Seminelí
ʻIuniti 20: ʻAho 1, Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 90–92


ʻIuniti 20: ʻAho 1

Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 90–92

Talateú

ʻI he ʻaho 8 ʻo Māʻasi, 1833 naʻe ʻomi ai ʻe he ʻEikí ʻa e fakahā ʻoku lekooti ʻi he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 90, ʻa ia ʻoku ʻi ai ʻa e ngaahi fakahinohino ki he kau Palesitenisī ʻo e Lakanga Fakataulaʻeiki Māʻolungá. “Ko e fakahā ko ʻení ko ha sitepu hoko atu pē ia ʻi hono fokotuʻu ʻo e Kau Palesiteni ʻUluakí” (T&F 90 talateu ʻo e vahé). ʻI he ʻaho hokó, naʻe fehuʻi ʻe he Palōfita ko Siosefa Sāmitá pe ʻoku totonu ke ne liliu ʻa e ʻApokelefá ko ha konga ʻo ʻene fakalelei ueʻi fakalaumālie ki he Tohi Tapú. Naʻe tali ʻa e ʻEikí ki heʻene fehuʻí ʻi he fakahā ʻoku lekooti ʻi he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 91 ʻo fakahā kia Siosefa naʻe ʻikai ke ʻaonga ke ne liliu ia. Hili ha ngaahi ʻaho siʻi mei ai, ʻi he ʻaho 15 ʻo Māʻasi, 1833, naʻe maʻu ʻe he Palōfitá ha fakahā (T&F 92) ʻo fakahinohinoʻi ʻa Feletiliki G. Uiliamisi, ko e taha ʻo e ongo tokoni ki he Palōfitá, ʻi hono ngaahi fatongia ʻi he Kautaha Uouangatahá, ʻa ia naʻe fokotuʻu ke tokangaʻi ʻa e ngaahi ngāue fakauelofeá mo e pisinisi ʻo e Siasí.

Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 90:1–18

ʻOku fakahinohinoʻi ʻe he ʻEikí ʻa e kau Palesitenisī ʻo e Lakanga Fakataulaʻeiki Māʻolungá ʻo kau ki honau ngaahi fatongiá

Ko e hā ʻa e meʻaʻofa mahuʻinga ʻokú ke maʻú pe kuó ke maʻú? Ko e hā ʻoku mahuʻinga aí?

Lau ʻa e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 90:1–3, ʻo kumi ʻa e ngaahi meʻa mahuʻinga naʻe foaki ki he Palōfita ko Siosefa Sāmitá. Fakatatau ki he ngaahi veesi ko ʻení, ko e hā naʻe maʻu ʻe he Palōfitá?

ʻOku ʻuhinga ʻa e kupuʻi lea “ngaahi kī ʻo e puleʻangá” ki he totonu ʻa e kau palesitenisií, pe ko e mafai ko ia ʻoku foaki ʻe he ʻOtuá ki he tangatá ke tokangaʻi, puleʻi mo tataki Hono puleʻangá ʻi he māmaní.

Lau ʻa e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 90:4–5, pea feinga ke ʻiloʻi ʻa e fakatokanga naʻe fai ʻe he ʻEikí ki he Kāingalotú. Hangē ko hono fakaʻaongaʻi ʻi he ngaahi veesi ko ʻení, ʻoku ʻuhinga ʻa e lea fou ʻiate koé ki he ngaahi fakahā mei he ʻOtuá ʻo fakafou ʻi Heʻene kau palōfitá.

ʻĪmisi
President Thomas S. Monson at pulpit

Mahalo te ke fie hiki ʻa e tefitoʻi moʻoni ko ʻení ʻi he tafaʻaki hoʻo folofolá ofi ki he veesi 5: Kapau te tau lau ko e meʻa maʻamaʻa ʻa e ngaahi fakahā naʻe fai ʻe he ʻOtuá ʻi Heʻene kau palōfitá, te tau tukia pea hinga.

  1. Tali ‘a e ngaahi fehuʻi ko ‘ení ‘i hoʻo tohinoa ako folofolá:

    1. ʻOkú ke pehē ʻoku ʻuhinga ki he hā ke lau ʻa e ngaahi fakahā ʻoku fai ʻe he ʻOtuá ʻo fakafou i Heʻene kau palōfitá “ko [ha] meʻa maʻamaʻa” (T&F 90:5)?

    2. Ko e hā ha ngaahi sīpinga ʻe niʻihi ʻo e ngaahi fakahā ʻe lava ke lau ʻe he kakaí ko ha meʻa maʻamaʻá?

Lau ʻa e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 90:6, pea kumi pe ko hai naʻe toe folofola ʻa e ʻEikí te ne maʻu ʻa e ngaahi kī ʻo e puleʻaʻngá. Mahalo te ke fie fakaʻilongaʻi ʻa e ngaahi foʻi lea pe kupuʻi lea ʻi he veesi ko ʻení ʻoku nau akoʻi ʻa e moʻoni ʻoku maʻu ʻe he Kau Palesitenisī ʻUluakí ʻa e ngaahi kī ʻo e puleʻangá. (ʻE foaki foki ki he kau mēmipa ʻo e Kōlomu ʻo e Kau ʻAposetolo ʻe Toko Hongofulu Mā Uá ʻa e ngaahi kī ʻo e puleʻangá ʻi he taimi naʻe fokotuʻu ai ʻa e kōlomu ko iá ʻi he 1835. Te nau fakaʻaongaʻi ʻa e ngaahi kī ko ʻení ʻi he malumalu ʻo e fakahinohino ʻa e Palesiteni ʻo e Siasí.)

ʻI he ʻaho 18 ʻo Māʻasi 18, hili ia ha ʻaho ʻe 10 hono maʻu e fakahā ʻi he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 90 naʻe vaheʻi ai ʻe Siosefa Sāmita ʻa Sitenei Likitoni mo Feletiliki G. Uiliamisi ko e ongo tokoni ʻi he Kau Palesitenisī ʻo e Lakanga Fakataulaʻeiki Māʻolungá, ʻa ia naʻe ʻiloa kimui ko e Kau Palesitenisī ʻUluaki ʻo e Siasí.

ʻOku ʻi he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 90:7–10 ha fakahinohino ki he Kau Palesitenisī ʻUluakí ke teuteuʻi ʻa e kau mēmipa ʻo e Akoʻanga ʻo e Kau Palōfitá ke malanga ʻaki ʻa e ongoongoleleí ʻi he funga māmaní. Lau ʻa e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 90:11, pea fakakaukau ki he founga ʻoku fakahoko ai e veesi ko ʻení he ʻahó ni.

ʻOku fakamatalaʻi ʻe he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 90:12–18 ha niʻihi ʻo e ngaahi fatongia ʻo e Kau Palesitenisī ʻUluakí, ʻa ia ʻoku kau ai hono fokotuʻutuʻu maau ʻa e ngaahi meʻa kotoa pē ʻo e Siasí. Koeʻuhí ʻoku maʻu ʻe he Kau Palesitenisī ʻUluakí ʻa e ngaahi kī ʻo e puleʻangá, ʻe tāpuekina koe ʻi hoʻo muimui ki heʻenau ngaahi akonakí.

Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 90:19–37

ʻOku fakahinohinoʻi ʻe he ʻEikí ʻa e Kāingalotu ʻi Saioné

Ko e hā ʻokú ke fai ʻi he faingataʻa ʻaupito ʻa e ngaahi tūkunga ʻi hoʻo moʻuí?

ʻI hono maʻu ʻe he Palōfita ko Siosefa Sāmitá ʻa e fakahā ʻi he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 90, naʻá ne ʻi ha tūkunga faingataʻa mo e kau taki kehe ʻo e Siasí koeʻuhí ko e siʻi ʻa e ngaahi maʻuʻanga tokoni fakapaʻanga ʻa e Siasí. ʻOku ʻi he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 90:19–37 ʻa e fakahinohino ʻa e ʻEikí ki he kau taki ʻi he ngaahi fuofua ʻaho ʻo e Siasí ki he meʻa ke fai ʻi he ngaahi tūkunga faingataʻa ne nau fehangahangai mo iá.

Lau ʻa e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 90:24, pea feinga ke ʻiloʻi ʻa e akonaki ʻe lava ke ne fakafiemālieʻi ha taha ʻokú ne foua ha tūkunga faingataʻa.

Fakakakato ʻa e tefitoʻi moʻoni ko ʻení makatuʻunga ʻi he talaʻofa ʻa e ʻEikí ʻi he veesi 24: Kapau te tau faivelenga, maʻu ai pē, , mo tauhi ʻetau , ʻe fengāueʻaki fakataha ʻa e ngaahi meʻa kotoa pē koeʻuhí ko ʻetau leleí.

ʻOku mahulu atu ʻa e fekumi faivelengá ʻi hono lau pē ʻo e ngaahi folofolá. Naʻe pehē ʻe Palesiteni Hāloti B. Lī: “ʻOku ʻuhinga ʻa e faivelengá ke faʻa ngāue, ko e fehangahangai ia ʻo e fakapikopikó pe taʻe tokangá pe ʻai ʻai noaʻiá. ʻI hono fakalea ʻe tahá, kuo pau ke nau kumi ke ʻiloʻi ʻa e ngaahi tokāteline ʻo e Siasí” (Stand Ye in Holy Places: Selected Sermons and Writings of President Harold B. Lee [1974], 198).

ʻOkú ke pehē ʻoku ʻuhinga ki he hā “ʻe fengāueʻaki fakataha ʻa e ngaahi meʻa kotoa pē koeʻuhi ko hoʻomou leleí” (T&F 90:24)?

ʻOku ʻikai ʻuhinga ʻeni he ʻikai ha kovi ʻe hoko mai kiate kitautolu. Ka ʻoku ʻuhinga ia ʻe fakamālohia kitautolu ʻe he ʻOtuá ʻi he ngaahi taimi faingataʻá kapau te tau faivelenga pea ʻe lava ke ʻomi ʻe he ngaahi faingataʻá ʻa e ngaahi aʻusia mo e tāpuaki ne fie maʻú.

  1. Tohi ʻi hoʻo tohinoa ako folofolá ʻo kau ki ha aʻusia kuó ke maʻu pe mamata ki ai ʻi he moʻui ʻa ha taha kehe ʻokú ne fakaʻaliʻali mai ʻa hono moʻoni ʻo e tefitoʻi moʻoni ko ʻení.

Ko Viena Siekisí ko ha mēmipa ia ʻe taha ʻo e Siasí naʻá ne fakahaaʻi ha faivelenga lahi lolotonga e ngaahi taimi faingataʻá. Ako ʻa e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 90:28–31, pea feinga ke ʻiloʻi ʻa e ngaahi fakahinohino pau naʻe ʻoange ʻe he ʻEikí kiate iá. Ako ʻa e fakamatala ko ʻení fekauʻaki mo Sisitā Siekisí, ʻo kumi ki ha ngaahi founga naʻá ne tauhi faivelenga ai ki he ngaahi fakahinohino ʻa e ʻEikí. ʻI hoʻo ako ʻa e meʻá ni, mahalo te ke fie laineʻi ha niʻihi ʻo e ngaahi tūkunga faingataʻa ne aʻusia ʻe Viená (feinga ke maʻu ha tolu).

ʻĪmisi
Vienna Jaques

Viena Siekisi

Ko Viena Siekisí ko ha sīpinga ia ʻo e faivelenga ha tokolahi ʻo e Kāingalotu ʻi he ngaahi fuofua ʻaho ʻo e Siasí. Naʻe fāʻeleʻi ia he ʻaho 10 ʻo Sune, 1787. Hili ʻene fetaulaki mo e kau faifekaú ʻi Positoni, Masasūseti, USA, naʻá ne fononga ki Ketilani, ʻOhaiō, ʻi he 1831. Naʻá ne nofo ai ʻi ha uike ʻe ono, pea naʻe papitaiso ia. Naʻe tokoni ʻa Viena ke ʻomi ha kau mēmipa hono fāmilí ki he Siasí ʻi heʻene foki ki Positoní. Naʻá ne “fakamāʻopoʻopo leva ʻene pisinisí pea foki leva ki Ketilani ke kau fakataha mo e Siasí ʻo taʻe ngata” (“Home Affairs,” Woman’s Exponent, July 1, 1878, 21). ʻI he 1833, naʻe fakatapui ʻe Viena e kotoa ʻo ʻene ngaahi koloá, kau ai ʻa e $1,400, ki he Siasí lolotonga ha taimi ne fuʻu fie maʻu ai ha paʻanga. Naʻá ne fononga leva ki Mīsuli ke maʻu hono tofiʻa ʻi Saioné. Ka neongo ia, hili pē ha taimi nounou ʻo ʻene tūʻuta atú, naʻá ne faingataʻaʻia fakataha mo e Kāingalotú ʻi he fakatangá. Hili hono tuli ia mei hono ʻapí ʻi Mīsulí, naʻá ne tokoni ki he kau mahakí ʻi he ʻApitanga ʻo Saioné. Naʻe tohi ʻe Hiipa C. Kimipolo ʻo pehē, “Ne u maʻu ha angaʻofa lahi … meia Sisitā Viena Siekisi, he naʻá ne fakahoko ʻeku fie maʻú kae ʻumaʻā foki ki hoku kāingá—fakatauange ke fakapaleʻi [ia] ʻe he ʻEikí koeʻuhí ko [ʻene] angaʻofá” (“Extracts from H. C. Kimball’s Journal,” Times and Seasons, Mar. 15, 1845, 839–40).

Lolotonga ʻene ʻi Mīsulí, naʻe mali ai ʻa Viena Siekisi mo Taniela Siela. ʻI he 1847, ʻi hono taʻu 60, naʻá ne fononga fakahihifo ai ki ʻIutā, ʻo fakaʻuli pē ʻi heʻene salioté ʻi he ngaahi potu tokaleleí. Naʻá ne nofo ʻi Sōleki Siti pea naʻá ne ngāue mālohi ke tauhi ia mo ako faivelenga ʻa e ngaahi folofolá. Naʻe mālōlō ʻa Sisitā Siekisi ʻi he ʻaho 7 ʻo Fēpueli, 1884, ʻi hono taʻu 96. Naʻe pehē ʻe hono fakamatala he nusipepá ki heʻene pekiá: “Naʻá ne tuʻu maʻu ʻi heʻene ngaahi fuakavá pea lau ko e mataʻikoloa taʻe hano tatau ʻa hono fakafoki mai ʻo e Ongoongoleleí” (“In Memoriam,” Woman’s Exponent, Mar. 1, 1884, 152; vakai foki Susan Easton Black, “Happiness in Womanhood,” Ensign, Mar. 2002, 12, 14).

  1. Hiki ʻa e meʻa ne ke ako fekauʻaki mo e faingataʻá mo e faivelengá mei he sīpinga ʻa Viena Siekisí, ʻi hoʻo tohinoa ako folofolá.

Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 91

ʻOku fakahinohinoʻi ʻe he Fakamoʻuí ʻa Siosefa Sāmita ke ʻoua ʻe liliu e ʻApokelefá

Te ke lava fēfē ʻo ʻiloʻi pe ʻoku moʻoni ha meʻa kuó ke lau ʻi he ʻInitanetí pe ʻi ha nusipepa pe makasini? Naʻe fakahinohinoʻi ʻe he fakahā ʻoku lekooti ʻi he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 91 ʻa e Palōfita ko Siosefa Sāmitá ki he founga ke ne ʻiloʻi pe ʻoku moʻoni e meʻa ʻokú ne laú. Lau ʻa e talateu ʻo e vahé, ʻo kumi ki he meʻa ne fai ʻe Siosefa Sāmita ʻi heʻene maʻu ʻa e fakahā ko ʻení.

Ko e ʻApokelefá, ko ha ngaahi tohi toputapu ia ʻa e kakai Siú ne fakatahatahaʻi. Naʻe ʻikai fakakau kinautolu ʻi he kamataʻangá ʻi he Tohi Tapu faka-Hepeluú, ka naʻe fakakau kinautolu ʻi hono liliu faka-Kalisi ʻo e Tohi Tapú ʻi he taimi ʻo Kalaisí. ʻOku fakafehokotaki ʻe he ngaahi tohi ʻe niʻihi ʻa e vahaʻataimi ʻo e Fuakava Motuʻá mo e Fuakava Foʻoú. ʻI he taimi naʻe fakatahatahaʻi ai ʻe ha kau fuofua Kalisitiane ʻa e ngaahi tohi ʻo e Tohi Tapú hili ha ngaahi senituli mei ai, naʻa nau fakakau ai ʻa e ngaahi tohi ʻo e ʻApokelefá, ka naʻe fehuʻia pe naʻe totonu ke nau hoko ko ha konga ʻo e folofolá. Ne fakakau ʻa e ʻApokelefá ʻi he tatau ʻo e Tohi Tapú naʻe ngāue ʻaki ʻe Siosefa Sāmita lolotonga ʻene ngāue ki heʻene liliu fakalaumālié. Ka neongo ia, koeʻuhí ne fehuʻia hono moʻoni ʻo e ʻApokelefá, ne fehuʻi ai ʻe Siosefa ki he ʻEikí pe ʻoku totonu ke fakakau ʻi heʻene liliu ʻo e Tohi Tapú ʻa e ngaahi tohi ko ʻení.

Lau ʻa e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 91:1–3, ʻo kumi pe ko e hā ne ʻilo ʻe he Palōfita ko Siosefa Sāmitá ʻo kau ki he ʻApokelefá. Ko e ngaahi meʻa kuo tānaki ki aí ko ha fakalahi ia ki ha tohi fakamatala totonu ʻokú ne faʻa liliu ʻa e ʻuhingá pea fakakeheʻi ʻa e fuofua tohí.

Lau ʻa e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 91:4–6, pea feinga ke ʻiloʻi e founga ʻe lava ai ʻe kinautolu ʻoku nau ako iá ʻo ʻiloʻi e meʻa ʻoku moʻoni ʻi he ʻApokelefá.

ʻE lava ke tau ako mei he ngaahi vēsí ni ʻa e moʻoni ko ʻení: ʻE lava ke tokoniʻi kitautolu ʻe he Laumālie Māʻoniʻoní ke tau ʻiloʻi pe ʻoku moʻoni ʻa e ngaahi meʻa ʻoku tau laú.

Naʻe akoʻi ʻe Palesiteni Tieta F. ʻUkitofa ʻo e Kau Palesitenisī ʻUluakí ʻo pehē:

ʻĪmisi
President Dieter F. Uchtdorf

“Kuo teʻeki ai ke tau lava ʻo maʻu ngofua ange ʻa e fakamataláʻi ha toe taimi he hisitōlia ʻo e māmaní—ʻoku moʻoni ʻa e niʻihi, pea loi ʻa e niʻihi, pea ko e lahi taha ʻo kinautolu ʻoku fakakonga pē ʻene moʻoní.

“ʻI heʻene peheé, kuo teʻeki ai ha taimi ʻe toe mahuʻinga ange ai ʻi he hisitōlia ʻo e māmaní ke tau ako e founga ke ʻilo totonu ai ʻa e moʻoní mo e halá. …

“Ko e Laumālie Māʻoniʻoní ko e taha maʻu fakahā. Ko ia ʻa e Fakafiemālié, ʻokú ne akoʻi kitautolu ʻ‘a e moʻoni ʻo e ngaahi meʻa kotoa pē.’ …

“ʻOku ʻatā ʻa e Fakamoʻoni ʻo e moʻoni mei he Laumālie Māʻoniʻoní ki he taha kotoa pē, feituʻu kotoa pē, [ʻi he funga māmaní]. Ko kinautolu kotoa ʻoku nau fekumi ke ʻilo e moʻoní, ʻoku [nau] fakatotolo ʻi honau ʻatamaí, pea mo ‘kole ʻi he loto fakamātoato mo e loto moʻoni, ʻo maʻu ʻa e tui kia Kalaisí, [te nau ʻilo] hono moʻoní … ʻi he mālohi ʻo e Laumālie Māʻoniʻoní.’ [Molonai 10:4.]” “What is Truth?” [Lea ʻi he fakataha lotu ʻa e Potungāue Ako ʻa e Siasí ʻi he ʻaho 13 Sānuali, 2013], 3, 7–8; speeches.byu.edu).

  1. Hiki ʻi hoʻo tohinoa ako folofolá ʻo kau ki ha meʻa ne hoko ʻi he taimi naʻá ke ongoʻi ai hono fakapapauʻi atu ʻe he Laumālie Māʻoniʻoní ʻoku moʻoni ha meʻa naʻá ke lau.

Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 92

Ke tali ʻa Feletiliki G. Uiliamisi ki he Kautaha Uouangatahá

Naʻe fakahinohinoʻi ʻe he fakahā ʻi he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 92 ʻa e kau taki ʻo e Siasí ʻa ia ne kau ki he Pisinisi Uouangatahá (ʻa ia naʻe ui foki ko e Kautaha Uouangatahá) ke tali ʻa Feletiliki G. Uiliamisi ki he kautahá. Lau ʻa e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 92:1–2, pea feinga ke ʻiloʻi e meʻa naʻe finangalo e ʻEikí ke fai ʻe Misa Uiliamisi ʻi heʻene hoko ko ha mēmipa ʻo e kautahá.

  1. Ko “ha mēmipa faʻa ngāue” ʻo ha kulupu ko ha taha ia ʻoku longomoʻui mo mateaki. Fili ha tūkunga ʻe ua pe lahi ange ʻo e ngaahi meʻá ni, pea tohi ʻi hoʻo tohinoa ako folofolá ʻa e meʻa ʻe ala fai ʻe “ha mēmipa faʻa ngāue” ʻo e Siasí ʻi he ngaahi tūkunga ko iá.

    1. Kuo vahe ha talavou ke hoko ko ha faiako fakaʻapi.

    2. Kuo uiuiʻi ha toʻu tupu ko ha palesiteni ʻo ha kalasi ʻo e Kau Finemuí pe ha kōlomu ʻo e lakanga fakataulaʻeikí.

    3. ʻOku hoko ha toʻu tupu ko ha tokotaha ako ʻi ha kalasi Lautohi faka-Sāpate.

    4. ʻOku hoko ha toʻu tupu ko ha kaungāʻapi ʻo ha ongomātuʻa toulekeleka.

Fakalaulauloto ki he meʻa te ke lava ʻo fai ke hoko ai ko ha mēmipa longomoʻui ʻo e Siasí he ʻahó ni.

Naʻe akoʻi foki ʻe he ʻEikí ʻa Feletiliki G.Uiliamisi ʻi he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 92:2, ʻa e meʻa kuo pau ke ne fai “ke monūʻia ʻo taʻengatá.” Mahalo te ke fie fakaʻilongaʻi e fakahinohino ko ʻení ʻi hoʻo folofolá.

  1. Hiki ʻa e fakamatala ko ʻení ʻi lalo ʻi he ngaahi ngāue ke fai ʻi he ʻahó ní ʻi hoʻo tohinoa ako folofolá:

    Kuó u ako ʻa e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 90–92 peá u fakakakato ʻa e lēsoni ko ʻení ʻi he (ʻaho).

    Ko e ngaahi fehuʻi, ngaahi fakakaukau, mo e ngaahi mahino makehe ʻoku ou fie vahevahe mo ʻeku faiakó:

Paaki