Seminelí
‘Iuniti 27: ‘Aho 2, 3 Nīfai 24–26


‘Iuniti 27: ‘Aho 2

3 Nīfai 24–26

Talateú

Naʻe fakahoko ‘e Sīsū Kalaisi ‘i he 3 Nīfai 24–25, ‘a e fekau ‘a e Tamai Hēvaní ke foaki ki he kakaí ha ngaahi kikite ‘e niʻihi ʻa Malakaí. Naʻe fakahā ‘e Malakai hono fie maʻu ‘o e fale ‘o ‘Isilelí ke nau fakatomala pea tafoki ki he ‘Eikí ‘i he teuteu ki he hāʻele mai ‘a e Fakamoʻuí. Hangē ko ia kuo tohi ‘i he 3 Nīfai 26:3, naʻe fakamatalaʻi ‘e Sīsū Kalaisi ki he kakaí “ʻa e meʻa kotoa pē, ‘o fai mei he kamataʻangá ‘o aʻu ki he taimi te ne hāʻele mai ‘i hono nāunaú.” Naʻe akoʻi leva ‘e Molomona ko kinautolu te nau tui ki he Tohi ʻa Molomoná ‘e fakahā mai ‘a e ngaahi meʻa maʻongoʻonga ange kiate kinautolu (vakai, 3 Nīfai 26:9).

3 Nīfai 24:1–6

‘Oku folofola ‘aki ‘e Sīsū Kalaisi ‘a e ngaahi lea naʻe fakahā kia Malakai ‘o kau ki he Hāʻele ‘Anga Ua Maí

ʻĪmisi
Ko e Hāʻele ʻAnga Ua Maí

‘I he folofola ‘aki ‘e Sīsū Kalaisi ha ngaahi kikite ‘e niʻihi ‘a Malakai ki he kau Nīfaí, naʻá Ne folofola ai ‘o kau ki he fakatātā ‘o e afí mo e koá. Fakakaukau ki ha afi ‘oku ulo mo ha foʻi koa. Fakakaukau ki ha meʻa ‘oku faitatau ai ‘a e ongo meʻa ko ‘ení ‘i heʻena hoko ko ha meʻa fakamaʻa pe fufulú.

Lau ʻa e 3 Nīfai 24: 2–3. Naʻe fakatatau ‘a Sīsū Kalaisi ‘i he 3 Nīfai 24:2, ‘a e afi ‘a e tangata fakamaʻa ukameá mo e koa fakamaʻa ‘a e kau foó koeʻuhi ko e meʻa te Ne fai ‘i Heʻene Hāʻele ‘Anga Ua Maí. ‘Oku fakatatau Ia ‘i he3 Nīfai 24:3, ki ha tangata ngaohi siliva, ‘okú ne fakahaohaoaʻi ‘a e silivá. ‘E ‘aonga ke ke ‘iloʻi koeʻuhi ke mahino ‘a e ngaahi veesi ko ‘ení, ‘oku fie maʻu ‘i hono fakamaʻa ‘o e silivá ke hanga ‘e he tangata ngaohi silivá ‘o puke ha konga siliva ‘i he feituʻu vela taha ‘o e afí ke tutu ai ‘a e ngaahi meʻa ‘ulí. Kuo pau ke siofi lelei ‘e he tangata fakamaʻá ‘a e konga silivá, he kapau ‘e tuku ‘a e konga silivá ‘o fuoloa ange ‘i he ulo ‘o e afí, neongo ko ha kiʻi taimi siʻi pē, ‘e ‘auha kotoa ia. Ko e tangata foó ko ha taha ia ‘okú ne fō ‘a e ngaahi valá pe fakahinehinaʻi ia ‘o ne ngāue ʻaki ai ‘a e koá. Ko e “ngaahi foha ‘o Līvaí” ko kinautolu ia naʻa nau maʻu ‘a e lakanga fakataulaʻeikí ‘i ‘Isileli ‘i he kuonga muʻá, pea ‘oku lava ke ‘uhinga ‘a e fakamatala ko iá ki he kakai kotoa ‘o e ‘Eikí ‘i he ‘aho ní.

Fakalaulauloto ki he meʻa ‘oku fokotuʻu mai ‘e he fakatātā ko ‘ení ‘e hoko ‘i he Hāʻele ‘Anga Ua Mai ‘a Sīsū Kalaisí. Mahalo te ke fie hiki ‘i he tafaʻaki ‘o e 3 Nīfai 24:2–3 ‘a e: ʻE fakahaohaoaʻi ‘e Sīsū Kalaisi ‘a Hono kakaí ‘i Heʻene Hāʻele ‘Anga Ua Maí.

Lau ‘a e 3 Nīfai 24:5–6, pea kumi ke ‘iloʻi pe ko hai ‘e tutu pe fakaʻauha pe ‘ikai tutu pe fakaʻauha ‘i he hāʻele mai ‘a e Fakamoʻuí. (Fakatokangaʻi ange ko e “ngaahi foha ‘o Sēkope” ‘i he potu folofola ko ‘ení, ko e kakai ia ‘o e fuakava ‘i he fale ‘o ‘Isilelí.) ‘Oku akoʻi mai ‘e he ngaahi veesi ko ‘ení ‘a e tefitoʻi moʻoni ko ‘ení: ʻE fakamāuʻi ‘e Sīsū Kalaisi ‘a e kau fai angahalá ‘i Heʻene hāʻele maí.

  1. Hiki ‘a e ‘uluʻi fakamatala ko ‘ení ‘i hoʻo tohinoa ki he ako folofolá: Ko e meʻa kuo pau ke u fai ke u teuteu ai ki he Hāʻele ‘Anga Ua Mai ‘a Sīsū Kalaisí. ‘I he hoko atu hoʻo ako ‘a e 3 Nīfai 24–26, hiki ‘i lalo ‘i he ‘uluʻi fakamatala ko ‘ení ha lisi ‘o e meʻa naʻá ke akó ‘a ia te ne tokoniʻi koe ke ke teuteu ki he Hāʻele ‘Anga Ua Mai ‘a Sīsū Kalaisí.

3 Nīfai 24:7–18

‘Oku akoʻi ‘e Malakai ki he fale ‘o ‘Isilelí ‘a e founga ke nau tafoki ai ki he ‘Eikí

Fakakaukau ‘oku ‘i ai haʻo kaungāmeʻa lelei pe mēmipa ‘o ho fāmilí ‘oku hangē oku ‘ikai ke tokanga ia ki ha meʻa ‘e hoko kiate ia ‘i he fakamāú, ko e Hāʻele ‘Anga Uá, pe ko e taʻengatá koeʻuhi ko ‘ene ngaahi ngāué. Fakakaukau ki ha meʻa te ke lava ‘o tala ange kiate ia ‘i haʻo feinga ke tokoniʻi iá. Lau ‘a e 3 Nīfai 24:7, pea kumi ki he meʻa naʻe folofola ‘aki ‘e he ‘Eikí ki he ngaahi foha ‘o Sēkope ko ia naʻa nau kamata ke hē atu meiate Iá. ‘Okú ke pehē ko e hā hono ‘uhinga ‘o e “hē” ʻa e kakaí mei he ngaahi ouau ‘a e ‘Eikí?

Ko e ouaú ‘i he Siasí, ko ha ngāue toputapu mo fakaʻeiʻeiki ia ‘oku fakahoko ‘i he mafai ‘o e lakanga fakataulaʻeikí. ‘Oku ‘i ai ‘a e ngaahi ouau ‘e niʻihi ‘oku fie maʻu ia ki hotau hakeakiʻí. ‘Oku ui ‘a e ngaahi ouau ko iá ko e “ngaahi ouau fakamoʻuí.” ‘Oku kau ki ai ‘a e papitaisó, hilifakinima ‘o fakamaʻu ke hoko ko ha mēmipa ‘o e Siasí, fakanofo ki he Lakanga Taulaʻeiki Faka-Melekisētekí (ki he kakai tangatá), ko e ‘enitaumeni fakatemipalé, pea mo e fakamaʻu ‘o e malí. ‘Oku tau fai ha ngaahi fuakava molumalu mo e ‘Eikí ‘i he ngaahi ouau taki taha ko ‘ení. Te ke lava ‘o hiki ‘a e ngaahi ouau fakamoʻui ko ‘ení ‘i lalo ‘i he ‘uluʻi fakamatala ki he ngāue ki he tohinoa fika 1. Fakakaukau ki ha founga ‘oku tokoni ai ‘a e ngaahi ouau ko ‘ení ke teuteuʻi kitautolu ki he Hāʻele ‘Anga Ua Maí.

Neongo naʻe hē ‘a e kakai ‘o e ‘Eikí mei he ngaahi ouau mo e ngaahi fuakava ‘o e ongoongoleleí, kae fakatokangaʻi ange ‘a e talaʻofa naʻe fai kiate kinautolu ‘e he ‘Eikí ‘i he 3 Nīfai 24:7, kapau te nau tafoki mai kiate Ia. Mahalo te ke fie fakaʻilongaʻi ‘a e talaʻofa ko ‘ení ‘i hoʻo folofolá ke tokoniʻi koe ke ke manatuʻi kapau te tau tafoki ki he ‘Eikí, te Ne tafoki mai kiate kitautolu.

Lau ‘a e 3 Nīfai 24:8–10, pea kumi ki ha founga ‘e taha naʻe fakahā mai ‘e he ‘Eikí ‘e tafoki mai ‘a e ngaahi foha ‘o Sēkopé kiate Ia pea teuteuʻi ai kinautolu ki he Hāʻele ‘Anga Uá. Te ke lava ‘o fakakau ‘a e totongi ‘o e ngaahi vahehongofulú mo e ngaahi foakí ki he lisi ‘i lalo ‘i he ‘uluʻi fakamatala ki he ngāue ki he tohinoa fika 1.

Lau ‘a e akonaki ko ‘eni meia Palesiteni Kōtoni B. Hingikelī ‘o kau ki he totongi vahehongofulú: “ʻOku tau lava ‘o totongi ‘etau vahehongofulú. ‘Oku ‘ikai ko ha meʻa ia ‘oku fekauʻaki pē mo e paʻangá, ka ‘oku toe fekauʻaki foki ia mo e tuí” (“Let Us Move This Work Forward,” Ensign, Nov. 1985, 85).

Fakalaulauloto taimi siʻi ki he founga ‘oku hoko ai hoʻo fie foaki ‘a e ngaahi vahehongofulu mo e ngaahi foaki ki he ‘Eikí ko hano fakahā ia hoʻo tui kiate Iá. Lau ‘a e 3 Nīfai 24:10–12, pea tokanga taha ki he ngaahi tāpuaki ‘o kinautolu ‘oku nau totongi kakato mo totonu ‘enau vahehongofulú.

  1. Tali ‘a e ongo fehuʻi ko ‘ení ‘i hoʻo tohinoa ki he ako folofolá:

    1. Ko e hā ha ngaahi tāpuaki kuó ke maʻu ‘i hoʻo talangofua ki he fono ‘o e vahehongofulú?

    2. Ko e hā haʻo fakakaukau ki he anga hono tokoniʻi koe ‘e hoʻo tauhi hoʻo tukupā ke totongi hoʻo ngaahi vahehongofulú mo e ngaahi foakí ke ke teuteuʻi fakalaumālie koe ki he Hāʻele ‘Anga Uá?

Naʻe lāunga ha kakai ‘e niʻihi ‘o ‘Isileli ‘i he kuonga muʻá kuo ‘ikai te nau maʻu ha lelei ‘i hono tauhi ‘o e ngaahi fekau ‘a e ‘Eikí. Naʻa nau ongoʻi ‘oku taʻeʻaonga pe taʻeʻuhinga‘enau ngaahi l ngāué (vakai, 3 Nīfai 24:14). Ka ‘i he tafaʻaki ‘e tahá, ‘oku nau pehē ‘oku l “fiefia,” “tuʻumālie,” mo “fakahaofi” ‘a e kau pōlepolé mo e kau fai angahalá ia (3 Nīfai 24:15).Ko hono fakalea ‘e tahá, ‘oku pehē ‘e he kakai ko ‘ení ‘oku lelei ange ‘a e kau angahalá ‘i he kau māʻoniʻoní. Naʻe tali ‘e he ‘Eikí ki he ngaahi lāunga ko iá ‘i He‘ene folofola, ko kinautolu ‘oku manavahē ki he ‘Eikí pea nau fakakaukau ki Hono huafá, pea nau toutou fakataha ke fetalanoaʻaki ʻiate kinautolú, te nau ‘ilo honau hingoá kuo tohi ‘i “ha tohi ‘o e manatú” (3 Nīfai 24:16). Ko kinautolu ia kuo teuteuʻi ki he hāʻele mai ‘a e ‘Eikí ‘o hoko ko ‘Ene “ngaahi siueli” mahuʻingá (vakai, 3 Nīfai 24:16–17). Naʻe fakatukupaaʻi ai ‘e he ‘Eikí ‘a kinautolu ‘oku lāungá ke nau tatali mo vakai ki hono ikuʻangá ‘i heʻenau “tafoki mai pea ‘iloʻi hono faikehekehe ‘o e māʻoniʻoní mo e angahalá” (3 Nīfai 24:18). Te nau ‘iloʻi ai ‘oku lelei ange ‘aupito ‘a e kau māʻoniʻoní ia ‘i he ngataʻangá

3 Nīfai 25

‘Oku folofola ‘aki ‘e Sīsū Kalaisi ‘a e kikite ‘a Malakai ‘e foki mai ‘a ‘Ilaisiā ki muʻa ‘i he Hāʻele ‘Anga Uá

ʻĪmisi
Ko Hono Fakafoki Mai ‘e ‘Ilaisiā ‘a e Ngaahi Kī ‘o e Mālohi ‘o e Fakamaʻú ‘o e Lakanga Fakataulaʻeikí

Lau ‘a e 3 Nīfai 25:1–3, pea kumi ki he ‘uhinga ‘oku hoko ai ‘a e Hāʻele ‘Anga Ua Maí ko ha tāpuaki kiate kinautolu ‘oku nau tui faivvelenga kia Sīsū Kalaisí. ‘Oku ‘uhinga ‘a e foʻi lea ko e aka ‘i he veesi 1 ki he ngaahi kuí, pea ‘uhinga ‘a e foʻi lea ko e vaʻá ki he hako. Ko ia ai, ‘e ‘ikai fiefia ‘a e kau angahalá ‘i he maama ka hokó ‘i he ngaahi tāpuaki ‘o hono fakamaʻu kinautolu ki heʻenau ngaahi kuí pe ki honau hakó. Ko e fanga ‘uhikiʻi pulu “ʻoku “tupu hake … ‘i he fale fafangá” ko ha fakataipe ia ‘o e fānau ‘oku ‘ikai hanau maluʻi, pea ‘oku nau maʻu ‘a e ngaahi meʻa kotoa pē ‘oku ‘aonga kiate kinautolu ‘i heʻenau tupu haké.

Naʻe folofola ‘aki ‘e he Fakamoʻuí ki he kau Nīfaí ‘a e meʻa naʻe tohi ‘e Malakai ‘o kau ki ha meʻa ‘e hoko ki muʻa ‘i he Hāʻele ‘Anga Ua Maí ‘a ia ‘e kau ki ai ‘a e palōfita ko ‘Ilaisiā ‘o e Fuakava Motuʻa. Lau ‘a e 3 Nīfai 25:5–6, pea kumi ki he meʻa naʻe akoʻi ‘e Malakai ‘e fai ‘e ‘Ilaisiā ke tokoni ki hono teuteuʻi ‘o e māmaní ki he hāʻele mai ‘a e ‘Eikí.

ʻE hoko ‘a e foki mai ‘a ‘Ilaisiā ki he māmaní ko ha konga mahuʻinga ia ‘o e Fakafoki Mai ‘o e ongoongoleleí. Naʻe hā mai ‘a ‘Ilaisiā ‘i he ‘aho 3 ‘o ‘Epeleli 1836 kia Siosefa Sāmita mo ‘Ōliva Kautele ‘i he Temipale Ketilani foʻou ne toki tāpuakiʻi mo fakatapuí (vakai, T&F 110). Naʻá ne foaki kiate kinaua ‘a e mālohi ‘o e fakamaʻu ‘o e lakanga fakataulaʻeikí, ‘o fakafaingamālieʻi ai hono fakamaʻu ‘o e ngaahi fāmilí ‘i he ngaahi toʻu tangata kotoa pē. ‘Okú ke pehē ko e hā hono ‘uhinga ‘o e fakamatala “te ne liliu ‘a e loto ‘o e ngaahi tamaí ki he fānau, pea mo e loto ‘o e fānaú ki heʻenau ngaahi tamaí” (3 Nīfai 25:6)?

‘Oku akoʻi mai ‘e he ngaahi veesi ko ‘ení ko e taimi ko ia ‘oku liliu ai hotau lotó ki heʻetau ngaahi tamaí, ‘oku tau tokoni ai ki hono teuteuʻi ‘o e māmaní ki he Hāʻele ‘Anga Ua Mai ‘a Sīsū Kalaisí.

  1. Hiki ki hoʻo tohinoa ki he ako folofolá ha meʻa naʻá ke aʻusia pe ko e kau mēmipa ‘o ho fāmilí ‘a ia naʻe tokoni ia ki hono liliu ho lotó ki hoʻo ngaahi kuí. ‘Oku lava ke kau ki ai ‘a e fakamaʻu ‘i he temipale toputapú, fakatotolo ki ho hisitōlia fakafāmilí, pe kau ki he papitaiso ki he kau pekiá. Kapau ‘oku ‘ikai te ke lava ‘o fakakaukau ki ha meʻa naʻá ke aʻusia, peá ke hiki ha kiʻi palakalafi nounou ‘o kau ki hoʻo holi ke ke kau ‘i he ngāue ko ‘ení. (Te ke lava ‘o hiki ‘i lalo ‘i he ngāue ki he tohinoa fika 1 ‘a e: maʻu ‘o e ngaahi ouau fakatemipale kiate koe pea mo ho fāmilí, ‘alu ki he temipalé, tānaki ‘o e ngaahi fakamatala ki he hisitōlia fakafāmilí.)

3 Nīfai 26

Ko e hā ha meʻa kuo pau ke fai ke maʻu ai ‘a e ngaahi meʻa maʻongoʻonga ange naʻe fakahā mai ‘e Sīsū Kalaisí

‘Oku tau ako mei he 3 Nīfai 26:3 naʻe akoʻi ‘e he Fakamoʻuí ki he kau Nīfaí “ʻa e meʻa kotoa pē ‘e hoko ‘i he funga ‘o e māmaní.” Lau ‘a e 3 Nīfai 26:6–8, pea kumi ki hono lahi ‘o e malanga ‘a e Fakamoʻuí ‘a ia naʻe tohi ‘i he Tohi ʻa Molomoná. Ako ‘a e 3 Nīfai 26:9–11 ke ‘iloʻi mei ai ‘a e ‘uhinga naʻe ‘ikai fakakau ai ‘e Molomona ‘a e meʻa kotoa pē.

Naʻe fekau ‘e he ‘Eikí kia Molomona ke ne fakakau ha konga siʻi pē ‘o e ngaahi akonaki ko iá koeʻuhí ke siviʻi ai ‘etau tuí. ‘Oku tau ako mei he 3 Nīfai 26:1–21 ko e taimi ko ia ‘oku tau tui ai ki he meʻa kuo fakahā mai ‘e he ‘Otuá, ‘oku tau teuteuʻi ai kitautolu ke tau maʻu ha fakahā lalahi ange. Ko e hā ‘a e ‘uhinga ‘okú ke pehē ai ‘oku fie maʻu ke tau tui ki he ngaahi moʻoni kuo tau ‘osi maʻú ki muʻa pea tau toki maʻu ha moʻoni kehe? (Vakai ki he ʻAlamā 12:9–11.) Te tau lava fēfē ‘o fakahā ‘oku tau tui ki he meʻa kuo ‘osi fakahā mai ‘e he ‘Eikí?

  1. Tali ‘a e fehuʻi ko ‘ení ‘i hoʻo tohinoa ki he ako folofolá ke fakahoko ‘a e tefitoʻi moʻoni ‘oku taipeʻi matolu atu ‘i ‘olungá: Ko e hā ha meʻa ‘okú ke fai ‘i hoʻo moʻuí ke fakahā hoʻo tui ki he Tohi ʻa Molomoná?

Hangē ko ia kuo tohi ‘i hono toe ‘o e 3 Nīfai 26, naʻe fakamatalaʻi fakanounou ‘e Molomona ‘a e ngāue fakafaifekau ‘a e Fakamoʻuí mo hono mālohi ‘i he kau Nīfaí. Lau ‘a e 3 Nīfai 26:13–21, pea fakakaukau ke ke fakaʻilongaʻi ‘a e founga naʻe ngāueʻi ai ‘e he kakaí ‘a e ngaahi folofola ‘a Sīsū Kalaisí.

  1. Hiki ʻa e fakamatala ko ʻení ʻi lalo ʻi he ngaahi ngāue ke fai ʻi he ʻahó ni ʻi hoʻo tohinoa ako ki he folofolá:

    Kuó u ako ʻa e 3 Nīfai 24–26 peá u fakakakato ʻa e lēsoni ko ʻení ʻi he (ʻahó).

    Ko e ngaahi fehuʻi, fakakaukau, mo e ngaahi mahino makehe ‘oku ou fie vahevahe mo ʻeku faiakó:

Paaki