Laipelí
Te u ueʻi fēfē e loto ʻo e niʻihi kehé ke nau talangofua ki he ngaahi fekaú?


Te u ueʻi fēfē e loto ʻo e niʻihi kehé ke nau talangofua ki he ngaahi fekaú?

ʻI heʻetau hoko ko e Kau Māʻoniʻoni ʻi he Ngaahi ʻAho Kimui Ní—pea mo e kau faiako ʻo e ongoongoleleí—ʻoku totonu ke tau hoko ko e faʻifaʻitakiʻanga ʻi hono moʻui ʻaki e ongoongoleleí. ʻE lava ke ueʻi heʻetau sīpingá ʻa e niʻihi kehé ke nau talangofua ki he ngaahi fekaú. Naʻe fakahā ʻe he Fakamoʻuí ki Heʻene kau ākongá, “Ko e maama ʻo māmaní ʻa kimoutolu” (Mātiu 5:14). ʻE hāsino ʻa e nonga mo e fiefia ʻoku tau ongoʻi ʻi hono moʻui ʻaki ʻa e ongoongoleleí ʻi heʻetau ngaahi tōʻongá, ʻi heʻetau ngaahi leá, pea ʻi he mālohi ʻo ʻetau fakamoʻoní.

Teuteuʻi fakalaumālie koe

Kuo takiekina fēfē koe ʻe he ngaahi sīpinga ʻa e niʻihi kehe naʻe talangofua ki he ngaahi fekaú? Kuo tokoniʻi fēfē koe ʻe hoʻo feinga ke moʻui ʻaki e ngaahi fekaú ke ke hoko ko ha faiako lelei ange ʻo e ongoongoleleí?

Ko e hā ha ngaahi faingamālie ʻoku maʻu ʻe he toʻu tupú ke nau hoko ai ko ha faʻifaʻitakiʻanga ki he niʻihi kehé? Ko e hā te ke lava ʻo fai ke tokoniʻi kinautolu ke nau ngāue ʻaonga ʻaki e ngaahi faingamālie ko ʻení ke ueʻi hake ha loto ʻo ha niʻihi kehe ke nau talangofua ki he ngaahi fekaú?

Ako ʻi he faʻa lotu ʻa e ngaahi potufolofola mo e ngaahi maʻuʻanga tokoni ko ʻení. Ko e hā ʻe tokoni ke mahino ki he toʻu tupú ʻa e founga ʻe lava ai ʻenau ngaahi sīpingá mo ʻenau fakamoʻoní ʻo ueʻi hake e loto ʻo e niʻihi kehé ke talangofua ki he ngaahi fekaú?

Mātiu 5:14–16; 1 Tīmote 4:12; ʻAlamā 17:11; 39:11 (Ko e mahuʻinga ʻo e hoko ko ha faʻifaʻitakiʻanga leleí)

ʻAlamā 4:19 (Ko e mālohi ʻo e fakamoʻoni haohaoá)

Thomas S. Monson, “Hoko ko ha Faʻifaʻitakiʻanga mo ha Maama,” Ensign pe Liahona, Nōvema 2015, 86–88

L. Tom Perry, “ʻOku Tekeʻi Atu ʻa e Manavaheé ʻe he ʻOfa Haohaoá,Ensign pe Liahona, Nōvema 2011, 41–44

Ann M. Dibb, “Tuʻu Hake pea Ulo Atu,” Ensign pe Liahona, Mē 2012, 117–19

Ngaahi Vitioó: “Tuku ke Ulo Atu Hoʻo Māmá”

Ko e faiako ‘i he founga ‘a e Fakamo‘uí

Naʻe fakaafeʻi ʻe he Fakamoʻuí ʻa kinautolu naʻá Ne akoʻí ke nau ngāue ʻi he tui mo moʻui ʻaki e ngaahi moʻoni naʻá Ne akoʻí. Ko e hā ha ngaahi faingamālie te ke lava ʻo foaki ʻi hoʻo faiakó ke tokoni ke mahino ki he toʻu tupú ko hono moʻui ʻaki e ongoongoleleí ko ha founga lelei ia ki hono akoʻi ʻo e ongoongoleleí?

ʻĪmisi

Vitiō: “ʻOku Mau Faiako”

Mamata kahi ange

ʻAi ke fakafehokotaki

Lolotonga e ngaahi fuofua miniti ʻo e kalasi kotoa pē, tokoni ke ʻai ke fakafehokotaki ʻe he toʻu tupú ʻa e ngaahi meʻa ʻoku nau ako ʻi he ngaahi feituʻu kehekehé (hangē ko e ako fakatāutahá, seminelí, ngaahi kalasi kehe ʻa e Siasí, pe ngaahi meʻa ne hoko kiate kinautolu mo honau kaungāmeʻá). Ko e hā ha founga te ke lava ʻo tokoni ai ke nau mamata ki hono mahuʻinga ʻo e ongoongoleleí ʻi he moʻui fakaʻahó? ʻE ala tokoni atu e ngaahi fakakaukau ʻi laló:

  • ʻEke ki he toʻu tupú pe ko e hā e ngaahi fekau ʻoku nau faʻa fanongo tā-tuʻolahi ki ai he ngaahi kalasi he Siasí pe ngaahi houalotú. ʻOku nau pehē ko e hā ʻoku fakamamafaʻi ai ʻa e ngaahi fekau ko ʻení? Ko e hā e meʻa ʻoku nau akó? ʻOku kei ʻi ai nai haʻanau ngaahi fehuʻi?

  • Fakaafeʻi ʻa e toʻu tupú ke nau fakakaukau ki (ʻoua naʻa fakahā e hingoá) ha taha ʻoku nau ʻiloʻi ʻoku nau fie tokoniʻi ke talangofua ki he ngaahi fekaú. Aleaʻi fakakalasi ʻa e meʻa ʻokú ne ueʻi e kakaí ke nau moʻui ʻaki e ongoongoleleí. ʻE tokoni fēfē e ngaahi sīpinga, ngaahi aʻusia, mo e ngaahi fakamoʻoni ʻa e toʻu tupú ke ongo moʻoni ia ki he loto ʻo e kakai ʻoku nau ʻofa aí?

Ako fakataha

ʻE tokoni ʻa e ngaahi ʻekitivitī takitaha ʻi laló ke mahino ki he toʻu tupú e founga ke ueʻi ai e niʻihi kehé ke nau talangofua ki he ngaahi fekaú. Muimui ʻi he ueʻi ʻa e Laumālié, ʻo fili ha ʻekitivitī ʻe taha pe lahi ange ʻe ʻaonga taha ki hoʻo kalasí:

  • Fakaafeʻi e toʻu tupú ke nau lau ʻa e Mātiu 5:16 mo e 1 Tīmote 4:12, ʻa e ongo potu folofola naʻá ne ueʻi fakalaumālie ʻa e lea ʻa Thomas S. Monson ko e “Hoko ko ha Faʻifaʻitakiʻanga mo ha Maama.” Ko e hā ʻoku akoʻi mai ʻe he ongo veesi ko ʻení ʻo kau ki he malohi ʻo ʻenau ngaahi tā sīpingá? Fakaafeʻi ʻa e toʻu tupú ke nau fekumi he lea ʻa Palesiteni Monisoní pea kumi ha ʻulunganga ʻokú ne kole ke tau tā sīpinga ʻaki. Kole kiate kinautolu ke vahevahe ha taimi naʻe fakahoko ai ha taha ʻa e ʻulungaanga ko iá, pea aleaʻi ʻa e ola ne nau maʻu mei he aʻusia ko iá. Ko e hā ha meʻa ʻe lava ke fai ʻe he toʻu tupú ke nau hoko ai ko ha faʻifaʻitakiʻanga lelei ange ʻi api, ʻi he ʻinitaneti, ʻi ʻapiako, pea ʻi honau koló? 

  • Vahe ki he toʻu tupu takitaha ke ne lau ha taha ʻo e ngaahi potufolofola fekauʻaki mo e sīpingá ʻi he fokotuʻutuʻu ko ʻení pea kumi ha taha ʻi he kalasí ʻokú ne lau ha veesi kehe ke na fevahevaheʻaki e meʻa naʻá na akó. Hokohoko atu pē e ʻekitivitī ko ʻení kae ʻoua kuo fanongo kotoa ʻa e toʻu tupú ki he ngaahi potufolofola takitaha. Ko e hā ʻoku fuʻu mahuʻinga ai ke hoko ko e faʻifaʻitakiʻangá ʻi hono akoʻi e ongoongoleleí? Kole ki he toʻu tupú ke nau hiki ʻi he palakipoé ha ngaahi faingamālie fakafaiako ne nau maʻu—ʻi lokiako pe ʻi tuʻa fakatouʻosi.

  • Vahevahe ʻa e fakamatala ko ʻení mei he lea ʻa ʻEletā L. Tomu Peulí “ʻOku Tekeʻi Atu ʻa e Manavaheé ʻe he ʻOfa Haohaoá”: “ʻOku totonu ke hoko ʻetau moʻuí ko ha faʻifaʻitakiʻanga ʻo e angaleleí mo e angamaʻá ʻi heʻetau feinga ke muimui ʻi Heʻene faʻifaʻitakiʻangá ke mamata ki ai ʻa māmani. ʻE hanga ʻe he ngaahi ngāue lelei ʻoku tau takitaha fakahokó ʻo fakatou fakaongoongoleleiʻi ʻa e Fakamoʻuí mo Hono Siasí. ʻI hoʻomou femoʻuekina ʻi he fai leleí, ʻi hoʻomou hoko ko ha kau tangata mo ha kau fafine anga fakaʻapaʻapa mo faitotonú, ʻe hā sino mai e Maama ʻo Kalaisí ʻi hoʻomou moʻuí.” Kole ki he toʻu tupú ke nau vahevahe ha ngaahi aʻusia ʻa ia naʻa nau ueʻi fakalaumālie ai kinautolu ʻe ha faʻifaʻitakiʻanga lelei ʻa ha taha ke nau moʻui ʻaki e ongoongoleleí, pe huluʻi e vitiō “Tuku ke Ulo Atu Hoʻo Māmá.” Fakaafeʻi kinautolu ke nau fakalaulauloto ki he ivi takiekina ʻo ʻenau hoko ko e faʻifaʻitakiʻangá ʻi he niʻihi kehé, pea poupouʻi kinautolu ke nau fokotuʻu ha ngaahi taumuʻa fakatāutaha ke ueʻi ha niʻihi kehe ke nau tauhi e ngaahi fekaú ʻaki haʻanau tā ha sīpinga lelei.

  • Vahevahe ha aʻusia fakatāutaha fekauʻaki mo ha taimi ne ke fili ai ke talangofua ki ha taha ʻo e ngaahi fekau ʻa e ʻOtuá. ʻI hoʻo vahevahé, muimui ʻi he ngaahi fakahinohino ko ʻení: ʻoua ʻe vahevahe ha aʻusia toputapu tukukehe ka ueʻi koe ʻe he Laumālié ke ke vahevahe, ʻoua te ke vahevahe ha ngaahi aʻusia te ne tohoakiʻi atu ʻa e tokangá kiate koe, pea ʻoua te ke talanoa ki ha faʻahinga angahala pe maumaufono mei he kuohilí. Aleaʻi ʻa e ngaahi fakahinohino ko ʻení mo e toʻu tupú, pea fakaafeʻi ke nau muimui ʻi he fakahinohinó ʻi heʻenau vahevahe ʻenau ngaahi aʻusia fakatāutaha fekauʻaki mo hono tauhi ʻo e ngaahi fekaú. Fehuʻi ki he toʻu tupú pe ko e hā ʻoku nau pehē ai ko e ngaahi aʻusia fakatāutahá ko ha founga lelei ia ke akoʻi ai e niʻihi kehé fekauʻaki mo e ngaahi fekaú.

  • Fakaafeʻi e kalasí ke nau fakamatalaʻi fakanounou ʻa e kakano ʻo e   ʻAlamā 4:19 (kapau ʻoku nau fie maʻu tokoni, fokotuʻu ange ke nau lau ʻa e ʻuluʻi tohi ʻo e vahe 4). Lau fakataha ʻa e veesi 19, pea fehuʻi ki he toʻu tupú pe ʻoku nau fakakaukau nai ʻoku ʻuhinga ki he hā ʻa e “fakafepakiʻi ʻa kinautolu ʻaki ʻa e fakamoʻoni ʻoku haoahoá,” pea te ne ueʻi fēfē e kāingalotu ʻo e Siasí ke nau talangofua ki he ngaahi fekaú. Kuo takiekina fēfē ʻa e toʻu tupú ʻe he ngaahi fakamoʻoni ʻa e niʻihi kehé (hangē ko e mātuʻá, kau faiakó, kau takí, pe toʻu tupu kehé)? Kole ki he toʻu tupú ke nau fakakaukau ki ha ngaahi sīpinga ʻo e fakamoʻoní mei he folofolá (hangē ko e, Mātiu 16:13–19; Mōsaia 3:17  ʻAlamā 5:45–487:13T&F 76:22–24). Lau fakataha kinautolu, pea fakaafeʻi ʻa e toʻu tupú ke nau vahevahe e ʻuhinga ʻoku nau pehē ai ʻoku ueʻi fakalaumālie kinautolu ʻe he ngaahi fakamoʻoni ko ʻení. (Fakatokangaʻi ange:Ko e ʻekitivitií ni ko ha faingamālie ia ke akoʻi ai e toʻu tupú he founga fai ʻo e fakamoʻoní ʻi heʻenau akoʻi e ongoongoleleí ki he niʻihi kehé. Ke toe vakai lahi ange ki he taumuʻa ko ʻení, vakai ki he,  Ko e Faiako ʻi he Founga ʻa e Fakamoʻuí [2016], 11.)

  • Fakaafeʻi e toʻu tupú ke nau lau ha taha ʻo e ngaahi talanoa ʻi he lea ʻa Sisitā Ann M. Dibb “Tuʻuhake pea Ulo Atu” (ko e ngaahi talanoa kia Samisoní, Taniela, Soana pe ko Kēlení). Kole ange ke nau aleaʻi ʻa e meʻa ʻoku nau ako fekauʻaki mo e mālohi ʻo e faʻifaitakiʻangá ke ne takiekina e niʻihi kehé ke nau talangofua pe talangataʻa ki he ngaahi fekaú. Ko e hā ha ngaahi aʻusia kuo maʻu ʻe he toʻu tupú ʻa ia ne nau takiekina ai ha taha pe naʻe tākiekina kinautolu ʻe ha taha kehe ke nau talangofua?

Kole ki he toʻu tupú ke nau vahevahe e meʻa naʻa nau ako he ʻaho ní. ʻOku mahino nai kiate kinautolu e founga ke ueʻi ai e niʻihi kehé ke nau talangofua ki he ngaahi fekaú? Ko e hā haʻanau ngaahi ongo pe fakakaukau ʻoku nau maʻu? ʻOku toe ʻi ai nai haʻanau ngaahi fehuʻi kehe? ʻE ʻaonga ke tuku ha taimi lahi ange ki he kaveinga ko ʻení?

Tokoni fakafaiakó

“Fakafanongo fakamātoato ki he tali ‘a e kau akó. ‘E hanga ʻe hoʻo faʻifaʻitakiʻangá ‘o fakalotolahiʻi kinautolu ke nau fakafanongo lelei ki he niʻihi kehé. Kapau ‘oku ‘ikai mahino kiate koe ha tali pe fakamatala ‘a ha taha, fai ange ha fehuʻi. Te ke lava ‘o pehē ange, “ʻOku ‘ikai ke fuʻu mahino kiate au. Te ke lava ‘o toe fakamatalaʻi ange ia?’ pe ‘Te ke lava ‘o ‘omai ha fakatātā ‘o e meʻa ‘okú ke ‘uhinga ki aí?’” ʻOku ʻIkai Ha Ui ʻe Mahuʻinga Ange ʻi he Faiakó (2000), 71.

Fakaafeʻi ‘a e toʻu tupú ke nau ngāue.

Fakaafeʻi e toʻu tupú ke nau fakakaukauʻi ha meʻa te nau lava ʻo fai ke ueʻi ai ha taha ʻoku nau ʻiloʻi ke talangofua ki he ngaahi fekaú. Fakaafeʻi ke nau vahevahe ʻenau ngaahi aʻusiá ʻi ha kalasi he kahaʻú, ʻo ka feʻunga ke fai pehē.

Paaki