻi ha ngaahi māhina siʻi.

Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 41:9–12

ʻOku uiuiʻi ʻe he ʻEikí ʻa ʻEtuate Pātili ke hoko ko e ʻuluaki pīsope ʻo e Siasí

Fakakaukau ʻoku fie maʻu ha pīsope foʻou ʻi hoʻomou uōtí. Kumi ʻi he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 41:9, pea fakaʻilongaʻi ha ngaahi foʻi lea pē pe kupuʻi lea ʻokú ne akoʻi e tefitoʻi moʻoni ko ʻení: ʻOku uiuiʻi e kau pīsopé ʻe he ʻOtuá, poupouʻi ʻe he leʻo ʻo e kāingalotú, pea fakanofo ʻi he mafai totonú.

ʻOku ʻuhinga ʻa e kupuʻi lea “fili ʻe he leʻo ʻo e siasí” ki hono hikinimaʻi ʻe he kāingalotu ʻo e Siasí ʻa e tokotaha kuo uiuiʻi ʻe he ʻOtuá. Ne ʻomi fakahangatonu e kupuʻi lea “ke fakamoleki hono taimí kotoa ʻi he ngaahi ngāue ʻa e siasí” kia ʻEtuate Pātilisi, pea ʻoku kau ai foki mo e kau mēmipa ʻo e Pīsopeliki Pule ʻi he ʻaho ní. ʻOku ʻikai kaunga ia ki he kau pīsopé fakauōtí, ʻa ia ʻoku hokohoko atu pē ʻenau ngāue maʻuʻanga moʻui angamahení lolotonga ʻenau ngāue ʻi he Siasí.

  1. Hiki ʻi hoʻo tohinoa ako folofolá pe ko e hā ʻoku mahuʻinga ai ke ke ʻiloʻi naʻe uiuiʻi ʻe he ʻOtuá hoʻo pīsopé pe ko e palesiteni fakakoló pea fakanofo ʻi he mafai totonu ʻo e lakanga fakataulaʻeikí.

Lau ʻa e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 41:11, ʻo fekumi ki he ngaahi ʻulungaanga naʻe folofola ʻa e ʻEikí ʻoku maʻu ʻe ʻEtuate Pātilisi ʻa ia ʻe ala tokoni kiate ia ʻi hono uiuiʻi ko e pīsopé. Mahalo te ke fie maʻu ke hiki ha kiʻi fakamataka ʻi hoʻo folofolá ʻoku ʻuhinga ʻa e foʻi lea kākā ki he kākaá pe ko e mālualoí. Ko ia ai, Ko ʻEtuaté ko ha tangata faitotonu ia ʻo e angatonú.

  1. Lau ʻa e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 41:12, ʻo fekumi ki he fakatokanga ʻa e ʻEikí. Hili iá pea tali ʻa e ngaahi fehuʻi ko ʻení ʻi hoʻo tohinoa ako folofolá:

    1. ʻOkú ke pehē ko e hā hono ʻuhinga ʻo e pehē ke “puke” e folofola ʻa e ʻEikí?

    2. Ko e hā e founga ʻoku fekauʻaki ai hoʻo ʻiloʻi ʻa e meʻa ʻokú ke fai ʻaki e ngaahi folofola ʻa e ʻEikí mo e meʻa kuó ke ako fekauʻaki mo e hoko ko ha ākonga ʻo Sīsū Kalaisí?

ʻĪmisi
ʻEletā Neal A. Maxwell

ʻI hoʻo lau e lea ko ʻeni meia ʻEletā Niila A. Mekisuele ʻo e Kōlomu ʻo e Kau ʻAposetolo ʻe Toko Hongofulu Mā Uá, fakakaukau ki he founga ʻokú ne fekauʻaki ai mo e meʻa kuó ke ako fekauʻaki mo e tuʻunga fakaākongá ʻi he lēsoni ko ʻení: “ʻOku tau fili e tuʻunga fakaākonga ʻoku tau ʻi aí ʻi he ʻaho kotoa pē. ʻOku tau tali ʻi he ʻaho kotoa pē ʻa e fehuʻi, ʻKo hai ʻoku ʻi he tafaʻaki ʻa e ʻEikí? Ko hai?’” (“My Servant Joseph,” Ensign, May 1992, 39).

  1. Hiki ʻa e fakamatala ko ʻení ʻi lalo ʻi he ngaahi ngāue ke fai ʻi he ʻahó ní ʻi hoʻo tohinoa ako folofolá:

    Kuó u ako ʻa e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 41 peá u fakakakato ʻa e lēsoni ko ʻení ʻi he (ahó).

    Ko e ngaahi fehuʻi, fakakaukau, mo e ngaahi mahino makehe ʻoku ou fie vahevahe mo ʻeku faiakó:

Paaki