“O Le Au Faitio i le Tusi a Mamona,” O Autu o le Talafaasolopito o le Ekalesia
“O Le Au Faitio i le Tusi a Mamona”
O Le Au Faitio i le Tusi a Mamona
E oo lava a o lei aluese mai le Tusi a Mamona mai le falelomitusi i le 1830, sa faitioina e tala a nusipepa le tusi ma lona faaliliutusi, o Iosefa Samita. Na tali atu Iosefa i na faitioga e ala i le faamautinoa atu sa taialaina o ia e se agelu i se faamaumauga anamua, lea na ia faaliliuina e ala i le meaalofa ma le mana o le Atua. O tagata Amerika i lena taimi sa talitonu o le Tusi Paia o le afioga tupito a le Atua, ma o le alia’e mai o se tusitusiga paia fou na alafia ai se felafolafoaiga ogaoga. O le le mafai ona faatalitonuina i le tala a Iosefa e uiga i le faapogai paia o le tusi, sa osofai faaaliali ai lava e nisi o le au tusitala le Tusi a Mamona.
1830 O Le Tusi a Mamona
Na faatuina e ni uluai au faitio se toatolu le auivi mo uluai faitioga lagolagoina o le tusi. Na molia taitasi e Abner Cole, Alexander Campbell, ma Eber D. Howe ia Iosefa Samita i lona faaogaina o le Tusi a Mamona faapea o se vaega o se paega soona fai e faasese ai tagata lautele. Sa faasalalauina e Cole (na tusitusi i le igoa faalafi o Obadiah Dogberry) ni upusii o le Tusi a Mamona i lana nusipepa a o lei maea ona lolomi e le falelomitusi le tusi. E ui ina usitaia e Cole ia faatonuga a Iosefa e taofia le faia o kopi o upusii, ae sa faaauau pea ona ia tusia tala e tauemuina ai le Tusi a Mamona ma faaleagaina faalauaitele le mea sa ia manatu o se talalotu, E lua tausaga mulimuli ane, sa faaauau ai pea e le faifeau toefuatai o Alesana Campbell, ma lolomi ma faasalalau “se faavasegaga o le Tusi a Mamona,” lea sa vailiiliina ai le tusi faapea e le o ogatusa ma le Tusi Paia. Fai mai le mau a Campbell na si’i a’e e Iosefa ia elemene tulagaese o le Tusi a Mamona mai lana aganuu, ma ua na ona toe faaleo mai ai manatu faalelotu mai lona lava taimi.1 Sa manatu ia Eber Howe o se tusitala Ohaio o le tusi ua silimamao mai le poto o Iosefa ma sa tetee faapea na kopi mai e Iosefa ia tala mai se tusitusiga e lei lolomiina ma na tusia e se tagata e igoa ia Solomona Spaulding.2 Ina ia lagolagoina lea teori, sa ia lolomi ma faasalalauina ai tala mai ni Au Paia o Aso e Gata Ai e le o toe lolotu, ma molimau mai tagatanuu o Palamaira sa naunau e tauto i ni faamatalaga e faasagatau ia Iosefa Samita.3
O le teori i le kopiina mai ia Spaulding na matuai folasia i malae ma o lea na matua galulue punouai ai ma le le faalogologo tiga ia faifeautalai e pei o Pale P. Palate e talai atu ma faasalalaau ia mau e teena ai. Ina ua alia’e mai le tusitusiga a Spaulding i le 1880, sa vaai ai le aufaitau e itiiti lava sina mea e tali foliga ai i le Tusi a Mamona.4 Ae, sa tausisi pea lava le au faitio atonu na kopi mai e Iosefa Samita ia manatu autu o le tusi. I le 1902, sa finau ai I. Woodbridge Riley sa galulue ia Iosefa Samita ma Oliva Kaotui mai le Vaaiga i le FaaEperu a Ethan Smith, o se tusi na mulimulitu’ia ai le tupuaga o Initia Amerika i ituaiga ua leiloloa o Isaraelu.5 E ui foi i lea, ina ua mavae le fiasefulu o tausaga o felafolafoaiga, sa le mafai e le au faitio ona faaalia se faia malosi i le va o le Vaaiga i le FaaEperu ma le Tusi a Mamona. E ui sa nofo Kaotui mo se taimi e lata ane ia Ethan Smith ma o le tusi na muamua mai i le Tusi a Mamona i le fitu tausaga, e leai se faamaoniga e faamautu ai faapea sa i ai se silafia o Kaotui ma Iosefa Samita i le galuega.6
I le 1920, i le faaosofia ai i le teori a Riley, na amata ai e le Pulega Aoao o le Au Paia o Aso e Gata Ai ma le tusitala o B. H. Roberts, se suesuega maioio o faitioga i le Tusi a Mamona. Sa fautuaina e Roberts le Au Paia o Aso e Gata Ai ina ia tali atu ma le faaeteete ma le loto i ai i fesili a le au faitio.7 O lana galuega na faataimua ai se taumafaiga auiliili e le au talitonu e puipuia le tusi ma maua ai tali mautu i faitioga. O lea mea na tau atu ai i se sailiiliga e uiga i le faatulagaga a Amerika anamua ma le paega faafatuaiupu lavelave o le Tusi a Mamona. O le felafolafoaiga i le va o le au faitio ma le au puipui o le Tusi a Mamona o loo faaauau pea e oo mai i le taimi nei.8
E oo ane i le faaiuga o le seneturi lona 20, ua amata e le au sikola faaakatemia ona taulimaina ma le tinou le uiga auaumama faafatuaiupu ma le tosinaga faalelotu o le Tusi a Mamona. Na amata i le 2003, na tuuina mai ai e lomitusi a iunivesite ma le au faasalalau faipisinisi a latou lava lomiga o le Tusi a Mamona.9 O nisi o le au faitio faafatuaiupu, i le faataatia ese ai o le mataupu e uiga i le talitonuga faalelotu, na aloaia le auiliiliga lavelave lauiloa o le mamanu faafailauga o le tusi. O nei suesuega e ono faailoilo mai ai se lumanai ua tuuitiitia le faatautee mo le faavasegaga faasikola o le Tusi a Mamona.10
Autu e Fesootai I Ai: Opposition to the Early Church, Printing and Publishing the Book of Mormon, Gold Plates