“Kini Mahimo nga Atong Pakigsaad”

D&P 136

Chad M. Orton

Niadtong Pebrero 1846, gipangulohan ni Brigham Young ang usa ka pinili gayod nga mag-una nga pundok sa 300 ka lalaki tabok sa napuno sa yelo nga Suba sa Mississippi. Niadtong panahona, plano nila nga makaabot sa usa ka dapit nga kapasilongan didto sa Rocky Mountains nianang ting-init ug mananom og mga kan-onon aron makaon niadtong mga nagsunod nianang tuiga. Apan ang misunod nga mga bulan wala mahitabo sumala sa plano. Ang kusog nga mga ulan nakahimo sa mga sapa ug mga suba sa pagsaka lapas gayod sa normal nga mga lebel, nga mihimo sa mga kapatagan sa Iowa ngadto sa lapokon nga mga yuta. Sa samang higayon, sobra sa 1,000 ka Santos, daghan kanila wala kaayo maandam alang sa panaw, namugos nga moapil sa mag-una nga pundok, nagtinguha nga maduol ngadto sa mga lider sa Simbahan atol sa usa ka panahon sa kawalay kasegurohan. Mihinay og maayo ang pag-uswag mao nga wala gipadayon ni Brigham Young ang pagkab-ot sa iyang gilantaw nga destinasyon nianang tuiga ug miestablisar hinuon sa Winter Quarters diha sa daplin sa Suba sa Missouri.

Gawas nining nag-una nga grupo sa mga pioneer, liboan ka ubang mga Santos sa Ulahing mga Adlaw ang mibiya sa Nauvoo, kadaghanan sumala sa usa ka gitakda na daan nga eskedyul. Pag-abot sa tinglarag sa 1846, labaw sa 7,000 ka tawo ang nagpuyo didto sa Winter Quarters sulod sa mga langob, mga karwahe, hinimo-himo nga kapuy-an, ug dali-dali nga gitukod nga mga kabin. Laing 3,000 ang migahin sa tingtugnaw sa nagkadaiyang mga lokasyon subay sa agianan ubos sa susama nga mga kondisyon. Daghan ang nasakit gumikan sa malnutrisyon ug pagkabantang, ug ang pipila nagsinati og usa ka krisis sa pagtuo. Kining malisod nga mga kahimtang mihimo sa tingtugnaw sa 1846–47 nga usa sa labing malisod nga mga panahon sa kinabuhi ni Brigham Young. Gibati niya nga “sama sa usa ka amahan nga adunay dako nga pamilya sa mga bata nga nagpalibot [kaniya]” ug sa wala madugay mihinumdom nga ang iyang mga responsibilidad miduot kaniya nga sama sa usa ka “baynte singko tonelada nga kabug-at.”

Pagka Enero 1847, nawad-an siya og dako kaayo nga timbang nga ang iyang mga sinina dili na mosakar. Nabalaka siya mahitungod sa mga Santos, nakigtambag mahitungod kon unsay buhaton, ug nag-ampo alang sa balaanon nga giya. Ug dayon, pagka Enero 14, 1847, miabot ang tubag. Paglabay sa duha ka adlaw, si Brigham Young midapit sa mga Santos sa pagdawat sa “Pulong ug Kabubut-on sa Ginoo” (D&P 136). Tungod kay ang pagpadayag misugod sa paghisgot “sa Kampo sa Israel sa ilang mga pagpanaw ngadto sa Kasadpan” (D&P 136:1), pipila ang nagtuo nga ang pagpadayag usa ka yano nga hugpong sa mga instruksiyon alang sa pag-organisar sa pioneer nga mga pundok ug gipakaubos ang tahas niini sa pagtutok og usab ni Brigham Young ug sa Simbahan. Pinaagi sa pagtabang sa mga Santos nga makahinumdon nga ang ilang kinaiya mahitungod sa panaw sama kaimportante sa ilang padulngan, ang pagpadayag nagtabang sa pag-usab sa kasadpang paglangyaw gikan sa usa ka butang nga kinahanglang mahitabo ug dili mahimong likayan ngadto sa usa ka importanteng giambitan nga espirituwal nga kasinatian.

