Naʻe hokohoko atu ‘a e faiangahala ‘a e kau Nīfaí ‘o aʻu ki he fili ʻe he tokolahi ‘o kinautolu ‘a e koví kae ‘ikai ko e māʻoniʻoní. Naʻe ueʻi hake ‘a Nīfai mo Līhai ‘e he ngaahi lea ‘a ‘ena tamaí pea naʻá na līʻoa ai ‘ena moʻuí ki hono malangaʻaki ‘o e ongoongoleleí. Naʻe akoʻi kinaua ‘e heʻena tamai ko Hilamaní, ‘o kau ki hono mahuʻinga ‘o hono fakatupulaki ‘o ‘ena fakamoʻoní ‘i he makatuʻunga ‘o e Fakamoʻuí. Naʻe hili ‘ena malanga ki he kau Nīfaí, naʻá na malanga leva ki he kau Leimaná pea lī ai kinaua ki he fale fakapōpulá. Naʻe ului ‘a e tokolahi ‘o e kau Leimaná ki he ongoongoleleí hili hono fakahaofi fakaofo ‘o Nīfai mo Līhai mei he fale fakapōpulá.
Naʻe akoʻi ‘e Hilamani hono ongo foha ko Nīfai mo Līhaí ke na manatuʻi ‘a e ngaahi fekau ‘a e ‘Otuá mo e mālohi ‘o Sīsū Kalaisí ke tokoniʻi kinauá
Lau ‘a e ngaahi foʻi lea mo e ngaahi kupuʻi lea ‘e ono ko ‘ení. Feinga ke ke manatuʻi kotoa kinautolu, koeʻuhi ke tokoni ki haʻo fakakakato ‘a e ngāue ke fai ka hokó. ‘E kole atu kiate koe ke ke hiki maʻuloto kinautolu ki hoʻo tohinoa ki he ako folofolá. fāmili, ongo matuʻá, ko e Fakalelei ‘a Sīsū Kalaisí, kau palōfitá, ‘oku fakatupu ‘e he fakatomalá ‘a e fakamouí, tauhi ‘a e ngaahi fekaú.
Tāpuniʻi hoʻo tohi lēsoní, pea hiki maʻuloto ‘a e ngaahi foʻi lea mo e ngaahi kupuʻi lea ‘e ono ko ʻení ki hoʻo tohinoa ki he ako folofolá.
Vakaiʻi hoʻo ngaahi talí. Kiʻi fakakaukau siʻi angé pe naʻe faingofua pe faingataʻa ke ke manatuʻi ‘a e ngaahi kupuʻi leá. ‘Okú ke pehē naʻe tokoni hono tala atu ‘e kole atu ke ke hiki maʻuloto ‘a e ngaahi meʻa ko iá?
ʻĪmisi
Palesiteni Spencer W. Kimball
Lau ‘a e fakamatala ko ‘eni meia Palesiteni Sipenisā W. Kimipolo pea fakakaukau ki he ‘uhinga ‘oku hoko ai ‘a e foʻi lea ko e manatuʻí ko ha foʻi lea mahuʻinga ‘i he taimi ‘oku tau feinga ai ke moʻuiʻaki ‘a e ongoongoleleí: “Ko e taimi ko ia ‘okú ke kumi ai ‘i he tikisinalí ki he foʻi lea mahuʻinga tahá, ‘okú ke ‘iloʻi pe ko e hā ‘a e foʻi lea ko iá? ‘Oku lava ke hoko ‘a e manatuʻí ko e foʻi lea ia ko iá. Ko ia, koeʻuhi kuo tau fai kotoa pē ha ngaahi fuakava—ʻoku mou ‘iloʻi ʻa e meʻa ke mou faí pea mou ‘iloʻi mo e founga ke fakahoko ai iá—ko e meʻa mahuʻinga taha leva ‘oku tau fie maʻú ko e manatuʻi” (“Circles of Exaltation” [lea ki he kau faiako fakalotu ‘o e Potungāue Ako ‘a e Siasí, Sune 28, 1968], 5).
