Lautohi Faka-Sāpaté: Tokāteline ʻo e Ongoongoleleí
Lēsoni 19: ‘Kuo Fakamoʻui Koe ʻe Hoʻo Tuí’


Lēsoni 19

“Kuo Fakamoʻui Koe ʻe Hoʻo Tuí”

Luke 18:1–8, 35–43; 19:1–10; Sione 11

Taumuʻá

Ke tokoniʻi e kau mēmipa ʻo e kalasí ʻi hono fakatupulaki ha tui ʻoku lahi angé, ki he Tamai Hēvaní pea mo Sīsū Kalaisi.

Teuteú

  1. Lau, fakalaulauloto mo ke lotua ʻa e ngaahi potu folofola ko ʻení:

    1. Luke 18:1–8. Ko e akonaki ʻa Sīsū fekauʻaki mo hono mahuʻinga ʻo e vilitaki ʻi he lotu, ʻo fakafou ʻi he talanoa fakatātā ki he fakamaau taʻe anga-tonú.

    2. Luke 18:35–43. Ko hano fakahā ʻe ha tangata kui ʻa ʻene tuí pea ʻoku faka-moʻui ia ʻe Sīsū.

    3. Luke 19:1–10. Ko hono talitali ʻo Sīsū ʻi he ʻapi ʻo Sākeasí.

    4. Sione 11:1–54. Ko hono fakamoʻoniʻi ʻe Sīsū ʻa ʻene faka-ʻOtuá ʻaki ʻene foko-tuʻu ʻa Lāsalosi mei he maté.

  2. Fakalahi ki he laukongá: Maʻake 10:46–52; Luke 11:5–13.

  3. Kapau ʻe maʻu ʻa e ngaahi fakatātā Ko Hono Fakaʻa ʻe Kalaisi ha Tangata Kui (62145 900; Ngaahi Fakatātā ʻo e Ongoongoleleí 213) pea mo e Ko Hono Fokotuʻu ʻe Sīsū ʻa Lāsalosi mei he Maté (62148 900; Ngaahi Fakatātā ʻo e Ongoongoleleí 222), peá ke fakaʻaongaʻi kinaua ʻi he lēsoní.

  4. Fokotuʻu ki hono akoʻí: Naʻe pehe ʻe Palesiteni Tēvita O. Makei, “Te ke lava ʻo akoʻi lelei ʻa e ngaahi meʻa pē ko ia ʻokú ke ongoʻí” (Gospel Ideals [1953], 190). Fekumi ʻi he faʻa ako, lotu pea mo e talangofua ke fakamālohia hoʻo fakamoʻoni ki he ngaahi tefitoʻi moʻoni ʻokú ke akoʻí. (Vakai, ʻOku ʻIkai ha Ui ʻe Mahuʻinga ange ʻi he Faiakó, [36123 900], peesi 13–20.)

Fokotuʻu Ki he Founga Fai ʻo e Lēsoní

ʻEkitivitī ke Takiakiʻi ʻaki e Tokangá

Fakaʻaongaʻi ʻa e ʻekitivitī ko ʻení pe ko haʻo ʻekitivitī pē ʻaʻau ʻe feʻungá ke kamata ʻaki ʻa e lēsoní.

Ki muʻa pea mavahe ʻa ʻEletā Hiu B. Palauni ke ngāue fakafaifekaú, naʻe tala ange kiate ia ʻe heʻene fineʻeikí:

“ ʻE Hiu, manatuʻi ʻa e taimi naʻá ke faʻa mohe ai hoʻo kei siʻí peá ke ʻā hake lolotonga ʻa e poʻulí ʻokú ke ilifiá? Naʻá ke faʻa ui mai mei he lokí, ‘ʻE fineʻeiki, ʻokú ke ʻi hena?’ pea ne u tali atu leva mo feinga ke fakafiemālieʻi koe ke mavahe hoʻo ilifiá. Ko ʻeni te ke ʻalu ʻo ngāue fakafaifekau pea te ke ʻalu atu ki māmani, ʻe ʻi ai ha ngaahi taimi te ke ongoʻi ilifia ai, vaivai, taʻe feʻunga, taʻe lata mo ʻi ai haʻo ngaahi palōpalemá, ʻoku ou fakaʻamu ke ke ʻiloʻi te ke lava ʻo ui ki hoʻo Tamai Hēvaní, ʻo hangē ko hoʻo faʻa ui mai kiate aú mo ke pehē, ‘Tamai, ʻokú ke ʻi heni? ʻOku ou fie maʻu hoʻo tokoní.’ Fai ʻeni ʻi he ʻiloʻilo pau ʻokú Ne ʻi ai pea te Ne mateuteu ke tokoniʻi koe kapau te ke fai ho fatongiá mo ke moʻui taau mo e ngaahi tāpuaki ʻokú ke maʻú. ʻOku ou fie fakapapauʻi kiate koe ʻokú Ne ʻi ai pea te ne tali hoʻo ngaahi lotú mo hoʻo ngaahi fie maʻú ʻo fakatatau mo e meʻa ʻe lelei taha kiate koé” ʻi hono fakamatalaʻi ʻe Māvini J. ʻEsitoni, “ ʻIlo ʻOkú Ne ʻI ai,” Tūhulu, Fēpueli 1994, 50).

Fakamatalaʻi ange, te mou ako ʻi he lēsoni ko ʻení ki ha ngaahi talanoa fakafolofola ʻa ia te nau tokoniʻi kitautolu ke fakatupulaki ʻetau tui ʻoku ʻafioʻi mo ʻofaʻi kitautolu ʻe he Tamai Hēvaní peá mo Sīsū Kalaisi.

Aleaʻi ʻo e Folofolá mo Hono Fakahokó

Filifili ʻi he faʻa lotu ʻa e ngaahi veesi, ngaahi fehuʻi mo ha ngaahi nāunau fakalē- soni kehe ʻe tokoni lelei ʻi hono feau e ngaahi fiemaʻu ʻa e kalasí. Mou aleaʻi ha ngaahi founga ʻe fakaʻaongaʻi ai e ngaahi potu folofola kuo filifili ʻi he moʻui fakaʻahó. Fakalotolahiʻi ʻe kalasí ke nau fakamatala ki ha meʻa ne hoko kiate kinautolu ʻa ia ʻoku felāveʻi mo e ngaahi tefitoʻi moʻoni fakafolofolá.

1. Ko hono fakahoko ʻe Sīsū ʻa e talanoa fakatātā ʻo e fakamaau taʻe anga-tonú mo e uitoú.

Lau pea mou aleaʻi ʻa e 18:1–8. Fakamatalaʻi ange, naʻe fakahoko ʻe Sīsū ʻa e talanoa fakatātā ko ʻení ki ha niʻihi ʻo e kau Fālesí.

  • Fakatatau mo e Luke 18:1, ko e hā ha ʻuhinga ne fai ai ʻe Sīsū ʻa e talanoa faka- tātā ki he fakamaau taʻe anga-tonú pea mo e uitoú? ʻOku akoʻi fēfē kitautolu ʻe he talanoa fakatātā ko ʻení “ ʻoku lelei ke lotu maʻu ai pē”? (Vakai, Luke 18:1–8.)

    Naʻe akonaki ʻa ʻEletā Sēmisi E. Talamesi ʻo pehē: “Naʻe ʻikai ke fakahā mai ʻe Sīsū ia ʻe pehē ʻa e ʻOtuá ʻo hangē ko e faifai pea iku fakavaivai ʻa e fakamāú ki he kolé; ka naʻá ne fakamahino mai kapau ʻe ʻi ai ha tangata ʻe hangē ko e fakamāú ni, ʻo ‘ʻikai manavahē ki he ʻOtuá pe tokanga ki ha tangata,’ ka ne fakafanongo mo tali e kole ʻa e uitoú, ʻoku totonu ke ʻoua naʻa toe veiveiua ha taha ʻe fai pehē mo e ʻOtua Anga-tonu mo ʻAloʻofá, ʻa ia te ne fanongo mo tali kitautolu” (Jesus the Christ, 3rd ed. [1916], 436).

  • ʻOku ʻuhinga ki he hā ʻa e lotu maʻu peé? (Vakai, Luke 18:7; ʻAlamā 34:27.) Ko e hā ha ngaahi tāpuaki te tau lava ʻo maʻu ʻi he taimi ʻoku tau lotu maʻu ai pē? (Vakai, Luke 18:7–8; 2 Nīfai 32:9; T&F 90:24.)

  • ʻOku anga fēfē ha hoko ʻa e vilitaki ʻi he lotú ko ha ngāue ʻo e tuí? Ko e hā ʻoku totonu ke tau fai ʻi he taimi ʻoku tau vilitaki ai ʻi he lotú, pea tau ongoʻi kuo ʻikai ke ʻomi ha talí?

    Naʻe pehē ʻe ʻEletā Lisiate G. Sikoti:

    “ ʻOku fehalaaki ke tau fakakaukau ʻe tali mai ʻi he vave tahá ʻa e lotu kotoa pē ʻoku tau faí. ʻOku ʻi ai ha ngaahi lotu ia ʻoku fuʻu fie maʻu ke tau ngāue lahi ki ai… .

    “ ʻI he taimi ʻoku tau fakamatalaʻi ai ha palopalema mo fokotuʻu ha tali [ki heʻetau Tamai Hēvaní], ʻokú ne faʻa tali ʻio mai ʻi he taimi ʻe niʻihi pea ʻikai he taimi ʻe niʻihi. ʻOkú ne faʻa fakatatali e talí, ʻo ʻikai koeʻuhí ʻoku ʻikai ke ne tokanga mai, ka koeʻuhí ʻokú ne ʻofaʻi kitautolu—ʻi he haohaoa. ʻOkú ne finangalo ke tau fakahoko ʻa e ngaahi moʻoni kuó ne foaki maí. ʻOku fie maʻu ke tau falala te tau lava ʻo fai ha ngaahi fili totonu kae lava ke tau tupulaki. ʻOku fie maʻu ke tau fai ʻa e ngaahi meʻa ʻoku tau ongoʻi ʻoku totonú. Te Ne tali mai ʻi he taimi totonu. He ʻikai ke ne liʻaki kitautolu” (ʻi he Conference Report, Oct. 1989, 38; or Tūhulu, Sānuali 1990, 30–31).

  • Ko e hā ha meʻa kuó ke ako ʻi haʻo vilitaki he lotu maʻu pē?

2. Ko hono fakahaaʻi ʻe ha tangata kui ʻene tuí pea ʻoku fakamoʻui ia ʻe Sīsū.

Lau pea mou aleaʻi ʻa e Luke 18:35–43. Fakaʻaliʻali ʻa e fakatātā ʻo hono fakaʻā ʻe Sīsū ʻa e kuí.

  • Naʻe fakahā fēfēʻi ʻe he tangata kui ʻofi ki Selikoó, ʻa ʻene tui ki he ʻEikí? (Vakai, Luke 18:38–42.) Kuo tāpuekina fēfē koe ʻi haʻo ngāueʻi hoʻo tui kia Sīsū Kalaisí?

  • Naʻe fakahā fēfē ʻe he tangatá ʻa ʻene houngaʻia ʻi he taimi ne ʻā ai hono matá? (Vakai, Luke 18:43; vakai foki, Maʻake 10:52.) Te tau lava fēfē ʻo fakahā ki he ʻEikí ʻetau houngaʻiá?

3. Ko hono talitali ʻa Sīsū ʻi he ʻapi ʻo Sākeasí.

Lau pea mou aleaʻi ʻa e Luke 19:1–10.

  • Ko hai ʻa Sākeasi? (Vakai, Luke 19:2. Fakamatalaʻi ange, ko e kau matāpulé ko ha kau Siu ne nau hoko ko ha kau tānaki tukuhau ki he puleʻanga Lomá. Naʻe anga-maheni ʻaki pē ʻa hono fehiʻanekinaʻi ʻe he kau Siú ia ʻa e kau matāpulé pea naʻa nau ui kinautolu ko ha kau lavaki mo ha kau faiangahala.)

  • Naʻe fakahā fēfēʻi ʻe Sākeasi ʻa ʻene holi lahi ke mamata kia Sīsuú? (Vakai, Luke 19:3–4.) Ko e hā e folofola ʻa Sīsū kia Sākeasi hili ʻene mamata kiate ia he funga ʻakaú? (Vakai, Luke 19:5.) Naʻe tali fēfēʻi ʻe Sākeasi e folofola ʻa Sīsuú? (Vakai, Luke 19:6.) Ko e hā ha meʻa te tau lava ʻo fai ke tali fiefia ai ʻa e Fakamoʻuí ki hotau ngaahi ʻapí?

  • Naʻe tali fēfē ʻe he kakaí ʻa e fononga ʻa Sīsū ʻo nofo mo Sākeasí? (Vakai, Luke 19:7.) Naʻe kehe fēfē e tali ʻa Sīsū kia Sākeasí mei he tali ʻa e niʻihi kehé? (Vakai, Luke 19:5.) Ko e hā te tau lava ʻo ako mei he sīpinga ʻa Sīsū ʻi he talanoá ni?

  • Naʻe fakamamaʻo ha kakai tokolahi meia Sākeasi koeʻuhí ko ʻene hoko ko ha matāpulé (Luke 19:2, 7; Ko e hā ha ngaahi founga ʻoku tau faʻa fai ai mo ha fakamaau tatau ki ha niʻihi kehe? Ko e hā ha ʻuhinga ʻoku mahuʻinga ai kiate kitautolu ke ʻoua te tau fakamavahevaheʻi ʻa e niʻihi kehé pe te tau fakakaukau ʻoku tau lelei ange ʻiate kinautolú? (Vakai, ʻAlamā 5:54–56; 38:13–14.) Te tau lava fēfē ʻo ikunaʻi ʻa e ongoʻi taʻe ʻofa ki he niʻihi kehé?

    Naʻe pehē ʻe ʻEletā Sio J. Kalisitianeseni: “ ʻOku ʻi ai ha niʻihi ʻoku nau ʻā hake he pongipongí ʻo tailiili he ʻalu ki he akó pe ko ha faʻahinga ʻekitivitī faka-Siasí koeʻuhí pē ko haʻanau hohaʻa ki he founga ʻe talitali ʻaki kinautolú. ʻOkú ke maʻu ʻa e mālohi ke liliu ʻenau moʻuí ki he leleí… . ʻOku fakafalala atu ʻa e ʻEikí kiate koe ke ke hoko ko ha tokotaha tufunga ke ke langa hake kinautolu. Fakasiʻisiʻi hoʻo fakakaukauʻi koé ka ke fakakaukau lahi ange ki he mālohi ʻokú ke maʻu ke tokoniʻi ʻaki ʻa e niʻihi kehé, ʻo aʻu ai pē ki ha niʻihi ʻi ho fāmilí” (ʻi he Conference Report, Oct. 1996, 54; pe Tūhulu, Sānuali 1997, 39).

4. Ko hono fokotuʻu ʻe Sīsū ʻa Lāsalosi mei he maté.

Lau pea mou aleaʻi ʻa e ngaahi potu folofola kuo filifili mei he Sione 11:1–54. Fakamatala ange ʻi he hili pē fononga ʻa Sīsū ki he ʻapi ʻo Sākeasí, naʻá ne maʻu ha fekau mei hono ongo kaungāmeʻa ko Mele mo Maʻatá, ʻoku puke ʻa hona tuonga- ʻane ko Lāsalosí, ʻa ia ko ha kaumeʻa mamae ʻo Sīsū (Sione 11:1–5). Hili ha ʻaho ʻe ua mei ai, naʻe fakahinohinoʻi ʻe Sīsū ʻa ʻene kau ākongá ke nau ō mo ia ki Pētani, ko ha kolo ʻi Siutea ʻa ia ne nofo ai ʻa Mele, Maʻata pea mo Lāsalosi (Sione 11:6–7).

  • ʻI he foki ko ia ʻa Sīsū ki Pētaní, ko ha ʻaho ia ʻe fā hili e mate ʻa Lāsalosí (Sione 11:17), ko e hā ne fai ʻe Māʻata ʻi heʻene fanongo ʻoku haʻu ʻa Sīsuú? (Vakai, Sione 11:20.) Ko e hā ha meʻa ʻokú ke leleiʻia ai ʻi he fakamoʻoni ʻa Maʻata ki he misiona faka-ʻOtua ʻa e Fakamoʻuí? (Vakai, Sione 11:21–27.)

  • Ko e hā ne fai ʻe Sīsū ʻi heʻene mamata ki he tangi ʻa Mele mo ha niʻihi toko- lahi kehé? (Vakai, Sione 11:33–35.) ʻOku tokoniʻi fēfē ʻe he talanoá ni ʻa hoʻo ongo fekauʻaki mo Sīsuú?

  • Neongo e mālohi ʻo ʻene fakamoʻoní, naʻe ngali vaivai e tui ʻa Maʻatá ʻi he taimi ne fehuʻi ai ʻa Sīsū pe ʻe lava ke toʻo ʻa e maká mei he fonualoto ʻo Lāsalosí (Sione 11:39). Naʻe tokoniʻi fēfē ia ʻe Sīsū? (Vakai, Sione 11:40.) Ko e hā te tau lava ʻo ako mei heni fekauʻaki mo e meʻa ʻoku fie maʻu ʻe he ʻEikí meiate kitautolú?

  • Ko e hā ha meʻa ʻoku akoʻi mai ʻe he lotu ʻa Sīsū ki muʻa peá ne fokotuʻu ʻa Lāsalosí, ʻo kau ki hono vā mo ʻene Tamaí? (Vakai, Sione 11:41–42.) Te tau lava fēfē ʻo muimui ki he sīpinga ʻa Sīsuú, ʻi heʻetau lotu fakatāutaha mo fakafāmilí?

Fakaʻaliʻali e fakatātā ʻo hono fokotuʻu ʻe Sīsū ʻa Lāsalosi mei he maté, peá ke fakaafeʻi ha taha he kalasí ke ne lau ʻa e Sione 11:43–44.

  • Kuo fokotuʻu ʻe Sīsū ha toko ua mei he maté (Maʻake 5:22–24, 35–43; Luke 7:11–17). Naʻe kehe fēfē hono fokotuʻu ʻe Sīsū ʻa Lāsalosi mei he maté mei he ongo meʻa ne hoko ki muʻá? (Naʻe fokotuʻu mei he maté ʻa e ʻofefine ʻo Sailosí pea mo e foha ʻo ha uitou ʻi Neini, hili pē e mavahevahe ʻa e sinó mo e laumā- lié. Naʻe ʻikai ke tuku kinaua ia ʻi ha fonualoto. Ne ʻosi ha ʻaho ia ʻe fā mei he mate ʻa Lāsalosí peá ne ʻosi tuku ia ki ha fonualoto.)

  • Naʻe hoko fēfē ʻa e mana ʻo hono fokotuʻu ʻo Lāsalosi mei he maté, ko ha faka-moʻoni ki he misiona faka-ʻOtua ʻa e Fakamoʻuí? Ko e hā ha ola ne maʻu mei he mana ko ʻení, ʻe he kakai ne nau mamata ki aí? (Vakai, Sione 11:45–46.) Kuo fakamālohia fēfē ʻe he mana ko ʻení ʻa hoʻo tui ki he Fakamoʻuí?

Fakaʻosí

Fakamatalaʻi ange, ʻe lava ʻe he ngaahi tefitoʻi moʻoni kuo akoʻi ʻi he ngaahi tala- noa ko ʻení ʻo fakamālohia hoʻo tui ki he Tamai Hēvaní pea mo Sīsū Kalaisí. Hili haʻamou toe vakaiʻi nounou ʻa e ngaahi talanoá, peá ke lau ange e meʻa ʻa ʻEletā Tōmasi S. Monisoni ko ʻení:

“Kuo teʻeki ai ke liliu ʻe he ʻalu e taimí, ʻa e mālohi ʻo e Huhuʻí ke ne liliu e moʻui ʻa e tangatá. ʻI heʻene folofola ko ia kia Lāsalosi kuo pekiá, ʻe pehe pē mo haʻane folofola mai kiate kitaua: ‘…tuʻu mai.’ (Sione 11:43.) Tuʻu mai mei he taʻe ʻama-nekina ʻo e loto veiveiuá. Tuʻu mai mei he mamahi ʻo e faiangahalá. Tuʻu mai mei he mate ʻo e fakataʻetaʻetuí. Tuʻu mai ki ha moʻui foʻou. Tuʻu mai” (ʻi he Conference Report, Apr. 1974, 72; pe Tūhulu, Sānuali 1975, 52).

Fakalotolahiʻi e kalasí ke nau fekumi ki ha ngaahi founga ʻe lava ke nau fakamā- lohia ai ʻenau tui ki he Tamai Hēvaní mo Sīsū Kalaisí.

Ngaahi Fakakaukau ke Fakalahi ki Hono Akoʻi ʻo e Lēsoní

ʻOku hoko ʻa e nāunau ko ʻení ko ha fakalahi ki he lēsoni ʻoku fokotuʻu atú. Te ke lava ʻo fakaʻaongaʻi ha fakakaukau ʻe taha pe lahi ange mei heni ke hoko ko ha konga ʻo e lēsoní.

Ko e talanoa fakatātā ʻo e Fālesí mo e tānaki tukuhaú.

Lau pea mou aleaʻi ʻa e talanoa fakatātā ʻo e Fālesí mo e tānaki tukuhaú (Luke 18:9–14).

  • Te ke fakamatalaʻi fēfē e lotu ʻa e Fālesí ʻi he talanoa fakatātā ko ʻení? Te ke fakamatalaʻi fēfē e lotu ʻa e tānaki tukuhaú?

  • ʻOku ʻuhinga ki he hā ʻa e kupuʻi lea, “he ko ia kotoa pē ʻokú ne hiki hake iá, ʻe fakavaivaiʻi ia; pea ko ia ʻokú ne fakavaivaiʻi iá, ʻe hiki hake ia”? (Vakai, Luke 18:14; ʻEta 12:27.)

Paaki