Hilamani 3–4

Talateú

Lolotonga e vahaʻataimi ʻoku fakamatalaʻi ʻi he ngahi ʻuluaki vahe ʻo e tohi ʻa Hilamaní, ne fiefia e kau Nīfaí ʻi ha vahaʻataimi ʻo e nonga pea kātakiʻi foki e ngaahi taimi lahi ʻo e fekeʻikeʻí. Ne kau ha toko lauiafe ʻo e kau Nīfaí ki he Siasí lolotonga e taimi ʻo e nongá. Hili e taimi ʻo e fuʻu tuʻumālie lahi ko ʻení, ne tupulaki e tui ʻa e kāingalotu loto fakatōkilalo ʻo e Siasí neongo hono fakatangaʻi kinautolu ʻe he niʻihi ne loto hīkisiá. Koeʻuhí ne faiangahala ai ha niʻihi tokolahi ʻo e kau Nīfaí, ne mole kotoa honau fonua ki he faka-tongá ki he kau Leimaná.

Hilamani 3

Ne hiki faka-tokelau ha kau Nīfai tokolahi, lolotonga iá ne tuʻumālie e Siasí ʻi he lotolotonga e koví mo e fakatangá

Lau e Hilamani 3:1–2, pea fakatokangaʻi ne laui taʻu e “ʻikai ha fekeʻikeʻi” ʻi he kau Nīfaí. Lau leva e Hilamani 3:3, 19, pea feinga ke ʻiloʻi e ngaahi foʻi lea pe kupuʻi lea ʻokú ne fakahaaʻi kuo liliu ha ngaahi meʻa ʻi he kau Nīfaí.

ʻOku fakamatalaʻi ʻe he Hilamani 3:4–16 ko e taimi ne fakalalahi ai e fekeʻikeʻí ʻi he kau Nīfaí, ne tokolahi e kakai ne hiki faka-tokelaú. Ne faiangahala ha kau Nīfai tokolahi pea kau atu mo e kau Leimaná.

Neongo e fekeʻikeʻí mo e koví, ne fili ʻa Hilamani ke moʻui ʻi ha founga kehe. Ne lolotonga hoko ʻa Hilamani ko e fakamaau lahi ʻo e kau Nīfaí pea ko ha palōfita ʻi honau lotolotongá. Lau e Hilamani 3:20, pea feinga ke ʻiloʻi ‘a e founga hono fakamatalaʻi ‘o Hilamaní. (Ko e foʻi lea koé ko e taʻefilifilimānako ʻoku ʻuhinga ki he totonu pe ʻikai mamafa ki he tafaʻaki ʻe tahá pe filifilimānako)

Ko e hā ha meʻa ‘okú ke mahuʻingaʻia ai ‘ia Hilamani? ‘Okú ke pehē ko e hā nai ‘a e ‘uhinga naʻá ne tuʻu mālohi pehē ai ‘i he taimi ko ‘eni ‘o e fekeʻikeʻi mo e fai angahalá? Mahalo te ke fie fakaʻilongaʻi ‘a e ngaahi foʻi lea ko e maʻu ai pē ‘i he Hilamani 3:20.

Lau ‘a e Hilamani 3:22–26, pea fakaʻilongaʻi ‘a e founga naʻe kamata ke lelei ange ai ‘a e kau Nīfaí. Ko e kakai ‘e toko fiha naʻa nau kau ki he Siasí?

Naʻe faʻa ngāue ʻaki ‘e Molomona ‘a e ngaahi kupuʻi lea hangē ko e “ko ia ‘oku tau lava ‘o ‘iloʻi ai,” “ko ia ‘oku tau vakai mo e “ʻoku tau vakai” ke tuhuʻi mai ha ngaahi moʻoni naʻá ne loto ke tau ako. ‘Oku tuʻo lahi hano ngāue ʻaki ‘i he Hilamani 3:27–30 ‘a e ngaahi kupuʻi lea ko ‘ení, ‘o fakahā mai ai ko e loto ‘o Molomoná ke tau ako ha ngaahi lēsoni mahuʻinga. Lau ‘a e Hilamani 3:27–30, pea fakaʻilongaʻi ‘a e ngaahi kupuʻi lea mahuʻingá pea kumi mo e ngaahi lēsoni naʻe loto ‘a Molomona ke tau akó.

Fakakakato ‘a e ngaahi ngāue ko ‘ení ‘i hoʻo tohinoa ki he ako folofolá:
1. Hiki ‘a e ngaahi meʻa naʻe loto ‘a Molomona ke ke ‘iloʻi mei he Hilamani 3:27–30 ‘o kau ki he folofola ‘a e ‘Otuá.
2. Hiki ha founga kuo tokoniʻi ai koe ‘e hoʻo ako ‘a e folofolá ke ke fakaʻehiʻehi mei he fai angahalá pea fokotuʻu maʻu koe ‘i ha hala te ke fononga atu ai ki he ‘ao ‘o e ‘Otuá.

Lau ‘a e Hilamani 3:32–34, pea fakatokangaʻi ‘a e kamata ha kau mēmipa ‘e niʻihi ‘o e Siasí ke fakatangaʻi ‘a e kau mēmipa kehe ‘o e Siasí. Ko e kau fakatangá ko ha kakai ia naʻa nau pehē ‘oku nau kau ki he Siasí, ka ko ha kakai ia naʻa nau fonu ‘i he loto-hīkisiá pea ‘ikai te nau tui ki he ngaahi akonaki ‘a e Siasí. Naʻe hanga ‘e heʻenau ngaahi ngāué ‘o fakatupu ha faingataʻaʻia ‘a e kāingalotu loto-fakatōkilalo ‘o e Siasí ‘i ha ngaahi faingataʻa lahi. Fakakaukau ki hano faingataʻa haʻo ‘alu ki he lotú pea fakatangaʻi ai koe ‘e he kau mēmipa kehe ‘o e Siasí koeʻuhi ko hoʻo fili ke ke muimui ki he kau palōfita ‘a e ‘Otuá mo e ngaahi fekaú.

Lau ‘a e Hilamani 3:35 ke ‘ilo mei ai ‘a e meʻa naʻe fai ‘e he kau mēmipa tui faivelenga ‘o e Siasí lolotonga ‘a e taimi ko ‘eni ‘o e fakatangá mo e faingataʻá.

Tali ‘a e ngaahi fehuʻi ko ‘ení ‘i hoʻo tohinoa ki he ako folofolá ‘o makatuʻunga ‘i hoʻo ako ‘a e Hilamani 3:35:
1. Naʻe tupulaki pe naʻe fakaʻauʻauhifo ‘a e tui ‘a e kau mēmipa loto-fakatōkilalo ‘o e Siasí lolotonga ‘a e taimi ‘o e faingataʻá?
2. Ko e hā ‘a e meʻa naʻe fai ‘e he kau mēmipa loto-fakatōkilalo ‘o e Siasí ke fakamālohia ‘enau tuí?
3. Ko e hā ha ngaahi tāpuaki naʻe maʻu ‘e he kau mēmipa ko ‘eni ‘o e Siasí?

Kapau te tau ako ‘a e Hilamani 3:33–35, te tau lava ʻo ‘iloʻi ai ‘oku fakapapauʻi ‘e he tokotaha fakafoʻituitui kotoa pē ‘a e founga ‘e uesia ai ia ‘e he fakatangá mo e faingataʻá. Fakakakato ‘a e fakamatala ko ‘ení ‘o fakatatau ki he meʻa kuó ke ako mei he ngaahi veesi ko ‘ení.: Neongo ‘a e fakatanga mo e faingataʻa ‘oku hoko maí, ka ‘e lava ke tupulaki ‘etau tui kia Sīsū Kalaisí ‘i haʻatau . (ʻOku lahi ha ngaahi founga ‘e lava ‘o fakakakato ai ‘a e sētesi ko ‘ení.) Te ke lava ‘o hiki ho’o sētesí ki hoʻo folofolá ‘i he tafaʻaki ‘o e Hilamani 3:33–35.

Tali ha fehuʻi ‘e ua pe kātoa ‘a e ngaahi fehuʻi ko ‘ení ‘i hoʻo tohinoa ki he ako folofolá, ke tokoni ke mahino lelei ange kiate koe ‘a e ngaahi akonaki ‘o e ngaahi veesi ko ‘ení.
1. Kuo founga fēfē hano tokoniʻi koe ‘e he lotú mo e ‘aukaí ‘i ha taimi ‘o e fakatangá mo e faingataʻá?
2. ‘Okú ke pehē ko e hā nai hono ‘uhinga ‘o e fakavaivaiʻi ho lotó ki he ‘Otuá?
3. Ko e fē nai ha taimi naʻe tupulaki ai hoʻo tui kia Sīsū Kalaisí ‘i ha taimi ‘o e fakatangá mo e faingataʻá?

Lau ‘a e Hilamani 3:36–37, pea kumi ke ‘iloʻi ‘a e tuʻunga fakalaumālie naʻe ‘i ai ha tokolahi ‘o e kau Nīfaí ‘i he taimi naʻe pekia ai ‘a Hilamaní.

Hilamani 4

Naʻe mavahe ‘a e Laumālie ‘o e ‘Eikí mei he kau Nīfaí, pea ikunaʻi ʻe he kau Leimaná ‘a e ngaahi fonua kotoa ‘o e kau Nīfaí ‘i he tokelaú

Hangē ko ia kuo tohi ‘i he Hilamani 4, naʻe hili ‘a e pekia ‘a Hilamaní, naʻe hanga ‘e he loto-hīkisia mo e fekeʻikeʻi ‘i he kau Nīfaí ‘o fakatupu ha hiki ‘a e tokolahi ‘o e kau Nīfaí ‘o kau mo e kau Leimaná. Naʻe tauʻi ‘e he kau Leimaná ‘a e kau Nīfaí. Lau ‘a e Hilamani 4:4–8, pea fakaʻilongaʻi ‘i he mapé ‘a e feituʻu fonua ‘okú ke pehē naʻe kapa ‘e he kau Leimaná.

Vaeua ha peesi ‘i hoʻo tohinoa ki he ako folofolá ‘aki haʻo tā ha laine ‘i lotomālie mei ‘olunga ki lalo ‘i he pēsí. Hiki ‘i ‘olunga ‘i he tafaʻaki ‘e taha ‘o e pēsí ‘a e: Ngaahi kupuʻi lea ‘oku nau fakamatalaʻi ‘a e tōʻonga fakakaukau mo e ngaahi ngāue ‘a e kau Nīfaí. Hiki ki he tafaʻaki ‘e tahá ‘a e: Ngaahi kupuʻi lea ‘oku nau fakamatalaʻi ‘a e meʻa naʻe hoko koeʻuhi ko e ngaahi ngāue ko iá. Lau ‘a e Hilamani 4:11–13, 21–26, pea hiki ha kupuʻi lea ‘e tolu pe lahi ange ‘i lalo ‘i he ‘uluʻi fakamatala taki taha.

Ko e taha ‘o e ngaahi tefitoʻi moʻoni mahuʻinga ‘oku tau ako mei he Hilamani 4 ko e: ʻOku fakamavaheʻi kitautolu ‘e he loto-hīkisiá mo e fai angahalá mei he Laumālie ‘o e ‘Eikí pea tuku ke tau falala ki hotau ivi pē ‘o kitautolú. Te ke lava ‘o hiki ‘a e tefitoʻi moʻoni ko ‘ení ki hoʻo folofolá ‘i he tafaʻaki ʻo e Hilamani 4:23–25.

Ko ia ‘i he meʻa kuo aʻusia ‘e he kau Nīfaí, pea ‘i hono tuku ke nau falala pē ki honau iví, ‘oku ‘uhinga ia ki he pau ke nau ‘ulungia ‘i ha ngaahi tau pea mole mo honau ngaahi fonuá (vakai ki he Hilamani 4:25–26). ‘Oku lava ke ‘uhinga hano tuku kitautolu ‘i heʻetau moʻuí ke tau falala pē ki hotau iví, ko ha mole ia meiate kitautolu ‘a e feohi ‘a e Laumālié.

Fakakaukau ki ha ngaahi “feinga tau” ‘okú ke fehangahangai mo ia ‘i hoʻo moʻuí, peá ke hiki ha fakamatala ‘o kau ki ha feinga tau ‘e taha pe lahi ange ‘i hoʻo tohinoa ki he ako folofolá. Hiki ha fakamatala ‘o kau ki ha meʻa ‘e taha pe lahi ange ‘a ia te ke lava ‘o fai ke ke tauhi maʻu ai ‘a e feohi ‘a e Laumālié ‘i hoʻo moʻuí. Hiki foki ha fakamatala ‘o kau ki he ngaahi meʻa ‘okú ke ongoʻi ‘o kau ki hono mahuʻinga ‘o hono maʻu ‘o e Laumālié ‘i hoʻo moʻuí ke ne tokoniʻi koe ‘i hoʻo fehangahangai mo hoʻo ngaahi feinga taú ‘i he ivi mo e mālohi ‘o e ‘Eikí.
Hiki ‘a e fakamatala ko ‘ení ‘i lalo ‘i he ngaahi ngāue ke fai he ‘ahó ni ‘i hoʻo tohinoa ki he ako folofolá:

Kuó u ako ‘a e Hilamani 3–4 peá u fakakakato ‘a e lēsoni ko ‘ení ‘i he (‘ahó).

Ko e ngaahi fehuʻi, fakakaukau, mo e ngaahi mahino makehe ‘oku ou fie vahevahe mo ʻeku faiakó: