‘Iuniti 19: ‘Aho 3
ʻAlamā 37
Talateú
Hangē ko ia kuo tohi ‘i he ʻAlamā 37, naʻe hoko atu ‘e ‘Alamā ‘ene akonaki kia Hilamaní, peá ne tuku kiate ia ke ne tauhi ‘a e ngaahi folofola toputapú. Naʻá ne fakamanatu kia Hilamani kuo ‘osi hoko ‘a e ngaahi folofolá ko e founga ia ki hono ‘omi ‘o ha lauafe ‘o e kau Leimaná ki he ‘Eikí, peá ne kikiteʻi ‘oku ‘i ai ha ngaahi taumuʻa mahuʻinga kehe ki he ngaahi lekōtí ‘i he kahaʻú. Naʻe fakahinohinoʻi ‘e ‘Alamā hono fohá ki he ngaahi meʻa ‘oku totonu ke ne akoʻi ki he kakaí, peá ne akoʻi kia Hilamani hono mahuʻinga ke sio ki he ngaahi folofola ‘a Sīsū Kalaisí ke maʻu ha fakahinohino mei ai ‘i heʻene fakafehoanaki ‘a e ngaahi folofola ‘a e Fakamoʻuí mo e Liahoná.
ʻAlamā 37
Naʻe tuku ‘e ‘Alamā kia Hilamani ke ne tauhi ‘a e ngaahi lekōtí, peá ne akonaki kiate ia ke ne tauhi ‘a e ngaahi fekaú, mo fakamanatu kiate ia ‘a e founga ‘o e ngāue ‘a e Liahoná ‘o fakatatau ki he tuí.
Fakakaukau ki he fakatātā ko ‘ení:
Fakakaukau ki ha meʻa iiki mo faingofua ‘e ua pe tolu ‘a ia kuo nau liliu ‘o kehe ‘aupito ‘a e māmaní, hangē ko e foʻi ‘uhilá. Fakakaukau ki ha ngaahi meʻa iiki kuo nau fakahoko ha liliu lahi ki he leleí ‘i hoʻo moʻuí. Hiki ha meʻa ‘e ua ‘i he ngaahi meʻa iiki ko ‘ení ‘i he tafaʻaki toʻohema ‘o e fakatātā ‘i ‘olungá. Hiki ‘i he tafaʻaki toʻomataʻú ha ngaahi foʻi lea ‘oku nau fakamatalaʻi ‘a e mālohi lahi ‘o e ngaahi meʻa iiki ko iá ‘i hoʻo moʻuí.
Hangē ko ia kuo tohi ‘i he ʻAlamā 37, naʻe lolotonga teuteuʻi ‘e ‘Alamā hono foha ko Hilamaní ke ne hoko ko e tauhi hono hoko ‘o e ngaahi lekooti toputapú. Naʻe akoʻi ‘e ‘Alamā kia Hilmani ha tefitoʻi moʻoni ‘oku kau ki he fatongia ‘o e ngaahi meʻa iiki mo faingofuá ‘i he palani ‘a e ‘Eikí. Lau ‘a e ʻAlamā 37:6–7, pea fakakakato ‘a e tefitoʻi moʻoni ko ‘ení: Koeʻuhí ke fakahoko ‘Ene ngaahi taumuʻa taʻengatá, ‘oku ngāue ai ‘a e ‘Eikí ‘i he .
Lau ‘a e ʻAlamā 37:1–7, pea kumi ki he meʻa naʻe fakamatalaʻi ‘e ‘Alamā ko ha meʻa iiki mo faingofuá. Kumi foki ‘i he ʻAlamā 37:8–10, ha ngaahi founga naʻe fakahoko ai ‘e he ngaahi peleti palasá (‘a ia naʻe tohi ai ‘a e ngaahi folofolá) ha ngaahi fuʻu meʻa lalahi ki he kakai ‘o e Tohi ‘a Molomoná. Fakaʻilongaʻi ‘i hoʻo lau ‘a e folofolá ko e fē ʻi he ngaahi tāpuakí ni kuó ke ʻosi maʻu foki tuʻunga ‘i hoʻo ako ‘a e folofolá.
