Te Tembora ibukin Kona
Ngke Leroy ao Rose Alip a motinnanoia bwa ana nanakon te tembora ni katoa namwakaina, e kakabwaiaia te Uea riaon aia kona n nakoia—ao a karekeia tabeman bwa raoia.
E kakauongo raoi Leroy Alip ngke e katabuaki bwa e na beku n ana kauntira te titeiki are e rietata n te Big Island i Hawaii. N taekan kakabwaiana ao te Tari Alip e tuangaki bwa e na bon mena n te aba ngkana e kateaki te tembora ao e na mwakuri n te tembora. Aio n 1984, ao bon tii te tembora iaon te aba bon are i Oahu, e raroanako n te maire man te booti ke te wanikiba.
Te kakabwaia n te nakoanibonga e kakorakora te Tari Alip. “I kakoaua bwa ngke ko anganaki te kakabwaia, iai katabeam ni karaoa are ko kona ni uotii kakabwaia akanne nakoim,” e taku. Ngaia are ngaia ma kainnabana, Rose a baireia bwa a na kakaea te tembora iaon Oahu teuana n te namwakaina.
Karaoan aei e bon aki bebete. Te mwananga ikekei e kabanea te mwaiti ae U.S $300, te mwaiti ni mwane ae korakora ibukiia taanga ae uarereke booia man aobitin te tautaeka are e mwakuri iai. Tari Alip. Ti te kawai are a kona ni karaoa te mwananga bwa a na anaa aia karinimwane. A karaoia ma nanoia ni kukurei.
E ngae n anne, inanon teuana te ririki, ai bon akea aia mwane. “Ma nanora e mena n te tembora,”e taku te Tari Alip. “Ti kan reitanako kawarana. Ai ngaia are ti tataro ibukin buokara.”
E aki maan imwiina, te Tari Alip n akea ana kantaninga bwa e na anganaki te mwakuri bwa e na buoka ana karekemwane man beeba ake e na nikirii irouia bitineti n ana tabo. Ibukin bwaai aika a nikiraki ni moantaai n te ingabong, ea kabooaki n ae kaan ma $700 ni katoa namwakaina. Ma te mwane are e raka iaon ae e tau n reitanako te nakon te tembora, te Tari ao Titita Alip a wirikirikinaki bwa ana karina aia raka ni mwane n aia karinimwane ae onoti ibukin te nako n te tembora.
Inanon Tuun 1986 ibukin te wirikiriki arei e a tabe n itiaki: ngkai te maeka i Kona Hawaii Titeiki, a kona ni kairiia tabeman aine man te titeiki ake a kororaoi nakon te tembora ma a tuai ni kona ni karekei aia entaumente. Ngaia are ni katoa namwakaina, te utu ae Alip a kaira temanna te titita bwa e na raoniia nako Oahu. Ni katoa tai, te titita e oki ao e kaota ana koaua n te mwaaka n te tamnei ao te kukurei are e namakinna ni karaoan ana mwakuri ao aia mwakuri tabeman n te tembora. N te tai ae uarereke, te tamnei n te mwakuri n te tembora e a butanako rinanon titeiki, ao a mwaiti riki kaain te aro ake a moanna ni kakai anga ibukin nakoia nakon te tembora.
Rinanon ana reitaki te Tari Alip are e a reke n aobitia ibukin mwamwananga, e a kona ni babaire ibukin te bwakaniboo n te kantoka, te bao ni mwamwananga iaon tano, ao taabo ni maeka ibukiia kaain te titeiki ake a kan nako. N 1994 e raka iaon 100 membwa n te titeiki i Kona ake a kakaraoa mwanangaia ni katoa namwakaina n nakon te tembora i Laie Hawaii. E ngare te Tari Alip. E kauringa, “Te beretitenti n te tembora e manikangare bwa te kaabeti (carpet) n te tembora e a konaaki irouia Aomata aika a Itiaki mai Kona bwa a bon rangi n taonako mwaitiia inanon te Tembora.”
N 1997 Beretitenti Gordon B. Hinckley (1910–2008) e katanoata te kaetieti ae boou ibukin katean te tembora. Katean tembora aika a uarereke e na kona ni karekei riki tembora ake ana kateaki. Te kakaonimaki irouia Aomata aika a Itiaki iaon te Big Island e bon kaniwanganaki imwiin onoua namwakaina ngke Beretitenti Hinckley e katanoata te tembora ibukin Kona. Imwiin katabuan te tembora n 2000, te Tari Alip e a weteaki bwa te kauoman ni kauntira n te tembora beretitentii. N te bong aei, e a riitaea man nakoana ma e a bwanin kabaeana n ana mwakuri te Uea, e tararuaia taan mwakuri ake a kawakina aontano bwa e na tamaroa n te Tembora ae Kona i Hawaii.
Te Tari ao Titita Alip a kukurei n te aro are e kakabwaiaia iai Tamara are i Karawa are a kona ni karekea te bwai are a tangiria ao a reitinako ni buokiia tabeman. Ngke a moan roko iaon Kona, e taku te Tari Alip, “E aki reke te tabo ae ti na maeka iai ma tii te auti ae uarereke iaon te maunga are e kateaki ibukiia taan mwakuri n te marae ni koobee.” A maeka ikekei tabeua te namwakaina ni karokoa ae a kona ni kabooa aia auti ae uarereke are e tatangoaki.
Ririki ake imwiina, e a tau mwaitin aia kaikomwane ao booia n iangoa aia auti ae tamaroa riki, ma bon akea ae a nooria bwa e tau ibukiia. N te bong teuana ngke e mwakuri te Tari Alip iaon ana tano te Tembora i Kona, e a roko te unaine n rirarikina. E bon tang. E ioioa atuna te Tari Alip. “Te unaine aei e bon kakioakinako man ana auti ao akea te tabo ae e na nako iai. Te bwai ae I karaoia, I tuannga bwa e na nakoia tibuna, ao ngkana e a oki ao e a kona ni mwaing nakoira.” Te kanganga bwa mwengaia Alip e bon tau ibukiia tii te Tari ao Titita Alip. Ai ngaia are e a waaki n tataro ni kakai kawai ake a kona n reke iai kakabwaia ake a kona n reke irouia.
N te tai ae uarereke, te itabon are e tabe ma te kamaeka e kaoia bwa a na noora te mwenga ae borauatao ma onoua ana ruu ni matu. A tangiria, ma a taku n aia iango bwa e na rangi ni bobuaka nakon are a kona ni kabooa. N akea tauraoin nanoia, a aikoa butimwaaia.
Ma e kaukaki te kawai. Inanon tabeua te wiiki, e a bwaka boon te auti, ao te utu ae Alips a kunea bwa e a bon tau aia karekemwane ni kabooa te auti. N tokina, te titita are e kainnanoa mwengana e a reke ana tabo ma te Tari ao Titita Alip ngke e a oki nako Kona, ao teniman natin Alip, ni kainnanoia ao a reke mwengaia ibukin aia utu.
“E a tia ni kawakiniira te Uea,” e taku te Tari Alip. “Ngke ti kaotia bwa ti tauraoi n anga ara tai, tarena, ao bwaai ni kabane nako Ina, E tebokiira n ana Nanoanga ae tamaroa.”
Kabwarabwaraana iroun Steve Kropp; tamnei iroun R. Val Johnson.