Laipelí
Ko e hā ʻa e ngaahi tāpuaki ʻoku talaʻofa ‘aki mai ʻe he Tamai Hēvaní kapau te u talangofua ki he ngaahi fekaú?


Ko e hā ʻa e ngaahi tāpuaki ʻoku talaʻofa ‘aki mai ʻe he Tamai Hēvaní kapau te u talangofua ki he ngaahifekaú?

ʻOku meimei ko e fekau kotoa pē ʻoku tau maʻu mei he Tamai Hēvaní ʻoku haʻu fakataha ia mo ha tāpuaki naʻe ʻosi talaʻofa maí. ʻOku ʻomai ʻe he talangofua ki he ngaahi fekaú ʻa e tauʻatāiná, tupulaki fakatāutahá, maluʻi mei he fakatuʻutāmakí, pea mo ha ngaahi tāpuaki fakatuʻasino mo fakalaumālie lahi kehe. Ko e taupotu tahá, ʻoku lava ke fakaiku ʻetau talangofuá ki he moʻui taʻengata ʻi he ʻao ʻo e Tamai Hēvaní. ʻE lava ʻe he ʻiloʻi ʻo e ngaahi tāpuaki ko ʻení ke ueʻi kitautolu mo e niʻihi kehé ke tau talangofua ki he ngaahi fekaú.

Teuteuʻi fakalaumālie koe

Ko e hā ʻoku mahuʻinga ai ke ʻilo ʻa e ngaahi tāpuaki ne ʻosi talaʻofa ʻaki mai—ʻi heʻete hoko ko e taha ako mo ha faiako ʻo e ongoongoleleí? Naʻe takiekina fēfē ‘e he ngaahi tāpuaki kuo talaʻofa ʻaki atu ʻe he Tamai Hēvaní ʻa hoʻo holi ke moʻui ʻaki e ongoongoleleí?

ʻE tāpuekina fēfē ʻa e toʻu tupú ʻe heʻenau ʻilo e ngaahi talaʻofa ʻa e ʻOtuá ʻi he folofolá mo e lea ʻa e kau palōfitá?

Ko e hā ha ngaahi potufolofola mo ha ngaahi lea ʻe tokoni ke ʻilo ai ʻe he toʻu tupú e ngaahi tāpuaki ʻoku talaʻofa ʻaki ʻe he ʻOtuá ki he talangofuá?

ʻIsaia 58:6–11 (Ko e ngaahi tāpuaki ne talaʻofa ʻaki ʻi he talangofua ki he fono ʻo e ʻaukaí)

Selemaia 7:23–24; T&F 1:14–15; 58:29–33 (Ngaahi nunuʻa ʻo e talangataʻá)

Malakai 3:10–12 (Ko e ngaahi tāpuaki ne talaʻofa ʻaki ki he totongi vahehongofulú)

T&F 14:7; 82:10; 130:20–21 (Ngaahi tāpuaki ʻo e talangofuá)

T&F 20:77, 79 (Ko e lotu tāpuakiʻi ʻo e sākalamēnití)

T&F 59:9–20 (Ko e ngaahi tāpuaki ne talaʻofa ʻaki ki he tauhi ʻo e ʻaho Sāpaté ke māʻoniʻoní)

T&F 89:18–21 (Ko e ngaahi tāpuaki ne talaʻofa ʻaki ʻi he talangofua ki he Lea ʻo e Potó)

L. Whitney Clayton, “Ko e Meʻa Kotoa pē Te Ne Fekau Kiate Kimoutolú, Fai Ia,” Ensign pe Liahona, Mē 2017, 97–99

Jeffrey R. Holland, “ ʻE Fai ʻe he ʻEikí ha Ngaahi Mana ʻIate Kimoutolu ʻApongipongí na,” Ensign pe Liahona, Mē 2016, 124–27

Von G. Keetch, “ ʻOku Monūʻia mo Fiefia ʻa Kinautolu ʻOku Tauhi e Ngaahi Fekau ʻa e ʻOtuá,” Ensign pe Liahona, Nov. 2015, 115–17

Talangofuá,” Tuʻu Maʻu ʻi he Tuí (2004), 185–86

Talaʻofa Ange ki he Kakaí ha Ngaahi Tāpuaki,” Malangaʻaki ʻEku Ongoongoleleí (2004), 236

Vitiō: “Ko ha Taula Pau”

Ko e faiako ‘i he founga ‘a e Fakamo‘uí

Naʻe hoko ʻa e Fakamoʻuí ʻi he tūkunga kotoa pē ko ha faʻifaʻitakiʻanga mo ha fai-fakahinohino kiate kinautolu naʻá Ne akoʻí. Naʻá Ne akoʻi kinautolu ke lotu ʻaki ʻEne lotu mo kinautolú. Naʻá Ne akoʻi ke nau ʻofa mo ngāue ʻaki e founga ʻo ʻEne ʻofa mo tokoniʻi kinautolú. ʻE takiekina fēfē ʻa e toʻu tupu ʻokú ke akoʻí ʻe hoʻo sīpinga ʻofá mo e talangofua ki he ngaahi fekau ʻa e ʻOtuá?

