‘Iuniti 4: ‘Aho 4

1 Nīfai 18–19

Talateú

Naʻe muimui ‘a Nīfai ki he fakahinohino ‘a e ‘Eikí, peá ne fakaʻosi ai mo hono fāmilí hono foʻu ‘o e vaká pea nau folau atu ki he fonua ‘o e talaʻofá. Naʻe taki ‘e Leimana mo Lēmiuela ha tokolahi ‘i he vaká ke nau angatuʻu lolotonga ‘enau folaú. Naʻe tupu ai ʻa e ‘ikai toe ngāue ‘a e Liahoná, pea tō ha fuʻu afā lahi ʻo tuʻu ai ʻa e moʻui ʻa e tokotaha kotoa pē ʻi he vaká ʻi ha tuʻunga fakatuʻutāmaki. Hili ‘a e fakatomala ‘a e kau angatuʻú, pea lotu ‘a Nīfai ‘i he tui, naʻe kamata ke ngāue ‘a e Liahoná pea fakanonga ‘e he ‘Eikí ‘a e afaá pea toe tataki ‘enau folaú. Naʻe naʻinaʻi ‘a Nīfai ki hono fāmilí hili ‘enau tūʻuta ki he fonua ‘o e talaʻofá, ke nau manatuʻi ‘a e Fakamoʻuí, peá ke fakatatau ‘a e folofolá kiate kinautolu. ʻI hoʻo ako ‘a e 1 Nīfai 18–19, fakatatau ʻa e meʻa naʻe hoko kia Nīfai ‘i heʻene fehangahangai mo e ngaahi ‘ahiʻahí mo e ngaahi faingataʻá ki he ngaahi ‘ahiʻahi ‘okú ke fehangahangai mo iá. Feinga ke muimui ki he sīpinga ‘a Nīfaí.

1 Nīfai 18:1–8

‘Oku teuteu ‘a e fāmili ‘o Līhaí ke folau ki he fonua ‘o e talaʻofá.

Ko e hā ʻoku mahuʻinga ai ke fakatou ngāue faivelenga mo fekumi ki he fakahinohino mei he ‘Eikí? Naʻe anga fēfē hano fakaʻaliʻali mai ‘e Nīfai ‘a e ongo ‘ulungaanga ko ‘ení ‘i hono foʻu ‘o e vaká? Lau ʻa e 1 Nīfai 18:1–8.

1. Hiki ‘i hoʻo tohinoa ki he ako folofolá, ‘a e ngaahi foʻi lea mo e kupuʻi lea kotoa ‘i he 1 Nīfai 18:1–8 ‘oku nau fakamatalaʻi ‘a e ngāue naʻe fai ‘e Nīfai mo hono fāmilí. Hili iá, pea kumi ‘a e ngaahi foʻi lea mo e kupuʻi lea kotoa pē ‘oku nau fakahā mai ‘a e anga hono fakahinohinoʻi mo hono tokoniʻi kinautolu ‘e he ‘Eikí. Ko e hā ha vā fetuʻutaki ‘okú ke sio ki ai ‘i he feinga ‘a Nīfaí mo e tokoni naʻá ne maʻu mei he ‘Eikí?

‘Oku fakahaaʻi mai kiate kitautolu ‘e he meʻa naʻe hoko kia Nīfaí ʻoku fie maʻu ke tau kumi ki Heʻene tokoní pea tau ngāue ‘iate kitautolu pē, kae lava ke tau fakahoko ‘a e meʻa kuo fekau ‘e he ‘Eikí.

2. Fakakaukau ki ha tūkunga ‘okú ke ‘i ai he taimí ni ‘okú ke fie maʻu ai ‘a e tokoni ‘a e ‘Otuá. Hiki ‘i hoʻo tohinoa ki he ako folofolá ha meʻa te ke lava ‘o fai ke kumi ai ki he fakahinohino ‘a e ‘Eikí mo e meʻa ‘e fie maʻu ke ke faí.

1 Nīfai 18:8–25

Naʻe taki ‘e Leimana mo Lēmiuela ha angatuʻu ‘i he vaká naʻe taʻofi ai ‘a e folau ki he fonua ‘o e talaʻofá.

Ko e meʻa maheni pē ‘i heʻetau fepaki mo e ngaahi ‘ahiʻahí mo e faingataʻa ‘i he moʻuí, ke tau fifili ki hono ‘uhinga ‘oku tau fehangahangai ai mo e ngaahi faingataʻa peheé. Mahalo kuo fai ʻe koe pe ko ha taha kehe ʻa e fehuʻi “Ko e hā hono ‘uhingá?” lolotonga ha taimi faingataʻa.

Naʻe fakahā mai ‘e ‘Eletā L. Uitenī Keleitoni ‘o e Kau Palesitenisī ‘o e Kau Fitungofulú ha tupuʻanga ’e tolu ‘o e ngaahi faingataʻa ‘oku tau fepaki mo iá. Laineʻi ‘a e ngaahi tupuʻanga naʻá ne fakamatalaʻí ‘i hoʻo lau ‘ene fakamatalá.

“Ko hono fakalūkufuá, ʻoku haʻu ʻetau ngaahi kavengá mei ha tupuʻanga ʻe tolu. ‘Oku ‘i ai ‘a e ngaahi kavenga ko e ola fakanatula pē ia ʻo e ngaahi tuʻunga ʻo e māmani ʻoku tau ʻi aí. ‘Oku faʻa hoko mai ‘a e mahamahakí, faingataʻaʻia fakaesinó, afaá mo e mofuiké ‘o ʻikai ke tau mapuleʻi. …

“ʻOku ‘i ai ha ngaahi kavenga ‘oku hoko mai ia kiate kitautolu ko e ngāue kovi ʻa ha niʻihi kehe. ‘E lava ‘e he ngaohikoviá mo e maʻunimaá ‘o ʻai ke ʻoua naʻa hoko ʻa ‘apí ko ha hēvani ‘i māmani ki he kau mēmipa taʻehalaia ‘i hotau fāmilí. ‘Oku hanga ‘e he angahalá, ngaahi tukufakaholo taʻetotonú, pule fakamālohí mo e faihiá ʻo fakamamahiʻi ha niʻihi tokolahi ʻi he fononga ʻo e moʻuí. ‘Oku aʻu ki he fanga kiʻi faihala īkí, hangē ko e ngutu laú mo e taʻeʻofá, ʻa ʻenau fakatupu ha faingataʻaʻia lahi.

“ʻOku ʻomi ʻe heʻetau ngaahi fehālaakí mo e tōnounoú ha lahi ʻo ʻetau ngaahi palopalemá pea lava ke ne hilifaki ki hotau umá ha ngaahi kavenga mamafa. Ko e kavenga mamafa taha ʻoku tau ʻai kiate kitautolú ko e mafasia ʻo e angahalá. Kuo tau ʻilo kotoa ʻa e ongoʻi tautea mo e mamahi kuo pau ke hoko mai ʻi he ʻikai ke tau tauhi ʻa e ngaahi fekaú” (“Ke Maʻamaʻa Hoʻomou Kavengá,” Ensign pe Liahona, Nōvema 2009, 12–13).

Naʻe hoko ha ngaahi faingataʻa lahi kia Nīfai mo hono fāmilí hili ‘a e kamata ‘enau folaú. ‘I hoʻo ako ‘a e 1 Nīfai 18, kumi ki ha taha ‘o e ngaahi faʻahinga faingataʻa naʻe fakamatala ki ai ‘a ‘Eletā Keleitoní. Lau ‘a e 1 Nīfai 18:9–11, pea feinga ke ‘iloʻi ha ngaahi sīpinga ‘o e ngaahi fili hala naʻe fai ‘e he niʻihi ‘o e kakai ‘i he vaká.

Neongo ‘oku ‘ikai kovi ‘a e hulohulá, fanongo ki he mūsiká, pe fakafiefiá, ka ‘oku fakahā mai ‘e he 1 Nīfai 18:9 naʻa nau fai ‘eni ‘i he “anga taʻe-fakaʻapaʻapa lahi.” Ko hono ‘uhinga ‘o e foʻi lea anga taʻe-fakaʻapaʻapá ko e anga-makaka, anga-fakatuʻa, pe ‘ulungaaanga pango. ‘Oku lava ‘e Sētane ‘o ngāue ʻaki ‘a e hulohulá, mūsiká, pe ko e anga ‘o ‘etau leá ke ʻuliʻi hotau lotó mo e ‘atamaí, pea fakatupu ke mole meiate kitautolu ‘a e takaua ‘a e Laumālie Māʻoniʻoní.

Fakatatau ki he 1 Nīfai 18:10, ko e hā ‘a e meʻa naʻe manavahē ki ai ‘a Nīfai ‘o kapau he ‘ikai fakatomala ‘a kinautolu naʻa nau angatuʻú? .

Ko e hā ha meʻa naʻe fai ‘e Nīfai ‘o fekauʻaki mo iá? Ko e hā haʻo tali kapau ‘e kole atu hoʻo mātuʻá pe taki ‘i he Siasí ke liliu ‘a e faʻahinga mūsika ‘okú ke fanongo ki aí, anga hoʻo hulohulá, pe taʻofi hoʻo ngāue ʻaki ‘a e lea ‘ulí? Te ke fie fanongo ki ai pea liliu?

Lau ‘a e 1 Nīfai 18:12–14, 17–19, pea kumi ki he ngaahi nunuʻa ‘o ‘enau angatuʻú. Naʻe anga fēfē ha faingataʻaʻia ‘a Nīfai mo e kau mēmipa kehe ‘o e fāmilí koeʻuhi ko e ngaahi ngāue ‘a ha niʻihi kehe? Fakatokangaʻi ‘a e founga naʻe taʻofi ai ‘e he ngaahi angatuʻu ‘a ha niʻihi ‘a e malava ‘e he kulupú kotoa ‘o maʻu ha fakahinohino mei he ‘Otuá.

‘Oku fakahaaʻi mai kiate kitautolu ‘e he ngaahi ngāue ‘a kinautolu ‘oku angatuʻú, ‘oku fakatupu ‘e he angahalá ‘a ‘etau faingataʻaʻia ‘atautolu pē mo e niʻihi kehe foki ‘i ha taimi ‘e niʻihi.

3. ‘Oku kau ‘i he ngaahi ‘ahiʻahi angamaheni ‘oku fehangahangai mo e toʻu tupu ‘o e ‘aho ní, ko e anga taʻe-fakaʻapaʻapa ki he mātuʻá mo e kau takí, kākā ‘i he akó, ngutu laú, tui ‘o e vala taʻefeʻungá, maumauʻi ‘a e fono ‘o e angamaʻá, maumauʻi ‘o e Lea ‘o e Potó (tapaká, ‘olokaholó, mo e faitoʻo konatapú) mo e sio ‘i he ponokalafí. Fili ha ‘ahiʻahi ‘e ua pe lahi ange mei he ngaahi ‘ahiʻahi ko iá, pea hiki ‘i hoʻo tohinoa ki he ako folofolá ha founga te nau uesia ai ‘a e fāmili pe kaungāmeʻa ‘o ha taha ‘okú ne fakavaivai ki he ‘ahiʻahi ko iá.

‘Oku akoʻi mai ‘e he toenga ‘o e 1 Nīfai 18 ‘a e anga ke tali ʻaki e hoko mai ‘a e faingataʻá ʻo tatau ai pē pe ko e hā ʻe hoko tuʻunga ʻi hano fai ha ngaahi fili hala pe ‘oku ‘ikai ko ha foʻui ‘o kitautolu. Lau ‘a e 1 Nīfai 18:15–16, 20–23, pea fakaʻilongaʻi ‘a e ngaahi kupuʻi lea ‘oku nau akoʻi ‘a e meʻa ke fai ‘i ha meʻa pē ‘e hokó.

‘Oku ʻi ai ha ngaahi tokāteline mo e ngaahi tefitoʻi moʻoni ‘oku fakatātaaʻi mai ‘i he ngaahi veesi ko ‘ení. Hiki ‘a e fika ‘o e veesi pe ngaahi veesi mei he 1 Nīfai 18:15–16, 20–23 ‘i mui ‘i he ngaahi fakamatala taki taha ko ‘ení, ‘a ia ‘okú ke ongoʻi ‘okú ne fakahaaʻi ha sīpinga ‘o e moʻoni ko iá:

• Te tau lava ‘o hanga hake ki he ‘Otuá pea kei faivelenga lolotonga ‘etau fepaki mo hotau ngaahi ʻahiʻahí.

• ʻE lava e lotú ‘o tokoni ke tau maʻu ha nonga lolotonga hotau ngaahi ʻahiʻahí.

4. Fili ha taha ‘o e ngaahi veesi naʻá ke ngāue ʻaki ‘i he ngāue ‘i ‘olungá, ‘a ia ‘oku mahuʻingamālie makehe kiate koe, peá ke fakamatalaʻi ‘i hoʻo tohinoa ki he ako folofolá ‘a e ‘uhinga ‘okú ke saiʻia ai ʻi aí. Fakakau ‘a e meʻa kuó ke ako mei he vēsí mo e meʻa kuó ne akoʻi atu kiate koe ‘o kau ki he founga hono tali e ngaahi faingataʻá. Kapau kuó ke mamata ki ha sīpinga ‘o e meʻa ‘oku akoʻi ‘e he veesi ko ‘ení ‘i hoʻo moʻuí pe ʻi he moʻui ha taha kehe, hiki foki ha fakamatala ‘o kau ki ai.

Naʻe faifai pea aʻu atu ‘a Nīfai mo hono fāmilí ki he fonua ‘o e talaʻofá, neongo ‘a e ngaahi faingataʻa naʻa nau fepaki mo iá. ʻI hoʻo fekumi ki he fakahinohino ‘a e ‘Eikí pea ngāue faivelenga ke muimui ki aí, te ke lava foki mo koe ‘o fakakakato lelei ‘a e fononga naʻe fekauʻi mai ai koe ‘e he ʻEikí ke ke haʻu ki māmani ‘o fakahokó.

Naʻe fai mai ‘e ‘Eletā L. Uitenī Keleitoni ‘a e fakamoʻoni ko ‘ení:

“Neongo pe ko e hā ‘a e ngaahi kavenga ‘oku tau fehangahangai mo ia ‘i he moʻuí tupu mei he ngaahi tūkunga ʻo natulá, faihala ʻa e niʻihi kehé, pe ko ʻetau ngaahi fehalākí pe tōnounoú, ka ko e fānau kotoa pē kitautolu ʻa ha Tamai Hēvani ‘ofa, naʻá Ne ʻomi kitautolu ki māmani ko e konga ʻo ʻEne palani taʻengata ki heʻetau tupulakí mo e fakalakalaká. ‘E lava ke tokoni ʻa e ngaahi meʻa ʻoku tau aʻusia fakafoʻituituí ʻi hono teuteuʻi kitautolu ke toe foki hake kiate Ia. Ko e ngaahi faingataʻa mo e ʻahiʻahi kotoa ʻoku ʻatautolú, neongo hono faingataʻa ke kātekiná, ‘ʻe kiʻi fuofuoloa siʻi pē … pea ʻe toki hākeakiʻi [kitautolu] ʻe he ʻOtuá ʻi ʻolunga ʻo kapau te [tau] kātakiʻi ia ‘o lelei,’ [T&F 121:7–8]. Kuo pau ke tau fai ʻa e meʻa kotoa te tau lavá ke fuesia‘ lelei’ ʻetau kavengá neongo pe ko e hā hono [fuoloa] ‘o e “fuofuoloa siʻí . …

“…’Oku ou ‘iloʻi ʻi heʻetau tauhi ʻa e ngaahi fekau ʻa e ʻOtuá [mo] ʻetau ngaahi fuakavá ʻokú Ne tokoniʻi kitautolu mo ʻetau kavengá. ‘Okú Ne fakamālohia kitautolu. ʻI he taimi ‘oku tau fakatomala aí, ‘okú Ne fakamolemoleʻi ʻetau ngaahi angahalá mo tāpuakiʻi kitautolu ʻaki ʻa e konisēnisi nonga pea mo e fiefia” (Ke Maʻaʻamaʻa Hoʻomou Kavengá,” 13–14).

1 Nīfai 19

‘Oku tohi ‘e Nīfai ha ngaahi kikite fekauʻaki mo Sīsū Kalaisi ke fakalotoʻi kitautolu ke tau manatuʻi Ia.

Hili ‘enau aʻu ki he fonua ‘o e talaʻofá, naʻe kikite ‘a Nīfai ‘o kau ki he hāʻele mai ‘a e Fakamoʻuí mo e founga ʻe tali ʻaki Ia ‘e Hono kakaí. Lau ‘a e 1 Nīfai 19:8–10, pea feinga ke ‘iloʻi ‘a e ngaahi kupuʻi lea ‘oku nau akoʻi ‘a e natula mo e anga ‘o Sīsū Kalaisí.

5. Hiki ‘i hoʻo tohinoa ki he ako folofolá ‘a e founga kuó ke ako mei he 1 Nīfai 19:8–10 ʻo fakatupulekina hoʻo ‘ofa ki he Fakamoʻuí.

Fakaʻosi ‘a e lēsoni ‘o e ‘aho ní ‘aki hoʻo lau ‘a e 1 Nīfai 19:18–19, 23 pea laineʻi ‘a e meʻa naʻe loto ‘a Nīfai ke ne fakalotoʻi hono kakaí mo kinautolu kotoa pē ‘oku nau lau ‘a e Tohi ‘a Molomoná ke nau faí. Kumi ha faingamālie he ‘ahó ni ke vahevahe hoʻo fakamoʻoni ki he Fakamoʻuí ki haʻo kaungāmeʻa pe mēmipa ‘o e fāmilí, pe fai hoʻo fakamoʻoní ‘i ha fakataha faka-Siasi. Te ke tokoniʻi kinautolu ‘i hoʻo fai iá ke nau manatuʻi mo tui ki honau Huhuʻí.

6. Lekooti ‘i hoʻo tohinoa ki he ako folofolá ‘a e ngaahi founga te ke lava ai ‘o muimui ki he sīpinga ‘a Nīfaí ‘i hoʻo moʻuí.

7. Hiki ‘a e fakamatala ko ‘ení ‘i lalo ‘i he ngaahi ngāue ke fai he ‘ahó ni ‘i hoʻo tohinoa ki he ako folofolá:

   Kuó u ako ‘a e 1 Nīfai 18–19 peá u fakakakato ‘a e lēsoni ko ‘ení ‘i he (‘ahó).

   Ko e ngaahi fehuʻi, fakakaukau, mo e ngaahi mahino makehe ‘oku ou fie vahevahe mo ʻeku faiakó: