‘Iuniti 1: ‘Aho 1

Ko Hono Ako ʻo e Folofolá

Talateú

Ko e taumuʻa ‘o e tohi lēsoni ko ‘ení ke tokoniʻi koe ke ako ‘a e founga ‘o hono ako ‘o e folofolá pea fakaafeʻi ‘a e Laumālie Māʻoniʻoní ke ne ueʻi fakalaumālie mo akoʻi koe ‘i hoʻo ako ki aí. ‘E toe akoʻi foki koe ‘e he lēsoni ko ‘ení ʻi ha ngaahi taukei ʻe tokoniʻi ke mahino ange kiate koe ‘a e folofolá mo fakahoko hono ngaahi akonakí ‘i hoʻo moʻuí. ‘I hoʻo ako ‘a e lēsoni ko ‘ení, kumi ki ha ngaahi founga te ke lava ai ‘o fakaafeʻi ‘a e Laumālie Māʻoniʻoní ki hoʻo ako ‘a e ongoongoleleí.

Fekumi ‘i he Ako pea ‘i he Tui

Fakakaukau ʻokú ke fie fakaleleiʻi hoʻo moʻui fakaesinó, peá ke kole ai ki hao kaungāmeʻa ke ne fakamālohisino maʻau. Ko e hā hano ‘aonga ‘o e fakamālohisino ‘a ho kaungāmeʻá ki hoʻo moʻui lelei fakaesinó? Fakafekauʻaki ‘a e fakatātā ko ‘ení ki hoʻo tupulaki fakalaumālié, ‘oku hangē pē ‘a e ‘ikai lava ha taha ‘o fakamālohisino maʻa ha taha kehe, ʻa e ‘ikai lava ha taha ‘o ako ‘a e ongoongoleleí maʻa ha taha kehe. ʻOku tau takitaha fatongia ʻaki ‘a ‘etau ako ‘a e ongoongoleleí mo ‘etau tupulaki fakalaumālié.

Naʻe fakamatalaʻi ‘e he ‘Eikí ‘i he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 88:118, ‘a e founga ki hono ako ‘o e ongoongoleleí. ʻI hoʻo lau iá, feinga ke ke ‘iloʻi ‘a e meʻa ‘oku fie maʻu ke ke fai ke ako ‘a e ongoongoleleí, pea fakakakato ‘a e lea ko ‘ení: “Mou fekumi ki he ʻiló, ʻio, ʻi he pea ʻi he foki.”

ʻOku fie maʻu ki he akó mo e tuí ha feinga fakafoʻituitui. ‘E hanga ‘e hoʻo ngaahi feinga ke ako ‘a e ongoongoleleí ‘i he faʻa lotú ‘o fakaafeʻi mai ‘a e Laumālie Māʻoniʻoní ki hoʻo founga akó. Ko e niʻihi ‘eni ‘o e ngaahi founga ke ke ngāue mālohi ange ai ‘i hoʻo feinga ‘i he taʻú ni ke ako ʻa e ongoongoleleí, ko haʻo lotu ke ke maʻu ha mahino, fakakakato hoʻo ngaahi ngāue ‘oku vahe atu ‘i he seminelí, mo vahevahe atu hoʻo fakamoʻoní mo e ngaahi meʻa kuó ke aʻusia ‘i hoʻo moʻui ʻaki ‘a e ongoongoleleí mo e niʻihi kehé pea ngāue ʻaki ‘i hoʻo moʻuí ‘a e ngaahi meʻa kuó ke akó.

Ko hoʻo ako fakaʻaho ‘a e folofolá ko e taha ia ‘o e ngaahi ngāue mahuʻinga te ke lava ‘o fai ke fakaafeʻi mai ai ‘a e Laumālie Māʻoniʻoní ke hoko ko ha konga ‘o hoʻo ako fakalaumālié. ‘Oku tokoni ʻa hoʻo ako fakatāutaha fakaʻaho ‘a e folofolá ke ke fakafanongo ki he leʻo ‘o e ‘Eikí ‘oku folofola mai kiate koe (vakai, T&F 18:34–36). Naʻe palōmesi mai ‘e ‘Eletā Lōpeti D. Heili ‘o e Kōlomu ‘o e Kau ‘Aposetolo ‘e Toko Hongofulu Mā Uá: “Ko e taimi ‘oku tau fie maʻu ai ke folofola mai (‘a e ‘Otuá) kiate kitautolú, ‘oku tau fekumi ‘i he folofolá; he ‘oku lea ʻaki ‘e Heʻene kau palōfitá ‘a ‘Ene folofolá. Te Ne toki akonekina leva kitautolu ‘i heʻetau fakaongoongo ki he ngaahi ueʻi ‘a e Laumālie Māʻoniʻoní” (“Ngaahi Folofola Māʻoniʻoní: Ko e Mālohi ʻo e ʻOtuá ki Hotau Fakamoʻuí,” Ensign pe Liahona, Nōvema 2006, 26–27).