ʻĪmisi

Vitiō:“Tau Ngāue”

Mamata lahi ange

ʻAi ke fakafehokotaki

Lolotonga e ngaahi fuofua miniti ʻo e kalasi kotoa pē, tokoni ke ʻai ke fakafehokotaki ʻe he toʻu tupú ʻa e ngaahi meʻa ʻoku nau ako ʻi he ngaahi feituʻu kehekehé (hangē ko e ako fakatāutahá, seminelí, ngaahi kalasi kehe ʻa e Siasí, pe ngaahi meʻa ne hoko kiate kinautolu mo honau kaungāmeʻá). Ko e hā ha founga te ke lava ʻo tokoni ai ke nau mamata ki hono mahuʻinga ʻo e ongoongoleleí ʻi he moʻui fakaʻahó? ʻE ala tokoni atu e ngaahi fakakaukau ʻi laló:

  • Kole ki he toʻu tupú ke nau vahevahe ha faʻahinga aʻusia ne nau maʻu he lolotonga e uike kuo ʻosí naʻe tokoni ke mahino kiate kinautolu hono mahuʻinga ʻo e talangofua ki he ngaahi fekaú.

  • Tokoni ke mahino ki he toʻu tupú ko e ngaahi fekau he folofolá mo e lea ʻa e kau palōfita moʻuí ʻoku omi fakataha ia mo ha ngaahi tāpuaki kuo ʻosi talaʻofa ʻaki mai pe ngaahi fakatokanga; ʻe hanga heʻetau lava ʻo ʻilo iá pea mo kinautolu ʻoku tau akoʻí ʻo ueʻi kitautolu mo e niʻihi kehé ke tauhi e ngaahi fekaú. Fakatātaaʻi ki he toʻu tupú ʻa e founga ke ʻilo ai ʻa e ngaahi tāpuaki kuo ʻosi talaʻofa maí ʻi haʻamou lau mo e kalasí e “Pōpoaki ki he Toʻu Tupú mei he Kau Palesitenisī ʻUluakí” ʻi he Ki Hono Fakamālohia ʻo e Toʻu Tupú (peesi 2–3). Fakaafeʻi ʻa e toʻu tupú ke hiki honau nimá ʻi he taimi kotoa pē te nau fanongo ai ki ha tāpuaki ne ʻosi talaʻofa ʻaki mai. Ko e hā ʻoku mahuʻinga ai e ngaahi talaʻofa ko ʻení ki he toʻu tupú?

Ako fakataha

ʻE tokoni ʻa e ngaahi ʻekitivitī takitaha ʻi laló ki he toʻu tupú ke nau ʻilo ʻa e ngaahi tāpuaki ʻo e talangofuá. Muimui ʻi he ueʻi ʻa e Laumālié, ʻo fili ha meʻa ʻe taha pe lahi ange ʻe ʻaonga taha ki hoʻo kalasí:

  • Ko e fakamatala ʻa ʻEletā L. Whitney Clayton ki ha ngaahi sīpinga ʻo ha kakai ne nau maʻu ha ngaahi tāpuaki ʻenau ngāueʻi ʻenau tui ke talangofuá. Vakaiʻi ʻa e niʻihi ʻo e ngaahi fakamatala fakafolofola ʻokú ke ongoʻi ʻe ʻaonga taha ki he toʻu tupu ʻi hoʻo kalasí (vakai ki he ngaahi maʻuʻanga tokoni fakafolofola ʻoku ʻi he fakaʻosinga ʻo ʻene leá). Naʻe faitāpuekina fēfē ʻa e kakai ko ʻení ko ʻenau talangofuá? Ko e hā e fatongia ʻo e tuí ʻi he talangofuá? Fakaafeʻi ʻa e toʻu tupú ke nau vakaiʻi ʻa e lea ʻa ʻEletā Clayton, ʻo fekumi ki he ngaahi tāpuaki naʻá ne pehē ʻe maʻu ʻi he muimui ki he fanga kiʻi ngāue faingofua ʻo e talangofuá. Ko e hā ʻoku ueʻi kinautolu ke fai ke nau  ngāue faivelenga ange ai ʻi hono fakahoko ha kiʻi “ngāue faingofua mo fakaʻaho ʻo e tuí”?

  • Fakaafeʻi e toʻu tupú ke nau fakakaukau ki hanau kaungāmeʻa ʻoku nau ongoʻi ʻoku siʻi fefaʻuhi mo e ongoʻi ke ne “lavaʻi leleí.” Mahalo naʻa ongoʻi ʻe he kaungāmeʻa ko ʻení ʻoku fuʻu māʻolunga e ngaahi tuʻunga moʻui ʻo e ongoongoleleí pea he ʻikai ke ne teitei aʻusia ʻe ia e haohaoá. Ko e hā ha faleʻi ʻoku ʻomi ʻe ʻEletā Hōlani ʻi heʻene lea “ ʻE Fai ʻe he ʻEikí ha Ngaahi Mana ʻIate Kimoutolu ʻApongipongí na” te nau lava ʻo vahevahe mo honau kaungāmeʻá? Ko e hā ha ngaahi tāpuaki ʻoku talaʻofa mai ʻe ʻEletā Hōlani ki he niʻihi ʻoku nau feinga ke fai honau lelei tahá ke talangofua ki he ngaahi fekaú? Fakaafeʻi ʻa e kalasí ke nau fevahevaheʻaki e ngaahi meʻa kuo nau ʻiló. Te nau lava  foki ʻe vahevahe ha faleʻi mei he leá ki hanau kaungāmeʻa pe fokotuʻu ia ʻi he mītia fakasōsialé. 

  • Huluʻi ha taha ʻo e ngaahi vitiō ʻoku fokotuʻu atu he lēsoni ko ʻení. Kole ki he toʻu tupú ke nau fakanounouʻi ʻi ha foʻi sētesi pē ʻe taha e meʻa kuo nau ako mei he vitioó ʻo kau ki he ngaahi tāpuaki ʻo e talangofuá. Fakaafeʻi e toʻu tupú ke nau vahevahe ʻenau foʻi sētesí ki he kalasí pea nau aleaʻi ha ngaahi meʻa mei heʻenau vitioó ʻokú ne ueʻi kinautolu ke tauhi e ngaahi fekaú. Fakaafeʻi kinautolu ke nau fakakaukau ki ha taha te nau lava ke vahevahe ki ai ʻa e vitioó pea fokotuʻu ha taumuʻa ke fai ia. 

  • Fakaafeʻi ha niʻihi he kalasí ke tā ʻi he palakipoé ha ʻā vahevahe pe fakangatangata ʻokú ne maluʻi kitautolu mei he fakatuʻutāmakí, pea fakaafeʻi ʻa e mēmipa kehe ʻo e kalasí ke nau mateʻi pe ko e hā ʻoku fakafofongaʻi ʻe he fakatātaá. ʻOku tatau fēfē e ngaahi ʻā vahevahé ni mo e ngaahi fekaú? Kole ki ha mēmipa ʻo e kalasí ke haʻu māteuteu ke vahevahe ʻa e talanoa fekauʻaki mo e hakau he ʻuluʻulu ʻi tahí naʻe lea ki ai ʻa ʻEletā Von G. Keetch  ʻi he “ ʻOku Monūʻia mo Fiefia ʻa Kinautolu ʻOku Tauhi e Ngaahi Fekau ʻa e ʻOtuá” (pe fakaʻaliʻali ange konga ʻo e leá ʻoku ʻasi ai e talanoa ʻa ʻEletā Keetch. Fakaafeʻi ʻa e toʻu tupú ke ngaue fakataha tautau toko ua ke nau kumi hake e ngaahi fakafehoanaki ʻe tokoni ke mahino ange ai kiate kinautolu e founga ʻoku maluʻi ai kitautolu ʻe he ngaahi fekaú. Ko e hā ha founga kuo faitāpuekina mo maluʻi a kinautolu ʻe heʻenau tauhi e ngaahi fekaú?  

  • Hiki ʻi ha tafaʻaki ʻe taha ʻo e palakipoé ʻa e “Ngaahi Fekaú,” pea ʻi he tafaʻaki ʻe tahá, hiki ai ʻa e “Ngaahi Tāpuaki Kuo Talaʻofa Maí.” Fakaafeʻi e toʻu tupú ke nau kumi ʻi he folofolá ha ngaahi feituʻu ʻoku talaʻofa ʻaki ʻe he ʻEikí ha ngaahi tāpuaki kiate kinautolu ʻoku talangofua ki Heʻene ngaahi fekaú. Hangē ko ʻení, te nau lava ʻo kumi ʻi he folofola ʻoku fokotuʻu mai ʻi he fokotuʻutuʻu ko ʻení. Pe, kapau ʻe fie maʻu, fakahinohino ange e founga hono fakaʻaongaʻi ʻo e Ko e Fakahinohino ki he Ngaahi Folofolá ki hono kumi ha ngaahi potufolofola fekauʻaki mo ha fekau. Fakaafeʻi ke nau hiki ʻi he palakipoé ʻa e fekau ne nau laú pea mo e ngaahi tāpuaki ne talaʻofa ʻaki mai ne nau maʻú. ʻOku fakaʻaiʻai fēfē ʻe heʻenau laukonga kau ki he ngaahi tāpuaki ko ʻení ʻa ʻenau ongo kau ki he ngaahi fekaú?

  • Fakaafeʻi ʻa e toʻu tupú ke nau fili tavale pē ha lea he konifelenisi lahi kimui ní (hangē ko ia ne fokotuʻu atu ʻi he fokotuʻutuʻu ko ʻení) pe ha konga ʻo e Ki Hono Fakamālohia ʻo e Toʻu Tupú pea lau ia ke ʻilo ʻa e ngaahi tāpuaki ʻoku talaʻofa ʻaki mai ʻe he kau tamaioʻeiki ʻa e ʻEikí kapau te tau talangofua ki he ngaahi fekaú. ʻOange ha faingamālie ki he toʻu tupu takitaha taki taha ke ne vahevahe e meʻa ʻokú ne maʻú. Poupouʻi kinautolu ke nau vahevahe ha ngaahi aʻusia ʻa ia ne nau maʻu ai ha taha ʻo e ngaahi tāpuaki ko ʻeni ne talaʻofa ʻaki maí.

  • Lau fakakalasi ʻa e “Talaʻofa Ange ki he Kakaí ha Ngaahi Tāpuaki” mei he Malangaʻaki ʻEku Ongoongoleleí (peesi 236). Kole ki he toʻu tupú ke nau fakakaukau ki ha fekau ʻe fie maʻu ke nau akoʻi ki ha taha kehe, pea fakaafeʻi kinautolu ke nau akoako akoʻi ha taha ʻi he kalasí fekauʻaki mo e fekau ko iá, ʻo muimui ʻi he ngaahi fakahinohino ʻi he “Talaʻofa Ange ki he Kakaí ha Ngaahi Tāpuaki.” Fakaafeʻi ha niʻihi tokosiʻi ʻo e toʻu tupú ke nau fakamatalaʻi ʻenau aʻusiá.

Kole ki he toʻu tupú ke nau vahevahe e meʻa naʻa nau ako he ʻaho ní. ʻOku nau ʻiloʻi nai e founga ke ʻilo ai e ngaahi tāpuaki ʻoku talaʻofa ʻaki mai ʻe he Tamai Hēvaní ki he talangofuá? Ko e hā haʻanau ngaahi ongo pe fakakaukau? ʻOku toe ʻi ai nai haʻanau ngaahi fehuʻi kehe? ʻE ʻaonga nai ke tuku ha toe taimi lahi ange ki he tefito ko ʻení?

Ngaahi taukei ako ʻo e ongoongoleleí

Ko Hono Ngāue ʻAki ʻo e Ko e Fakahinohino ki he Ngaahi Folofolá. ʻOku fakaafeʻi ʻa e toʻu tupú ʻi he ʻuluaki ʻekitivitī ʻo e konga ko ʻení ke nau fakaʻaongaʻi ʻa e Ko e Fakahinohino ki he Ngaahi Folofolá ke kumi e ngaahi potufolofola fekauʻaki mo ha fekau. Tokoniʻi ʻa e toʻu tupú ke nau maheni mo e Ko e Fakahinohino ki he Ngaahi Folofolá koeʻuhí ke nau ongoʻi fiemālie ʻi hono fakaʻaongaʻi ia ʻi heʻenau ako fakatāutahá. Fakahinohino ange ʻa e anga hono kumi ha tefito ʻi he fakahokohoko fakamotuʻalea ʻo e ngaahi fakamatalá mo vakaiʻi ʻa e tefito takitaha ke ʻilo e ngaahi potufolofola fekauʻaki mo iá. Poupouʻi kinautolu ke nau kumi mo ako ʻa e ngaahi maʻuʻanga fakamatalá ke maʻu ha mahino ʻoku kakato angé.

Fakaafeʻi ke ngāue

Fakaafeʻi ʻa e toʻu tupú ke nau kumi e ngaahi tāpuaki ne talaʻofa maí ʻi heʻenau ako fakatāutaha e ongoongoleleí. Poupouʻi kinautolu ke nau vahevahe e meʻa ʻoku nau ʻiló ʻi ha kalasi he kahaʻú.

Paaki