Te ke ako he ʻahó ni ki ha toko ua ‘a ia naʻá na tokoni ki he moʻui ‘a ha kakai ‘e lau afe koeʻuhi ko ‘ena manatuʻi ‘a e ngaahi moʻoni naʻe akoʻi kiate kinaua ‘e heʻena tamaí. Fakakaukau ‘i hoʻo ako ‘a e lēsoni ‘o e ‘aho ní ki ha meʻa ‘okú ke pehē ‘oku finangalo ‘a e ‘Eikí ke ke manatuʻi.
Hangē ko hono fakamatalaʻi ‘i he Hilamani 5:1–4, naʻe fakafisi ‘a Nīfai mei heʻene hoko ko e fakamaau lahí koeʻuhi ko e fakaʻau ‘o fai angahala ‘aupito ‘a e kakaí. Naʻá ne loto mo hono tokoua ko Līhaí ke līʻoa hona taimí kotoa ke malangaʻaki ‘a e folofola ‘a e ‘Otuá. Naʻá na manatuʻi ‘a e ngaahi akonaki ‘a ‘ena tamai ko Hilamaní, ‘i heʻena kamata ‘ena ngāue fakafaifekaú. Lau ‘a e ngaahi veesi ko ‘ení pea fakamatalaʻi fakanounou ‘i he ngaahi konga ‘oku fokotuʻu atú ‘a e meʻa naʻe kole ‘e Hilamani ki hono ongo fohá ke na manatuʻí. Te ke toe lava foki ‘o fakaʻilongaʻi ‘a e foʻi lea ko e manatuʻi pe manatu ‘i he taimi kotoa pē ‘oku ‘asi ai ‘i he ngaahi vēsí.
Tali ‘a e ongo fehuʻi ko ‘ení ‘i hoʻo tohinoa ki he ako folofolá, ke tokoni ke mahino lelei ange kiate koe ‘a e ngaahi veesi naʻá ke toki laú.
‘Oku lava fēfē ‘e hono manatuʻi ‘o e ngaahi sīpinga māʻoniʻoni ‘a e kakai kehé ‘o tokoniʻi koe ke ke “fai ‘a e meʻa ko ia ‘oku leleí”? Hilamani 5:7
Ko e hā ha meʻa ‘okú ke fai ke ke manatuʻi ai ‘a e Fakalelei ‘a Sīsū Kalaisí?
Toe lau ‘a e Hilamani 5:12,pea kumi ki he ngaahi kupuʻi lea ‘oku nau poupouʻi ‘a e tefitoʻi moʻoni ko ‘ení: Kapau te tau langa hotau makatuʻungá ‘ia Sīsū Kalaisi, ‘e ‘ikai maʻu ‘e Sētane ha mālohi kiate kitautolu. (Ko e veesi fakataukei folofola ‘a e Hilamani 5:12. Mahalo te ke fie fakaʻilongaʻi ia ‘i ha founga ‘oku mahinó koeʻuhi ke faingofua haʻo kumi ki ai ‘i he kahaʻú.)
ʻĪmisi
tuʻunga ‘o e holisi ‘o e Temipale Nāvuú
Fakakaukau ki ha kole atu kiate koe ke ke palani ha fale ke ‘oua ‘e toe holo. Fakakaukau ki ha ngaahi tali ki he ngaahi fehuʻi ko ‘ení:
Ko e hā ha faʻahinga makatuʻunga ‘e fie maʻu ‘e ha fale pehē?
‘Oku founga fēfē hano tokoniʻi ‘e he makatuʻunga ‘oku mālohí ha fale ke ne matuʻuaki ‘a e matangí, ngaahi fakatuʻutāmaki fakanatulá, pe ko ha ngaahi meʻa kehe ‘oku hoko?
Ko e hā ha ngaahi foʻi lea pe ngaahi kupuʻi lea ‘i he Hilamani 5:12 ‘oku nau fokotuʻu mai ʻoku ʻikai ke taʻofi ‘e he fale ko ia ‘oku langa ‘i he makatuʻunga ‘o Sīsū Kalaisi ko hotau Huhuʻí ‘a e ngaahi ‘oho mai ‘a e filí ka ‘okú ne ‘oatu ha mālohi ke ke ikunaʻi ia.
Hiki ‘a e ngaahi tali ki he ngaahi fehuʻi ko ‘ení ‘i hoʻo tohinoa ki he ako folofolá:
‘Okú ke pehē ‘oku ʻuhinga ki he hā hono ‘ai ‘a e makatuʻunga ‘o hoʻo moʻuí ‘i he maka ko Sīsū Kalaisí? ‘Oku founga fēfē haʻo feinga ke fakahoko ia ‘i hoʻo moʻuí?