Pagpatalinghog sa Pulong

Nakadawat og mga tubag sa iyang mga pag-ampo, si Brigham Young mitrabaho dihadiha dayon sa pagseguro nga ang mga Santos nasayod nga adunay kasegurohan sa unsay gilaoman sa Ginoo kanila. Si Joseph Smith mitudlo na og daghang mga baroganan nga makita diha sa pagpadayag, apan wala kini mahimo nga kanunayng usa ka importante nga bahin sa 1846 nga exodo. Samtang pipila sa mga Santos tuyo nga mibaliwala sa tambag atol sa panaw sa miaging tuig, gani mas daghan pa ang wala pa nga igong natudloan. Nagpatabang na si Brigham sa laing mga Apostol aron sa pagtudlo sa gipadayag nga mga baroganan segun sa gisugo diha sa pagpadayag. Dihang nahibaloan ang pagpadayag, si Horace Eldredge nakahukom “nga ang pagbuhat niini maoy mopahitabo sa [ilang] kaluwasan.” Si Hosea Stout nakabantay nga ang pagsunod sa pagpadayag magdala sa gikinahanglan nga kakalma ug panaghiusa sa atubangan sa wala damha nga mga pagsulay; kini “mopahilom sa grabe nga panagbangi” nga naghimong komplikado sa panaw latas sa Iowa. Samtang gibutang nila ang ilang pagsalig sa gipadayag nga pulong, wala na batia sa katawhan ang kadinalian sa pisikal nga pagbiyahe uban sa Napulog Duha. Ang Napulog Duha, isip resulta, gawasnon na sa paghatag og kinatibuk-an nga pagpangulo alang sa Simbahan imbes mabalaka mahitungod sa inadlaw-adlaw nga mga pagpadagan sa usa ka piho nga grupo.

Atol sa Kampo sa Zion niadtong 1834, si Joseph Smith migamit og modelo sa organisasyon nga tulo ang sakop sa usa ka kapangulohan nga dunay mga kapitan sa mga gatosan, mga kalim-an, ug mga napulo. Si Brigham Young misulay sa pagpatuman niini nga sundanan sa wala pa mobiya ang mga Santos sa Nauvoo, apan wala kini hatagi og taas nga prayoridad. Karon sa tuig 1847, ang paagi nga ang mga Santos naorganisar mahimong importante kaayo nga bisan sa wala pa mahuman si Brigham sa pagsulat sa pagpadayag, iyang gisugyot “nga maghimo og mga sulat sa pagtudlo [sa] kaigsoonan kon unsaon sa pag-organisar og mga pundok alang sa paglalin.”

Gawas sa pagpili og mga kapitan, gidumala ni Brighan ang duha pa ka kausaban sa organisasyon. Ang gidak-on sa usa ka pundok limitado lang nga dili mosobra og 100 ka karwahe. Ug sa dihang ang mga indibidwal mahimo nang usa ka bahin sa usa ka pundok, gilaoman sila nga magkaubang mobiyahe sa kinatibuk-an sa panaw. Kini nga mga kausaban usa ka dako nga kausaban gikan sa dili kaayo klaro nga organisasyon nga makita sa pagbiya sa mga Santos tabok sa Iowa. Bisan og wala kanunay makab-ot ang gitinguha nga mithi, sugod niadtong 1847 ang pagbiya nahimo nga “ang labing mainampingon nga gidumala, mahunahunaon nga giplano, ug organisado kaayo nga panaw sa tibuok kasaysayan sa Amerika,” sukwahi sa samok nga paglihok tali sa mga pundok nga komon kaayo taliwala sa mga dili Santos sa Ulahing mga Adlaw nga mga lalin nga nagpadulong usab sa kasadpan.

Agig dugang sa pagseguro nga ang mga Santos organisado sumala sa pulong sa Ginoo, si Brigham Young ug ang Napulog Duha miangkon sa responsiblidad sa pagpakita sa mga Santos kon unsaon sa pagpakabuhi sumala sa kabubut-on sa Ginoo. Nasabtan ni Brigham nga imbes yano lang nga moestablisar og agianan nga subayon sa uban, ang 1847 nga nag-una nga pundok nag-establisar og dalan sa pakigsaad. Sa ingon niana, kadtong tanan nga mohimo sa panaw kinahanglang mobiyahe “uban sa usa ka pakigsaad ug panaad sa pagsunod sa tanan nga mga sugo ug mga balaod sa Ginoo nga atong Dios” (D&P 136:2). Ang pagpadayag mipahayag pa, “Ug kini mahimo nga atong pakigsaad—nga kita maglakaw diha sa tanan nga mga ordinansa sa atong Ginoo” (D&P 136:4).

Atol sa mga bulan padulong sa pagbiya gikan sa Nauvoo, ang mga lider sa Simbahan mihimo og hiniusang paningkamot sa pagseguro nga daghang Santos kutob sa mahimo ang makahimo og sagrado nga mga pakigsaad pinaagi sa pag-apil sa mga ordinansa sa templo. Kon naningkamot sila sa pagtuman sa ilang mga pakigsaad ug pagsunod sa mga sugo, makapangangkon sila sa gisaad nga “gahom gikan sa kahitas-an” sa pagpanalangin ug pag-abag kanila. Ang Ginoo dugang nga mipahinumdom sa mga Santos: “Ako mao siya kinsa nangulo sa mga anak sa Israel gikan sa yuta sa Ehipto; Ug ang akong bukton ilugway sa kataposan nga adlaw, sa pagluwas sa akong katawhan nga Israel” (D&P 136:22). Laing importante nga mga kinaiya sa dalan sa pakigsaad naglakip sa pahinumdom alang sa mga Santos sa pag-abag niadtong nanginahanglan pinaagi sa pagdala “og managsama nga bahin, sumala sa bili sa ilang mga katigayonan.” Ang tahas naglakip usab sa saad sa Ginoo ngadto sa mga Santos nga kon sila mibuhat sa andam nga paagi: “Kamo mapanalanginan sa inyong pundok sa mga hayop, ug sa inyong mga hayopan, ug sa inyong mga umahan, ug sa inyong mga balay, ug sa inyong mga banay” (D&P 136:8, 11). Ang mga hiyas sa pailob, pagpaubos, ug kamapasalamaton sa pagtuman sa mga pakigsaad ug pag-asikaso sa temporal nga mga pagkatinugyanan nga gilatid diha sa pagpadayag motabang usab sa Santos sa Ulahing mga Adlaw nga mga pioneer sa pagpanimuyo sa kamingawan, pag-establisar og bag-o nga mga panimalay ug mga komunidad, ug pagpahimutang sa tukoranan alang sa usa ka simbahan nga gidestino nga mopuno sa kalibotan.

Pagsubay sa Dalan sa Pakigsaad

Uban sa bag-o nga pagsabot miabot ang nabag-o nga kusog. Isip katawhan sa Dios, sila adunay pribilihiyo ug responsibilidad sa pagsugod sa panaw sa lahi nga paagi. Ang kakulang sa pisikal nga pagpangandam ug pagkaon nahimong dako nga mga isyu atol sa panaw sa mga Santos latas sa Iowa. Karon si Brigham nagtuo nga ang kalamposan sa ilang paningkamot wala kaayo magdepende sa mga tawo, mga mapa, mga karwahe, ug mga suplay ug mas nakadepende sa pagpatalinghog sa pulong ug kabubut-on sa Ginoo. Ang Ginoo makapahinabo sa pagpaulan og mana diha sa kapatagan sa Amerika kon gikinahanglan, kutob nga ang mga Santos mobutang sa ilang pagsalig diha Kaniya. Ang mga Santos dili kinahanglan mopuno og maayo sa ilang mga karwahe tungod sa kakuyaw. Sa paglig-on niini nga punto, gipagamyan ni Brigham Young ang mag-una nga pundok ngadto sa 144 lamang ka lalaki ug misugo kanila nga magdala lang og 45.36 ka kilo nga pagkaon kada tawo diha sa ilang panaw ngadto sa kamingawan. Tanan “nga walay pagtuo sa pagsugod uban niana nga gidaghanon” mahimong magpabilin sa Winter Quarters, siya mipahayag. Siya “mipasidaan nga tanan kinsa nagtinguha nga moadto sa kabukiran nga ang kadaotan dili tugotan diha sa Kampo sa Israel” ug dugang nga mipahayag, “Dili ko gusto nga bisan kinsa nga gustong moapil sa akong pundok gawas kon sila mosunod sa pulong ug kabubut-on sa Ginoo, magpakabuhi sa pagkamatinuoron ug moabag sa pagpalambo sa gingharian sa Dios.”

Sulod sa mga adlaw nga nadawat ang “Pulong ug Kabubut-on sa Ginoo,” si Brigham misugyot og usa ka sosyal nga kalihokan aron ipakita “ngadto sa kalibotan nga kini nga katawhan mamahimo kon unsa ang gidesinyo sa Dios kanila.” Ang pagsayaw kasagaran gihunahuna isip usa ka imoral nga matang sa kalingawan sa ika-19 nga siglo nga Amerika, apan gitudloan ni Brigham ang nag-una nga pundok: “Walay kadaot [nga] motumaw gikan sa paglingaw-lingaw o pagsayaw kon ang kaigsoonan, kon sila natagbaw na niini, mahibalo kon kanus-a mohunong” ug dili gayod “makalimot sa katuyoan niini nga panaw.” Sa pagdapit sa mga Santos sa pagsayaw, si Brigham mipatalinghog sa gipadayag nga tambag: “Kon ikaw malipayon, dayga ang Ginoo uban sa awit, [uban sa musika], uban sa sayaw, ug uban sa usa ka pagdayeg nga pag-ampo ug pagpasalamat” (D&P 136:28).

Uban sa mga pagpangandam nga napahiluna na, mibati og kamasaligon si Brigham nga ang Ginoo motabang kanila, bisan sa mga kahimtang nga lapas na sa ilang kontrol. Sa dihang ang mga indibidwal diha sa nag-una nga pundok mipahayag og mga kabalaka nga sila tingali dili makaabot sa ilang destinasyon sa tukmang panahon aron sa pagpananom, si Brigham mipahayag, “Aw, ibutang nato nga wala kita makaabot sa tukmang panahon. Nabuhat nato [ang] tanan natong mahimo ug mibiyahe ingon ka kusog sa makaya sa atong mga grupo.” Kon ang mga Santos “nakabuhat sa tanan nga [ilang] mahimo,” bation niya ang “sama nga katagbawan sama nga [sila] adunay liboan ka ektarya nga natanoman og lugas. Ang Ginoo ang mobuhat sa nahibilin.” Mipadayon siya sa pag-ingon, “Wala ako mobati sukad og mas klaro sa akong hunahuna kaysa niiini nga panaw. Ang akong kalinaw sama sa usa ka suba taliwala sa Dios ug kanako.”

Usa ka Panahon sa Pagkat-on

Ang biyahe gikan sa Winter Quarters ngadto sa Walog sa Salt Lake pareho nga nahimong usa ka bansayanan alang sa mga lider sa simbahan ug sa mga miyembro. Si George A. Smith mibati nga ang mga partisipante “mohandom niini nga panaw isip usa sa labing maayo nga mga Eskwelahan nga ilang nasudlan sukad,” samtang si Wilford Woodruff misulat, “Kami karon anaa sa usa ka dapit diin among gimatud-an ang among mga kaugalingon.” Alang kang Brigham Young ug sa mga Santos, ang panaw nahimong usa ka kahigayonan sa pagmatuod sa ilang hugot nga pagtuo pinaagi sa pagsunod sa tambag ug usa ka pagbansay sa pagmatuod sa Ginoo. Ang makita nga kausaban taliwala sa mga Santos human sa pagpadayag miaghat ni William Clayton sa pag-obserbar, “Sa pagkatinuod ingon og ang panganod napusgay ug kami mitumaw nga usa ka bag-o nga elemento, usa ka bag-o nga kalikopan, ug usa ka bag-o nga katilingban.”

Ang panaw niadtong 1847 sa nag-una nga pundok wala mag-ingon nga walay mga pagsulay, bisan pa sa nabag-o nga pasalig sa mga Santos. Ang una nga plano mao ang pagbiya “usa ka bulan sa dili pa motubo ang sagbot” apan dili lapas sa Marso 15. Apan, ang tingpamulak naulahi sa pag-abot, ug ang sayo nga sagbot mitubo pipila pa ka semana kay sa normal. Isip resulta sa dili kasagaran nga kabugnaw sa panahon, ang pundok wala makabiya sa ilang abotanan nga lokasyon hangtod sa tunga-tunga sa Abril. Ang kahinam nga masugdan na gayod ang panaw sa wala madugay naminosan sa mga reyalidad sa grabe katugnaw nga mga gabii, hanginon nga mga kasagbotan, mahagiton nga mga pagtabok sa suba, pagkamatay sa mga baka, ug mga adlaw nga puno sa taas, puol nga pagbiyahe.

Sa pipila ka higayon si Brigham Young, nga nagbaton og bug-os nga pasalig sa mga baroganan sa pagpadayag, nakakaplag sa iyang kaugalingon nga nasagmuyo sa kinaiya sa pipila ka sakop sa pundok. Sa ulahing bahin sa Mayo, gibasa niya “ang Pulong ug Kabubut-on sa Ginoo” ngadto sa pundok ug “mipahayag sa iyang mga panglantaw & mga pagbati … nga sila nahikalimot sa ilang misyon.” Midugang siya sa pagpahayag nga “mas palabihon pa niya nga mobiyahe uban sa 10 ka matarong nga mga lalaki kinsa motuman sa mga sugo sa Dios kaysa tibuok kampo nga sa walay pakabana nga kinaiya & nahikalimot sa Dios.” Pagkasunod adlaw mipahayag siya nga gusto siya nga ang pundok “makigsaad sa pagdangop ngadto sa Ginoo sa tibuok nilang mga kasingkasing.” Siya mipahinumdom kanila sa paglihok susama sa usa ka katawhan sa pakigsaad: “Daghan ko og gisulti nga butang ngadto sa mga kaigsoonan mahitungod sa kaestrikto sa ilang kinaiya ug pamatasan sa dihang kami mibiya sa mga hentil. … Kon kami dili maghinulsol ug moundang sa among pagkadaotan kami makabaton pa og dugang nga mga babag kaysa sa among nahiagoman sukad, ug mas grabe pa nga mga unos nga masugatan.” Kay gipanton sa tukma nga panahon uban ang tuman nga kahigpit, siya dayon “sa malumo kaayong paagi mipanalangin sa mga kaigsoonan ug nag-ampo nga ang Dios motabang kanila sa pagtuman sa ilang mga pakigsaad.”

Ang 1847 nga paglalin lahi kaayo kon itandi sa miaging tuig. Samtang ang nag-una nga pundok mibiyahe og minos kaysa 483 ka kilometro niadtong 1846—kasarangan mas minos pa kaysa tulo ka kilometro sa usa ka adlaw—ang unang pundok sa pioneer mibiyahe og sobra sa 1,609 ka kilometro sulod sa 111 ka adlaw, kasarangan sobra sa kaupaton ang distansiya kada adlaw kaysa miaging tuig.

Daghan ang mipahinungod sa kalamposan sa paglalin sa mga Santos ngadto sa personal nga pagpangulo ni Brigham Young, apan andam siyang miila sa impluwensiya sa Dios sa mao nga buhat. “Unsay akong nahibaloan,” miingon siya, “akong nadawat gikan sa kalangitan. … Gihisgotan sa mga tawo ang unsay mga nahimo ubos sa akong pagdumala, ug gipahinungod kini ngadto sa akong kaalam ug abilidad; apan kining tanan pinaagi sa gahom sa Dios, ug pinaagi sa kalaam nga nadawat gikan kaniya.” Isip resulta sa mga leksiyon nga nakat-onan niadtong 1847, ang kabalaka nga gibati ni Brigham Young didto sa Winter Quarters nahanaw. Kay napamatud-an ang pulong ug kabubut-on sa Ginoo ug kay human niini milakip sa mga baroganan niini sa iyang kinabuhi, siya sa wala madugay nakakaplag sa iyang kaugalingon nga “puno sa kalinaw sa adlaw ug sa gabii” ug “makahinanok sa pagkatulog sama sa usa ka himsog nga bata diha sa sabakan sa iyang inahan.”

1. Brigham Young letter to Jesse C. Little, Feb. 26, 1847, Brigham Young office files, Church History Library, Salt Lake City; Brigham Young sermon, July 31, 1853, as published in Journal of Discourses, 26 vols. (London: Latter-day Saints’ Book Depot, 1855–86), 1:166. Atol niining panahona, si Brigham Young gihulagway sama sa mosunod: “Ang atong Presidente [dili] motapos sa bisan unsa nga adunay kalagmitan sa pagpalambo sa pagpundok sa Israel, o sa pagpasiugda sa kawsa sa Zion niining kataposan nga mga adlaw; siya matulog nga bukas ang usa ka mata ug wala sa higdaanan ang usa ka tiil, ug kon gikinahanglan ang bisan unsang butang, anaa siya” (Historian’s Office, History of the Church, Jan. 7, 1847, Church History Library, Salt Lake City).

2. Historian’s Office, History of the Church, Jan. 16, 1847.

3. Historian’s Office, History of the Church, Jan. 27, 1847.

4. Historian’s Office, History of the Church, Jan. 16, 1847.

5. Hosea Stout diary, Jan. 14, 1847, as published in On the Mormon Frontier: The Diary of Hosea Stout, 2 vols., ed. Juanita Brooks (Salt Lake City: University of Utah Press and Utah State Historical Society, 1964), 1:229.

6. Historian’s Office, History of the Church, Jan. 14, 1847.

7. Richard E. Bennett, We’ll Find the Place: The Mormon Exodus, 1846–1848 (Salt Lake City: Deseret Book, 1997), 73.

8. Doktrina ug mga Pakigsaad 95:8.

9. Samtang ang pagpadayag mikonektar sa Mga Santos sa Ulahing mga Adlaw ngadto sa karaang Israel, kini usab mihatag og sumpay ngadto sa panaw ni Lehi ug Nephi, diin ang Ginoo mihimo og susama sa pamahayag nga: “Sanglit kamo maghupot sa akong mga sugo, kamo mouswag, ug pagadad-on ngadto sa yuta sa saad; … Ako moandam og agianan alang kaninyo, kon kini mao nga kamo mohupot sa akong mga sugo; busa, tungod kay mohupot sa akong mga sugo kamo pagatultulan ngadto sa gisaad nga yuta; ug kamo mahibalo nga pinaagi kanako kamo pagatultulan. Oo, … ug nga Ako, ang Ginoo, miluwas kaninyo” (1 Nephi 2:20; 17:13–14). Hinuon, ang pakisayran ngadto sa mga pakigsaad ug pagkamasulundon, nagsilbi usab nga usa ka pasidaan. Human ang mga Santos napakyas sa pagtubos sa Zion niadtong 1834, ang Ginoo mipahayag: “Kon dili pa tungod sa mga kalapasan sa akong katawhan, namulong mahitungod sa simbahan ug dili sa tagsa-tagsa nga mga tawo, unta sila natubos na karon. Apan tan-awa, sila wala makakat-on sa pagsunod sa mga butang diin Ako nagkinahanglan gikan sa ilang mga kamot” (D&P 105:2–3).

10. Sa tibuok Doktrina ug mga Pakigsaad, giklaro sa Ginoo ang responsibilidad sa Simbahan, lakip ang “Motan-aw ngadto sa kabos ug sa timawa, ug mangalagad alang sa ilang kahupayan nga sila dili mag-antos” (D&P 38:35) ug “Kamo maghinumdom sa kabos, ug magpahinungod sa inyong mga kabtangan alang sa ilang panginahanglan” (D&P 42:30). Tan-awa usab sa D&P 38:16; 42:31, 34, 39; 44:6; 52:40; 83:6; 84:112; 104:18; 105:3. Samtang ang mga Santos nangandam sa pagbiya sa Nauvoo, atol sa Oktubre 1845 nga kinatibuk-ang komperensiya si Brigham “misugyot nga [sila] modala sa tanang santos uban [kanila], kutob sa anaa [nilang] abilidad, nga mao ang, [ilang] impluwensiya ug kabtangan.” Apan, 214 ka indibidwal lamang ang mipirma nining “Pakigsaad sa Nauvoo.” Sugod sa 1847 nga pagbiya, si Brigham mibutang og gibag-o nga gibug-aton sa tanang miyembro sa Simbahan sa pagdawat sa ilang responsibilidad sa pag-abag sa uban nga nanginahanglan sumala sa ilang abilidad. Tan-awa sa History of the Church, 7 vols. (Salt Lake City: Deseret Book, 1976–80), 7:465.

11. Si Clarissa Young Spencer mihukom, “Usa sa labing maanindot nga mga kalidad ni Papa isip usa ka lider mao ang paagi sa iyang pag-atiman sa temporal ug sosyal nga kaayohan sa iyang mga tawo inubanan sa paggiya kanila sa ilang espiritwal nga mga panginahanglan” (Clarissa Young Spencer and Mable Harmer, Brigham Young at Home [Salt Lake City: Deseret Book, 1963], 169). Laing anak nga babaye, si Susa Young Gates, mibati nga ang iyang amahan “mipakita og dugang pa nga diosnon nga inspirasyon sa iyang mainampingong pagkadumala nga sosyal nga mga kalihokan ug may kalabotan nga kalingawan kaysa sa mga sermon nga iyang gihatag. Gipabilin niyang bisi ang katawhan, madasigong mipasiugda sa nindot nga mga kalingawan ug miawhag sa pagpalambo sa matag gahom, matag gasa ug emosyon sa tawhanong kalag.” Siya mitimaan nga “ang katawhan atol niadtong lisod nga katuigan sa paghago adunay diyotay ra kaayo nga mga holiday ug gamay ra kaayo nga kinaiya sa pagsaulog nga mao ang diwa sa pagpakigdait ug espirituhanong kaambitan sa pagpakighalubilo, apan alang sa maalamong palisiya ni Brigham Young” (Susa Young Gates and Leah D. Widtsoe, The Life Story of Brigham Young [New York: Macmillan, 1930], 266; ang spelling gibag-o). Sama sa ubang mga aspeto sa pulong ug kabubut-on sa Ginoo, samtang ang pagpatuman ug malamposon nga pagdumala iya kang Brigham, ang inspirasyon gikan sa Ginoo.

12. Upat ka adlaw human nadawat ang seksiyon 136, siya publikong mipahayag nga siya “walay igong baka aron moadto sa kabukiran” apan nga siya “wala nay mga pagduhaduha ni mga kahadlok sa pag-adto ngadto sa kabukiran, ug mibati og seguridad gayod ingon nga [siya] nanag-iya sa mga bahandi sa Silangan” (Historian’s Office, History of the Church, Jan. 18, 1847).

13. Bisan og gituohan sa kadaghanan nga si Brigham mipili lamang og 143 ka lalaki alang sa pundok (dugang sa 3 ka babaye ug 2 ka bata), si Ellis Eames orihinal nga gipili isip kabahin sa pundok apan wala mopadayon human dayon sa pagbiya sa Winter Quarters, tungod sa gikataho nga sakit. Sa kinatibuk-an wala siya maihap isip usa ka sakop sa orihinal nga pundok tungod sa mubo nga panahon nga iyang gigahin dinhi niini. Pagka-1849 si Eames miabot sa Utah, ug pagka 1851 nahimo siyang unang mayor sa Provo (John Clifton Moffitt, The Story of Provo, Utah [Provo, UT: Press Publishing, 1975], 266). Si Orson F. Whitney miila nga “dose pilo-piloon og ka-dose ka lalaki ang gipili.” Gikan niini, usa ka bantogan nga tinuohan ang mitumaw nga ang numero mao ang pagrepresentar sa dose ka lalaki alang sa matag usa sa dose ka tribo sa Israel, laing katawhan sa pakigsaad. Si Whitney posibleng mituo niini, apan iyang giila nga kini nga butang pangagpas ra gayod: “Kon gituyo ba gayod o kon dili wala gayod kita nahibalo” (Orson F. Whitney, History of Utah, 4 vols. [Salt Lake City: George Q. Cannon and Sons, 1892–1904], 1:301).

14. Historian’s Office, History of the Church, Mar. 3, 1847.

15. Historian’s Office, History of the Church, Jan. 18, 1847.

16. Historian’s Office, History of the Church, Feb. 5, 1847; Norton Jacob journal, May 28, 1847, as published in The Mormon Vanguard Brigade of 1847: Norton Jacob’s Record, ed. Ronald O. Barney (Logan: Utah State University Press, 2005), 150; ang spelling ug pag-kapital gibag-o.

17. The Record of Norton Jacob, ed. C. Edward Jacob and Ruth S. Jacob (n.p.: Norton Jacob Family Association, n.d.), 50.

18. Historian’s Office general Church minutes, May 23, 1847, Church History Library, Salt Lake City; ang spelling gibag-o.

19. Historian’s Office general Church minutes, May 23, 1847; Wilford Woodruff journal, May 16, 1847, in Wilford Woodruff’s Journal: 1833–1898, Typescript, 9 vols., ed. Scott G. Kenney (Midvale, UT: Signature Books, 1983–85), 3:177; ang spelling gibag-o.

20. William Clayton diary, May 29, 1847, in An Intimate Chronicle: The Journals of William Clayton, trade ed., ed. George D. Smith (Salt Lake City: Signature Books, 1995), 333.

21. Bennett, We’ll Find the Place, 69.

22. Ang mga sakop sa nag-una nga pundok nagsugod sa pagpundok ngadto sa gitudlo nga abotanan nga lokasyon didto sa Elkhorn River, mga 32 ka kilometro kasadpan sa Winter Quarters, sa sayong bahin sa Abril. Apan, wala kini mahitabo hangtod niadtong Abril 16 nga si Brigham Young opisyal nga miorganisar sa pundok ngadto sa gatosan, kalim-an, ug tig-napulo, ug sila magkaubang misugod sa ilang panaw gikan sa Elkhorn isip usa ka grupo.

23. Wilford Woodruff journal, May 28, 1847, in Wilford Woodruff’s Journal, 3:186; spelling ug pag-kapital gibag-o.

24. William Clayton diary, May 29, 1847, in An Intimate Chronicle, 325, 330–31.

25. Brigham Young sermon, May 18, 1873, as published in Journal of Discourses, 16:46.

26. Brigham Young sermon, Jan. 12, 1868, as published in Journal of Discourses, 12:151; Brigham Young sermon, Oct. 7, 1859, as published in Journal of Discourses, 7:281.