-
Tali ‘a e fehuʻi ko ‘ení ‘i hoʻo tohinoa ako folofolá: Ko e hā ha founga ‘e ua pe tolu kuo fakatupu ai ‘e he folofolá ha ngaahi fuʻu meʻa lalahi ke hoko ‘i hoʻo moʻuí?
‘Oku tohi ‘i he ʻAlamā 37:13–16 ‘a e akonaki naʻe fai ‘e ‘Alamā kia Hilamani ‘i heʻene tuku ki hono fohá ke ne tauhi ‘a e ngaahi lekōtí. Ako ki he ngaahi veesi ko ‘ení, pea kumi ʻa e ngaahi tefitoʻi moʻoni naʻe akoʻi ‘e ‘Alamaá. Ko e taha ‘o e ngaahi tefitoʻi moʻoni ko iá ko e: Te tau tuʻumālie kapau te tau talangofua ki he ngaahi fekau ‘a e ‘Eikí. Fakalaulauloto ki he founga ‘oku fekauʻaki ai ‘a e tefitoʻi moʻoni ko ‘ení mo e fakatātā ‘i he kamataʻanga ‘o e lēsoni ko ‘ení.
Hangē ko ia kuo tohi ‘i he ʻAlamā 37:35–47, naʻe fakahinohinoʻi ‘e ‘Alamā ‘a Hilamani ke ne akoʻi ‘a e kakaí ke nau ikunaʻi ‘a e fai angahalá mo e ‘ahiʻahí ‘i he tui ki he ‘Eiki ko Sīsū Kalaisí. ‘Oku ‘oatu ‘i lalo ha fokotuʻutuʻu ki ha lēsoni ‘e ua ‘a ia ʻoku kau ki ai ‘a e ngaahi akonaki ko ‘ení. Ako ‘a e lēsoni takitaha mo e ngaahi potufolofola ‘oku kau ki aí. Hili ia peá ke teuteu ke akoʻi ha taha ‘o e ongo lēsoní ki ha mēmipa ‘o e fāmilí, ko ho fāmilí kotoa (‘e lava ke hoko ia ko e konga ‘o ha lēsoni ki he efiafi fakafāmili ‘i ‘api) pe ko haʻo kaungāmeʻa. ‘E lava ke ke fai ha ngaahi liliu ki he lēsoní, ‘o makatuʻunga ‘iate kinautolu ‘okú ke akoʻí pe ko e feituʻu ‘okú ke akoʻi ai iá. Fokotuʻu ‘a e taimí, pea akoʻi ‘a e lēsoní ‘i he ‘aho naʻe fokotuʻu ke fai aí. ‘Omi foki hoʻo fokotuʻutuʻu ‘o e lēsoní ki hoʻo kalasi hono hoko ‘a e semineli ako ‘i ‘apí peá ke teuteu ke akoʻi hoʻo lēsoní ki he kalasí, kapau ‘e kole atu kiate koe.
Lēsoni 1—ʻAlamā 37:35–37
Fakahā kiate kinautolu ‘okú ke akoʻí, ko e founga angamaheni pē kiate kinautolu ‘oku nau tō ha ngaahi fuʻu ‘akaú, ke nau haʻihaʻi ‘a e kiʻi fuʻu ‘akaú ki ha vaʻakau ‘oku hunuki ‘i he tafaʻaki ‘o e fuʻu ‘akaú, pea toki toʻo ia ‘amui ‘i he taimi ‘oku fuʻu lahi ai ‘a e fuʻu ‘akaú. Fehuʻi ange: ‘Okú mou pehē ko e hā nai ‘a e ‘uhinga ‘e fie maʻu ai ‘e ha fuʻu ‘akau ke haʻihaʻi ia ki ha vaʻakau kuo hunuki ke ne poupouʻi ia lolotonga ‘ene kei siʻi mo tupu haké?
Lau ‘a e fakamatala ki he meʻa ko ‘eni naʻe hoko ‘i he moʻui ʻa Palesiteni Kōtoni B. Hingikelií:
Naʻe tō ‘e Palesiteni Kōtoni B. Hingikelī ha fuʻu ‘akau ‘i hono ‘apí ‘i he hili pē ‘ene malí. Naʻe ‘ikai te ne fuʻu tokanga ki ai ‘i he ʻosi atu ha ngaahi taʻu. Naʻá ne fakatokangaʻi ‘i ha ‘aho ‘e taha ‘oku hipehipa ‘a e fuʻu ‘akaú pea fakaheihei ki he hihifó he naʻe hanga ‘e he matangi mei he hahaké ‘o ofeʻi ia ‘i heʻene kei siʻi mo ofeʻi ngofuá. Naʻá ne ‘alu atu leva ki tuʻa ‘o feinga ke tekeʻi ia ke hangatonu, ka kuo fuʻu lahi hono sinó. Naʻá ne ‘ahiʻahi fusi ‘aki ha maea mo ha puloka ke tuʻu hangatonu ki ‘olunga, ka naʻe ‘ikai pē ngaue ia ki ‘olunga. Naʻe faifai peá ne ‘alu atu mo ʻene kilí ‘o tuʻusi ‘a e fuʻu vaʻa lahi ‘i he tafaʻaki fakahihifó, ‘a ia naʻe ‘asi palakū ai hono tuʻungá. Naʻá ne toki pehē kimui ‘o kau ki he fuʻu ‘akaú:
“Kuo laka hake he taʻu ʻe nimangofulu talu mei heʻeku tō ‘a e fuʻu ‘akau ko iá. ‘Oku nofo ai he taimí ni hoku ‘ofefiné mo hono fāmilí. Naʻá ku toki sió ni ki he fuʻu ʻakaú. Kuo fuʻu lahi. ‘Oku sai ange he taimí ni hono fōtungá. ‘Oku hoko ia ko ha koloa mahuʻinga ki he ‘apí. Ka ko e hā nai hano lahi ‘o ‘ene faingataʻaʻia ‘i heʻene kei tupu haké, mo e founga fakamamahi ne u ngāue ʻaki ‘i heʻeku feinga ke fakatonutonu iá.
“Naʻe mei lava ‘e ha konga afo ‘e haʻi ‘aki ‘i hono ‘uluaki toó ‘o pukepuke hake ia naʻa ngaofe ‘i he mālohi ‘o e matangí. Naʻe mei lava pē pea faingofua ange ke u ‘omi ‘a e afó he taimi ko iá. Ka naʻe ʻikai te u ‘omi ia, pea ofeʻi ai ia ‘e he ngaahi mālohi naʻe tō mai ki aí” (“Bring up a Child in the Way He Should Go,” Ensign, Nov. 1993, 59).
Kole ki ha taha ke ne lau ‘a e akonaki ‘a ‘Alamā kia Hilamaní ‘i he ʻAlamā 37:35, pea aleaʻi ‘a e founga ‘oku fekauʻaki ai ʻa e veesi ko ‘ení mo e meʻa naʻe hoko kia Palesiteni Hingikelī mo e fuʻu ‘akaú. Ko e (ʻAlamā 37:35 ko ha veesi fakataukei folofola ia. Te ke lava o fakaʻilongaʻi ia ‘i ha founga makehe, koeʻuhí ke faingofua haʻo kumi ki ai ‘i he kahaʻú.)
Fakaafeʻi ‘a kinautolu ‘okú ke akoʻí ke nau fokotuʻu mai ha tefitoʻi moʻoni ‘okú ne fakamatalaʻi fakanounou ‘a e ʻAlamā 37:35. (‘E lava ke hangē ia ko e meʻa ko ‘ení: ’Oku totonu ke tau ako ‘i heʻetau kei talavoú ke tau tauhi ‘a e ngaahi fekau ‘a e ‘Otuá.) Te ke lava ‘o fai ange ha fehuʻi ‘e taha pe lahi ange mei he ongo fehuʻi ko ‘ení:
-
‘Okú ke pehē ko e hā ha faikehekehe ‘e hoko ‘i he moʻui ‘a ha kakai kapau te nau ako ke nau tauhi ‘a e ngaahi fekau ‘a e ‘Otuá ‘i heʻenau kei talavoú?
-
Kuo hoko fēfē ha faikehekehe ‘i hoʻo moʻuí ko e tupu mei hoʻo tauhi ‘o e ngaahi fekaú ‘i hoʻo kei talavoú?
-
Te ke lava ‘o fakakaukau ki ha taha ‘a ia naʻe tāpuekina ‘i he toenga ‘o ‘ene moʻuí koeʻuhí ko ‘ene ako ke talangofua ki he ngaahi fekaú ‘i he‘ene kei siʻí? Naʻe tāpuekina fēfē ʻa e tokotaha ko iá?
Kole ki ha taha ke ne lau leʻo lahi ‘a e ʻAlamā 37:36–37 pea kumi ke ‘iloʻi ha akonaki pau mei ai ‘a ia te ne lava ‘o tokoniʻi ha taha ke ne tauhi ‘a e ngaahi fekaú. Fai ange ha ngaahi fehuʻi hangē ko ‘ení:
-
‘E tokoniʻi fēfē koe ‘e hoʻo muimui fakaʻaho ki he akonaki ko ‘ení ke ke tauhi ‘a e ngaahi fekau?
-
Ko e hā ha ngaahi founga ‘okú ke feinga ai ke fakamuʻomuʻa ‘a e ‘Eikí ‘i hoʻo ngaahi fakakaukaú mo hoʻo ngaahi ngāué? Te ke fakalakalaka fēfē ai?
-
Ko e hā ha ngaahi talaʻofa ‘oku fai kiate kinautolu ‘oku nau faʻa lotú?
Fai hoʻo fakamoʻoní ‘o kau ki he founga kuo tokoniʻi ai koe ‘i hoʻo fealeaʻaki mo e ‘Eikí ke te tauhi ‘a e ngaahi fekaú. Fakaafeʻi ‘a kinautolu ‘okú ke akoʻí ke nau muimui ki he ngaahi lea ‘a ‘Alamā ‘o kau ki he fealeaʻaki mo e ‘Eikí.
Lēsoni 2—ʻAlamā 37:38–45
Fehuʻi kiate kinautolu ‘okú ke akoʻí pe ‘oku nau ‘ilo ‘a e hingoa ‘o e kāpasa naʻe foaki ‘e he ‘Eikí ki he fāmili ‘o Līhaí, ‘a ia naʻá ne tokoniʻi kinautolu ‘i heʻenau fononga ki he fonua ‘o e talaʻofá. Hili ia peá ke kole ki ha taha ke ne lau ‘a e ʻAlamā 37:38. Fakamatalaʻi ange naʻe lea ‘a ‘Alamā ‘o kau ki he Liahoná, ke akoʻi kia Hilamani ha tefitoʻi moʻoni mahuʻinga ‘o kau ki he founga hono tataki ‘e he ‘Eikí ‘a ‘Ene fānaú.
Fekau kiate kinautolu ‘okú ke akoʻí ke nau tali ‘a e ngaahi fehuʻi ko ‘ení ‘i heʻenau lau ‘a e ngaahi veesi oku fakahā atú pea fakatotolo ai ke maʻu ‘a e talí:
-
Fakatatau ki he ʻAlamā 37:38–40, naʻe ngāue fēfē ‘a e Liahoná?
-
Fakatatau ki he ʻAlamā 37:41–42, ko e hā ‘a e ‘uhinga naʻe ‘ikai ngāue ai ‘a e Liahoná he taimi ‘e niʻihi?
-
Fakatatau ki he ʻAlamā 37:43–45, ‘oku faitatau fēfē ‘a e Liahoná mo e ngaahi folofola ‘a Kalaisí?
Fakahā ange ‘oku ‘uhinga ‘a e foʻi lea ko e ʻata mo e taipé (ʻAlamā 37:43, 45) ki ha faʻahinga meʻa ‘oku ngāue ʻaki ke hoko ko e fakatātā ‘o ha fakakaukau ‘oku lahi ange. Hangē ko ‘ení, ‘oku hoko ‘a e talangofua pe talangataʻa ‘a e fāmili ‘o Līhaí ki he ngaahi fakahinohino ‘a e Liahoná ko ha fakataipe ia ‘o ‘etau ngaahi fili ke talangofua pe talangataʻa ki he ngaahi folofola ‘a Kalaisí. Pea hangē ko e aʻu ‘a e fāmili ‘o Līhaí ki he fonua ‘o e talaʻofá ‘i heʻenau muimui ki he Liahoná, ‘oku pehē pē ‘a ‘etau maʻu ‘a e moʻui taʻengatá ‘i heʻetau muimui ki he ngaahi folofola ‘a Kalaisí.
Kole ki ha taha ke ne fakamatala ki he feituʻu te tau lava ‘o maʻu ai ‘a e ngaahi folofola ‘a Kalaisí ‘i heʻetau moʻuí. (‘E kau ‘a e ngaahi folofolá, lea ‘a e kau palōfita ‘o e onopōní, ko ha tāpuaki fakapēteliake, mo e ngaahi ueʻi ‘a e Laumālie Māʻoniʻoní ‘i he ngaahi tali ‘e ala fai ki aí.)
Fehuʻi ange: Ko e hā ‘a e ngaahi tefitoʻi moʻoni naʻe akoʻi ‘e ‘Alamā kia Hilamani ‘i heʻene ngāue ʻaki ‘a e fakatātā ‘o e Liahoná? (‘Oku lava ke kau ‘i he ngaahi talí ha meʻa ‘oku hangē ko e tefitoʻi moʻoni ko ‘ení: Kapau te tau talangofua ki he ngaahi folofola ‘a Sīsū Kalaisí, te nau tataki kitautolu ke tau maʻu ‘a e moʻui taʻengatá.) Te ke lava ‘o fai hoʻo fakamoʻoní, ‘o kapau te tau fanongo mo talangofua ki he ngaahi folofola ‘a e ‘Eikí, ‘e ‘omi ai ha ngaahi tāpuaki maʻongoʻonga ki heʻetau moʻuí.
-
-
Fakataukei Folofolá—ʻAlamā 37:35
Fakaʻilongaʻi ‘a e ʻAlamā 37:35. Feinga ke ke ako maʻuloto ‘a e veesi ko ‘ení. Hili ia peá ke lau maʻuloto pe lau ia ki ha taha ‘o hoʻo mātuʻá pe tokotaha lahi ‘e taha ‘okú ke falala ki ai. Fai ki he tokotaha ko iá ‘a e ongo fehuʻi ko ‘ení:
-
Kuo tokoniʻi fēfē koe ‘i hoʻo moʻuí koeʻuhí ko hoʻo talangofua ki he ngaahi fekau ‘a e ‘Otuá?
-
Ko e hā ha faleʻi te ke lava ‘o fai mai kiate au koeʻuhí ke lava ‘o tokoniʻi ai au ke u anga fakapotopoto ange ‘i heʻeku kei talavoú?
-
-
Kuó u ako ‘a e ʻAlamā 37 peá u fakakakato ‘a e lēsoni ko ‘ení ‘i he (‘ahó).
Ko e ngaahi fehuʻi, fakakaukau, mo e ngaahi mahino makehe ‘oku ou fie vahevahe mo ʻeku faiakó: