Ngaahi Tohi Lēsoni Palaimelíi mo e Taimi Fevahevaheʻakí
Lēsoni 14: Ko e Lea ʻo e Potó


Lēsoni 14

Ko e Lea ʻo e Potó

Taumuʻá

Ke tokoniʻi ʻa e tamasiʻi mo e taʻahine taki taha ke mahino kiate ia ʻoku tāpuekina kitautolu ʻe he ʻEikí ʻi he taimi ʻoku tau muimui ai ki he ngaahi fekau kuo tuku mai ʻi he Lea ʻo e Potó.

Teuteu

  1. Lau mo ako ʻi he faʻa lotu ʻa e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava vahe 89 mo e Taniela vahe 1.

  2. Ongo tangai pepa ʻe ua, ʻoku tā ʻi tuʻa ʻi he taha ʻa e mata malimalí, pea mata mamahi ʻi he taha. Pea kapau ʻe ʻikai ke maʻu mai ha ongo tangai pepa pea tā pē ʻa e ongo matá ʻi ha ongo laʻi pepa māvahevahe.

  3. ʻAi ha laʻi pepa fuopotopoto kuo tā ai ʻa e mata malimalí ke taki taha ʻa e fānaú. Faʻiteliha pē pe ʻe fakamaʻuʻaki ha pinehui pe tepi fakapipiki ki he vala ʻo e fānaú.

  4. Tā ha fanga kiʻi fakatātā ʻo ha meʻakai pe ko haʻo kosi mai pē mei ha ngaahi nusipepa (ʻo kapau ʻe maʻu). ʻAi ke lahi feʻunga ke lava ʻo taki ua ʻa e tamasiʻi e fakatātā. ʻAi ke kau ai ha kalasi meʻakai fakatupu moʻui lelei kehekehe mo lahi, pea mo e ngaahi fakatātā ʻo e tapaká, tií pe kofí pea mo e kava mālohí.

  5. Teuteu ke hivaʻi pe lau ʻa e lea ʻo e “Moʻui Lelei mo Mālohi” (Children’s Songbook, p. 21).

  6. Ngaahi nāunau ʻoku fie maʻú:

    1. Tohi Tapu mo e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava.

    2. Fakaʻilonga mo e mama FKT.

    3. Fakatātā 3–6, Ko e Palōfita ko Siosefa Sāmitá (62002 900; Ngaahi Fakatātā ʻo e Ongoongoleleí 401); fakatātā 3–29, Ko e Fakafisi ʻa Taniela ke ne Kai ʻa e Meʻakai mo Inu ʻa e Uaine ʻa e Tuʻí (62094 900; Ngaahi Fakatātā ʻo e Ongoongoleleí 114); fakatātā 3–27, Ko e Heka Taufetongi ʻi he Pasikala Veʻetolú (62317); fakatātā 3–30, Ko e Tāfué (62523); fakatātā 3–31, Ko ha Tamasiʻi mo ha Kulī.

  7. Teuteu ʻa e ngaahi meʻa ʻe fie maʻu ki ha ngaahi ʻekitivitī fakatupulaki te ke fakaʻaongaʻi.

Fokotuʻu ki he Founga Fai ʻo e Lēsoní

Fakaafeʻi ha taha ʻo e fānaú ke ne fai ʻa e fua lotú.

Kapau naʻá ke fakalotolahiʻi e fānaú ke nau fai ha faʻahinga meʻa he lolotonga ʻo e uiké pea mou vakaiʻi ia.

ʻOku Finangalo ʻa e Tamai Hēvaní mo Sīsū Kalaisi ke tau Maʻu ha Sino ʻoku Moʻui Lelei

ʻEkitivitī ke takiakiʻi ʻaki e tokangá

Kole ki he fānaú ke nau kuikui ʻo fakakaukau-loto ʻoku ʻi ai haʻanau fanga kiʻi pusiaki taki taha, hangē ko ha kiʻi kulī. ʻOku nau ʻofa lahi ʻaupito mo fiefia ʻi heʻenau fanga kiʻi manu ko ʻení. ʻI ha ʻaho ʻe taha, naʻe hā ngali puke ai ʻa e fanga kiʻi manú pea ʻikai ke nau toe fiefiekai.

ʻEkitivitī ke takiakiʻi ʻaki e tokangá

  • Ko e hā nai e meʻa ʻoku hoko ki hoʻo kiʻi manu tauhi ko ʻení?

  • Ko e hā nai hono ʻuhinga ʻa ʻene taʻe fiefiekaí?

Fakamatalaʻi ange naʻe kai ʻe he kiʻi manu pusiakí ia ha faʻahinga meʻakai naʻe kovi ki ai.

ʻEkitivitī ke takiakiʻi ʻaki e tokangá

  • Te ke tokoniʻi fēfē leva hoʻo kiʻi pusiakí? (ʻAki hono taʻofi ke ʻoua te ne kai ʻa e meʻakai ʻoku kovi ki aí.)

  • Ko e hā nai e meʻa ʻe lava ke hoko ki homou sinó ʻo kapau te mou kai ʻa e ngaahi meʻa ʻoku ʻikai lelei ki aí?

Fakamatalaʻi ange ʻoku tau fakahoko ha maumau ki hotau sinó ʻi heʻetau kai ʻa engaahi meʻakai ʻoku ʻikai fakatupu moʻui leleí. Pea ʻi hono ʻafioʻi ʻe he Tamai Hēvaní mo Sīsū Kalaisi ʻa e meʻá ni, naʻá na foaki mai ai ha ngaahi fekau ke tokoni kiatekitautolu ke tau tupu moʻui lelei hake mo fiefia.

Naʻe Tuku mai ʻe he Tamai Hēvaní pea mo Sīsū Kalaisi ʻa e Lea ʻo e Potó

Ngaahi fakatātaá mo e fealēleaʻakí

Fakaʻaliʻali ʻa e fakatātā 3–6, Ko e Palōfita ko Siosefa Sāmitá. Fakamatalaʻi ange naʻe fakahā ʻe Sīsū Kalaisi ki he Palōfita ko Siosefa Sāmitá ha meʻa fekauʻaki mo e kalasi meʻakai ʻoku totonu ke tau kaí pea mo ia ʻoku ʻikai totonu ke tau kaí. Naʻe hiki ʻe Siosefa Sāmita ʻa e ngaahi meʻa ko ʻení ko e fakahinohino maʻatautolu. ʻOku ui ʻa e ngaahi fakahinohino ko ʻení ko e Lea ʻo e Potó, pea ʻoku hā ia ʻi he vahe 89 ʻo e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakavá. (Pukepuke hake ki ʻolunga ha tatau ʻo e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakavá.)

Fakamatalaʻi ange ʻoku kau ʻi he ngaahi meʻakai ʻoku totonu ke tau kaí ʻa e vesitapoló, pīní, kiʻi kakanoʻi manu siʻisiʻi pē, ngaahi fuaʻi ʻakau pea mo e kēleni hangē ko e uité (maá mo e nutoló) pea mo e laisé.

Naʻe toe fakatokanga mai foki ʻa Sīsū Kalaisi fekauʻaki mo e ngaahi meʻa ʻoku fakatuʻutāmaki ki hotau sinó, hangē ko e tapaká, ngaahi inu vela hangē ko e tií, kofí, uainé pea mo e kava mālohi kehé. Kuo toe fakatokanga mai foki mo e kau palōfita ki mui ni maí ke ʻoua naʻa tau fakaʻaongaʻi ʻa e ngaahi faitoʻo kona tapú he ʻoku fakatuʻutāmaki. (Tokoniʻi e fānaú ke mahino kiate kinautolu ʻoku ʻikai ko ha kakai kovi ʻa kinautolu kotoa pē ʻoku nau ifi tapaka, inu tī, kofi pe kava mālohí; pe fakaʻaongaʻi ʻa e faitoʻo kona tapú. ʻOku ʻi ai ʻa e kakai ia ʻe niʻihi ʻoku ʻikai pē ke nau ʻiloʻi ʻoku kovi ʻa e ngaahi meʻá ni ki honau sinó.)

Fakamatalaʻi ange naʻe toe fakahā mai foki ʻe Sīsū Kalaisi ʻoku totonu ke ʻoua naʻa fuʻu kai ʻo lahi ʻa e kakanoʻi manú. Tala ange ʻoku lelei ke tau kai ʻa e ngaahi meʻakai kehekehe ʻoku fakatupu moʻui leleí.

Fakaʻaliʻali ʻa e fakatātā ʻo e fānau ʻoku nau sino ngaungaué (fakatātā 3–27, Ko e Heka Taufetongi ʻi he Pasikala Veʻetolú; fakatātā 3–30, Ko e Tāfué; fakatātā 3–31, Ko ha Tamasiʻi mo ha Kulī). Fakapapauʻi ʻoku mahino ki he fānaú kuo foaki mai ʻa e Lea ʻo e Potó ke tokoniʻi kitautolu ke tauhi hotau sinó ke moʻui lelei mo mālohi, pea ʻoku tau toe fiefia ange ʻi he taimi ʻoku tau talangofua ai ki heʻene ngaahi fakahinohinó.

Foʻi vaʻinga

Tuku he falikí ʻa e ongo fakatātā ʻo e mata ʻe uá (pe ongo tangai pepa), ʻa ia ko e mata malimali mo e mata mamahi. Fakaʻaliʻali ʻa e ngaahi fakatātā ʻo e meʻakaí mo e inú. Tuku ke fili taufetongi ʻe he fānaú ha fakatātā ʻo ha meʻakai. Tuku ange ke nau fakakaukauʻi pe ko e kiʻi tangai pepa pe tuʻunga fē ʻoku kau ki ai ʻa e meʻakai ko iá. Mou aleaʻi pe ko e fē ʻa e ngaahi meʻakai ʻe tokoni ki honau sinó ke tupu ʻo mālohi mo moʻui leleí.

ʻOku Finangalo ʻa e Tamai Hēvaní pea mo Sīsū Kalaisi ke Tau Moʻui Lelei mo Mālohi

Folofolá, fakatātaá pea mo e talanoá

Fakaʻaliʻali ʻa e fakatātā 3–29, Ko e Fakafisi ʻa Taniela ke ne Kai ʻa e Meʻakaí mo Inu ʻa e Uaine ʻa e Tuʻí, pea fai ʻa e talanoa fakafolofola ko ia ʻoku fakaʻaliʻali mai ʻe he fakatātaá (vakai, Taniela 1). Fakamatalaʻi ange naʻe ʻiloʻi ʻe Taniela naʻe ʻikai ke lelei ki hono sinó ʻa e meʻakai ko ʻeni mei he tuʻí. Naʻá ne fili pē ia ke ne kai ʻa e meʻakai naʻe ngaohiʻaki ʻa e vesitapoló mo e kēlení pea inu vai ʻataʻatā pē. Tala ange naʻe iku pē ʻo toki fili ʻe he tuʻí naʻe moʻui lelei taha ange pē ʻa Taniela ia mo hono ngaahi kaumeʻá mo poto ange ʻi ha toe taha. (Ko e Taniela tatau ai pē ʻeni naʻe lī ki mui mai ki he ʻana ʻo e fanga laioné koeʻuhí ko ʻene lotu ki he ʻOtuá hili hono taʻofi ia ʻe he tuʻí, ʻo fakahaofi ai ia ʻe he ʻOtuá ʻi ha mana.)

Folofolá

Lau ki he fānaú ʻa e Taniela 1:17 pea fakamatalaʻi ange naʻe tāpuekina kinautolu ʻe he Tamai Hēvaní koeʻuhí ko ʻenau tokangaʻi ʻa honau sinó.

Fakaʻaiʻai ʻa e fānaú ke nau muimui ki he sīpinga ko ʻeni naʻe tā ʻe Tanielá ʻi he taimi ʻoku ʻoange ai ke nau kai ha faʻahinga meʻa ʻe ʻikai ke fakatupu moʻui lelei ki honau sinó. Tuku ke aleaʻi nounou pē ʻe he fānaú pe ke nau fakatātaaʻi ha meʻa te nau lava ʻo fai ke nau fili ai ki he totonú.

Hiva

Mou hivaʻi fakataha mo e fānaú pe lau ʻa e lea ʻo e “Moʻui Lelei mo Mālohi”. Kapau ʻoku ʻiloʻi ʻe he fānaú ʻa e foʻi hiva ko ʻení pea mou ʻahiʻahi hivaʻi taufetongi ange:

Fakafetaʻi ki ho huafá ʻEiki

He moʻui lelei mo e Mālohi

Pea mo e meʻatokoni.

Fakamatala Fakanounoú

Fakaʻaliʻali ʻa e fakaʻilonga pe mama ʻo e FKT. Fakamamafaʻi ange ʻa hono mahuʻinga ke fili ʻa e founga totonú ke tauhi ai ʻa hotau sinó ke mālohi. Fai ha fanga kiʻi fehuʻi mei he lēsoní hangē ko ʻení ke fakamanatuʻi ʻaki:

  • Kuo akonekina kitautolu ʻe Sīsū ʻoku totonu ke tau tauhi ʻa hotau sinó ke moʻui lelei mo mālohi. Ko e fē ʻa e feituʻu te tau lava ʻo lau ai ʻi he folofolá fekauʻaki mo e meʻá ni? (Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava vahe 89.)

  • ʻOku tau ui ʻeni ko e ʻo e .(Leaʻo e potó.)

  • ʻOku mou pehē ko e hā hono ʻuhinga ʻoku ui ai ia ko e Lea ʻo e Potó?

  • Ko e hā ha ngaahi meʻa lelei ʻe niʻihi ʻoku totonu ke tau kai mo inu?

  • Ko e hā ha ngaahi meʻa ʻe niʻihi ʻe lava ke fakatuʻutāmaki ki hotau sinó?

  • Naʻe fakahā fēfē ʻe Taniela ʻa ʻene loto-toʻá? (ʻAki ʻene “ʻikai” ki he ngaahi meʻakai naʻe ʻikai ke fakatupu moʻui leleí.)

  • Ko e hā e meʻa te ke fai kapau ʻe ʻoatu ʻe ha taha ha meʻa ʻoku ʻikai ke fakatupu moʻui lelei kiate koe? (Fehuʻi ange ha ngaahi meʻa pau hangē ko e tapaká, faitoʻo kona tapú pe ko e kai e lolé ʻo fuʻu lahí. Tokoni ki he fānaú ke nau ako mo fakaʻaongaʻi ʻa e ngaahi founga ke taliʻaki ʻa e ngaahi ʻahiʻahi peheé.)

Laʻi peesi tufá

Tufa ke taki taha ʻe he fānaú ha fakatātā ʻo e mata malimalí (pineʻi pe fakapipiki ʻeni ki honau kofú) ke fakamanatu kiate kinautolu ʻoku nau fiefia ange pē ʻi he taimi ʻoku nau fili ai ke kai ʻa e ngaahi meʻakai fakatupu moʻui leleí.

Kole ki ha taha ʻo e fānaú ke ne fai ʻa e lotu tukú pea ke ne fakamālō ai foki ki he Tamai Hēvaní koeʻuhí ko e meʻakai fakatupu moʻui lelei pea mo e sino mālohi ʻoku mou maʻú.

Ngaahi ʻEkitivitī Fakatupulakí

Fili mei he ngaahi ʻekitivitī ko ʻení ʻa e ngaahi ʻekitivitī ʻe ʻaonga taha ki hoʻo kalasí. ʻE lava pē ke ke fakaʻaongaʻi kinautolu ʻi he loto lēsoní, fakamanatu pe fakamatala fakanounou ʻo e lēsoní. Vakai, “Taimi Kalasí” ʻi he “Ko e Ngaahi Tokoni maʻá e Faiakó” ke maʻu mei ai ha ngaahi fakahinohino kehe.

  1. ʻE lava pē ke ke ʻomi ha fanga kiʻi meʻakai fakatupu moʻui lelei ke mou maʻu mo e fānaú, hangē ko e fuaʻi ʻakaú mo e mā pakupakú. (Tomuʻa sio ki he mātuʻa ʻa e fānaú ke fakapapauʻi pe ʻoku kovi ʻa e meʻakai ko iá ki ha taha ʻo e fānaú. ʻOua naʻa ʻomi ha meʻakai ʻi he ʻaho Sāpate ʻaukaí.)

  2. Hivaʻi pe lau fakataha mo e fānaú ʻa e lea ʻo e veesi ua ʻo e “ʻOku ai ʻi Māmaní” (vakai, Ngaahi Himí, fika 199).

    Ke tolonga e moʻui ʻa e fānaú

    Pea lelei mo fakaʻofoʻofa,

    ʻO sītuʻa mei he tií, kofí mo e tapaká,

    ʻO ʻikai inu ʻa e kava mālohí,

    Pea kai fakafeʻunga pē ʻa e kakanoʻi manú,

    Fekumi ki he leleí mo e potó ke nau maʻu.

  3. ʻE lava ke ke ngaohi maʻá e fānau iiki angé ha kiʻi tamapua pepa pe ngaohiʻaki ʻa e tupenú pea ʻai hano ngutu ke ava lahi. Fakaʻaliʻali ʻa e ngaahi fakatātā ʻo e meʻakaí pe ko haʻo fakamatalaʻi ha ngaahi kalasi meʻakai kehekehe. Ko e ngaahi meʻa ko ē ʻoku leleí pea fakaava leva ʻa e ngutu ʻo e tamapuá, pea tāpuniʻi kapau ko ha ngaahi meʻa ia ʻoku ʻikai totonu ke ʻai ki he sinó. Pe ko haʻo fakaafeʻi pē ʻa e fānaú ke nau fakamanga mo mapuni honau ngutú ʻi he lolotonga hoʻo fakaʻaliʻali pe fakamatalaʻi ʻa e ngaahi meʻakaí. (Vakai, Friend, Nōvema 1993, p. 12.)

  4. Fekau ʻa e fānaú ke nau fakatātaaʻi ʻa e talanoa kia Taniela mo hono ngaahi kaumeʻá ʻi heʻenau fakafisi ke kai ʻa e meʻakai lelei ʻa e tuʻí pea mo ʻenau fili ʻa e kalasi meʻakai naʻa nau ʻilo naʻe fakatupu moʻui lelei angé.

Paaki