Na Veiqaravi nei Brigham Young

A ikarua ni Peresitedi o Brigham Young e na Lotu i Jisu Karisito me baleti ira na Yalododonu e na Gauna Oqo, na dau tawavanua ka duru ni matanitu levu ni Yalododonu e na Gauna Oqo e na Muaira kei Amerika, na turaga vakawati ka tama lomadina e na veiqaravi. A i Apositolo ka tisaipeli yalodina ni Turaga o Jisu Karisito. A tukuna kina, “Sa noda kavetani ka noda iliuliu o Jisu” (DNW, 24 Me 1871, 5). “Au sa vakatavara na noqu vakabauta e na vatuvatunitaba i Jisu Karisito na Turaga, me itakataka tale ga ni noqu yalomatua,” e vakamacalataka kina (DNW, 21 Nov. 1855, 2). E yavutaka na nona bula e na kena taracake tiko ka tovaki na matanitu ni Turaga o Jisu Karisito e vuravura oqo.

Veika e Yaco e na Bula nei Brigham Young

Vuli mai na nona cakacaka kaukaua.

Asucu o Brigham Young mai Vermont e na yabaki 1801, na ikaciwa ni le 11 na luvedrau o John kei Abigail Howe Young. A tubu me tamata bula mai e na veikau e na loma ni yasana o New York, me nona valenivuli na nodratou vale, kei na nodratou qele ka tu vakavolivoliti iratou (raica na DNW, 22 Epr. 1857, 4). Rau bula dravudravua sara na nona itubutubu, e vakamacalataka e na gauna e muri. “Keitou a sega kina ni vuli vakaivola [vuli e koronivuli] e na gauna keirau se gone kina, ia keirau a dau cavu co ca, ta kau, vaqiqi tolonikau, ka cakacaka e na qele, me dradrakusikusi kina na duruduru kei na iqaqalo ni yava” (DNW, 12 Oks. 1857, 4). A cakacaka vagumatua mai na nona se gonetagane voli Brigham, me were ka teivaki kina na nodratou qele, ka dau veivuke tale ga e na cakacaka ni vuvale. A sega ni bau guilecava vakadua na yavu bibi ni bula savasava ka tuberi koya kina o tamana, se na sasaga nei tinana “me tuberi ira tiko na luvena e na veigauna me ra dau doka na yaca ni Tamada kei na Luvena, ka dau rokova na [iVolatabu]; me kaya kina o tinana, Dau wilika, nanuma na ivakavuvuli e tu kina, ka dau bulataka e veisiga e na veigauna kece e rawa kina; mo cakava ga na veika vinaka; kua ni dau cakava e dua na ka ca; ke o raica ni dua e leqa tu, tovolea sara mo veivuke e na ka era gadreva tu” (MSS, 1853, 55). A mai bale o tina i Brigham ni se qai yabaki 14.

Ni qai yabaki 16, sa rawata o Brigham na vuli e na cakacaka vakamatai, taiyaya ni vale, ka caka katubaleka iloilo. A dau taleitaka vakalevu sara na maqosa ni cakacaka sa tu vua, ka okata na “cakacaka vinaka kei na yalodina, me dauvosota tiko vakadede, vei ira era vakacakacakataki au,” me “tiki ni noqu vakabauta vakalotu” (Vosa i Brigham Young vei George Hickox, 19 Fev. 1876, BYP).

A vakamautaki Miriam Angeline Works e na nona yabaki 23. Rau sucu kina e rua na luvedrau goneyalewa. A dau qarava o Brigham na nona matavuvale, mai na nona dau ta idabedabe, ka ripeataka tale ga na teveli, na kovate, ka dauvakabikatubaleka, kei na katuba, na ikabakaba ni vale, kei na veika e bati ni irara. A laki tara e dua na vale e na veiwere i tamana e Mendon, New York, kei na volau ni taiyaya e bati ni uciwai, ka vakalivalivataka na nona iyaya ni cakacaka e na volau, mai na waidrodro ni uciwai.

A qarava o Brigham e vuqa na icolacola nei Miriam na watina, e na nona sa tauvi matenigacagaca, me ikuri ni itavi sa dau qarava o koya. Ni sa bibi tiko ga na mate e tauvi watina tiko, e a vakarautaka vakawasoma na kedratou ikatalau na nona vuvale, me vakaisulutaki rau na nona goneyalewa lalai, dau samaka na nodratou vale, ka “keveti watina ki na nona idabedabe ni vakacegu, e na bati ni irara, me tiko kina me yacova na nona suka tale mai e na yakavi,” me vakasaqara sara na kedratou ivakayakavi, vakamoceri iratou na nona vuvale, ka vakaotia tale na cakacaka ni vale (LSBY, 5). E vuli vakalevu sara mai na veika e sotava qori e na nona se gonetagane voli, kei na nona se qai vakawati vou, me kila kina na bibi ni veivuke vakavuvale, kei na cakacaka ni vale. A qai veivakasalataki kina e na vica tale na yabaki i muri vei ira na Yalododonu, me baleta na iulutaga oqori, ka dau dokadoka kina vakaveiwali, ni rawa ni siviti ira “e vuqa na marama e [na] nodra dui itikotiko, e na kena qaravi na vuvale” (DNW, 12 Oks. 1857, 4).

Rawata mai na Yalo Tabu na nona ivakadinadina.

Rau a curu i na Lotu Wesele o Brigham kei Miriam e na yabaki rau vakamau kina, ia e dau yalotarotaro voli ga e na veika vakalotu e so. A dau gadreva voli na isoqosoqo vakalotu ka tauyavu me vaka na kena ivakarau ka tauyavutaka mai o Jisu, me vaka na kena e vakamacalataki tu e na Veiyalayalati Vou, ka qaravi kina “na mataqali cakacaka vakalotu e so” (DNW, 19 Julai 1866, 3) kei na isolisoli tale e so ni kosipeli. Mai na sasaga ni veivakalotutaki nei Samuel, na taci Josefa Simici, a soli kina ki na vuvale i Brigham Young e rua na ilavelave ni iVola i Momani e na vula o Epereli ni yabaki 1830, ni qai oti ga e vula dua mai na kena taba na ivola. Eratou a wilika e so na taci Brigham na ivola, kei ganena, ka tukuna ni dina, ia e sega ga ni ciqoma sara o Brigham na veika me baleta na ivola (raica na LL, 33). “ ‘Mo kakua ni vakatotolo,’ au a kaya kina, . … ‘waraka mada vakalailai; na cava beka e ivakavuvuli ni ivola qori, kei na ivakatakila e so sa solia tu na Turaga? Meu vakadikeva matua mada e yaloqu, kei na noqu vakasama.’ … Au a mani vakadidike kina vakabibi, me yabaki rua na kena dede, ni bera niu qai lewa meu wilika na ivola. Au sa kila tu ni dina, me vaka na noqu rawa ni raica na veika e so e mataqu, se vakila e ligaqu na veika meu tara, se na kena vakavatukanataki votu vei au e na kilakila ni yaloqu. Keu a sega beka ni cakava na veika oqori, keu na sega beka ni mai tudei tiko kina me yacova mai nikua” (MSS, 15:45).

E a vinakata o Brigham Young me kila vakaikoya. A qai laki vunautaka e muri vei ira na Yalododonu ni sega ni vinakata na Kalou me ra “liutaki tiko vakatabakidua mai vua e dua tale, me ra vakamocera kina na nodra yalomatua vakaiira, ka me ra vakaciqira kina na nodra vakabauta, e na nona liga ni kote e dua tale” (DNW, 24 Oks. 1854, 1). “Sa noqu itavi meu kila vinaka na loma ni Turaga me baleti au,” e a kaya vei ira (DNW, 22 Sept. 1875, 4). “Sa nomuni isolisoli ka nomuni itavi, mo ni kila rawa na vosa ni Kalou, se vakatakilai kina vei iko na nona lewa na Turaga “ (DNW, 22 Sept. 1875, 4).

Era kosovi Mendon e na 1831, na daukaulotu ka ra talai mai na tabana lailai ni Lotu mai Columbia, Pennsylvania, ka ra vunautaka tiko ni sa dolavi tale mai na lomalagi, ka sa vakalesui e na veiqaravi nei Josefa Simici na kosipeli, ka vakakina na matabete tabu. Ni ratou sa laki sikova o Brigham kei iratou na nona vuvale kei na nona ilawalawa na Tabana e Columbia, a qai kila rawa kina ni sa qai raica rawa na matalotu ka sa gadreva vakadede tu mai, ia e ka dredre sara me vakatulewataka, se na rawa ni solibula kina e na veika sa taukena tu. Ia, ni qai wasea kina na nona ivakadinadina e dua vei rau na kaulotu, “sa qai vakararamataka sara na noqu vakasama na kena vakavatukanataki vei au na veivakauqeti ni Yalo Tabu, me vakalasikati kina mai mataqu na kena iserau, lagilagi, kei na tawayalani ka vakavotui e na kena ivakavuvuli,” e vakamacalataka e na nona vakananuma tale e muri. E kaya ni a viribaiti, ka curuseseti koya, a sa qai kila kina vakaikoya ni dina na itukutuku ni daukaulotu oya (DNW, 9 Fev. 1854, 4). A mani papitaiso e na ika 15 ni Epereli 1832 o Brigham Young e na uciwai e na nona yasa ni volau, e dua na siga liliwa ka lutu tu kina na ucacevata, me vakadeitaki sara ki na lotu, ka vakatikori tale ga me italatala qase (raica na DNW, 2 Epr. 1862, 1). “Me vaka ga na nona vosa na iVakabula, a curumi au kina e dua na yalomalumalumu me vaka ga na yalodra na gone, ka me vakadeitaki kina vei au ni sa vosoti na noqu ivalavala ca,” e vakananuma tale (MHBY-1, 3). A qai papitaiso o Miriam e na tolu na macawa i muri (MHBY-1, 3). Era a papitaiso kece sara na wekana voleka o Brigham Young, ka ra lewena yalodina na lotu ni Yalododonu e na Gauna Oqo.

E na mua ni vulaikatakata ni yabaki 1832, ni suka mai e na nona kaulotu ki na veikoro voleka, a qai mai qaravi Miriam o Brigham, e na vica na macawa ni kena sa laki bibi sara na nona tauvimate. A qai vakacegu vakadua e na vula o Sepiteba ni yabaki 1832.

Solibula ki na kena taracake ka totaki na matanitu ni Kalou.

A mani goleva vakatabakidua o Brigham Young, ka solia na nona igu taucoko ki na Lotu. Ni sa gadreva vakalevu tiko me raici Josefa Simici na Parofita, a mani cavutu sara me lako i Kirtland, Ohio, kei Joseph na tacina, kei Heber C. Kimball na nona itau vinaka. E na nodratou yaco yani, eratou raica ni kolabuka tiko o Josefa Simici, kei iratou na tacina. Sa “vuabale na marau [i Brigham], e na nona sa laki lululu kei koya na Parofita ni Kalou,” ka taura kina “na ivakadinadina tudei, mai na veivakauqeti ni Yalo Tabu, ni sa i koya sara ga na ilumuti ka rawa ni ra veivakabauti kina na tamata, o koya na Parofita dina” (MHBY-1, 4). Sa mai tauyavu eke na nona vakaveiwekanitaki vakabibi o Brigham Young. Ni qai lesu tale i New York, a laki solia wale na nona iyau e vuqa, ka vakalailaitaka sara na nona bisinisi, me rawa ni veiqaravi kina vakatabakidua ki na Lotu. Mai na nona veivakabauti ni na veiqaravi o Vilate Kimball, na wati Heber, vei rau na nona goneyalewa, a mani lakova e vica na ilakolako vakaulotu. E laki qarava e so na soqoni ka veipapitaisotaki e na veikoro volekati Mendon. A lako tale ga ki na yasaicake i New York kei Ontario, Canada, me laki vunautaka kina na kosipeli, ka vakadinadinataka vei ira ni parofita dina ni Kalou o Josefa Simici.

Mai na nona saga me vakamuria na ivakasala ni Parofita me ra soqoni vata yani na Yalododonu, a qai toki e na vula o Sepiteba ni 1833 o Brigham Young kei na nona matavuvale mai Mendon ki Kirtland. Sa laki sotava e kea o Brigham “na talei ni nona rogoca na ivakavuvuli ni Parofita, ka veimaliwai vinaka kei ira na Yalododonu, ka qarava tiko ga na [nona] maqosa vakacakacaka” (MHBY-1, 7). A mani veivuke e na kena tara na vale, na Valetabu e Kirtland, kei na so tale na vale lelevu me baleti ira na lewenivanua raraba.

A vakamautaki Mary Ann Angell e na ika 18 ni Feverueri 1834; ka tubu kina mai na nodrau vuvale e ono na luvedrau, e na loma ni 10 na yabaki i muri. A vola kina me baleti Mary Ann o Brigham, sa “dau cakacaka e na yalodina e na vukudratou na noqu matavuvale, kei na matanitu [ni Kalou]” (MHBY-1, 8).

Mai na dede ni gauna e tiko kina e Kirtland (1833–38), a raica kina o Brigham ni gadrevi e na kena taracake na matanitu ni Kalou na talairawarawa kei na solibula. E na vulaitubutubu ni yabaki 1834, a bole kina me lako vata kei na iLawalawa mai Saioni, e dua na ilawalawa ka ra le 205 na turaga uabula, ka kumuni ira mai o Josefa Simici me ra kau kakana vei ira na Yalododonu ka ra vakacemuri mai na nodra veivuvale e Jackson County, Missouri. “Keitou taubaletaka e na neitou ilakolako e rua na udolu na maile,” e vakananuma lesu o Brigham (DNW, 8 Okt. 1856, 2). A vakasamtaka ni “ra lewe ni ilawalawa oqo o ira era dauvosakudrukudru,” mai na dredre e vuqa era sotava kei na veimate e so e tauvi ira. A nakiti me ra vakavulici na lewe ni ilawalawa oqori e na yalovosota, kei na veitokoni duavata, me kaya kina o Brigham, “E veiliutaki o Josefa [Simici], me dau vakasala ka vakatulewa e na ilawalawa,” me vakabibi vei ira na lewe ni ilawalawa ka ra sa “vakacauoca, ra vosakudrukudru, ka sega ni marautaka” na nodra ilakolako (DNW, 3 Tis. 1862, 1). Me veivakadeitaki na ilakolako dredre oqori ki na nona yalodina o Brigham vei Josefa Simici, ka vakavuna na nodra vuli, me ra dau talairawarawa vua na Kalou, kei koya na Nona parofita (raica na DNW, 3 Oks. 1854, 2).

Ratou a le ciwa na lewe ni iLawalawa mai Saioni, me oka kina o Brigham Young, eratou a lesi me ratou lewena na imatai ni Kuoramu ni i Apositolo Le Tinikarua, e na lotuvakayabaki ka lokuci vakatotolo e na 14 ni Feverueri 1835 (raica na V&V 18:26–32). A vakatikori o Brigham Young e na veitabaki, ka vosavakalougatataki kina ni “na lako yani me vasoqoni ira era sa digitaki, me vakarautaki kina na nona siga na Turaga.” A ratou “kacivi me ratou vunautaka na Kosipeli ni Luvena na Kalou, ki na veivanua kei vuravura,” o koya kei iratou na lewe ni kuoramu (HC, 2:196), ka ratou cavutu e na vula o Me ni 1835, e na ilakolako vakaulotu ki na veiyasana i natuicake [kei Amerika]. E mani sukava tale na veiyasana oqori i natuicake me laki kaulotu kina e na vulaikatakata ni yabaki 1836 kei na 1837.

A qarava o Elder Young na kena boro ka vakacavari na tara ni Valetabu e Kirtland. A donuya na nona qarava taumada e loma o Josefa na Parofita na cakacaka ni valetabu e so e liu, ka tiko tale ga e na kena vakatabui e na vula o Maji 1836, kei ira na vica na drau na Yalododonu, ka ra sa solibula mai e na kena tara na imatai ni valetabu e na itabagauna oqo (raica na MHBY-1, 12; HC, 2:428).

Ni bera ni vakila vinaka o Elder Young na veivakaduavatataki ni veicakacaka oqori, era a vosavosa sara e so ka ra vakaduiduile vua na Parofita, ka ra saga sara kina me ra suguta na nona veiliutaki e na Lotu. A sotavi ira na vakaduiduile oqo e na Janueri ni 1838 o Elder Young e na Valetabu e Kirtland: “Au mani duri yani, ka tukuna vakaukaua sara e matadra ni Parofita dina o Josefa, kau sa kila tu vakaiau, ke ra vosavakacacataki koya se rukaki koya e na kena levu ga era na rawata, era na sega ni vakadaroya ga na ilesilesi ni Parofita ni Kalou, ni ra na tagutuva ga na nodra dui ilesilesi, me caboka sara kina na kedra ivesu vua na Parofita ni Kalou, me ra laki vakadromuci ira ga i eli” (MHBY-1, 16).

Colaivua.

A vakasamataka o Brigham Young ni rau a waraka kei Josefa Simici na “veibogi e vuqa, me rau veivala kina kei ira na dauvakacaca ka ra saga tiko me ra kauta tani na nona bula [na Parofita]” (DNSW, 15 Me 1877, 1). A sega ni lomalomaruataka tale na nona veitokoni vua na Parofita, me vaka e vakamacalataka e muri, ni o ira na vakaduiduile qori, era “vinakata tiko me ra vakamatei au” (MHBY-1, 23–24). Me dro kina mai Kirtland, ka laki tiko e na muaira kei Missouri, kei Josefa Simici kei ira na iliuliu ni Lotu, ka sa rivarivabitaki tiko na nodra bula. Ia, ni ra sa toki vakalewelevu yani na Yalododonu e na Gauna Oqo ki na muaira kei Missouri, era sa lomaleqa tale ga na lewenivanua e kea, ni ra ririko vakalevu e na bula vakapolitiki kei na vakaiyautaki ni matanitu, ka ra ligakaukaua sara kina na Yalododonu. A vakavuna na veicacati e na vulaikatakata kei na vulaitubutubu ni 1838, me laki tasevu e na nona lewa na kovana me ratou vakarusai ira na Yalododonu e na Gauna Oqo o ira na nodra mataivalu, ka cemuri ira tani mai na vanua oya. Sa mai vakacolati kina e na vatuvatunitaba i Brigham Young na lewa vakaveiliutaki e so, e na nona itutu vakailiuliu me Peresitedi ni Kuoramu, ni sa mai bala i valeniveivesu o Josefa Simici, ka ra sa vukitani se mate e vica na lewe ni Kuoramu ni Le Tinikarua. O rau kei Heber C. Kimball na i Apositolo, na lewe ni mataveiliutaki ni veikuoramu ka rau veituberi tiko ka veivukei vei ira na Yalododonu e na nodra ilakolako dredre ni vulaililiwa mai Missouri. Mai na maqosa ni nodrau veiliutaki, era sa yalataka kina na Yalododonu me ra veivuke vei ira na dravudravua, me ra tokitaki kina mai na yasana oya o ira vakayadua na Yalododonu e na Gauna Oqo, ka me ra cokonaki ki na nodra vakasoqoni tale.

Era a laki tauyavutaka e Commerce, Illinois, e dua na koro vou o ira na Yalododonu ka sa cemuri tani oqori, me qai vakatokai e muri me koro o Nauvoo. Ia, a vakaitikotiko kina o Peresitedi Young me vica wale ga na vula, ka ni sa taura o Josefa na Parofita e dua na raivotu, ka vakaroti kina vei ira na lewe ni Kuoramu ni Le Tinikarua me ratou kaulotu i Igiladi. A biuti Illinois o Peresitedi Young, kei iratou na nona vuvale, e na vulaimagomago ni 1839, e na nona saga me qarava na itavi se qai vakacolati oqori vei ira, e dina ga ni tauvimate tiko. A qai vakamacalataka ni sega ni lako rawa vakaikoya, ka vakamasuti koya sara o Fanny na ganena, me vakadaroya na nona ilakolako. Me kaya kina: “ ‘Isa Fanny na ganequ, e vinaka sara tu ga oqo na noqu itovo ni bula.’ E marama duatani toka o koya, ka ni drodro vakayauyau tu na wainimatana e na nona wanonovi au voli, ka kaya sara mai, ‘o lasu.’ Au a galu ga, niu kila tu niu sa na lako ga i Igiladi, veitalia sara keu na mate e na noqu saga tiko. Au sa vakadeitaka tu niu na laki qarava na veika sa lavaki meu cakava e na Kosipeli ni bula kei na bula tawamudu, se meu bale sara e na noqu sasagataka voli” (DNSW, 2 Oks. 1870, 1).

Eratou le walu mai na Kuoramu ni Le Tinikarua eratou a mani kaulotu e Bolatagane e na yabaki 1840 kei 1841, ka vakatulewa voli vei ira e na nodra veiqaravi o Brigham Young, e na nona itutu vakaperesitedi ni Kuoramu. Mai na yabaki vakairogorogo oqori, a tale katoa vakalevu sara na nodratou cakacaka na Le Tinikarua. Ni vakarau o Peresitedi Young me lako i Liverpool e na vula o Epereli ni 1841, a vakasamataka voli e na yalomarau na “veiwanonovi [ni Kalou] vua, kei iratou na nona itokani vakalotu e na Le Tinikarua e na yabaki ni noqu bula sa mai dromu. … E rui kurabuitaki dina na veika a yaco mai na gauna keitou a tadu yani, kei na neitou veitalatala tale mai Liverpool. Keitou a tadu yani e na vulaitubutubu ni yabaki 1840, keitou vulagi vakalevu e na neitou matavoutaka na vanua oya, ka sega ni bau dua na qavu ni sede e tu vei keitou, ia keitou a mani vakaveiwekanitaki e na loloma titobu ni Kalou, me keitou tauyavutaka kina na Lotu e na veikoro kece ga ka sa kilai levu tu e Peritania, me ra papitaisotaki kina e le vitu ki na walu na udolu vakacaca, ka tabaka kina e 5,000 na iVola i Momani, 3,000 na iVolanisere, kei na 2,500 vakacaca na voliumi ni Millennial Star, ka tabaka e 50,000 na ivola veisoliyaki, ka talaca e le 1,000 vakacaca na lewenilotu e na nodra ilakolako ni tawavanua i Saioni … ka sa teivaka tu e lomadra e vica tale na udolu na sore ni itukutuku dina, ka na vuavuaivinaka me dokai ka vakalagilagi kina na Kalou, ia keitou sega ni leqa e na kakana, e na gunu kei na neitou isulu: e na veika kece oqori, au sa vakadinata ga na cakacaka yaco ni liga ni Kalou” (MHBY-1, 96–97).

Mai na nodratou yalodina e na itavi vou e so, ratou sa vakarabailevutaka o Peresitedi Young kei iratou na nona itokani i Apositolo na maqosa vakaveiqaravi e na nodratou dui bula, ka tokona na kuoramu me ra dau cakacaka vata, ka veiqaravi vagumatua ki na Lotu. A dau vakanuinui o Josefa Simici e na nodratou “yalomatua taucoko” ka mani kacivaka kina e Nauvoo e na vula o Okosita ni 1841 “ni sa kena gauna dina oqo me ratou duri na Le Tinikarua e na nodratou itutu dina, e na tikidratou na Mataveiliutaki Taumada” (HC, 4:403). A vakacolati tale vei iratou na Le Tinikarua na itavi tale e so, me ratou vunautaka na kosipeli, me ratou veivakatikori vei ira era tawavanua yani, e na kena voli na qele, kei na kena tara na Valetabu e Nauvou.

Ni se bera ni tara oti na valetabu, a qai vakaraitaka o Josefa Simici vei Peresitedi Young kei iratou wale ga na lewe ni Le Tinikarua, na veicakacaka e so ni valetabu, me wili kina na nodra papitaiso na mate, na edaumeni ni valetabu, na veivauci vakavuvale, e na nona namaka ni ratou na veivakavulici na Le Tinikarua e na veicakacaka vakalotu oqori, vei ira na lewe ni Lotu. Ratou a soqoni kina na Parofita kei iratou na Le Tinikarua e na vulaitubutubu ni 1844, me solia kina vei iratou na idola kei na lewa vakalomalagi ka na qaravi kina na cakacaka [ni Kalou]. “Au sa vaqiqica tani na ivua [icolacola] kei na itavi ni kena liutaki na Lotu oqo mai na vatuvatunitabaqu, vei iko,” e kaya kina na Parofita. “Mo vakadavora donu ki tabamu na nomu ivua, ka duri ka colata me vaka na tagane; ni sa na vakacegui au vakalekaleka na Turaga” (Sitivikiti sega ni tiko kina na tikinisiga, me baleta na Le Tinikarua, BYP).

E na loma ga ni vula tolu, a qai bale o Josefa Simici na Parofita. Ni se kaulotu tiko o Peresitedi Young e na vulaikatakata e Boston, a rogoca ni rau sa labati o Josefa kei Hyrum Smith, mai vei ira na dauvakacaca e Carthage, Illinois. Ni rogoca ga na itukutuku oqori, a tarogi koya lo sara se “sa kauta tani beka mai vuravura o Josefa na idola ni matanitu,” ia a vakadeitaki sara e lomana, ni se ttiko ga vei iratou na Le Tinikarua na idola ni matanitu (MHBY-1, 171). Ni lesu yani vakatotolo i Nauvoo, a laki raica na nona sa vinakata o koya na iMatai ni Vukevuke nei Josefa, o Sidney Rigdon, me veiliutaki ki na Lotu, ka ra sa kacivi na isoqosoqo ni Yalododonu ki na dua na soqoni levu, me ra tokona kina na nodra iliuliu vou. A vosa kina vakadodonu o Peresitedi Young ki na nodra soqoni oqori na Yalododonu, e na nona tauca na veivosa momona e so oqo:

“Me imatai ni gauna e na noqu bula, me kena imatai tale ga e na nomuni bula, kei na kena isevu e na matanitu ni Kalou e na ika 19 ni senitiuri, ni sa mai takali mai uluda na noda Parofita, meu duri kina e matamuni e na noqu qarava na noqu ilesilesi e na Kuoramu ni Le Tinikarua, na i Apositolo i Jisu Karisito e na itabagauna oqo—na i Apositolo e so ka veikacivi kina na Kalou e na ivakatakila, mai vei Josefa na Parofita, ka sa vakatikori ka vakacolati e na idola ni matanitu ni Kalou e vuravura taucoko.

“ … Ke o ni vinakata e na gauna oqo me liutaki kemuni o Sidney Rigdon se o William Law, se dua tale o ni gadreva, me vakatau sara ki na nomuni digidigi; ia meu tukuna ga vei kemuni e na yaca ni Turaga ni sega ni dua me vakatikora tale e dua e na itutu oqo e na kedrau maliwa o Josefa na Parofita kei iratou na Le Tinikarua. Na cava na vuna? Ni sa nodratou iliuliu e cake o Josefa, ka sa solia mai ligadratou na idola ni matanitu e na itabagauna oqo, me baleti vuravura raraba” (HC, 7:232, 235).

Era raica kina e vuqa na kena ivakadinadina ni tautauvata vinaka sara na kena irairai kei na irogorogo ni domoi Peresitedi Young kei Josefa na Parofita e na nona vosa mai, me vakavatukanataki votu kina vei ira na veivakadonui vakalomalagi. Era tokona kina na le 5,000 vakacaca na Yalododonu era soqoni vata oya ni kuoramu veiliutaki e na Lotu e na gauna oya na Le Tinikarua. Ni oti e tolu na siga mai na kena yaco na soqoni oqori, ka kaya kina o Peresitedi Young ni “gadreva me tagi ka lolosi mada me dua se tolusagavulu na siga na kena dede, ke totolo sara” (HC, 7:232), me laki lolositaka kina vakaikoya na veika rarawa sa sotavi oqori: “Sa gauna dina ni lolosi [me tekivu] mai na siga ka rau kau kina mai Carthage o Josefa kei Hyrum [i Nauvoo]. Era nanuma kina na lewe vuqa, e na lotu, kei ira tale ga e na taudaku ni lotu, ni sivia e lima na saqa ni wainimata e tuturu mai e na gauna oqo. Au sega ni solia kina e dua na vakasama” (MHBY-1, 177).

Mai na itabagauna ni veiqaravi vakaiapositolo i Jisu Karisito, a qai raica kina o Brigham Young na nona sala na Turaga. Sa vakarautaki vakavinaka mai na nona dau gadreva me cakacaka vagumatua, me dau talairawarawa, me solibula, ka ciqoma na itavi vakayadua ka kila tu ni sa dodonu me soli vua, ka dau goleva vakawasoma na veivakauqeti ni Yalo Tabu, me veiliutaki kina vei ira na Yalododonu e na Gauna Oqo, mai na nona taura e liu na itutu ni Peresitedi ni Kuoramu ni Le Tinikarua, ka qai veiliutaki me Peresitedi ni Lotu mai na Tiseba ni yabaki 1847. Mai na maqosa ni nona veiliutaki, ka rauta ni 33 na yabaki na kena dede, a vunautaka kina vei ira na Yalododonu na kena tara o Saioni e na Muaira kei Amerika, e na dui lomadra, e na nodra vuvale, kei na nodra veitabana levu. “Sa vakadavora mai o Baraca Josefa, na Parofita, na yavu ni cakacaka vakurabuitaki oqo, ka da na qai tara e delana na kena ikuri,” e a vakamacalataka vei ira na Yalododonu e na vula o Okosita ni yabaki 1844. “Me da tara kina na matanitu, ka se sega ni bau laurai mada e vuravura” (HC, 7:234). E tokoni ira na Yalododonu yadudua na duavata ni yalodra, kei na lomadra, mai na nona vakabauta vakatabakidua na Kalou; na nona yalodina, mai na nona vuku, nona yalomamarau; na nona taleitaka na ivakavuvuli ni kosipeli kei na kena cakacaka; na nona kila vinaka na yavu ni veiliutaki vakabete, kei na ituvatuva ni veiliutaki vakalotu.

Vakasoqoni na Yalododonu me ra taracake na matanitu ni Kalou.

A veiliutaki o Peresitedi Brigham Young e na nodra ilakolako na Yalododonu e na Gauna Oqo mai Nauvoo ki na Bucabuca ni Salt Lake e na Rocky Mountains. E vakarautaki kina me ra vakasoqoni na Yalododonu e na sala ka a sega ni qaravi rawa mai Ohio, Missouri, se Illinois. Ni wanonova yani o Peresitedi Young na bucabuca ni Great Salt Lake e na i ka 24 Julai 1847, sa kila sara ga mai na vu ni yalona, ni sa qai yacova mai na ivakaruru e na Muaira ka sa raica rawa mai o Josefa Simici me ra laki vakoro kina na Yalododonu, ka a raica tale ga o koya e na raivotu, ni sa i koya dina na vanua ka ra sa tu kina. “A cakacaka yaco kina vei au na yalo veiserauni, kei na bucabuca levu oya, kau vakila kina ni ra na taqomaki ka maroroi e kea o ira na Yalododonu,” e vola e muri o Brigham (MHBY-2, 564). Ni ra na qai mai sotava eke na gauna o ira na Yalododonu, kei na qele, me ra tauyavutaka kina na nodra itikotiko, me kilai tani mai vuravura.

E qai tosoi tiko ga na veivakasoqoni ki na Muaira, ka tekivu mai na nona yaco yani o Peresitedi Young kei na nodra ilawalawa na vuda vakalotu e na Julai ni 1847. Era lewe ni ilakolako dredre oqori ki na muaira e walusagavulu vakacaca na Yalododonu ni bera na 1869, me vakarawarawataki sara kina na veilakoyaki, e na kena tekivu na sitimanivanua. Ni oti tale ga na gauna oya, era sa biuta tiko mai na nodra veivale na Yalododonu, kei ira tale ga na nodra veivuvale, me ra laki vakasoqoni vata i Saioni. E vakatakarakarataki e na nodra biuvanua oqori, na nodra vakatikitikitaki ira vakayalo mai vuravura. A tukuna kina o Peresitedi Young ni sa kacivi ira vata na Yalododonu na Kalou, “me ra soqoni vata mai na iyalayala kei vuravura … me ra mai yalovata ka duavata, e na nodra veiqaravi kei na nodra sasaga, me vakatikori kina e vuravura na matanitu vakayalo kei na matanitu vakayago i Karisito, me vakarautaki kina na nona lako mai na Luve ni Tamata, e na kaukaua levu kei na kena lagilagi” (DNSW, 21 Jan. 1868, 2). A dau namaka ka lavaka na veika e vuqa vei ira na nona ivavakoso e na kena taracake vakayago ka vakayalo o Saioni. Era sega ni lako wale ga ki na veiulunivanua, e a votai ira tale ga e na isolisoli me ra tomani kina mai vei ira na Yalododonu e na veivakasoqoni oqo.

E na lewa nei Peresitedi Young, era a cavutu kina na Yalododonu mai na Bucabuca ni Salt Lake me ra laki vakoro e na 400 na itikotiko e na Muaira kei Amerika. Era a qarava vagumatua me ra tea ga na kedra, me ra vakarautaka na nodra isulu, ka tauyavutaka na veisasaga lalai, me ra rawailavo kina. Era sa qai vulica kina me ra dau vakanuinui vua na Turaga, ka veinuitaki vakaira.

E sega ni rawa vinaka kece na sasaga vakailavo e lewa o Peresitedi Young me ra qarava o ira na Yalododonu. Ia, e a sega ni leqataka wale ga na nodra rawati ira vakailavo. Me qai laki kauai vakalailai kina e na nodra iteitei kei na ilavo, ka vinakata ga me ra vukei na nona lewenilotu me toroicake na nodra bula vakayalo, ni ra sa lewena na matanitu savasava. Sa kila vakasigalevu tu ni ra na torocake ga mai na kaukaua ni cakacaka ni ligadra, ka vakatulewa vakayalomatua. “Oqo na vanua vinaka me ra tauyavutaki kina na Yalododonu, e a vakamacalataki ki na ivavakoso lewenilotu e Salt Lake City e na yabaki 1856 (DNW, 10 Sept. 1856, 5).

Me vica vata na yabaki, e na nona veiqaravi tiko vakovana o Brigham Young e na vanua o Deseret (me qai vakatokai e muri me yasana o Utah), ka superitedi tale ga me baleti ira na Idia. A qai laki sosomitaki e muri mai vei ira na vakailesilesi vakamatanitu. A saga e na vica vata na yabaki me veivakameautaki e na nodra veileti na Yalododonu e na Gauna Oqo, kei na matanitu o Amerika, ka vakavu mai na nodra gagadre na Yalododonu me ra kali tani vakapolitiki. A mai vosota kina na veivakadiloi kei na nodra veivakasewasewani na italatala ni matalotu tale e so, o ira na dauvolaitukutuku, o ira ka ra dau gadreva na veivakavoui, kei ira na daunipolitiki ka ra veisaqasaqa kaya, kei ira na nona ivavakoso, mai na nodra vakabauta vakalotu kei na nodra ivakarau ni bula vakaveimaliwai, nodra bula vakailavo, kei na nodra vakanananu vakapolitiki. Ia, e sega ni veisau na nona vakasamataka me “tauyavutaki ira na Yalododonu,” mai na veika dredre e so oqori, me ra taracake kina na nodra Saioni. A tukuna o Peresitedi Young: “Sa vakaraitaki mai vei au e na raivotu na nodra itikotiko na Yalododonu e na Gauna Oqo, kau raica kina ni ra sa tuvai vinaka tu me vaka na vuvale levu vakalomalagi; me ra dui cakava kina na lewena na nodra itavi e so era sa dau qarava, ni ra saga kina na nodra tiko vinaka na lewena taucoko, ka sega ni galeleta na nodra dui vakaliuci na tamata yadua; kau sa raica kina na lewa taleitaki duadua sara ka rawa ni vakacegui kina na vakasama ni tamata yadudua, kei na icavacava ni kena taracake na matanitu ni Kalou, kei na kena vakatetei e vuravura na ivalavala dodonu” (DNSW, 21 Jan. 1868, 2).

Taracake o Saioni mai na cakacaka vakalotu kei na ituvatuva vakabete.

Sa raica tu mai o Peresitedi Young ni na sega ni lavaki wale ga na cakacaka vagumatua e na kena taracake o Saioni. Me tauyavutaki o Saioni e na veiliutaki vakabete, ka sa kila deivaki tu ni “Matanitu ni Luve ni Kalou” (DNW, 10 Oks. 1864, 2). Sa kila deivaki tu ni ra na “mai yalovata ka duavata, e na nodra veiqaravi kei na nodra sasaga [na Yalododonu]” (DNSW, 21 Jan. 1868, 2), me vaka ga sa lavaki e na “veiliutaki dodonu ka savasava vakamatanitu” (DNSW, 8 Nov. 1870, 3). A vunautaka ni rawa ni ra na vakasavasavataki na lewe ni Lotu mai na nodra dau vakaitavi e na cakacaka ni matabete; me ilutua tiko kina na nona ivakavuvuli, kei na nona veiliutaki, na cakacaka kei na ituvatuva vakaveiliutaki vakabete.

Mai na yabaki 1844 ki na 1846, ratou a guta sara o Peresitedi Young kei na Le Tinikarua me vakacavari vakatotolo na Valetabu e Nauvoo. Me qaravi kina na edaumeni kei na veivauci ni se bera ni tara vakaoti. “E vaka tu oqori na veivakauqeti ka vakavatukanataki vei ira na Yalododonu me ra vakayacora na nodra cakacaka vakalotu, me vaka keitou sa vakauqeti vakakina, me keitou veiqaravi e na vukudra; ka meu sa qarava vakatabakidua ga na cakacaka ni Turaga e na Valetabu e na bogi kei na siga, ka meu dau moce vakalekaleka me lailai mai na va na aua e veisiga, ka qai dau yaco rawa ga vakadua i vale e na veimacawa,” e a vakamacalataka o Peresitedi Young e na nona ivolaniveisiga (MHBY-2, 10). Mai na ika 10 ni Tiseba ni 1845 ki na 7 ni Feverueri 1846, era qarava kina na nodra cakacaka ni edaumeni e 5,615 na Yalododonu, ka ra vauci rawa kina e vuqa na matavuvale. Ni sivi vakalailai e dua na yabaki, ni oti ga e tolu na siga e na nona yaco yani i na Bucabuca ni Salt Lake, a laki wasea sara o Peresitedi Young na vanua me tara kina na Valetabu e Salt Lake. Me tiko e loma donu ni koro, ka me vakatikori vakakina e na loma donu ni nodra bula na Yalododonu. A se sega ni tara vakaoti na valetabu talei oqo e na nona sa laki bale o Peresitedi Young, ka 40 na yabaki na dede ni kena tara tiko, ia e a lewa na veitikina tabu e so me qaravi kei na edaumeni kei na veivauci ni valetabu, me baleti ira na bula, ni waraki tiko me tara vakaoti na valetabu. Ni sa laki vakatabui na tabavale e ra ni Valetabu e St. George Temple e na ika 1 ni Janueri 1877, ni sa vo ga e vica na vula me qai mate kina, a veivakadreti vakabibi o Peresitedi Young me baleta na kena vakuri tale na cakacaka vakalotu me baleti ira na mate: “Niu vakasamataka tiko vakabibi na tikina oqo, au vinakata sara ga na yame ni kurukuru e vitu, me veivakayadrati vei ira na tamata. E rawa li ni ra na vakabulai na noda qase, ke da sega o keda? Sega. E rawa li ni da vakabulai ke ra sega o ira? Sega” (MS, 39:119).

Sa bibi sara na cakacaka ni valetabu e na kena vauci vata na veitabatamata, kei na kena vakadewai na dina mai na dua na itabatamata ki na dua tale. Na lewe ni Yalododonu e na Gauna Oqo ka ra sucu se saumaki mai e na loma ni veimama ni sentiuri sa dromu, era na sega ni sotava tale na veika dredre kei na veivakacacani era sotava mai Missouri, se me ra nanumi Josefa Simici tale na Parofita. Ni sa toso tiko ga na gauna, era sa na le vica wale sara na vuda era tauyavu ka vakoro e na ilakolako ni tawavanua e muri oqo, ia e dodonu tale ga me ra na kila tiko na veika bibi e so me baleta na kena taracake o Saioni. E veivakauqeti o Peresitedi Young e na sasaga me ra vuli na itabagone e na Lotu e na kosipeli, ka me ra dau tovolea me ra vakavinakataka na isoqosoqo vakalotu, ka talaucaka kina na gagadre me “veisusugi ki na itabatamata ka ra lewena na turaga kei na marama ka ra dau lomana ka tovaka na dina kei na yalododonu e vuravura” (MFP, 2:288). Na Matawilivola ni Sigatabu me baleti ira na gone, ka se tauyavu e na yabaki 1849, era a tekivu cakacaka e na duavata ga na kena matabose e na yabaki 1867. Mai na kerekere nei Peresitedi Young, ka me tekivu sara ga vei iratou na luvena goneyalewa, a tauyavu vakaisoqosoqo e na 1869 na nodra tuberi e na yalomatua vakosipeli na goneyalewa, ka me ra yavutaki e na bula manini. A tauyavu na veisoqosoqo tale e so e na 1875, me tuberi ira na cauravou, ka me ra vulica kina na veika vakaveiliutaki.

E na nona sa kila deivaki tu ni na sega ni tauyavu o Saioni ke ra sega kina na marama wekada, a qai tauyavutaka vou tale o Peresitedi Young e na yabaki 1867 na iSoqosoqo ni Veivukei, ka ni a se tauyavutaki mai vei Josefa Simici na Parofita e Nauvoo. Me ra veivuke kina na marama vei ira na bisopi e na nodra vukei na dravudravua kei ira na vakaloloma, ka ra vakauqeti kina na veivuvale me ra cakava ga e vale na veika e so era gadreva, me ra veituberi e na kosipeli, ka veiliutaki e na nodra tuberi na goneyalewa kei ira na gone.

E na iotioti ni yabaki ni nona bula, a tuva vakavinaka sara o Peresitedi Young na veikuoramu vakabete. A vidavida ka wasewasea na veiiteki, me vakalevutaka kina na iwiliwili ni iteki mai na walu ki na tinikawalu. A lewa na kena tauyavutaki na kuoramu ni italatala qase, ka vakaroti ira na italatala qase e na nodra itavi vakayago, kei na nodra icolacola vakayalo. A vakamatatataka kina ni yavu ni Lotu e veivanua na tabana levu, ka vakarabailevutaka na itavi ni bisopi me iliuliu ni tabana levu. Era a vakacegui kina o ira na lewe ni Kuoramu ni Le Tinikarua ka ra veiliutaki tu e na veitaba ni lotu e so, me rawa ni ra qarava vakatabakidua kina na nodra ilesilesi me ra ivakadinadina i Jisu Karisito i vuravura taucoko. E na gauna e qai mate kina e na ika 29 ni Okosita ni yabaki 1877, sa tuvai rawa tu na Lotu me vaka era vakadinadinataka edaidai na Yalododonu.

E vakavatukanataki e na vunau e so nei Peresitedi Young na nona yalodina e na kena taracake o Saioni mai na nodra tawavanua, na sasaga vakailavo, na veicakacaka vakamareqeti e so ni valetabu, kei na ituvatuva vakaveiliutaki ni matabete. E sega ni dua na nona vunau me rawa ni tasereki taucoko kina na rabailevu ni nona rai. “Au se qai tara vakalailai wale ga oqo na Vunau ni Kosipeli cecere,” e a vakaraitaka ni sa laki tini e dua na nona ivakamacala (MSS, 15:49). Na maucokona vakosipeli, me vaka e vakabauta tu, e rawa ni vakaikuritaki ga vakalalai, na vosa ki na vosa. “Na kosipeli ni Luve ni Kalou,” e a kaya, “ … e baleta na gauna tawayalani, ka na tawayalani. Ni sa dolavi ki na noda vakasama me raica, e rawa ni o na raica na kena iwase levu, ka o na raica e na sala vata ga, me vaka ga na nona raica tu yani na matadra na ivavakoso o koya e tucake me vosa. Me raica, ka veivosaki yadudua kei ira, ka nanuma tiko na veikilai vinaka kei ira taucoko, ia sa rui dede ga ke veitalanoa kei ira yadudua e na lima na miniti, e sega ni ka rawarawa. Me vakakina na noda raica yani na gauna tawamudu; e rawa ni da raica ka kila, ia e ka dredre ga ni vakamacalataki” (DNW, 26 Okt. 1854, 2). Mai na nona ivakavakavuli kei na veiliutaki, a dau saga o Peresitedi Brigham Young me veivuke e na nodra raica na Yalododonu, ka kila vinaka na yavu dina ka vakavulici e na kosipeli.

A yavutaki na bula i Brigham Young e na kena vakavulici na kosipeli, kei na kena taracake ka tokoni tiko na matanitu ni Kalou. “E liu ka bibi duadua vei keda na Matanitu vakalomalagi,” e a vakamacalataka vei ira na Yalododonu (DNW, 27 Julai 1864, 2).

E rairai vakamacalataki beka vakavinaka na veiliutaki nei Peresitedi Young mai na nodra ivakamacala na i Apositolo ka ra veiqaravi tiko e na gauna e bale kina: “E na loma ni tolusagavulu-katolu na yabaki ka liutaka kina na Lotu, mai na nona maritire (mate e na vuku ni nona vakabauta) o Josefa na Parofita, e sega mada ni se bau sautadiridiri na duruduru ni yavana, se sautaninini na ligana, se bera mada ni baleca se yalolailai vakadua. Se vakaevei sara beka na rivarivabitaki ni vanua e tiko kina, se na voravora ni veika e rawa ni yaco, e sega vakadua ni se bau vakayalolailaitaki kina; sa dau vakavatukanataka e na veigauna oqori na nona yalodei kei na tudei ni nona vakabauta, me cauraka kina na veivosa e so ni veivakayaloqaqataki, me veivakacegui ka veitokoni ki na tamata kece ga, me ra dau vakaraitaka kina vua na nodra loloma kei na veivakaliuci. Ia, e sega ni solia wale ga vua na Turaga na yaloqaqa, e a vakalougatataki koya tale ga e na vuku. Ni dau vakamuri na nona ivakasala, e na laki cava sara e na veivakabulai, ka sega tale ni dua na iliuliu e vakasakiti cake mai vua. …

“Sa vakaicocovitaka na Turaga na nona cakacaka e na rogovinaka, sa rokova kina na nona vosa, ka vakayacora sara, ka sa dau veivakalougatataki, ka veitokoni vei ira era sa rogoca mai na nona ivakasala. Sa na yaco mai na gauna me dusimaki kina na nona veiliutaki e na Lotu i Jisu Karisito me baleti ira na Yalododonu e na Gauna Oqo, me itabagauna ni veika talei ki na Lotu” (MFP, 2:298).

Me iUlutaga ni Vuli

A kila vakaevei o Brigham Young na Lotu dina?
E yaga vakaevei beka ki na nona taracake ka totaka na matanitu ni Kalou, na nona dau talairawarawa ka solibula o Brigham Young?
Na cava beka e rawa ni ra vulica e na gauna oqo na lewe ni Lotu mai na nona veitokoni e veigauna o Brigham Young vei Josefa Simici na Parofita?
Na veika cava soti beka e yaco e na gauna ni bula i Brigham Young, ka vakarautaki koya ki na nona veiliutaki e na Lotu? Sa dau veivakarautaki vakaevei na Turaga vei keda yadudua, me da veiqaravi e na matanitu ni Kalou?
Na cava beka e tukuna o Peresitedi Young ni inaki ni nodra vakasoqoni na Yalododonu? E na veisala cava soti beka e a taracake kina o Peresitedi Young na matanitu ni Kalou?
Na cava beka e vakamacalataka o Brigham Young ni “Matanitu ni Luve ni Kalou”? E a vakacerecereya beka vakaevei o Peresitedi Young na nona matabete?
Na cava beka e lavaki me “susugi ki na itabatamata ka ra lewena na turaga kei na marama ka ra dau lomana ka tovaka na dina kei na yalododonu e vuravura”? Na cava beka e a vakayacora o Brigham Young me rawata rawa kina? Na cava beka na vuna e rui bibi kina na ka oqori edaidai?
E veivuke beka vakaevei o Peresitedi Young vei ira na Yalododonu, me ra raica ka kila vinaka na ivakavuvuli dina vakosipeli? Na cava na vu ni nomu nanuma ni na yaga vakalevu sara vei keda me da dau vakadidike ka vakananuma vakatitobu na ivakavuvuli i Brigham Young e na loma ni yabaki rua mai qo?

President Brigham Young — Peresitedi Young e na rauta beka na 1847–50. “Au vinakata meu vunautaka yani e na domoilevu na kosipeli ki na veimatanitu. Ni raraga tiko na noqu sui e loma, me vaka na caudre ni bukawaqa ka tabonaki voli. … E na sega tale ni dua na ka au na taleitaka vakalevu, meu vakatusa ga i vuravura raraba na veika sa vakayacora na Turaga e na veisiga e muri oqo” (*DNW* , 24 Oks. 1854, 1).

pioneers crossing river — Na vakatakarakara vakadroini ni nodra kosova na Yalododonu na kena cevata tu na Mississippi River e na nodra ilakolako mai Nauvoo, Illinois, e na Feverueri ni yabaki 1846.