Ko e fē nai ha taimi naʻá ke lava ai ‘o taʻofi ‘a e ngaahi ‘ahiʻahi pe faingataʻá koeʻuhi ko e hoko ‘a Sīsū Kalaisi ko e makatuʻunga ‘o hoʻo moʻuí?
‘E founga fēfē haʻo feinga ke lelei ange hoʻo fokotuʻu ‘a e Fakamoʻuí ke hoko ko e makatuʻunga ‘o hoʻo moʻuí?
Naʻe maluʻi ‘e he ‘Eikí ‘a Nīfai mo Līhai ‘i he fale fakapōpulá pea toʻo atu ʻa e fakapoʻulí mei hona kau fakapōpulá ‘i heʻenau tangi kiate Ia mo fakatomalá
Hangē ko ia kuo tohi ‘i he Hilamani 5:14–19, naʻe malangaʻaki ‘e Nīfai mo Līhai ‘a e ongoongoleleí ‘i ha fuʻu mālohi lahi ‘i he fonua ko Seilahemalá peá na papitaiso ai ha kakai ‘e lau afe. Hili ia peá na fononga ki he fonua ko Nīfaí, ‘a ia ko e fonua ‘o e kau Leimaná. Naʻe palani ‘a e ‘ekitivitī ‘i laló ke tokoniʻi koe ke ke manatuʻi ‘a e ngaahi meʻa fakaofo naʻe hoko kia Nīfai mo Līhai ‘i he kau Leimaná.
Tā ‘a e saati ko ‘ení ‘i ha peesi kakato ‘i hoʻo tohinoa ki he ako folofolá. Hili ia peá ke lau ʻa e ngaahi veesi ‘i he kiʻi puha taki taha pea tā ha kiʻi fakatātā faingofua pē, pe hiki hano kiʻi fakamatalaʻi nounou ‘o e meʻa ‘oku fakamatalaʻi ‘e he kulupu taki taha ‘o e ngaahi vēsí.
‘Oku lava ke fakafofongaʻi ‘a e fai angahalá ‘e he ‘ao fakapoʻuli ‘i he meʻa naʻe hoko ko ‘ení pea fakafofongaʻi ‘a e Laumālie Māʻoniʻoní ‘e he pou afi naʻá ne takatakai ‘a e toko taha kotoa pē.
Toe lau ‘a e veesi 28 mo e 34, pea fakamatalaʻi ‘a e faʻahinga ongo naʻe maʻu ‘e he kakaí ‘i he taimi naʻa nau ‘i he ‘ao fakapoʻulí aí:
Toe lau ‘a e veesi 43 mo e 44, pea hiki ha kiʻi fakamatala ki he faʻahinga ongo naʻe maʻu ‘e he kakaí ‘i he taimi naʻe takatakaiʻi ai kinautolu ‘e he pou afí:
Toe lau ‘a e veesi 41 mo e 42, pea hiki ha kiʻi fakamatala ki he meʻa naʻe fai ‘e he kakaí ke toʻo atu ai ‘a e ‘ao fakapoʻulí, pe ko hono fakalea ‘e tahá, ke nau fakatomala mei heʻenau ngaahi angahalá:
Lau ‘a e Hilamani 5:45–47,pea fakalaulauloto ki ha ngaahi moʻoni naʻá ke ako ‘o kau ki he fakatomalá mei he meʻa naʻe hoko ko ‘ení. Ko e tefitoʻi moʻoni ‘e taha: Ko e taimi ko ia ‘oku tau ngāue ʻaki ai ‘a e tui kia Sīsū Kalaisí pea fakatomala mei heʻetau ngaahi angahalá, ‘oku fakafonu ‘e he Laumālie Māʻoniʻoní ‘a hotau lotó ‘aki ‘a e melino mo e fiefia.
‘Oku tau ako ‘i he Hilamani 5:48–52 naʻe kau ha toko 300 nai ‘o e kau Leimaná ki he mana ko ‘ení pea naʻa nau ului kotoa ki he ongoongoleleí. Naʻa nau ‘alu atu ‘o tauhi ki honau kakaí ‘o aʻu ki he ului foki “ʻa e konga lahi ange ‘o e kau Leimaná” (Hilamani 5:50). Hili ia naʻe “tuku hifo ‘enau ngaahi mahafu taú” (Hilamani 5:51) ‘e he kau ului ko ‘ení pea nau “tuku atu ki he kau Nīfaí ‘a e ngaahi fonua ‘o honau tofiʻá” (Hilamani 5:52). Ko e konga lahi ‘o e kakai ‘i he Tohi ʻa Molomoná, ‘a ia naʻa nau toe maʻu mai hanau ngaahi fonua, naʻa nau toe maʻu mai ia ‘i he tau, ka ‘i he meʻa ko ‘ení naʻe toe maʻu mai ‘e he kau Nīfaí ‘a honau ngaahi fonuá koeʻuhi ko e fakatomala ‘a honau ngaahi filí pea nau tali ‘a e ongoongoleleí.
Fakakaukau pe ‘okú ke ongoʻi nai ha fiefia mo e melino ‘i hoʻo moʻuí. Fakakaukau ki ha faʻahinga ‘ao fakapoʻuli ‘oku hoko ‘i hoʻo moʻuí, hangē ko ha angahala ‘oku teʻeki fakatomalaʻi, fekeʻikeʻi mo e kau mēmipa ‘o e fāmilí pe ngaahi kaumeʻá, pe ko ha ‘ikai pē te ke fai ha ngaahi meʻa hangē ko e lau ‘o e folofolá mo e faʻa fai maʻu pē hoʻo lotú. Hiki ha meʻa ‘e taha pe lahi ange ‘o e ngaahi meʻa ko ‘ení ki hoʻo tohinoa ki he ako folofolá. Fakalaulauloto ki ha meʻa te ke lava ‘o fai ke ke muimui ai ki he sīpinga ‘a e kau Leimaná ‘i he Hilamani 5, pea hiki mo ha meʻa te ke lava ‘o fai ke ke fakaafeʻi mai ai ‘a e Fakamoʻuí ke ne toʻo atu ‘a e ‘ngaahi ‘ao fakapoʻuli ‘oku nau fakamalumalu koé. ‘E founga fēfē nai ha hoko ‘a e fakatomalá ko ha konga ‘o e founga ‘okú ke kumi ki ai ke tokoniʻi ai koé? ‘E founga fēfē hano tokoniʻi koe ‘e he fakatomalá ke ke langa ‘i he makatuʻunga ‘o Sīsū Kalaisí?
Lau ‘a e Hilamani 5:12, pea kumi ke ‘iloʻi ‘a e ngaahi foʻi lea ‘oku nau fokotuʻu mai ha ngaahi ‘īmisi fakatātā kiate koe (hangē ko e, maka, makatuʻunga, matangi, ‘uha maka, afā). Koeʻuhí ke tokoniʻi koe ‘i hoʻo ako maʻuloto ‘a e veesi ko ‘ení, toʻo ha lauʻi pepa pea hiki ki ai ‘a e ‘uluaki mataʻitohi ‘o e foʻi lea taki taha ‘i he vēsí, tuku kehe kapau ‘oku fokotuʻu mai ‘e he foʻi leá ha ‘īmisi fakatātā. Hili ia peá ke fetongi ‘a e maʻitohi ko iá ‘aki haʻo tā ha kiʻi fakatātā faingofua pē ke ne fakafofongaʻi ‘a e foʻi lea ko iá. Ako maʻuloto ‘a e vēsí ‘o ngāue ʻaki hoʻo lauʻi pepá. Tuku hoʻo lauʻi pepá ‘i ha feituʻu ‘e faingofua pē haʻo faʻa sio ki aí ke tokoniʻi koe ke ke manatuʻi ‘a e ngaahi moʻoni ‘i he veesi ko ‘ení.
Hiki ‘a e fakamatala ko ‘ení ‘i lalo ‘i he ngaahi ngāue ke fai he ‘ahó ni ‘i hoʻo tohinoa ki he ako folofolá:
Kuó u ako ‘a e Hilamani 5 peá u fakakakato ‘a e lēsoni ko ‘ení ‘i he (‘ahó).
Ko e ngaahi fehuʻi, fakakaukau, mo e ngaahi mahino makehe ‘oku ou fie vahevahe mo ʻeku faiakó: