Seminelí
ʻIuniti 8: ʻAho 3, Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 33–34


ʻIuniti 8: ʻAho 3

Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 33–34

Talateú

ʻI he fakahā ʻoku lekooti ʻi he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 33 naʻe uiuiʻi ʻe he ʻEikí ʻa ʻEselā Teia mo Notelopi Suiti ke malanga ʻaki ʻa e ongoongolelei ʻo Sīsū Kalaisí. Naʻe toe ʻoange ʻe he ʻEikí ha ngaahi fakahinohino ki he kau tangatá ni ki hono akoʻi ʻo e ongoongoleleí. Hangē ko hono lekooti ʻi he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 34, naʻe fakaongoongoleleiʻi ʻe he ʻEikí ʻa ʻOasoni Pālati ko ʻene tuí pea fekau foki ia ke ne malanga ʻaki ʻa e ongoongoleleí.

Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 33:1–6

Naʻe uiuiʻi ʻe he ʻEikí ʻa ʻEselā Teia mo Notelopi Suiti ke malanga ʻaki ʻa ʻEne ongoongoleleí

ʻOku fetuʻutaki ʻa e ʻOtuá mo ʻEne fānaú ʻi ha ngaahi founga kehekehe. Ko e hā ha sīpinga ʻo e founga kuó ne fetuʻutaki ai mo koé pe ko ha taha ʻokú ke ʻilo?

Ko e founga ʻe taha ʻe lava ke fetuʻutaki ai ʻa e ʻEikí mo kitautolú ʻoku fakafou mai he misi mo e mata-meʻa-hā-maí. Lau ʻa e fakamatala ko ʻeni ʻo ha mata-meʻa-hā-mai ʻa ʻEselā Teia. Fakakaukau ki he anga ʻo e fekauʻaki ʻa ʻene mata-meʻa-hā-maí mo ha foʻi takainga pepa, ha telinga, pea mo ha talupite. Toe fakakaukau ki he ʻuhinga ʻo e mata-meʻa-hā-mai ko ʻení.

“Ne haʻu ha tangata ʻo ʻomai kiate au ha takainga pepa peá ne foaki mai ia kiate au, pea mo ha talupite peá ne fakahā mai ke puhi ia. Ne u talaange naʻe teʻeki ke u puhi ha meʻa pehē ʻi heʻeku moʻuí. Naʻá ne pehē mai te ke lava ʻo puhi ia, ʻahiʻahi. Ne u ʻai ia ki hoku ngutú peá u puhiʻi ia, pea naʻá ne ʻomi ha ongo fakaʻofoʻofa ʻaupito kuo teʻeki ke u fanongo ai” (“Testimony of Brother E. Thayre,” The True Latter Day Saints’ Herald, Oct. 1862, 82).

Naʻe nofo ʻa ʻEselā Teia ʻi Palemaila, Niu ʻIoke, pea kamata ke ne ʻilo ʻa e kau mēmipa ʻo e fāmili Sāmitá ʻi he ngāue kuo nau fai kiate ia ʻi he ngaahi taimi kehekehe. ʻI ʻOkatopa 1830, naʻe papitaiso ʻa ʻEselā Teia mo ha tangata naʻe nofo ʻi Palemaila ko Notelopi Suiti, ki he Siasí. Hili e taimi nounou mei hono papitaiso ʻo ʻEselā mo Notelopí naʻe fai mai ʻi he Palōfita ko Siosefa Sāmitá ha fakahā ki he ongo tangata ko ʻení, ʻoku hoko ia he taimí ni ko e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 33. Hili ha ngaahi taʻu lahi naʻe fakamatalaʻi ʻe ʻEselā, “Ko e takainga pepá ko e fakahā ia kiate au mo Notelopi Suiti” (“Testimony of Brother E. Thayre,” 82).

Lau ʻa e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 33:1–2, pea kumi ʻa e ngaahi foʻi lea mo e ngaahi kupuʻi lea ʻoku fekauʻaki mo ha foʻi takainga pepa, ha telinga, pea mo ha talupite.

Fakakaukau ki he ʻuhinga ke “fakaava … homo telingá pea tokanga ki he leʻo ʻo e ʻEikí ko homo ʻOtuá” (T&F 33:1). Fakalaulauloto ki he founga te ke lava ʻo fakahaaʻi ai ki he ʻEikí ʻoku fakaava ho telingá ke fanongo ki Hono leʻó.

  1. Tali ‘a e ngaahi fehuʻi ko ‘ení ‘i hoʻo tohinoa ako folofolá:

    1. ʻOkú ke pehē ʻoku ʻuhinga ki he hā ke malanga ʻaki ʻa e ongoongoleleí “ʻo hangē ko ha leʻo ʻo ha talupité” (T&F 33:2)?

    2. ʻI he mata-meʻa-hā-mai ʻa ʻEselā Teiá, ko e taimi naʻá ne puhiʻi ai ʻa e talupité, naʻá ne ʻomi ʻa e ongo fakaʻofoʻofa taha kuo teʻeki ke ne fanongo ai kimuʻa. Mei he meʻa naʻá ke ako ʻi he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 3:2, ʻokú ke pehē ko e hā naʻe fuʻu fakaʻofoʻofa ai ʻa e ongó?

ʻI he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 33:3, naʻe fakaʻaongaʻi ʻe he ʻEikí mo ha toe ngaahi fakataipe ke akoʻi ʻa ʻEselā mo Notelopi fekauʻaki mo hona uiuiʻi ko e ongo faifekaú. Lau ʻa e veesi ko ʻení, pea fakakaukau ki he ngaahi fakataipe ʻoku ʻi aí. ʻI he ʻekitivitī ko ʻení, tā ha laine ke fakatauhoa ʻa e fakataipe takitaha mo hono ʻuhinga.

Fakataipé

ʻUhingá

Ko e manafa pe ngoue vainé

ʻOku tokoni e Kāingalotu ʻo e Siasi ʻo Sīsū Kalaisí ʻoku ngāué ke langa hake ʻa e puleʻanga ʻo e ʻOtuá ʻi he māmaní

Ko e kau ngāué

Ko e māmaní

Ko e houa hono hongofulu mā tahá

Ko e kuonga fakakosipeli fakaʻosi ʻo e ongoongoleleí mo e taimi fakamuimuitaha ʻe fokotuʻu ai ʻe he ʻEikí Hono puleʻangá ʻi he māmaní kimuʻa Heʻene Hā‘ele ‘Anga Ua Maí (vakai, Bible Dictionary, “Dispensations”)

Lau ʻa e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 33:4, pea kumi ʻa e anga hono fakamatalaʻi ʻe he ʻEikí ʻa e tuʻunga ʻo e māmaní ʻi he 1830. Ko e hā e ngaahi pole ʻokú ke mamata ki ai ʻi he ngoue vaine ʻa e ʻEikí he ʻaho ní?

Fakalaulauloto ki he meʻa kuo fai pe ʻoku fai ʻe he ʻEikí ke tokoniʻi koe ke ke moʻui ʻi he māmani kovi ko ʻení. Lau ʻa e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 33:5–6. Ko e hā naʻe folofola ʻaki ʻe he ʻEikí kuó Ne fai ke tokoniʻi kitautolú?

  1. Tā ha fakatātā ʻi hoʻo tohinoa ako folofolá, ʻokú ne fakahaaʻi ʻa e founga kuo tokoniʻi ai ʻe he ʻOtuá ʻa e kakaí ke nau fakaʻehiʻehi mei he kovi ʻo e māmaní.

Mahalo te ke fie fakaʻilongaʻi ʻa e ngaahi foʻi lea pe ngaahi kupuʻi lea mei he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 33:5–6 ʻoku nau akoʻi ʻa e moʻoni ko ʻení: Kuo ʻosi fokotuʻu ʻe he ʻEikí Hono Siasí pea ʻokú Ne tānaki ʻEne kakai filí ʻi he ngaahi ʻaho fakaʻosí.

  1. Ke tokoniʻi koe ke mahino lelei ange ʻa e moʻoni ko ʻení mo hono mahuʻingá, tali ʻa e ngaahi fehuʻi ko ʻení ʻi hoʻo tohinoa ako folofolá:

    1. Fakatatau ki he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 33:6, ko hai ʻa e kakai fili?

    2. Fakakaukau ki he kovi ʻo e māmaní, ko e hā ʻe mahuʻinga ai ke tānaki fakataha ʻa e kakai fili ʻa e ʻEikí?

    3. Kuo tokoniʻi fēfē koe ʻe he Siasí ke ke fakaʻehiʻehi mei he kovi ʻo e māmaní ?

Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 33:7–18

ʻOku fai ange ʻe he ʻEikí kia ʻEselā Teia mo Notelopi Suiti ha ngaahi fakahinohino ki hono akoʻi ʻo e ongoongoleleí

Lau ʻa e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 33:7 –10 ke ʻiloʻi ʻa e meʻa naʻe akoʻi ʻe he ʻEikí kia ʻEselā Teia mo Notelopi Suití ʻa e meʻa ke fai ʻaki hona ngutú. Hoko atu ki he fakatātā ko ʻení, hiki ha tefitoʻi moʻoni ʻoku makatuʻunga ʻi he meʻa naʻá ke ako mei he ngaahi veesi ko ʻení. ʻE lava ke kamata peheni ʻa e tefitoʻi moʻoní: Kapau te tau fakaava hotau ngutú ke fakahā ʻa e ongoongoleleí, ʻe hanga ʻe he ʻEikí ʻo …

ʻĪmisi
ko e talanoa ha toʻu tupu ʻe toko tolu
  1. Fakakaukau ki ha taimi naʻá ke ongoʻi ai naʻe totonu ke ke lea hake fekauʻaki mo e ongoongoleleí ka naʻe ʻikai ke fai ia. Tali ‘a e ngaahi fehuʻi ko ‘ení, ‘i hoʻo tohinoa ako folofolá:

    1. Ko e hā ha ngaahi tūkunga te ke momou ai ke fakaava ho ngutú fekauʻaki mo e ongoongoleleí?

    2. Ko e fē e taimi kuó ke vahevahe ai ʻa e ongoongoleleí peá ke ongoʻi naʻe ueʻi fakalaumālie koe ke ke ʻilo ʻa e meʻa ke lea ʻakí? Pe ko e fē e taimi kuó ke mamata ai ki hono vahevahe ʻe he niʻihi kehé ʻa e ongoongoleleí pea nau ongoʻi naʻe ueʻi fakalaumālie kinautolu ki he meʻa ke nau lea ʻakí?

ʻOku ʻi he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 33:10–15 ʻa e ngaahi fakahinohino ʻa e ʻEikí kia ʻEselā mo Notelopi ke malanga ʻaki ʻa e ngaahi ʻuluaki tefitoʻi moʻoni mo e ngaahi ouau ʻo e ongoongoleleí (ʻa e tui kia Sīsū Kalaisí, fakatomala, papitaiso, pea mo e meʻafoaki ʻo e Laumālie Māʻoniʻoní). Ako ʻa e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 33:16–18 ke ʻilo pe ko e hā mo ha toe faleʻi naʻe ʻoange ʻe he ʻEikí kia ʻEselā mo Notelopi ke tokoniʻi kinaua ke na ʻiloʻi e meʻa ke na lea ʻaki ʻi heʻena hoko ko e ongo faifekau. Mahalo te ke fie fakaʻilongaʻi ʻa e meʻa ʻokú ke maʻú. ʻOku ʻuhinga ʻa e faleʻi ʻi he veesi 17 ke “teuteuʻi mo tutu hoʻomo māmá, pea ke ʻiate kimoua ʻa e loló” ke teuteu fakalaumālie mo mateuteu ʻi he taimi kotoa pē ki he Hā‘ele ‘Anga Ua Mai ʻa Sīsū Kalaisí.

  1. Hiki ʻi hoʻo tohinoa ako folofolá, ha faleʻi ʻe taha ʻoku ʻoatu ʻi he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 33: 16–18, pea fakamatalaʻi ʻa e founga ʻe lava ke tokoniʻi ai koe ke mateuteu ke fakaava ho ngutú pea vahevahe ʻa e ongoongoleleí mo e niʻihi kehé ʻi ha faʻahinga taimi pē.

Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 34

ʻOku fakaongoongoleleiʻi ʻe he ʻEikí ʻa ʻOasoni Pālati ki heʻene tuí mo uiuiʻi ia ke malanga ʻaki ʻa e ongoongoleleí

ʻOku ʻomi ʻe he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 34 ha sīpinga ʻo ha taha naʻe faitāpuekina ʻi he taimi naʻe fakaava ai ʻe he tokotaha kehe hono ngutú ke vahevahe ʻa e ongoongoleleí. Lau ʻa e konga ko e talateu ki he fakahā ko ʻení ʻi hoʻo folofolá ke ʻilo pe ko hai naʻá ne fakaava hono ngutú ke vahevahe ʻa e ongoongoleleí mo ʻOasoni Pālatí.

Naʻe taʻu 19 ʻa ʻOasoni Pālati ʻi he taimi naʻe papitaiso ai ia ʻe hono taʻokete ko Paʻalé. Lau ʻa e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 34:1, pea fakatokangaʻi ange ʻa e founga folofola ʻa e ʻEikí kia ʻOasoní.

Ako he taimí ni ʻa e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 34:2–3, ʻo kumi e ʻuhinga naʻe ui ai ʻe he ʻEikí ʻa ʻOasoni ko Hono fohá.

Mahalo kuó ke fakatokangaʻi ʻi he veesi 3 ko kinautolu kotoa pē ʻoku tui kia Sīsū Kalaisí ʻoku nau hoko ko Hono foha. Ko ha fakataipe ʻeni ʻo e moʻui foʻou ʻoku tau maʻu ʻi heʻetau tali ʻa e ongoongolelei ʻa e Fakamoʻuí. ʻOku tau ako mei he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 25:1 ʻoku kaungatonu tatau pē ʻa e talaʻofa ko ʻení ki he houʻeiki fafine ʻoku nau hoko ko e ʻofefine ʻo Sīsū Kalaisí ʻi heʻenau tali ʻEne ongoongoleleí.

ʻI hoʻo lau e fakamatala ko ʻeni naʻe hiki ʻe ʻOasoni Pālati kau ki heʻene moʻui kimuʻá, fakaʻilongaʻi ange ʻa e meʻa naʻá ne fai ke fakahaaʻi naʻá ne tui ki he ʻEikí:

ʻĪmisi
Orson Pratt

“Mei hoku taʻu hongofulú ki he hongofulu mā hivá naʻá ku fononga takai he funga ʻo e māmaní, pea naʻá ku hiki maʻu pē ʻo ʻikai ha feituʻu ne u nofo maʻu ai; kae tuʻunga ʻi he ʻaloʻofa ʻa e ʻOtuá, naʻe maluʻi au mei he ngaahi kovi lahi ʻa ia ʻoku fakaʻaliʻali ki he kakai kei talavoú; naʻe nofo maʻu pē ʻiate au ʻa e ngaahi ongo ʻo e angamaʻá mo e tui fakalotú, ʻa ia naʻe fakatō ki hoku ʻatamaí ʻe heʻeku ongomātuʻá ʻi heʻeku kei siʻí; pea ne u faʻa ongoʻi mafasia lahi ke teuteu ki ha tuʻunga ʻi he kahaʻú; ka naʻe teʻeki ke u kamata ke fekumi fakamātoato moʻoni ki he ʻEikí, kae ʻoua kuo aʻu ki he faʻahitaʻu fakatōlau ʻo e 1829. Naʻá ku kamata leva ke lotu fakamātoato ʻaupito, ʻo fakatomala mei he angahala kotoa pē. ʻI he ngaahi houa fakalongolongo ʻo e poʻulí, lolotonga e mohe ʻa e niʻihi kehé, naʻá ku faʻa ʻalu ki ha ngaahi feituʻu fakapulipuli ʻi he manafa lōngonoá pe feituʻu maomaonganoá, ʻo punou ʻi he ʻao ʻo e ʻEikí, peá u lotu ʻo laulau houa ʻaki ha loto mafesifesi mo ha laumālie fakatomala; naʻe hoko ia ko e fakafiemālie mo e fiefia kiate au. Ko e holi lahi taha ʻo hoku lotó ki he ʻEikí ke fakahā mai Hono finangaló fekauʻaki mo aú. Naʻe hokohoko atu ʻeku lotú ʻi he founga fakamātoato ko ʻení kae ʻoua kuo aʻu ki Sepitema 1830, ʻi he taimi ko iá ne omi ha ongo Faifekau ʻo e Siasi ʻo Sīsū Kalaisi ʻo e Kau Māʻoniʻoni ʻi he Ngaahi ʻAho Kimui Ní ki he kaungāʻapí, ko e toko taha ai ko hoku tokoua ko Paʻalé. Naʻá na fakahoko ha ngaahi fakataha lahi ʻa ia naʻá ku ʻi ai.

“Naʻe fakalotoa au ʻe he moʻoni fakalangi ʻo e tokāteline naʻá na akoʻí, pea naʻe papitaiso au ʻi he ʻaho 19 ʻo Sepitema 1830. Ko hoku ʻaho fāʻeleʻí ʻeni, ko hoku taʻu hongofulu mā hivá ia. Ko au toko taha pē ʻi he [feituʻú] naʻá ku maʻu peá u talangofua ki he pōpoakí” (ʻi he The Orson Pratt Journals, comp. Elden J. Watson [1975], 8–9).

Lau ʻa e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 34:4–6 ke ʻilo ʻa e meʻa naʻe uiuiʻi ʻe he ʻEikí ʻa ʻOasoni Pālati ke ne faí ke tāpuekina lahi ange ai iá. Fakakaukau ki hono ʻuhinga ʻoku tau maʻu ai ʻa e ngaahi tāpuaki lahi ange ʻi he taimi ʻoku tau akoʻi ai ʻa e ongoongoleleí ki he niʻihi kehé.

Naʻe folofola ʻa e ʻEikí kia ʻOasoni fekauʻaki mo e niʻihi ʻo e ngaahi fakaʻilonga ʻe hoko kimuʻa Heʻene Hā‘ele ‘Anga Ua Maí (vakai, (vakai, T&F 34:7–9). Naʻá ne toki fakaʻosi leva ʻa e fakahā ko ʻení ʻaki hono poupouʻi ʻo ʻOasoni ʻi hono uiuiʻi ke malanga ʻaki ʻa e ongoongoleleí. Lau ʻa e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 34: 10–12, ʻo kumi ʻa e ngaahi moʻoni ko ʻení: Ko kinautolu ʻoku nau akoʻi faivelenga ʻa e ongoongoleleí te nau fai ia ʻi he mālohi ʻo e Laumālie Māʻoniʻoní. Kapau ʻoku tau faivelenga, ʻe ʻiate kitautolu ʻa e ʻEikí.

ʻE fakafiemālieʻi mo fakamālohia fēfē ʻe he talaʻofa ʻa e ʻEikí ʻi he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 34:11 ha taha lolotonga ha taimi ʻo e loto-foʻí?

  1. Fakamatalaʻi ʻi hoʻo tohinoa ako folofolá ʻa e ʻuhinga ʻokú ke pehē ai ʻoku mahuʻinga ke maʻu ʻa e mālohi ʻo e Laumālie Māʻoniʻoní ke tokoniʻi koe ʻi hoʻo akoʻi ʻa e ongoongoleleí ki he niʻihi kehé.

  2. Hiki ʻa e fakamatala ko ʻení ʻi lalo ʻi he ngaahi ngāue ke fai ʻi he ʻahó ní ʻi hoʻo tohinoa ako folofolá:

    Kuó u ako ʻa e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 33–34 peá u fakakakato ʻa e lēsoni ko ʻení ʻi he (ahó).

    Ko ha toe ngaahi fehuʻi, fakakaukau, mo e mahino makehe ʻoku ou fie vahevahe mo ʻeku faiakó:

Paaki