Seminelí
ʻIuniti 16: ʻAho 2, Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 75


‘Iuniti 16: ‘Aho 2

Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 75

Talateú

ʻI ha konifelenisi ʻa e Siasí naʻe fakahoko ʻi he ʻaho 25 ʻo Sānuali ʻo e 1832, naʻe maʻu ʻe he Palōfita ko Siosefa Sāmitá ha fakahā ʻe ua, ʻa ia ʻoku fakatou maʻu ʻi he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 75. Naʻe foaki ʻa e ʻuluaki fakahaá, naʻe lekooti ʻi he veesi 1–22, ki ha kulupu ʻo ha kaumātuʻa ʻa ia naʻe fakahū honau hingoá ke ngāue fakafaifekaú. Naʻe fakahinohinoʻi ʻe he ʻEikí ʻa e kaumātuʻa ko ʻení ʻo kau ki honau ngaahi fatongia fakafaifekaú mo vahe kiate ange honau ngaahi hoa ngāue fakafaifekaú. Naʻe foaki ʻa e fakahā hono uá, naʻe lekooti ʻi he veesi 23–36, ki ha kulupu hono ua ʻo ha kaumātuʻa ne nau fie maʻu ke ʻilo e finangalo ʻa e ʻEikí ʻo kau kiate kinautolú. Naʻe fakahinohinoʻi ʻe he ʻEikí ʻa e kaumātuʻá ni ke fakapapauʻi ʻe tokangaʻi lelei honau fāmilí pea ke tali ha uiuiʻi ke malanga ʻaki e ongoongoleleí.

Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 75:1–5

ʻOku lea ʻa e ʻEikí kiate kinautolu ʻoku nau holi ke malanga ʻaki ʻa e ongoongoleleí

ʻOku toe nai ha taʻu ʻe fiha ke toki lava ke ngāue fakafaifekau taimi kakató? ʻI hoʻo fakakaukau fekauʻaki mo e faingamālie ko ia ke ngāue fakafaifekau taimi kakató, ko e hā e ngaahi tāpuaki ʻokú ke ʻamanaki te ke maʻu ʻi hono vahevahe ʻo e ongoongoleleí mo e niʻihi kehé? Tohi ʻi he ʻatā ʻoku ʻoatú, ha niʻihi ʻo e ngaahi tāpuaki ko iá:

Hangē ko ʻene hā ʻi he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 75, naʻe talaʻofa ʻe he ʻEikí ʻa e ngaahi tāpuaki lahi kiate kinautolu ʻa ia naʻá Ne ui ke malanga ʻaki ʻa e ongoongoleleí. Naʻá Ne ʻoange foki mo e ngaahi fakahinohino kiate kinautolu ke tokoni ke nau lavameʻa. Lau ʻa e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 75:1–4, ʻo kumi e meʻa naʻe fie maʻu ʻe he ʻEikí ke fakahoko ʻe he kaumātuʻá lolotonga hono malangaʻi ʻo e ongoongoleleí. Mahalo te ke fie fakaʻilongaʻi e meʻa ʻokú ke ʻiló ʻi hoʻo folofolá.

  1. Tohi ʻi hoʻo tohinoa ako folofolá, e ʻuhinga ʻokú ke pehē ʻoku mahuʻinga ai ke malanga ʻaki ʻe he kau faifekaú ʻa e ongoongoleleí ʻi he founga naʻe fakamatalaʻi ʻe he ʻEikí ʻi he ngaahi veesi ko ʻení.

Lau ʻa e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 75:5, ʻo kumi e meʻa naʻe talaʻofa ʻe he ʻEikí ki he kaumātuʻá kapau te nau malanga faivelenga ʻaki ʻEne ongoongoleleí. Mahalo ʻe tokoni ke ʻilo ʻoku ʻuhinga e foʻi lea ngaahi haʻinga uité ki he ngaahi vaʻa kēleni ʻoku tuʻusi pea haʻi ki he haʻingá. ʻOku ʻuhinga hono maʻu e “ngaahi haʻinga uite lahi” ki hono maʻu ha ututaʻu lahi. ʻOkú ke pehē ko e hā ʻe lava ke fakafofongaʻi ʻe he “ngaahi haʻinga uite” ʻi he ngāue fakafaifekaú?

ʻĪmisi
ngaahi haʻinga uite ʻi ha ngoueʻanga

Ngaahi haʻinga uite ʻi ha ngoueʻanga

ʻIkai ngata pē ʻi he tāpuaki ʻo hono maʻu e ngaahi fua ʻo ʻetau ngāué ʻi heʻetau vahevahe ʻa e ongoongoleleí mo e niʻihi kehé, naʻe talaʻofa ʻe he ʻEikí ʻa e ngaahi tāpuaki taʻengata ʻi he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 75:5. Ko e hā e ngaahi founga ʻe ala fakalotolahiʻi ai koe ʻe he ngaahi talaʻofa ʻa e ʻEikí ʻi he veesi 5 ke ke vahevahe ʻa e ongoongoleleí mo e niʻihi kehé?

  1. Fakaʻaongaʻi e meʻa ʻokú ke ako ʻi he veesi 5, ke fakakakato e tefitoʻi moʻoni ko ʻení ʻi hoʻo tohinoa ako folofolá: Kapau te tau faivelenga ʻi hono malanga ʻaki ʻa e ongoongoleleí, ʻe tāpuakiʻi kitautolu ʻe he ʻEikí ʻaki ʻa e …

Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 75:6-22

ʻOku ui ʻe he ʻEikí mo fakahinohinoʻi ʻa e ngaahi hoa faifekaú

Hili hono ʻoange ʻe he ʻEikí e ngaahi fakahinohino mo e talaʻofa ki he kaumātuʻa te nau ngāue fakafaifekaú, naʻá Ne fakakulupu kinautolu ki he ngaahi hoa pea ʻoange ki he hoa takitaha ha ngaahi fakahinohino pau.

Lau ʻa e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 75:6–12 ke ako fekauʻaki mo e ʻuluaki hoá pea mo e talaʻofa ne ʻoange ʻe he ʻEikí kiate kinauá kapau te na malanga faivelenga ʻaki ʻa e ongoongoleleí.

ʻE ala tokoni ke ke ʻiloʻi naʻe maʻu ʻe Uiliami E. Makalelini ʻi he ʻaho 29 ʻo ʻOkatopa, 1831, ha ui ke ngāue fakafaifekau ki he feituʻu fakahahake ʻo e ʻIunaiteti Siteití, pea naʻe ui mo Samuela H. Sāmita ko hono hoa (vakai, T&F 66:5–8). Naʻe talangofua ʻa Uiliami ʻi he kamataʻangá ki he uiuiʻi ko ʻení. Naʻe ʻosi vave ʻa ʻene ngāue fakafaifekaú, pea naʻá ne foki ki Ketilani, ʻOhaiō, ʻi he fakaʻosinga ʻo Tīsema ʻo e 1831. Hangē ko ʻene hā ʻi he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 75:6–12, naʻe valokiʻi ʻe he ʻEikí ʻa Uiliami E. Makalelini ʻi heʻene ngaahi lāungá, fakataʻeʻaongaʻi ʻa e ui ke ne ngāue ʻi he ngaahi siteiti fakahahaké, pea ui ʻa ʻOasoni Haiti ke fetongi ia ko e hoa ʻo Samuela Sāmitá. Ka neongo ia, ne toe ʻoatu ʻe he ʻEikí ha ui ʻe taha ʻi he ʻaloʻofa kia Uiliami ke malanga ʻaki ʻa e ongoongoleleí ʻi he fakatonga ʻo e ʻIunaiteti Siteití mo Luke Sionisoni ko hono hoá. Naʻe tali ʻe Uiliami e ui ke ngāué, ka naʻe ʻikai ke ne hokohoko atu ʻi he faivelenga. Ne ʻikai fuoloa kuó ne pehē ʻokú ne fuʻu puke ke hoko atu ʻene ngāue fakafaifekaú. Hili ʻene mavahe mei heʻene ngāue fakafaifekaú, naʻá ne fononga ki Hailame, ʻOhaiō, pea mali mo ʻEmeline Mila.

Lau ʻa e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 75:13–14, ʻo kumi e talaʻofa naʻe toutou fai ʻe he ʻEikí ki he ngaahi hoa faifekau takitaha ko iá kapau te nau faivelenga ʻi hono malanga ʻaki ʻa e ongoongoleleí. Mahalo te ke fie fakaʻilongaʻi e ngaahi kupuʻi lea ʻi he ngaahi veesi ko ʻení ʻoku nau fakapapauʻi mai kiate kitautolu kapau te tau faivelenga ʻi hono malanga ʻaki ʻa e ongoongoleleí, ʻe ʻiate kitautolu ʻa e ʻEikí.

  1. Tohi ʻi hoʻo tohinoa ako folofolá, ʻo kau ki ha aʻusia naʻá ke maʻu pe ko ha taha ʻokú ke ʻiloʻi ʻa ia naʻe fakapapauʻi atu ai ʻe ʻiate kitautolu ʻa e ʻEikí ʻi heʻetau vahevahe faivelenga ʻa ʻEne ongoongoleleí mo e niʻihi kehé.

  2. Fakakaukauloto ʻoku ʻi ai ho kaungāmeʻa pe mēmipa ʻo e fāmilí ʻoku faingataʻaʻia lolotonga ʻene ngāue fakafaifekau taimi kakató. Fai ʻi hoʻo tohinoa ako folofolá, ha tohi fakalotolahi ki he tokotaha ko ʻení, ʻo fakaʻaongaʻi ʻa e ngaahi tefitoʻi moʻoni kuó ke ako ʻi he lēsoni ʻo e ʻaho ní. Vahevahe ʻi hoʻo tohí, e meʻa te ke lava ʻo fai ke fakahaaʻi faivelenga ange ʻa e ongoongoleleí pea ko e hā ha niʻihi ʻo e ngaahi tāpuaki ʻoku maʻu ʻe kinautolu ʻoku fai peheé. (Kapau ʻokú ke ʻilo ha faifekau taimi kakato te ke lava ʻo fai e tohí kiate ia. Hili iá pea fai ha kiʻi tohi ʻi hoʻo tohinoa ako folofolá ʻo fakahaaʻi naʻá ke fai ia.)

ʻĪmisi
Kōtoni B. Hingikelī ʻi heʻene hoko ko ha faifekau kei talavou

Kōtoni B. Hingikelī ʻi heʻene hoko ko ha faifekau ʻi ʻIngilaní, ne malanga ʻi he Paʻake Haití ʻi Lonitoni

ʻE lava ke tau fehangahangai mo ha ngaahi faingataʻa ʻi heʻetau feinga faivelenga ke malanga ʻaki ʻa e ongoongoleleí. ʻI ha fakamatala fekauʻaki mo Palesiteni Kōtoni B. Hingikelī, naʻe tohi ʻe ʻEletā Sefilī R. Hōlani ʻo e Kōlomu ʻo e Kau ʻAposetolo ʻe Toko Hongofulu Mā Uá kau ki ha faingataʻa naʻe fehangahangai mo Palesiteni Hingikelī lolotonga ʻene hoko ko ha faifekau kei talavou ʻi ʻIngilaní:

“Naʻe ʻilo ʻe ʻEletā Hingikelī ha niʻihi ʻo e loto-foʻi ko ia ʻoku angamaheni ke fehangahangai mo e kau faifekaú ʻi ha ngaahi tūkunga foʻou ʻi ha fonua foʻou. Naʻe ʻikai ke ne lelei fakatuʻasino, pea ʻi heʻene ʻalu ki heʻene fuofua malanga he halá … , ʻokú ne manatu ʻo pehē: ‘Ne u ilifia. Ne u kaka hake ʻi he kiʻi tuʻunga ko iá ʻo sio atu ki he haʻofanga kakai kuo nau fakataha maí. … Ne nau hā ngali fakailifia mo angakovi, ka ne u lea ʻaki pē e meʻa ne pau ke u lea ʻakí.’

“ʻI he mafasia hono laumālié pea fehangahangai mo e ʻikai ola lelei e ngāue fakafaifekaú, naʻe fai ai ʻe Kōtoni ha tohi ki heʻene tamaí ʻo pehē: ‘ʻOku ou fakamoleki hoku taimí mo hoʻo paʻangá. ʻOku ʻikai ke u sio ki ha faʻahinga ʻuhinga ʻo ʻeku nofo hení.’ Ne faifai pea aʻu mai ha tali ongo vaivai kae nounou mei heʻene tamaí. Naʻe pehē ʻe he tohi ko iá: ‘Siʻi Kōtoni. ʻOku ou maʻu hoʻo tohí [ ʻaho ne fai aí]. ʻOku ʻi ai haʻaku fokotuʻu pē ʻe taha. Fakangaloʻi koe peá ke ʻalu ʻo ngāue. ʻI he ʻofa, mei Hoʻo tamaí.’

“ʻOku fakamatala ʻa Palesiteni Hingikelī ki he momeniti ko iá, ‘Naʻá ku fakalaulauloto ki heʻene talí pea ʻi he pongipongi leva hono hokó ʻi heʻemau kalasi folofolá ne mau lau e kupuʻi lea maʻongoʻonga ko ia ʻa e ʻEikí: “He ko ia ia ʻoku loto ke kalofaki ʻene moʻuí, ʻe mole ia: ka ko ia ia ʻe mole ʻene moʻuí koeʻuhí ko au mo e ongoongoleleí, ʻe maʻu ʻe ia ia” (Maʻake 8:35).

“‘Naʻe ongo kiate au ʻa e lea mahinongofua mo e talaʻofa ko iá. Naʻá ku tūʻulutui pea fai ha fuakava mo e ʻEikí te u feinga ke fakangaloʻi au pea ngāue. ʻOku ou lau ia ko e ʻaho ʻo e fili ʻi heʻeku moʻuí. Ko e meʻa lelei kotoa pē kuo hoko kiate au talu mei he taimi ko iá ʻe lava ke u fakafehokotaki ia ki he fili ne u fai ʻi he taimi ko iá’” (“President Gordon B. Hinckley: Stalwart and Brave He Stands,” Ensign, June 1995, 8.)

Hangē ko ʻene hā ʻi he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 75:15–22, naʻe fakahinohinoʻi ʻe he ʻEikí ʻa e kau faifekaú ke tāpuekina e ngaahi fāmili ʻo kinautolu ne nau tali kinautolú. Naʻá ne akoʻi foki kiate kinautolu e meʻa ke faí ʻi he taimi ʻe fakafisingaʻi ai kinautolu ʻe kinautolu naʻa nau vahevahe ki ai ʻa e ongoongoleleí. ʻOku ʻikai toe tūtuuʻi ʻe he kau faifekau he ʻaho ní ʻa e efú mei honau vaʻé ko ha fakamoʻoni ke talatalaakiʻi ʻaki ʻa kinautolu ʻoku ʻikai ke nau tali kinautolú [kau faifekaú].

Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 75:23–29

ʻOku fakamatalaʻi ʻe he ʻEikí e founga ʻoku totonu ke tokangaʻi ʻaki e fāmili ʻo kinautolu naʻá Ne ui ke ngāue fakafaifekaú

Ko e fakahā hono ua ʻi he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 75, naʻe lekooti ʻi he veesi 23–36, naʻe foaki ki ha kulupu kehe ʻo e kaumātuʻá. ʻI he ngaahi taʻu kimuʻa ʻo e Siasí, ko e tokolahi ʻo e kau tangata ne ui ke ngāue fakafaifekaú ne ʻi ai honau uaifi mo e fānau ne fakafalala kiate kinautolu. Ko ha feilaulau lahi ʻa hono tali e ui ke ngāué ki he familí kotoa . Ko ha meʻa fakanatula pē ke hohaʻa e tokolahi ʻo e kaumātuʻá ki he meʻa ʻe hoko ki honau fāmilí kapau naʻa nau tali ha ui ke malanga ʻaki ʻa e ongoongoleleí ʻo mamaʻo mei ʻapi.

Lau ʻa e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 75:24–28, ʻo kumi e fakahinohino ʻa e ʻEikí ki he kaumātuʻa ʻa ia ne fie maʻu ke malanga ʻaki ʻa e ongoongoleleí ka naʻe ʻi ai honau fāmili ke tokangaʻí.

Naʻe folofola ʻa e ʻEikí ʻi he ngaahi veesi ko ʻení ʻoku totonu ke tokoniʻi ʻe he Siasí ʻa e fāmilí ʻi he taimi ʻoku tali ai ʻe ha tamai pe husepāniti ʻa e ui ke mavahe ʻo ngāue fakafaifekaú. Fakatokangaʻi ange ʻi he veesi 26 e meʻa naʻe fakahinohino ʻe he ʻEikí ki he kaumātuʻá ke faí kapau te nau lava ʻo kumi ha feituʻu ʻe tokangaʻi ai ʻa honau fāmilí.

Naʻe fakahā ʻe he ʻEikí ʻi he veesi 28, ki he kaumātuʻá naʻe ʻikai lava ke maʻu ha ngaahi tokoni kehe maʻa honau fāmilí ʻe fakaʻatā kinautolu mei he fonongá, pea naʻá Ne fakapapauʻi ange he ʻikai ke mole honau faingamālie ke maʻu e moʻui taʻengatá. Ne kei fie maʻu pē e kaumātuʻa ko ʻení ke ngāue fakalotofonua ʻi he Siasí.

Lau ʻa e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 75:29, ʻo kumi e faleʻi naʻe ʻoange ʻe he ʻEikí ki he kotoa ʻo e kau tangatá ni. Mahalo ʻe tokoni ke ʻiloʻi ko e tokotaha ʻoku nofo noá ko ha taha fakafoʻituitui ia ʻoku ʻikai loto fiemālie ke ngāue pea ʻoku ʻuhinga ʻa e “faivelenga ʻi he ngaahi meʻa kotoa pē” ke fakahoko maʻu pē, vilitaki, tokanga, mo ngāue mālohi.

Mahalo te ke fie fakaʻilongaʻi ʻa e fakahinohino ʻa e ʻEikí ʻi he veesi 29 ʻa ia ʻoku akoʻi ai e tefitoʻi moʻoni ko ʻení: ʻOku fekauʻi kitautolu ʻe he ʻEikí ke tau faivelenga ʻi he meʻa kotoa pē.

  1. Fakalaulauloto ki ha ngaahi tafaʻaki ʻo hoʻo moʻuí ʻokú ke ongoʻi ʻe lava ke ke faivelenga ange ai. Tohi ʻi ha laʻipepa makehe ha taumuʻa ʻo e meʻa ʻe taha te ke fai ke toe faivelenga ange ai. Fakapipiki ʻa e taumuʻa ko ʻení ʻi ha feituʻu te ke lava ʻo sio fakaʻaho ki aí. ʻI hoʻo fai pē ʻení, hiki ʻi hoʻo tohinoa ako folofolá: Kuó u tohi ʻeku taumuʻa pea tuku ia ʻi ha feituʻu te u lava ʻo sio fakaʻaho ki aí.

Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 75:30–36

ʻOku vahe ʻe he ʻEikí ʻa e kaumātuʻa ke nau hoko ko ha ngaahi hoa ngāue fakafaifekau

ʻI he fakaʻosinga ʻo e fakahā hono ua ʻi he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 75, naʻe vahe ʻe he ʻEikí ʻa e kulupu ko ʻeni ʻo e kaumātuʻá ki he ngaahi hoa faifekau.

  1. Hiki ʻa e fakamatala ko ʻení ʻi lalo ʻi he ngaahi ngāue ke fai ʻi he ʻahó ní ʻi hoʻo tohinoa ako folofolá:

    Kuó u ako ʻa e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 75 peá u fakakakato ʻa e lēsoni ko ʻení ʻi he (ʻaho).

    Ko e ngaahi fehuʻi, ngaahi fakakaukau, mo e ngaahi mahino makehe ʻoku ou fie vahevahe mo ʻeku faiakó:

Paaki