Ko e taimi ko ia ‘okú ke lau ai ‘a e folofolá pea fakaafeʻi ‘a e Laumālie Māʻoniʻoní ki hoʻo akó, te ke maʻu ‘a e ngaahi tāpuaki mahuʻinga lahi ‘o e tupulaki fakalaumālie, ofi ange ki he ‘Otuá, pea maʻu mo e fakahā lahi ange ‘i hoʻo moʻuí, mo ha ivi lahi ange ke ke lava ai ‘o fakaʻehiʻehi mei he ‘ahiʻahí, mo ha fakamoʻoni mālohi ange ki he ongoongolelei ‘o Sīsū Kalaisí.

Ako ʻa e Folofolá

Naʻe fakahā mai ‘e Palesiteni Melioni G. Lomenī ‘o e Kau Palesitenisī ‘Uluakí ha taha ‘o e ngaahi taumuʻa mahuʻinga ‘o e folofolá, ‘i heʻene pehē, “Kuo tohi ‘a e ngaahi folofolá ke fakatolonga mai ‘a e ngaahi tefioʻi moʻoní ke tau lelei ai” (“Records of Great Worth,” Ensign, Sept. 1980, 4). ‘Oku tau ako ‘a e ngaahi tefitoʻi moʻoni mo e ngaahi tokāteline ‘o e ongoongoleleí ‘i heʻetau ako ‘a e folofolá. ‘E tataki kitautolu ‘e he ngaahi tefitoʻi moʻoni mo e ngaahi tokāteline ko ‘ení ‘i heʻetau fakahoko ia ‘i heʻetau moʻuí.

gem

‘Oku fie maʻu ʻa e ngāué mo hono fakahokó ke maʻu e ngaahi tefitoʻi moʻoni mo e ngaahi tokāteline mahuʻinga ʻi he folofolá. Naʻe hanga e Eletā Lisiate G. Sikoti ‘o e Kōlomu ‘o e Kau ‘Aposetolo ‘e Toko Hongofulu Mā Uá ‘o fakatatau hono ako ‘o e folofolá ki he ngāue ki hono keli hake ‘o e ngaahi maka-koloá, ‘o ne pehē: “Kumi ‘a e ngaahi taiamoni ‘o e moʻoní ‘a ia kuo pau ke keli fakalelei hake mei he ngaahi peesi ‘o e [folofolá]” (“Four Fundamentals for Those Who Teach and Inspire Youth,” ‘I he Old Testament Symposium Speeches, 1987 [1988], 1). ‘Oku ‘i ai ha konga mahuʻinga ‘e tolu ki hono ako, pe keli ‘o e maka-koloa ‘i he folofolá: (1) kuo pau ke tau maʻu ha mahino ki he puipuituʻa mo e feituʻu ne hoko ai ‘a e folofolá, (2) kuo pau ke tau ʻiloʻi ‘a e ngaahi tefitoʻi moʻoni mo e ngaahi tokāteline ‘oku akoʻi mai ‘i aí, pea ko hono (3) kuo pau ke tau fakahoko ‘a e ngaahi moʻoni ko iá ‘i heʻetau moʻuí.

1. Tali ‘a e fehuʻi ko ‘ení ‘i hoʻo tohinoa ki he ako folofolá: Ko e hā ʻa e ngaahi meʻa ‘oku faitatau ai ‘a e tangata keli koloa ‘oku kumi ki he taiamoní mo ha taha ‘okú ne fakatotolo ‘i he folofolá ki he ngaahi tefitoʻi moʻoni ‘o e ongoongoleleí mo fakaʻaongaʻi ia ‘i heʻene moʻuí?

‘Iloʻi ‘a e Puipuituʻa pe Feituʻu mo e Taimi ne Hoko ai ‘a e Folofolá

‘Oku hanga ‘e hoʻo ‘iloʻi ‘a e puipuituʻa mo e feituʻu ne hoko ai ‘a e folofolá ‘o teuteuʻi koe ke ke ‘iloʻi ‘a e ngaahi pōpoaki ‘o e ongoongoleleí ‘a ia ‘oku maʻu aí. Naʻe naʻinaʻi mai ‘a Palesiteni Tōmasi S. Monisoni ‘o pehē: “Feinga ke maheni mo e ngaahi lēsoni ‘oku akoʻi mai ‘e he folofolá. [Ako ki he puipuituʻá mo e feituʻu mo e taimi ne hoko aí.] … Ako kinautolu ‘o hangē pē ‘oku nau lea fakahangatonu atu kiate koé, he ko hono moʻoní ia” (“Fai Ho Lelei Tahá,” Ensign pe Liahona, Mē 2009, 68).

‘I heʻete lau ‘a e folofolá, ‘oku ‘aonga ke fai ha ngaahi fehuʻi hangē ko ‘ení: “Ko hai naʻá ne tohi ‘a e ngaahi veesi ko ‘ení?” “Naʻe tohi kinautolu maʻa hai?” “Ko e hā ‘oku hoko ‘i he fakamatala ko ‘ení?” mo e “Ko e hā ‘a e ‘uhinga naʻe tohi ai ‘a e ngaahi veesi ko ‘ení ‘e he tokotaha naʻá ne tohi iá?” ‘Oku ‘omi ‘e he ‘uluʻi tohi ‘o e vahe takitaha (ʻa e ngaahi fakamatala fakanounou ko ia ‘oku hiki fakamataʻitohi fakahihifí ‘i he kamataʻanga ‘o e vahé) ha fakamatala fakanounou ‘o e ngaahi meʻa mahuʻinga naʻe hoko ‘i he vahe ko iá, pea ‘oku faʻa tali mai ai ‘a e ngaahi fehuʻi ko ‘ení.

‘Oku toe tokoni foki kapau ‘e kumi mei he tikisinalí ‘a e ‘uhinga ‘o e ngaahi foʻi lea ‘oku faingataʻa pe foʻoú. ʻI he taimi ʻoku ʻi ai ha kupuʻi lea pe potufolofola ‘oku ‘ikai mahino, ‘e tokoni haʻo kumi ʻi he futinouti ‘oku maʻu aí, ke mahino lelei ange ia kiate koe.

Lau ‘a e 3 Nīfai 17:1–10, ke ke ako ai ‘a e anga hono ngāue ʻaki ‘o e ngaahi meʻangāue ko ‘ení, pea kumi ha ngaahi tali ki he ngaahi fehuʻi ko ‘ení: Ko hai ‘oku leá? Ko hai naʻá Ne folofola ki aí? Ko e hā ‘a e meʻa naʻe hokó? Manatuʻi ke ke vakai ki he ‘uluʻi fakamatala ‘o e vahé ke maʻu fakavave mei ai hono fakamatalaʻi fakanounou ‘o e ngaahi meʻa ʻoku hokó.

2. Ngāue ʻaki ‘a e futinouti ‘i he 3 Nīfai 17:1, ke tali ‘a e fehuʻi ko ‘ení ‘i hoʻo tohinoa ki he ako folofolá: Ko e hā ‘a e ‘uhinga ‘o e folofola ‘a Sīsū ‘i Heʻene pehē, “Kuo ofi hoku taimí”?

3. Hiki ki hoʻo tohinoa ki he ako folofolá ‘i hoʻo fakalea pē ‘aʻau ‘a e meʻa naʻe hoko ‘i he taimi naʻe ‘amanaki ke hāʻele hake ai ‘a e Fakamoʻuí mei he fuʻu kakaí. Ko e hā ‘a e ‘uhinga naʻá Ne nofo aí? Ko e hā ha meʻa naʻá Ne fai maʻá e kakaí?

ʻIloʻi ‘a e Ngaahi Tokāteliné mo e Ngaahi Tefitoʻi Moʻoní

ʻOku taʻengata ʻa e ngaahi tokāteliné mo e ngaahi tefitoʻi moʻoní, ko e ngaahi moʻoni ʻo e ongoongoleleí ʻoku taʻefeliliuaki pea ‘oku nau ʻomi ha fakahinohino ki heʻetau moʻuí. ʻOku akoʻi mai kiate kitautolu ‘e he kau palōfita ‘o e kuonga muʻá ‘a e ngaahi moʻoni ko ‘ení ‘i he ngaahi meʻa naʻe hoko, ngaahi talanoa, pe ngaahi malanga na‘a nau tohi ‘i he folofolá.

‘Okú ke mateuteu ‘i he taimi ‘oku mahino ai kiate koe ‘a e puipuituʻa mo e feituʻu moe taimi ne hoko ai ha potufolofola, ke ‘iloʻi ‘a e ngaahi tokāteline mo e ngaahi tefitoʻi moʻoni ‘okú ne akoʻí. Naʻe fakamatalaʻi mai ‘e Eletā Lisiate G. Sikoti ha founga lelei ke mahino ai ‘a e ngaahi tefitoʻi moʻoní: “Ko e ngaahi tefitoʻi moʻoní ko ha moʻoni ivi mālohi ia ‘oku lava ‘o ngāue ʻaki ‘i ha ngaahi tūkunga kehekehe. ʻOku hanga ʻe he tefitoʻi moʻoni ʻoku moʻoní ʻo fakamahinoʻi ʻa e ngaahi fili ʻoku tau faí, ʻo aʻu pē ki he ngaahi tūkunga paú. ‘Oku mahuʻinga ke te feinga mālohi ke fokotuʻutuʻu fakalelei ‘a e moʻoni ‘oku tau tānakí ke hoko ia ko ha ngaahi fakamatala faingofua ‘o e tefitoʻi moʻoní” (“Acquiring Spiritual Knowledge,” Ensign, Nov. 1993, 86).

‘Oku ai ha ngaahi tefitoʻi moʻoni ‘o e ongoongoleleí ‘oku fakamahinoʻi mai ‘i hono ngāue ʻaki ‘o e ngaahi kupuʻi lea hangē ko e “ko ia ʻoku tau vakai” pe “ka neongo iá.” Neogo iá, ‘oku ‘ikai talamai hangatonu ha konga lahi ‘o e ngaahi tefitoʻi moʻoní. Ka ‘oku fakatātaaʻi mai ia ‘e he moʻui ‘a e kakai ‘i he folofolá. ‘E lava ‘o ‘iloʻi ‘a e ngaahi tokāteline mo e ngaahi tefitoʻi moʻoni ko ‘ení ‘i haʻo fehuʻi hifo kiate koe ha ngaahi fehuʻi hangē ko ‘ení: “Ko e hā ‘a e pōpoaki mahuʻinga pe ʻuhinga ‘o e fakamatala ko ‘ení?” “Ko e hā ‘a e ‘uhinga naʻe fakakau mai ai ‘e he tokotaha naʻá ne tohi e fakamatala pe meʻa ko ʻeni ne hokó?” Ko e hā ‘a e me‘a na‘e fakataumuʻa mai e tokotaha faʻu tohí ke tau ako mei aí? mo e “Ko e hā ha ngaahi moʻoni ‘oku akoʻi ‘i he potufolofola ko ‘ení?”

4. Te ke lava ‘o ako hono kumi ha niʻihi ‘o e ngaahi tefitoʻi moʻoni mo e ngaahi tokāteline ‘oku akoʻi ‘i he 3 Nīfai 17:1–10, ‘i haʻo hiki ha tali ki he ekitivitī a pe e ‘i hoʻo tohinoa ki he ako folofolá. Manatuʻi ke ke lau ‘a e ‘uluʻi fakamatala ki he vahé ke ke maʻu mei ai ha fakamatala fakanounou fakavave ‘o e vahé.

   1. Ko hai ‘oku lea ‘i he ngaahi veesi ko ‘ení? Ko hai ‘okú Ne folofola ki aí? Ko e hā ‘a e pōpoaki pe ʻuhinga ‘o e 3 Nīfai 17:1–10?

   2. Ko e hā ha ngaahi meʻa ‘e niʻihi naʻe loto ‘a e tokotaha naʻá ne tohi ‘a e veesi 1, 5–6, mo e 9–10 ke tau ako mei he fakamatala ko ‘ení? Ko e hā ha ngaahi moʻoni mahuʻinga naʻá ke ako mei he ngaahi veesi ko ‘ení?

Ko e taha ʻo e ngaahi moʻoni ʻo e ongoongoleleí naʻá ke mei ‘iloʻi mei he ngaahi veesi ko ‘ení, ko e: ʻOku tali ‘e he Eikí ‘a ‘etau ngaahi holi fakamātoato ke tau ofi ange kiate Ia.

Fakahoko ‘a e Ngaahi Tokāteliné mo e Ngaahi Tefitoʻi Moʻoní

Ko e ‘osi pē hoʻo kumi ‘o ‘iloʻi ‘a e ngaahi tokāteline mo e ngaahi tefitoʻi moʻoni ‘o e ongoongoleleí, ‘okú ke mateuteu ai ke ke ngāue mo fai ha meʻa ki ai. Te ke ongoʻi hono fakamoʻoniʻi atu ‘e he Laumālie Māʻoniʻoní ‘a hono moʻoni ‘o e tefitoʻi moʻoní ‘i he taimi ‘okú ke fai ai ki he ngaahi meʻa kuó ke akó (vakai, Molonai 10:4–5). ‘Oku fakataumuʻa ‘a e lēsoni kotoa pē ‘oku akoʻi ‘i ‘apí, ʻi he seminelí mo e lotú, mo e ‘ekitivitī kotoa pē ʻi he Fatongia ki he ‘Otuá mo e ngaahi meʻa kotoa pē ‘oku hoko ‘i he Fakalakalaka Fakatāutahá, ke tokoniʻi kitautolu ke tau fai e meʻa kuo akoʻi mai kiate kitautolú.

Palesiteni Thomas S. Monson

Naʻe pehē ‘e Palesiteni Tōmasi S. Monisoni: “ʻOku ‘ikai ko e taumuʻa ‘o hono akoʻi ‘o e ongoongoleleí … ke ‘huaʻi atu ‘a e ngaahi fakamatalá’ ki he ‘atamai ‘o e [kau akó]. … Ko e taumuʻá ke ueʻi hake ‘a e tokotaha fakafoʻituituí ke ne fakakaukau, mo ongoʻi, pea ngāue leva ke ne moʻui ‘aki ‘a e ngaahi tefitoʻi moʻoni ‘o e ongoongoleleí” (‘i he Conference Report, Oct. 1970, 107).

‘E tokoniʻi koe ke ke fakahoko ‘a e ngaahi tefitoʻi moʻoni kuó ke akó, kapau te ke fai ha ngaahi fehuʻi hangē ko ‘ení: “Ko e hā nai e meʻa ʻoku finangalo e ‘Eikí ke u fai ʻaki e ‘iló ni?” “Ko e hā ha ngaahi ueʻi fakalaumālie kuó u maʻu ke tokoniʻi au ke u fakalakalaka?” “Ko e hā ha lelei e lava ke fakahoko ʻe he tefitoʻi moʻoni ko ʻení ʻi heʻeku moʻuí?” “Ko e hā ha meʻa ʻe lava ke u kamata pe taʻofi hono faí he taimí ni ke u moʻui ʻaki ‘a e foʻi moʻoni ko ‘ení?” “ʻE toe lelei fēfē ange nai ʻeku moʻuí kapau te u fai ‘a e meʻa ʻoku akoʻi mai ‘e he potufolofola ko ʻení?”

5. Hiki ha kiʻi palakalafi nounou ʻi hoʻo tohinoa ki he ako folofolá, ‘o fakamatalaʻi ai ha founga te ke lava ‘o fakahoko ‘aki ha tefitoʻi moʻoni pe tokāteline naʻá ke ako mei he 3 Nīfai 17:1–10.

Ngaahi Taukei mo e Ngaahi Founga ʻo e Ako Folofolá

Kapau te ke fakaʻaongaʻi ‘a e ngaahi taukei mo e ngaahi founga ʻo e ako folofola ko ‘ení, te ne tokoni ke ke maʻu ha mahino ki he puipuituʻa ʻo e folofolá peá ke ‘iloʻi ai mo fakahoko ‘a e ngaahi tokāteline mo e ngaahi tefitoʻi moʻoni ‘oku akoʻi mai aí. ‘E toutou fai ha fakamatala ki he ngaahi foungá ni ‘i he tohi lēsoni ko ‘ení. Lau ‘a e taukei takitaha peá ke fili ha taukei ‘e taha pe ua ‘okú ke ongoʻi ‘oku fie maʻu ke ke ngāue lahi ʻaki ʻi hoʻo ako fakatāutaha ‘o e folofolá.

Tupuʻangá mo e Olá. Kumi ki he ngaahi vā fetuʻutaki ‘i he kapau ʻe-pea ʻe mo e koeʻuhí-pea ko ia ai ʻe. Ngaahi Sīpingá: 2 Nīfai 13:16–26; ʻAlamā 34:33.

Fakafekauʻaki. Fakakulupu, fakafehokotaki, pe fakatahaʻi ha ngaahi potufolofola ke fakamahinoʻi ‘a e ‘uhingá pea fakatupulaki ‘a e mahinó. Hangē ko ‘ení, fakafehoanaki ‘a e Mōsaia 11:2–6, 14 mo e Teutalōnome 17:14–20. Te ke lava foki ʻo ngāue ʻaki ‘a e ngaahi futinoutí ke kumi ‘a e ngaahi potufolofola ‘oku fakafekauʻakí. Sīpinga: 3 Nīfai 12:28–29, futinouti 29a, ngaahi potufolofola fakafekauʻakí Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 42:23.

Fakapapauʻi ‘a e Feituʻu mo e Taimi ne Hoko Aí. Fakamahinoʻi ‘a e ko hai, ko e hā, taimí, mo e feituʻu naʻe hoko ai ‘a e ngaahi meʻa ‘oku hoko ‘i he folofolá. Sīpinga: ‘Oku fokotuʻu mai ‘i he ʻAlamā 31:1, 6–11; 32:1–6 ‘a e feituʻu ne hoko ai e ʻAlamā 32:21–43.

Ngaahi Foʻi Lea Mahuʻingá. ‘Oku hoko ‘a e ngaahi foʻi lea mo e kupuʻi lea hangē ko e “pea ko ia” pe “ko ia ʻoku tau vakai” ko ha ngaahi fakaafe ia ke kiʻi taʻofi ai ʻo kumi ki hano ngaahi fakamatalaʻi ‘o e meʻa naʻe toki tohí. Sīpinga: ʻAlamā 30:60; Hilamani 6:35–36; 3 Nīfai 18:30–32.

Fakaʻilongaʻi ʻo e Folofolá. Fakaʻilongaʻi, siakaleʻi, pe laineʻi ‘a e ngaahi foʻi lea pe kupuʻi lea mahuʻingá ‘i hoʻo folofolá, ‘a ia ‘okú ne ‘omi ha ‘uhinga makehe ki he vēsí. Hiki foki ‘i he tafaʻakí ha ngaahi fakakaukau mahuʻinga nounou, ngaahi ongo, ngaahi fakakaukau, pe ngaahi tefitoʻi moʻoní. ‘E tokoni ʻeni ke ke manatuʻi ‘a e meʻa naʻá ne ʻai ke mahuʻinga ‘a e folofolá kiate koé.

Fetongi e Hingoá. Fakahū ho hingoá ʻo fetongi ʻaki ha taha ‘o e ngaahi hingoa ‘i he folofolá. Sīpinga: Fetongi e hingoa ‘o Nīfaí ‘aki ho hingoá ‘i he 1 Nīfai 3:7.

Fakalaulaulotó. ʻOku ‘uhinga e fakalaulaulotó ke fakakaukau loloto ange ‘o kau ki ha meʻa. ‘Oku kau ki he fakalaulaulotó hano fai ‘o ha ngaahi fehuʻi mo hano fakafuofuaʻi ‘o e meʻa ‘okú ke ‘iló mo e meʻá kuó ke akó. ‘Oku faʻa tupu mei he fakalaulaulotó hono ‘iloʻi ‘o e founga ke ngāue ʻaki ai ha tefitoʻi moʻoni ‘i hoʻo moʻuí.

Toutou Ngāue ʻaki ‘o ha Ngaahi Foʻi Lea. Mahalo ‘oku lava ke mahuʻinga ‘a e ngaahi foʻi lea pe kupuʻi lea ‘oku toutou ngāue ʻakí ke tokanga ki ai ‘a e tokotaha ‘okú ne lau ‘a e folofolá. Ko e ngaahi fakaʻilonga ia ki he meʻa naʻe ongoʻi ‘e he tokotaha faʻu tohí ‘oku mahuʻingá. Sīpinga: Ko e foʻi lea ko e fakamanavahē ‘i he 2 Nīfai 9:10, 19, 26–27, 39, 46–47; ko e foʻi lea ko e manatu pe manatuʻi ‘i he Hilamani 5:6–14.

Fakafehoanaki ʻa e Folofolá. ‘Oku ʻi ai e taimi ‘e niʻihi ‘oku fokotuʻu ai ‘e he kau palōfitá ke vāvāofi ‘i he folofolá ha ngaahi fakamatala ki ha kakai, ngaahi fakakaukau pe ngaahi meʻa kehekehe naʻe hoko. ‘Oku hanga ‘e hono fakafehoanaki ha ongo meʻa ‘e uá ‘o fakafaingofuaʻi ke ‘iloʻi pea mahino ‘a e ngaahi tefitoʻi moʻoni mahuʻinga ‘oku akoʻí. Kumi ‘a e ngaahi fakafehoanaki ʻi he ngaahi veesi fakataautahá, ngaahi konga folofolá, pe ngaahi vahé. Sīpingá: 2 Nīfai 2:27; ʻAlamā 47–48.

Ngaahi Lisi Folofolá. ‘E lava ‘e haʻo ‘iloʻi ‘a e ngaahi lisi ‘i he folofolá ‘o tokoni ke mahino ange kiate koe ‘a e meʻa ‘oku akoʻi ‘e he ‘Eikí mo ‘Ene kau palōfitá. ‘I hoʻo ‘iloʻi ‘a e ngaahi lisí, te ke lava ‘o fakafikefika ‘a e konga taki taha. Sīpinga: Ko e lisi ‘o e ngaahi ngāue kovi ‘a e kau Nīfaí ‘a ia oku maʻu ‘i he Hilamani 4:11–13.

Fakataipe ‘i he Folofolá. ‘Oku tokoni ‘a e ngaahi foʻi lea hangē ko e hangē ko e, koeʻuhí, pe fakatatau ia ki he ki hono ʻiloʻi ‘o e ngaahi fakataipé. Feinga ke ‘iloʻi ‘a e meʻa ʻoku fakafofongaʻi ‘e he fakataipé. Ngāue ʻaki ‘a e ngaahi futinoutí, Bible Dictionary, mo e Fakahinohino ki he Ngaahi Folofolá ke tokoni ki hono kumi ‘o e ‘uhinga ‘o e ngaahi fakataipé. Sīpinga: Fakafehoanaki ‘a e Sēkope 5:3, 75–77 mo e Sēkope 6:1–7.

Fakakaukauloto. Sio loto atu ki he meʻa ‘oku hokó ‘i hoʻo lau ‘a e folofolá. Fai ha ngaahi fehuʻi fekauʻaki mo e meʻa ‘oku hokó, peá ke fakakaukau naʻá ke ‘i ai he taimi ne hoko aí. Sīpinga: Feinga ke ke sio loto ki he meʻa ‘oku hoko ‘i he ʻĪnosi 1:1–8.

Ngaahi ʻUhinga ʻo e Foʻi Leá. ‘Oku faʻa ngāue ʻaki ‘i he folofolá ha ngaahi foʻi lea ‘oku ʻikai ke tau maheni mo ia. Kapau te ke fehangahangai mo ha foʻi lea ‘oku ʻikai ke ke maheni mo ia, ngāue ʻaki ‘a e Ko e Fakahinohino ki he Ngaahi Folofolá, ngaahi futinoutí pe ha tikisinali maheni pē ke kumi hono ‘uhingá.

6. Fili pea ngāue ʻaki ha taha ‘o e ngaahi pōtoʻi ngāue mei he konga ‘i ‘olunga ‘o e “Ngaahi Taukei mo e Ngaahi Founga Ako ‘o e Folofolá.” Hiki ʻi hoʻo tohinoa ki he ako folofolá, ‘a e founga ne tokoniʻi ai koe ‘e he taukei ko iá ‘i hoʻo ako fakafoʻituitui ‘a e folofolá.

7. Hiki ‘a e fakamatala ko ‘ení ‘i lalo ‘i he ngaahi ngāue ke fai he ‘ahó ni ‘i hoʻo tohinoa ki he ako folofolá:

   Kuó u ako ‘a e lēsoni “Ko Hono Ako ‘o e Folofolá” peá u fakakakato ia ‘i he (‘ahó).

   Ko e ngaahi fehuʻi, fakakaukau, mo e ngaahi mahino makehe ‘oku ou fie vahevahe mo ʻeku faiakó: