‘Iuniti 12: ‘Aho 2
Mōsaia 9–10
Talateú
Lolotonga ‘a e pule ‘a e Tuʻi ko Penisimaní, naʻe taki ‘e Sēnifi ha falukunga kakai ‘o e kau Nīfaí mei Seilahemala ke nau ‘alu ‘o nofo ‘i he lotolotonga ‘o e kau Leimaná ‘i he fonua ko Nīfaí. Naʻe tuku ‘e he tuʻi ‘o e kau Leimaná ke nofo ai ‘a e kakai ‘o Sēnifí koeʻuhí he naʻá ne palani ke ne fakapōpulaʻi kinautolu. Naʻe iku ‘o haʻu ‘a e kau Leimaná ke tau tuʻunga ‘i heʻenau ngaahi talatukufakaholo loí mo ‘enau fehiʻa ‘i he kau Nīfaí. Ka ‘i he feinga ‘a e kau Leimaná ke fakapōpulaʻi kinautolú, naʻe tafoki ‘a e kakai ‘o Limihaí ki he ‘Eikí, pea naʻá Ne fakamālohia mo tokoniʻi kinautolu ke nau tuli ‘a e kau Leimaná mei he fonuá.
Mōsaia 9:1–13
‘Oku taki ‘e Sēnifi ha falukunga kakai ‘o e kau Nīfaí ke nau foki ki he fonua ko Nīfaí.
Kuo ‘i ai nai ha taimi naʻá ke matuʻaki fuʻu fie maʻu ai ha meʻa? Te ke ako he ‘ahó ni ki ha tangata naʻá ne matuʻaki fuʻu fie maʻu ha meʻa mo e ngaahi nunuʻa ‘o ‘ene ngāue ki heʻene ngaahi holí.
Sio ki he mape ‘o e ngaahi fefonongaʻakí mei he lēsoni kuo ‘osí. ‘Okú ke manatu ki he fononga ‘a ‘Āmoní ‘o ne ‘ilo ‘a Limihai mo hono kakaí? Fakaava hake hoʻo folofolá ki he Mōsaia 7–8, peá ke sio ki he taʻu naʻe hoko ai ‘a e ngaahi meʻa ‘i he vahe ko ‘ení (‘oku maʻu ‘i he konga ki lalo ‘o e pēsí pe ‘i he fakamatala fakanounou ki he vahé). Fakafehoanaki ia mo e taʻu ki he Mōsaia 9:1. Ko e taʻu ‘e fiha ʻoku tau foki ai ‘i he taimí ‘i he vahaʻa ‘o e Mōsaia 8 mo e Mōsaia 9?
Lau ‘a e talamuʻaki ‘a Molomona ki he lekooti ‘a Sēnifí kimuʻa siʻi pē ‘i he Mōsaia 9.
Naʻe taki ‘e Sēnifi, ko e kui ‘a Limihaí ha falukunga kakai ‘o e kau Nīfaí ke nau foki ki he fonua ko Nīfaí. Naʻá ne fuʻu fie maʻu ‘aupito ha meʻa, pea hangē ne ngalo ‘iate ia ke ne fakakaukau ki he meʻa ‘e taki ia ki ai ʻe he ngaahi meʻa naʻá ne holi ki aí. Lau ʻi he Mōsaia 9:1–4 ʻo kau ki he meʻa ne fai ʻe Sēnifi ke maʻu e meʻa naʻá ne fie maʻú. (Ko hono ‘uhinga ʻo e “fuʻu vēkeveke ke fai ha meʻá” ko e fuʻu holi lahi pe fuʻu mahuʻingaʻia ʻi ha meʻa.)
Naʻe hanga ‘e he fuʻu vēkeveke ‘a Sēnifi ke fai hono lotó ‘o ngaohi ia ke faingofua hono kākaaʻi ia ‘e he tuʻi ‘o e kau Leimaná. Lau ‘a e Mōsaia 9:5–7, 10 ke ke sio ki he ola ‘o e fuʻu loto vēkeveke ko ‘eni ‘a Sēnifí.
-
Hiki ‘a e tali ki he ngaahi fehuʻi ko ‘ení ʻi hoʻo tohinoa ki he ako folofolá:
-
Ko e hā ha meʻa naʻe ‘ikai fakatokangaʻi ‘e Sēnifi koeʻuhí ko e vēkeveke ‘ene ngaahi holi ke maʻu ‘a e fonua ko Nīfaí?
-
Ko e hā ha ngaahi fakatātā fakaonopooni ‘o e ngaahi meʻa ‘e fuʻu vēkeveke ‘a e toʻu tupú ke nau maʻu?
-
‘Okú ke pehē ko e hā ha ngaahi fakatuʻutāmaki ‘o e tuai ke manatuʻi ‘a e ‘Eikí ‘i hoʻo fai hoʻo ngaahi fili ‘i hoʻo moʻuí?
-
Naʻe hili ha taʻu ‘e 12 pea kuo fakaʻau ke koloaʻia ʻaupito ‘a e kakai ‘o Sēnifí. Naʻe kamata ke tailiili ‘a e tuʻi ‘o e kau Leimaná telia naʻa ‘ikai te ne lava ‘o fakapōpulaʻi kinautolu ‘o hangē ko ‘ene ‘uluaki palaní, ko ia naʻá ne teuteu hono kakaí ke tau mo kinautolu (vakai, Mōsaia 9:11–13).
Mōsaia 9:14–10:22
‘Oku feinga ‘a e kau Leimaná ke fakapōpulaʻi ‘a e kakai ‘o Sēnifí
Siakaleʻi ha tafaʻaki pē ‘i hoʻo moʻui ‘a ia ‘okú ke fie maʻu ai ha poupou pe ivi lahi ange: ngāue fakaakó, kātakiʻi ‘a e ‘ahiʻahí, vā fetuʻutaki mo ho kaungāmeʻá, takimuʻá, ngāué, vā fetuʻutaki mo e kau mēmipa ‘o ho fāmilí, fakatupulaki ‘o e ngaahi poto fakangāué, ngaahi talēnití, mo e ngaahi poto taukei fakangāué.
Kumi ‘i hoʻo ako ‘a e Mōsaia 9–10, ki ha tefitoʻi moʻoni ‘e tokoni ke mahino kiate koe ‘a e meʻa ke ke fai ke ke maʻu ai ha ivi lahi ange ‘i he ngaahi tafaʻaki ko ‘eni ‘o hoʻo moʻuí. ‘Oku kau ‘i he Mōsaia 9–10 ha lekooti ‘o ha taimi kehekehe ‘e ua naʻe haʻu ai ‘a e kau Leimaná ke tauʻi ‘a Sēnifi mo hono kakaí.
-
Hiki ha tatau ‘o e saati ko ‘ení ʻi hoʻo tohinoa ki he ako folofolá, pea fakaʻatā ha feituʻu feʻunga ‘i lalo ‘i he potufolofola takitaha ke hiki ai ha tali. Ako ki he ngaahi veesi ‘oku fokotuʻu atú, pea kumi ki he meʻa naʻe fai ‘e he kakai ‘o Sēnifí mo e kau Leimaná ke nau maʻu ai ha iví. Fakafonu ‘a e sātí ‘aki ‘a e fakamatala te ke maʻú.
|
Ko e hā ‘a e meʻa naʻe fai ‘e he kakaí ke nau teuteu aí? |
Ko e hā ha meʻa naʻa nau fai ke nau falala ai ki he ‘Eikí? |
Ko e hā hono olá? | |
|---|---|---|---|
|
Sēnifi mo hono kakaí | |||
|
Kau Leimaná |
-
Ko e hā ha ngaahi meʻa ‘okú ke sio ki ai ‘a ia naʻe faitatau ai ‘a e teuteu ‘a e kakai ‘o Sēnifí mo e kau Leimaná ki he taú?
-
Ko e hā ha ngaahi meʻa ‘okú ke sio ki ai ‘a ia naʻe faikehekehe ai ‘a e teuteu ‘a e kakai ‘o Sēnifí mo e kau Leimaná ki he taú?
Ko e lēsoni ‘e taha ‘oku tau ako mei he Mōsaia 9:17–18 ko hono fakamālohia ‘e he ‘Eikí ‘a kitautolu ‘i heʻetau fai ‘a e meʻa kotoa pē te tau lava ‘o faí pea tau falala kiate Iá.
-
Tali ‘a e fehuʻi ko ‘ení ʻi hoʻo tohinoa ki he ako folofolá. Ko e hā ha ngaahi tafaʻaki ‘o ʻeku moʻuí te u lava ‘o falala kakato ange ai ki he ‘Eikí pea kole kiate Ia ke Ne fakamālohia aú?
-
Fakaʻilongaʻi ‘a e ‘uluaki laine ‘e tolu ‘o e Mōsaia 9:18. Hili ia peá ke kole ki ha tokotaha lahi falalaʻanga (ha mātuʻa, taki lakanga fakataulaʻeiki, faiako) ke ne fakamatala atu ki ha taimi naʻá ne kole ai ha tokoni mei he ‘Eikí peá ne ongoʻi Haʻane fakamālohia ia. Fakafanongo ke ke ‘iloʻi ‘a e meʻa naʻe fai ‘e he tokotaha ko iá ke ne maʻu ai ‘a e ivi ‘o e Eikí. Hiki ‘a e meʻa naʻá ke akó ʻi hoʻo tohinoa ki he ako folofolá.
Kuó ke ‘ita nai ki ha taha pe tukulotoʻi haʻo ‘ita ki ha taha—peá ke ongoʻi ‘e ‘ikai te ke lava ‘o fakamolemoleʻi pe fakangaloʻi ‘a e meʻa naʻe fai ‘e he tokotaha ko iá? Kuó ke ‘iloʻi nai ha taha ʻoku fehiʻa atu kiate koe? Kimuʻa ke ‘alu atu ‘a Sēnifi mo hono kakaí ko hono tuʻo ua ki he taú, naʻe akoʻi ʻe Sēnifi ki hono kakaí ‘a e ‘uhinga ‘oku fonu ai ‘a e kau Leimaná ‘i he fehiʻa ki he kau Nīfaí. ‘E tokoni ‘i hoʻo ako ‘a e ngaahi lea ‘a Sēnifi ‘i he Mōsaia 10:11–18, ke ke ‘iloʻi ko hono ‘uhinga ‘o e “naʻe faihala kiate kinautolú” ko ha ongo ia naʻá ne fakaʻitaʻi pe fai taʻetaau mo e anga taʻetotonu, pea ko hono ‘uhinga ‘o e “ʻitá” ko ha fuʻu ‘ita lahi ‘aupito ia. Ako ‘a e Mōsaia 10:11–18, pea kumi ki he ‘uhinga ‘oku kei fehiʻa ai ‘a e hako ‘o Leimana mo Lēmiuelá ki he hako ‘o Nīfaí. Fakaʻilongaʻi ‘a e foʻi lea ko e faihala mo e ʻitá ‘i hoʻo lau ‘a e ngaahi vēsí.
Fakalaulauloto ki he ngaahi veesi ko ‘ení:
-
Ko e hā ‘a e ‘uhinga naʻe fuʻu ‘ita lahi pehē ai ʻa e kau Leimaná ki he kau Nīfaí?
-
Ko hai ‘oku kau kovi ki aí ‘i he taimi ‘okú ke ‘ita ai pe fakafisi ke fakamolemoleʻí?
-
‘Oku uesia fēfē ‘e he ‘itá mo e tukulotoʻi ‘o e taufehiʻá ‘a ho fāmilí mo hoʻo fānau ‘i he kahaʻú?
Lau ‘a e meʻa naʻe aʻusia ko ‘eni ‘e ‘Eletā Tōnolo L. Holositolomi ‘o e Kau Palesitenisī ‘o e Kau Fitungofulú, peá ke kumi ki he meʻa naʻá ne fokotuʻu mai ke tau fai ‘i he taimi ‘oku tau ongoʻi loto mamahi ai pe ‘ita ki ha taha:
“ʻI he ngaahi taʻu lahi kuo hilí, ne u mamata ai ki ha meʻa fakamamahi—ʻa ia naʻe hoko ko ha fakatamaki. Ne ofi ke fāʻeleʻi mai ʻa e fuofua fānau ʻa ha ongomeʻa ne toki mali. Naʻá na hanganaki loto vēkeveke atu ki he meʻá ni. Lolotonga e fāʻelé, ne hoko ha faingataʻa pea siʻi mālōlō e pēpeé. Ne liliu e fakamamahí ko e lotomamahi, lotomamahí ko e ʻita, ne liliu e ʻitá ko e tukuakiʻi pea ko e tukuakiʻí ki he sāuni ki he toketā naʻá na tukuakiʻi ki he meʻá ni. Ne kau atu foki ʻa e mātuʻá mo e kāingá, ʻo nau feinga ke maumauʻi e ongoongo ʻo e toketaá. Naʻe ‘osi atu ‘a e ngaahi uike pea hoko mo e māhina ʻi hono maʻu e fāmilí ʻe he tāufehiʻá pea ne aʻu ʻo nau ʻita ki he ʻEikí. ‘Ko e hā naʻá Ne tuku ai ke hoko e meʻa kovi ko ʻení?’ Naʻe ʻikai ke nau tali e toutou feinga ʻa e kau taki ʻo e Siasí ke fakafiemālieʻi fakalaumālie mo fakaeloto kinautolú, pea iku pē ʻo nau mavahe mei he Siasí. Kuo uesia ʻeni ha toʻu tangata ʻe fā ʻo e fāmilí. Kuo ʻikai ke ʻi ai e tui mo e mateakiʻi kimuʻa ʻo e ʻEikí mo Hono Siasí, kuo taʻu lahi ʻeni mo e ʻikai ha ngāue fakalaumālie mei ha taha ʻo e fāmilí. …
“Ne ‘i ai ha fānau ‘e toko ua ‘a ‘eku ongo kui he tafaʻaki ‘eku tamaí, ko ha foha (ko ‘eku tamaí) mo ha ‘ofefine. … Naʻá ne mali ‘i he 1946, pea hili ha taʻu e fā naʻá na ʻamanaki ki hono fāʻeleʻi mai ʻena fuofua fānaú. ʻOku ʻi ai ha meʻa makehe ki he ongomātuʻá ʻi heʻena ʻamanaki atu ki he fuofua fāʻele hona ʻofefiné (ʻi he meʻá ni ne ʻulutefua pē). Ne ʻikai ʻilo ʻe ha taha kuó ne feitamaʻi ha māhanga. Ko e meʻa fakamamahí he naʻe mate mo e ongo māhangá lolotonga e fāʻelé.
“Ne loto-mamahi ‘eku ongo kuí. Ka naʻá na tafoki leva ki he ʻEikí mo ʻEne Fakaleleí. Ne ‘ikai ke na toe fehuʻia pe ko e hā ne hoko ai ʻení pe ko hai ʻe tukuakiʻí, ka naʻá na tukutaha e tokangá ki he moʻui angatonú. …
“Kuo hanga ‘eni ʻe he moʻui angatonu ʻa e [ongo kui ko ‘ení] tautautefito he taimi naʻá na fehangahangai ai mo e faingataʻá, ʻo takiekina ʻa e toʻu tangata ʻe fā ne hoko maí. Ne ongo moʻoni mo loloto ʻeni ki hona fohá (ko ‘eku tamaí) mo ‘eku faʻeé ‘i he mālōlō ʻofefiné pea ko e siʻi taha ia ʻi he fānau ʻa ʻeku ongomātuʻá, tupu mei heʻene fāʻele faingataʻá. … ‘I he sīpinga ne nau mamata ai ʻi he toʻu tangata kimuʻá, ne tafoki ʻeku ongomātuʻá—‘o ʻikai toe momou—ki he ʻEikí ki ha fakafiemālie. …
“Kapau ʻokú ke ongoʻi kuo fai hala atu—ha taha (ha mēmipa ‘o e fāmilí, kaungāmeʻa, mēmipa ‘o e Siasí, taki ʻo e Siasí, pe kaungā pisinisi) pe ko ha meʻa pē (ko e mate ʻo ha ʻofaʻanga, mahamahaki, faingataʻaʻia fakapaʻanga, ngaohikovia, maʻunimā)—fehangahangai hangatonu mo e ngaahi meʻa ko iá ʻaki e ivi kotoa ʻokú ke maʻú. … Pea ʻoua ʻe fakatuotuai e tafoki ki he ʻEikí. Ngāue ʻaki e tui kotoa ʻokú ke maʻu kiate Iá. Tuku ke mo vahevahe hoʻo kavengá. Tuku ke fakamaʻamaʻa ‘e Heʻene ‘aloʻofá ‘a hoʻo kavengá. … ʻOua naʻa tuku ke fakavaivaiʻi fakalaumālie koe ʻe ha tūkunga ʻo e māmaní” (“Tafoki ki he ʻEikí,” Ensign pe Liahona, Mē 2010, 78–80).
Fakatokangaʻi ange ‘i he fakatātā ki he kau Leimaná mo e fāmili ‘o e ongomātuʻa kei talavou naʻe mole ‘ena ‘uluaki pēpeé, naʻe uesia ‘e he ‘itá mo e loto-mamahí ha kakai ‘o ha ngaahi toʻu tangata lahi.
-
Fakakaukau ki ha taimi naʻá ke ongoʻi ai kuo faihala atu ha taha kiate koe pe ko haʻo ‘ita ki ha tokotaha kehe? ‘Okú ke maʻu nai ha niʻihi ‘o e ngaahi ongo ko iá ‘i he taimí ni? Tali ‘a e ngaahi fehuʻi ko ‘ení ‘i hoʻo tohinoa ki he ako folofolá:
-
Te u maʻu fēfē ha tokoni ‘i heʻeku ngaahi feinga ke u fakmolemolé?
-
Te u lava fēfē ‘o muimui ki he sīpinga ‘a e ongo kui ‘a ‘Eletā Holositolomí mo fakahoko ‘i heʻeku moʻuí he ‘ahó ni ‘a ‘ene akonaki ‘i he palakalafi fakaʻosi ‘o ‘ene leá?
-
-
Hiki ‘a e fakamatala ko ‘ení ‘i lalo ‘i he ngāue ke fai he ‘aho ní ‘i hoʻo tohinoa ki he ako folofolá:
Kuó u ako ‘a e Mōsaia 9–10 peá u fakakakato ‘a e lēsoni ko ‘ení ‘i he (‘ahó).
Ko e ngaahi fehuʻi, fakakaukau, mo e ngaahi mahino makehe ‘oku ou fie vahevahe mo ʻeku faiakó: