Ngaahi Tohi Lēsoni Palaimelíi mo e Taimi Fevahevaheʻakí
Lēsoni 13: ʻOku ou Fakafetaʻi Koeʻuhí ko e Fanga Manupuná mo e ʻInisēkité


Lēsoni 13

ʻOku ou Fakafetaʻi Koeʻuhí ko e Fanga Manupuná mo e ʻInisēkité

Taumuʻá

Ke tokoniʻi ʻa e fānaú taki taha ke ne ongoʻi ha houngaʻia ki he Tamai Hēvaní mo Sīsū Kalaisi ʻi he fanga manupuná, fanga ʻinisēkité, mo e fanga manu-totoló.

Teuteú

  1. Ako ʻi he faʻa lotu ʻa e Sēnesi 1:20–25 mo e I Ngaahi Tuʻí 16:29–17:6.

  2. Ngaahi nāunau ʻoku fiemaʻú:

    1. Tohi Tapú

    2. Kapau ʻe lava, pea ʻomai ha ngaahi fakatātā ʻo ha fanga manupuna, fanga ʻinisēkite, pea mo e fanga manu-totolo ʻoku ʻilo ʻi homou feituʻú.

    3. Kongokonga fakatātā 1–20 ʻo aʻu ki he 1–25, Fanga manupuná mo e fanga ʻinisēkité (ʻe lava ke maʻu ʻa e ngaahi kongokonga fakatātā peheé ʻi he Primary Visual Aid Cutouts set 4 and 5).

    4. Fakatātā 1–31, Ko ʻIlaisiaá ʻi hono Fafanga ʻe he Fanga Lēvení; fakatātā 1–32, Ko e Mana ʻo e Fanga Talá (Ko e Ngaahi Fakatātā ʻo e Ongoongoleleí 413; 62603).

  3. Fai mo ha ngaahi teuteu ʻo ha ngaahi ʻekitivitī fakatupulaki te ke fie fakaʻaongaʻí.

Ngaahi ʻEkitivitī ke ako mei aí

Fakaafeʻi ha taha ʻo e fānaú ke ne fai ʻa e fua lotu

ʻEkitivitī ke taki ʻaki e tokangá.

ʻOange ʻa e fanga kiʻi fakamatala fakatupu fakakaukau ko ʻení pea ʻai e fānaú ke nau mateʻi mai ʻa e foʻi fehuʻi ko e “Ko e hā au?”

ʻEkitivitī ke taki ʻaki e tokangá.

  1. ʻOku ʻi ai hoku muʻatosi

  2. ʻOku ʻi ai hoku fulufulu.

  3. ʻOku ʻi ai hoku ongo kapakau.

  4. ʻOku ou puna ʻi he ʻeá.

ʻI he hili hono mateʻi mai ʻe he fānaú “ko ha foʻi manupuna” pea ʻai kinautolu ke nau muimui kiate koe ʻi hono faʻifaʻitaki ko e fanga manupuna kinautolu ʻoku puna takai ʻi he lokí. Tataki fakafoki kinautolu ki honau ngaahi nofoʻangá.

Naʻe folofola ange ʻa e Tamai Hēvaní kia Sīsū Kalaisi ke Ne fakatupu ʻa e fanga manupuná

Fakamatalaʻi ange naʻe ʻai ʻe he Tamai Hēvaní ʻa Sīsū Kalaisi ke Ne fakatupu ʻa e manupuná maʻatautolu ke tau fiefia ai pea mo ʻai ʻa e māmaní ke hoko ko ha feituʻu lelei mo fakaʻofoʻofa ke tau nofoʻi. Fakaʻaliʻali ʻa e Tohi Tapú pea fakamatalaʻi ki he fānaú ʻokú ne fakahā mai kiate kitautolu fekauʻaki mo e fakatupu ʻo e fanga manupuná (vakai, Sēnesi 1:20–23).

Fakamatalaʻi ange ʻoku lahi e faʻahinga ʻo e fanga manupuna ʻoku nau nofo takai ʻi he māmaní. Fakaʻaliʻali tahataha ange ha ngaahi fakatātā ʻo ha fanga manupuna naʻá ke maʻu mai pea mo e ngaahi kongokonga fakatātā ʻo e fanga manupuná.

  • Ko ha manupuna nai ʻeni?

  • ʻE anga fēfē hoʻo tala iá? (ʻOku ʻi ai hono ongo kapakau, fulufuluʻi manu, mo ha muʻatosi.)

Tukuange ki he fānaú ke nau talanoa fekauʻaki mo ha meʻa ne hoko kiate kinautolu mo ha fanga manupuna.

ʻE lava ke tokoniʻi kitautolu ʻe he fanga manupuná

Talanoá

Fakaʻaliʻali ʻa e fakatātā 1–31, Ko ʻIlaisiaá ʻi hono Fafanga ʻe he Fanga Lēvení, peá ke fai ange e talanoa ʻo e fanga lēvení ʻi heʻenau fafanga ʻa e palōfita ko ʻIlaisiaá, ʻo hangē ko ia ʻi he 1 Ngaahi Tuʻi 17:1–6. Tokoniʻi e fānaú ke nau ʻiloʻi ʻoku maʻu ʻe he Tamai Hēvaní mo Sīsū ʻa e mālohi ki he meʻa kotoa pē, ʻo aʻu ai pē ki he fanga manupuná. Naʻe folofola ange ʻa Sīsū ki he fanga manupuná ke nau tokangaʻi ʻa ʻIlaisiā ʻi he taimi naʻe pau ai ke ne toitoi mei he Tuʻi angahalaʻia ko ia ko ʻĒhapi.

Talanoá

  • Naʻe anga fēfē hono ʻiloʻi ʻe he fanga lēvení kuo pau ke nau ʻomai ha meʻakai kia ʻIlaisiā? (Vakai, 1 Ngaahi Tuʻi 17:4.)

  • Ko e hā e faʻahinga meʻakai naʻe ʻoange ʻe he fanga lēvení? (Mā mo e kanomate; vakai, 1 Ngaahi Tuʻi 17:6.)

ʻEkitivitií

Fili ha taha ʻo e fānaú ke ne hoko ko ʻIlaisiā. ʻAi e toenga ʻo e fānaú ke nau faʻifaʻitaki ʻa e fanga lēvení ʻi heʻenau ʻomai ʻa e meʻakai ʻi he pongipongí pea mo e efiafí.

Talanoá

Fai ange ʻa e talanoa ʻo e fanga talá pea mo e fanga heʻé ʻi hoʻo lea pē ʻaʻaú.

ʻI he tūʻuta ʻa e kau paioniá ki he Teleʻa Sōlekí, naʻa nau tō leva ʻa e uité mo e ngaahi tengaʻi ʻakau kehé. Naʻa nau fiemaʻu ʻa e uité ke ngaohi mei ai ha mā mo ha meʻakai ki he pongipongí ke nau kai. Naʻe tupu hake e uité ʻo lalahi mo māʻolunga. Kimuʻa siʻi pē pea tuʻusi ʻa e uité, naʻe fakapōpōʻuli ʻa e langí ʻi ha fuʻu ʻao lahi. Naʻe ʻikai ko ha ʻao ia ki he ʻuhá, ka ko ha ʻao ʻo ha fanga kiʻi heʻe ʻe laui afe. Naʻe tō ʻa e fanga heʻé ʻi he uité pea nau kamata ke kai ia.

Naʻe fai ʻe he kau paioniá ʻa e meʻa kotoa pē ne nau lavá ke taʻofi ʻa e fanga heʻé mei hono kai ʻo e uité. Naʻa nau tafu ha ngaahi afi, pea tā ʻa e fanga heʻé ʻaki e ʻū taufalé mo e ʻū sipí, ʻo aʻu pē ki heʻenau feinga ke lōmakiʻi ʻa e fanga heʻé ʻaki ʻa e vaí. Ka naʻe ʻikai pē ke tuʻu ai ʻa e heʻé ia. Naʻe manavasiʻi ʻa e kau paioniá naʻa ʻikai ke ʻi ai haʻanau meʻakai ki he faʻahitaʻu momokó. Naʻa nau tūʻulutui leva ʻo lotu ki he Tamai Hēvaní ki ha tokoni.

Taimi siʻi kuo tūʻulu mai ha fuʻu pupunga tala ʻo kamata ke keina ʻa e fanga heʻé. (Fakaʻaliʻali ʻa e fakatātā 1–32, Ko e Mana ʻo e Fanga Talá.) Ne ʻikai fuoloa mei ai, kuo mei ʻosi kotoa ʻa e fanga heʻé. Naʻe fakamālō leva ʻa e kau paioniá ki he Tamai Hēvaní ʻi hono tuku mai ʻa e fanga talá pea mo hono fakahaofi ʻo ʻenau ngoué. (vakai ki he tohi ʻa William E. Berrett, The Restored Church. [Salt Lake City : Deseret Book Co.,1961],pp.283–285).

Talanoá

  • Naʻe anga fēfē ʻa e tokoniʻi ʻe he fanga talá ʻa e kau paioniá?

Naʻe folofola ange ʻa e Tamai Hēvaní kia Sīsū Kalaisi ke Ne fakatupu ʻa e fanga ʻinisēkité mo e manu-totoló

Tala ki he fānaú, naʻe fakatupu ʻe Sīsū ʻa e fanga kiʻi ʻinisēkité pea mo e fanga kiʻi kalasi ʻoku totoló ʻo hangē ko e ngatá mo e fanga kiʻi hiná. Ko e fanga manu ko ʻení ko e konga pē ia ʻo e palani ʻa e Tamai Hēvaní.

ʻEkitivitií

ʻAi e fānaú ke nau mateʻi ʻa e fanga ʻinisēkite mo e fanga manu-totolo ʻoku fakamatalaʻi ʻi he ngaahi tupuʻa ko ʻení. ʻI he taimi ʻoku mateʻi ai ʻa e foʻi tupuʻá taautaha, fakaʻaliʻali ange pea mo aleaʻi ʻa e kongokonga fakatātā mo e ngaahi ʻīmisi ʻoku hā aí.

ʻEkitivitií

  1. ʻOku ou ʻuliʻuli (engeenga) peá u mumuhu.

    ʻOku mingimingi ʻa hoku keté kotoa.

    ʻOku ou ngaohi ʻa e honé maʻau mo au.

    Ko e kiʻi (hone; ʻai e mumuhu ʻa e honé.)

  2. ʻOku ou lalanga hoku matamatakupengá ke maʻu ai ʻeku meʻakaí.

    ʻOku valu hoku vaʻé ʻo hangē tofu pē ko ia ʻoku totonu ke u maʻú.

    ʻOku ʻikai faʻa saʻia ʻa e kakaí ʻiate au.

    Te ke lava ʻo mateʻi pe ko e hā au? (Hina; ngaungaue ho ʻuluʻulu-tuhú ʻo hangē ha ngaahi vaʻé.)

  3. Ne u hoko ʻi ha taimi ko ha kiʻi ʻunufe.

    Ka ʻoku ou lava ke puna hake ki he langí.

    ʻOku ou maʻu ha ngaahi kapakau fakaʻofoʻofa.

    Ko e kiʻi au. (Pepe; Ngaungaue māmālie ho ʻuluʻulutuhú ʻo hangē ha ngaahi kapakaú.)

ʻEkitivitií

  • Ko e hā ʻokú ke ʻilo fekauʻaki mo e fanga kiʻi manu ko ʻení?

Fakamatalaʻi ange naʻe fakatupu ʻa e fanga ʻinisēkité ʻi ha ngaahi ʻuhinga ʻoku lahi. Ko e fanga ʻinisēkite ʻe niʻihi ʻoku kai ʻe he fanga manupuná, fanga manu lalahí, pea mo e fanga ʻinisēkite kehe ʻe niʻihi; ko e niʻihi te nau lava ʻo ʻai ha ngaahi ongo fakaʻofoʻofa pe hā fakaʻofoʻofa. ʻOku ngaohi ʻe he honé ʻa e huhuʻaʻi honé maʻatautolu ke tau kai, pea nau toe tokoni ki he ngaahi fuaʻi ʻakaú, ngaahi matalaʻi ʻakaú, mo e vesitapoló ke nau tupu, ʻaki ʻenau ʻai ʻa e fanga kiʻi pōlení ki he loto matalaʻi ʻakaú.

ʻEkitivitií

Fakaʻaliʻali ʻa e konga fakatātā ʻo e kiʻi honé pe ko ha ngaahi fakatātā pē ʻo ha hone pe pununga hone ʻa ia naʻá ke maʻu. Fakamatalaʻi ange ʻa e founga ʻoku tānaki ai ʻe he honé ʻa e meʻa melie mei he ngaahi matalaʻi ʻakaú ke faʻu ʻaki ʻa e huhuʻa honé, pea toki ʻai e fānaú ke nau ʻai ke pehē ko ha fanga hone kinautolu ʻoku nau puna mei he matalaʻi ʻakau ki he matalaʻi ʻakau ke tānaki ʻa e meʻa melié ke faʻu ʻaki ha huhuʻaʻi hone.

ʻEkitivitií

  • Ko e hā e fanga ʻinisēkite ʻokú ke saiʻia aí? Ko e hā hono ʻuhingá?

Fakaʻaliʻali ha ngaahi fakatātā ʻo ha ngaahi ʻinisēkite naʻá ke maʻu. Fakamatala ange ʻoku ʻi ai e fanga ʻinisēkite ʻe niʻihi ʻoku nau fakahohaʻasi kitautolu. ʻOku nau kai ʻetau meʻakaí pea te nau lava pē ke uʻu pe huhu kitautolu. Fakamanatu ki he fānaú ʻa e talanoa ʻo e fanga talá mo e fanga heʻé. Naʻe kai ʻe he fanga heʻé ia ʻa e meʻakai kotoa ʻa e kau paioniá.

Fakamatala ange ʻoku meimei ʻi he taimi kotoa pē ʻoku fakamamahiʻi pe fakahohaʻasi ai kitautolu ʻe he fanga ʻinisēkite, ʻoku nau fai pē ia ke maluʻi kinautolu.

Fakamoʻoní

Fakamanatu ki he fānaú ko e fanga manupuná, fanga ʻinisēkité, pea mo e fanga manu-totoló ko e ngaahi konga mahuʻinga kinautolu ʻo hotau māmaní. Fakahaaʻi hoʻo ongoʻi houngaʻia ʻi he fanga monumanu ko ʻení.

Ngaahi ʻEkitivitī Fakatupulakí

Fili ha niʻihi ʻo e ngaahi ʻekitivitī ko ʻení ke fakaʻaongaʻi he lēsoní.

  1. Fai e vaʻinga ʻo e Pepé. ʻAi e fānaú ke nau tangutu ʻi ha fuopotopoto.Fili ha tokotaha ke hoko ko e kiʻi pepe. ʻE fakapuna ʻe he tokotaha ko ʻení ha kiʻi pepe pepa ʻi hono nimá lolotonga ʻene lue takatakai ʻi he tuʻa ʻo e fānaú ʻi he fuopotopotó. ʻI he lolotonga e lue takai ʻa e tokotahá ni ʻi he fuopotopotó, lau ange ʻa e veesi ko ʻení:

    Naʻe puna atu ha kiʻi pepe ʻe taha.

    ʻI ha ʻaho ʻe taha ʻo e faʻahi taʻu māfaná ʻa ia naʻe maama mo māfana.

    Naʻá ne puna hake ki he langi lanu puluú

    Pea ʻi he taimi naʻe tuʻu aí, naʻá ne tuʻu ia ʻia koe!

    ʻI he taimi ʻokú ke pehē ai, “Naʻá ne tuʻu ia ʻia koe,” ʻe tuku leva ʻe he tokotaha ʻokú ne fakapuna ʻa e kiʻi pepe pepá ʻa e kiʻi pepé ʻi ha funga ʻo ha taha ʻo e fānaú. Ko e tokotaha leva ko iá ʻe hoko ko e kiʻi pepe. Toutou lau pē e vēsí kae ʻoua kuo maʻu faingamālie ʻa e tokotaha kotoa pē ke hoko ko e kiʻi pepe.

  2. Fakamatalaʻi ʻi ha founga mahino ngofua ʻa e founga ʻoku hoko ai ʻa e kiʻi ʻunufé ko ha kiʻi pepe. ʻAi e fānaú ke nau pehē ko e fanga kiʻi ʻunufe kinautolu ʻoku nau lalanga honau fanga kiʻi kofukofu (cocoon). ʻAi ke nau tangutu ʻi honau ngaahi seá pe falikí ʻo kuku honau ongo tuí mo ʻai ke pehē ʻoku nau mohe. Tala ange kiate kinautolu ko e taimi ko ia ʻoku fetongi ai ʻa e kiʻi ʻunufé ke hoko ko e pepé, ʻoku kamata leva ke mafola hono ongo kapakaú mo faofao.ʻAi e fānaú ke faofao honau ongo nimá. Fakamanatu ange ko e fanga pepé ʻoku nau moulu, ʻo aʻu ai pē ki heʻenau puná.ʻAi e fānaú ke nau tuʻu, ʻai ke pehē ʻoku nau puna moulu holo ʻi he lokí.

  3. Lau fakataha mo e fānaú ʻa e ngaahi lea ʻo e “Ko e Māmaní ʻoku Fuʻu Lahi” (Children’s Songbook). Fakaʻaongaʻi ʻa e founga fakatātā ʻoku ha ʻi laló, ki ai:

    ʻOku fuʻu lahi ʻa e māmaní mo fuopotopoto (Faʻu ha foʻi siakale ʻaki haʻo puke ho ongo nimá)

    Pea ʻoku ʻi ai ʻa e fakatupu kotoa pē ʻa e ʻOtuá;

    ʻA e ngaahi moʻungá (ʻAi ho ongo nimá ki muʻa ʻi ho sinó)

    Mo e ngaahi teleʻá (Tuʻu tonu hake ho ongo umá ki ʻolunga)

    Pea mo e ngaahi ʻakau lalahí ʻoku māʻolunga

    Lalahi ʻa e fanga manú

    Pea iiki ʻa e fanga manu ʻe niʻihi (Hiki ho ongo nimá ke māʻolunga pea folahi ʻo tuku ki lalo ʻaki ho lauʻinimá)

    Ko e māmaní ʻoku fuʻu lahi mo fuopotopoto (Folahi ho lauʻi nimá ʻo toe ʻai māʻulalo ange ki lalo)

    ʻOku ʻofa ʻa e ʻOtuá kiate kitautolu kotoa; Mohu hotau ngaahi tāpuakí (Tuʻu tonu pea ueueʻi ho ngaahi louhiʻinimá)

  4. Lau ʻa e ngaahi lea ʻo e “Ngingila mo Fakaʻofoʻofa ʻa e Meʻa Kotoa” (Children’s Songbook) mo fakaʻaongaʻi ʻa e founga fakatātā ʻoku hā atu ʻi laló:

    Ngingila mo Fakaʻofoʻofa (fakatātaaʻi ha fuopotopoto ʻaki ho ongo nimá)

    ʻA e meʻa kotoa (folahi ho ongo nimá ki he tafaʻakí pea toe fakatahaʻi mai)

    Naʻe ngaohi ʻa e meʻa kotoa (tuhu ki ho ʻulú)

    ʻE he ʻOtuá (kūnima ʻo hangē ʻokú ke lotú)

    Matalaʻi ʻakaú (kuku ho ongo louhiʻinimá pea fakamafola hanga ki ʻolunga)

    Mo e fanga manupuná (fakatātaaʻi ʻaki ho ʻuluʻulu tuhú ha muʻatosi ʻo ha manupuna)

    ʻOku nau hiva fiefia (taʻalo ho ongo nimá fakatatau mo e fōtunga ʻo e ʻumatá)

    Naʻe ngaohi ia ʻe he ʻOtuá (ʻAi ho ongo nimá ke kapatā ʻo hangē ha kapakaú)

  5. ʻOmai ha foʻi hina hone ki he fānaú ke nau sio mo ʻahiʻahiʻi. (Tomuʻa vakaiʻi mo e mātuʻa ʻa e fānaú ke fakapapauʻi ʻoku ʻikai ha taha ʻi he fānaú ʻoku kovi ki ai ʻa e honé).

  6. Tokoniʻi ʻa e fānaú ke nau fai ha taha pe fakatouʻosi ʻo e ongo kiʻi vaʻinga ko ʻení mo honau ʻuluʻulutuhú.

    Kiʻi Manupuna Valevale ʻe ua

    Naʻe tuʻu ha ongo kiʻi manupuna valevale ʻe ua ʻi he funga ʻaá. (ʻAi ha ongo foʻi tuhú takitaha ki he funga umá)

    Ko e hingoa ʻo e tahá ko Pita

    Pea ko e tahá ko Paula (Hiki hake ʻa e foʻi tuhu hemá, pea toki hoko ki he mataʻú.)

    Puna koe Pita

    Puna mo koe Paula (ʻAi ʻa e foʻi tuhu hemá ki mui, pea toki ʻai ʻa e foʻi tuhu mataʻu ki mui.)

    Foki mai ʻa Pita

    Foki mai mo Paula (Toe ʻai ʻa e foʻi tuhu hemá ki he funga umá, pea toki ʻai mai ʻa e foʻi tuhu mataʻú.)

    Pununga hone

    Ko e pununga honé ʻeni (ʻAi ho louhiʻi-nima hemá ke hangē ha ipu ʻoku fakafoʻohifó)

    Ko e feʻia ʻa e fanga honé

    ʻOku nau toitoi ʻi he feituʻu ʻoku ʻikai mamata ki ai ha taha (Fufuuʻi hake ho ʻuluʻulu tuhu mataʻú ʻi ho lalo nima hemá.)

    ʻE taimi siʻi pea nau toki hū mai ʻo puna ki tuʻa mei he punungá (ʻOmai ho nima mataʻú ki tuʻa peá ke fokotuʻu hake ʻa e foʻi-tuhu ki he foʻi fika kotoa pē ʻe lau ʻe he fānaú)

    Taha, Ua, Tolu, Fā, Nima! (Bzzzzzzzzz)

Ngaahi ʻEkitivitī Kehe Maʻá e Fānau Iiki Angé

  1. Fakaʻaliʻali ha kiʻi fakatātā, pe konga fakatātā, pe ko ha tā fakatātā ʻo ha kiʻi manupuna. Tala ange ki he fānaú naʻe ʻai ʻe he Tamai Hēvaní ʻa Sīsū Kalaisi ke Ne fakatupu ʻa e fanga manupuná (vakai, Sēnesi 1:20–23). Fakahaaʻi ʻa hoʻo houngaʻia ʻi he fanga manupuná.

  2. Fakamatalaʻi ange ko e fanga manupuná ʻoku ʻi ai honau muʻatosi mahuʻinga ke tokoni kiate kinautolu ʻi hono toʻo hake ʻo ʻenau meʻakaí. ʻAi e fānaú ke nau ʻai hake honau ngaahi nimá ki honau ngutú ʻo hangē ha muʻatosi, ʻo hangē ʻoku nau toʻo hake ha meʻakaí. Fakamatalaʻi ʻoku ʻi ai foki mo e ngaahi kapakau ʻo e fanga manupuná ke tokoni kiate kinautolu ke nau puna. ʻAi e fānaú ke nau kapatā honau ongo nimá ʻo hangē ʻoku nau puná.

  3. Lau ʻa e ngaahi lea ʻo e “Fanga Manupuna ʻi he Fuʻu ʻAkaú” (Children’s Songbook), mo fakaʻaongaʻi ʻa e ngaahi founga fakatātā ʻoku hā ʻi laló:

    Kuo pau ke tau maʻu ha kiʻi pununga (ʻai ho nimá, ke hangē ha ipú)

    ʻI ha vaʻa ʻo e fuʻu ʻakaú (Hiki ho nimá ki ʻolunga ho funga ʻulú)

    Tuku ke tau lau ʻa e fua ʻoku ʻi lotó

    ʻOku ʻi ai ʻa e taha, Ua, tolu (Lau ʻa e foʻi tuhu ʻe taha, ua, mo e tolu)

    ʻOku ʻi he funga punungá ʻa e faʻeeʻi manupuná (ʻai e nima hemá ke hangē ha ipú pea hili ai ho nima mataʻú)

    Ke fofoa ʻa e ngaahi foʻi fuá, hono kotoa ʻe tolú (Hili hake ha foʻi tuhu ʻe tolu)

    ʻOku puna takai pē ʻa e motuʻaʻi manupuná (Ngaue ho ongo nimá ʻo hangē ʻoku ke puná)

    Ke leʻohi hono fāmilí

  4. Tokoniʻi e fānaú ke nau fai ʻa e kiʻi vaʻinga ko ʻení ʻaki honau ʻuluʻulutuhú

    Kiʻi Hina Siʻisiʻí

    Hina siʻisiʻí kaka he fakatalí (fakaʻaongaʻi ha foʻi tuhu ʻe ua ke fakatātaaʻi e kaka ʻa e kiʻi hiná)

    Tō ʻa e ʻuhá peá ne tafi aí (hiki ho ongo nimá ki ʻolunga pea tuku māmālie hifo kae ngaungaue ho ʻuluʻulutuhú ʻo hangē ʻoku ʻuhá)

    Ulo ʻa e laʻā mōmoa ʻa e fakatalí (fakatātaaʻi ha fuopotopoto ʻi ʻolunga)

    Pea toe kaka leva ʻa e kiʻi hiná (toe ngāueʻaki ha foʻi tuhu ʻe ua ke fakatātaaʻi ʻa e kaká)

Paaki