ʻAlamā 30

Talateú

Naʻe nofoʻia ‘e he melinó ‘a e fonua ko Seilahemalá hili ha tau lahi mo e kau Leimaná. Lolotonga ‘a e taimi ko ‘eni ‘o e melinó, naʻe kamata ke malanga ha tangata ko hono hingoá ko Kolihola ‘e ‘ikai ke ‘i ai ha Kalaisi. Naʻe hanga ‘e heʻene ngaahi akonaki halá ‘o takiekina ‘a e kakaí naʻe tui kiate iá ke nau fai angahala. Naʻá ne fakaangaʻi ‘a e kau taki ‘o e Siasí, ‘o ne pehē ‘oku nau ako ‘aki ‘a e “ngaahi talatukufakaholo vale” (‘Alamā 30:27). Naʻe ‘omai ‘a Kolihola ki he ‘ao ‘o ‘Alamaá, pea naʻá ne akoʻi kiate ia ‘oku fakmoʻoni ‘a e ngaahi meʻa kotoa pē kia Klaisi. Naʻe faifai pea vete hia ʻa Kolihola ‘o pehē, ko e tēvoló naʻá ne fakahinohinoʻi ia ‘i heʻene ngaahi ngāué.

‘Alamā 30:1–29

Naʻe taukae ‘a e fili ‘o Kalaisi ko Koliholá ki he tokāteline ‘a Kalaisí.

Fakakaukau naʻe teuteuʻi atu ‘e ha taha haʻo meʻakai. Naʻe ʻasi ngali ifo mo namu lelei, ka naʻá ke puke lahi ‘aupito ‘i hoʻo kai iá. Fakakaukau siʻi ki ha founga ‘oku faitatau ai ‘a e ngaahi akonaki halá mo hono ‘oatu kiate koe ha meʻakai ‘oku ngali ifo ka ‘oku fufuuʻi atu ‘a ‘ene koná.

Naʻá ke ako kimuʻa ‘o kau ki he fili ‘o Kalaisi ko Seialemi (vakai, Sēkope 7) mo Nēhoa (vakai, ‘Alamā 1). Manatuʻi ko e ‘uhinga ‘e taha ‘o e fili ‘o Kalaisí ko ha “taha pe ko ha faʻahinga meʻa ‘okú ne liliu hala ‘a e palani ‘o e fakamoʻui ‘o e ongoongolelei moʻoní, pea ‘okú ne fakafepakiʻi fakahāhā pe fakafufū ‘a Kalaisi” (Ko e Fakahinohino ki he Ngaahi Folofolá, Fili ‘o Kalaisí,” scriptures.lds.org). Te ke ako he ‘ahó ni ki ha tangata ‘e taha ‘a ia naʻá ne hoko ko e fili ‘o Kalaisi pea naʻe kākaaʻi ‘e heʻene ngaahi akonaki halá ‘a e niʻihi kehé mo taki atu ‘a kinautolu ke nau fai angahala. ‘Oku ngāue ʻaki ‘e ha tokolahi ‘i he māmaní he ‘ahó ni ‘a e ngaahi fakaʻuhinga tatau ‘a Koliholá ke fakafepakiʻi ‘aki ‘a kinautolu ‘oku nau fakahā ha tui ki he ‘Otuá.

Naʻe kamata ke malanga ‘a Kolihola ‘i he kau Nīfaí. Lau ‘a e ‘Alamā 30:6, 12, ‘o kumi ki he ngaahi kupuʻi lea ‘oku nau fakahā ko Koliholá ko ha fili ia ‘o Kalaisi.

Lau ‘a e ‘Alamā 30:12–18, pea fakatauhoa ‘a e ngaahi akonaki hala ‘a Koliholá mo honau ngaahi taumuʻá.

Ngaahi Akonaki Hala ‘e Niʻihi ‘a Kolihola, ko ha Fili ‘o Kalaisi	Ngaahi Fakaʻuhinga pe Taumuʻa ‘o e Ngaahi Akonaki Halá
ʻAlamā 30:13–14	‘Oku ‘ikai totonu ke mou tui kia Sīsū Kalaisi mo ‘Ene ongoongoleleí, tuku kehe kapau ‘oku mou maʻu ha fakamoʻoni fakatuʻasino ‘o e ngaahi moʻoni fakalotú. ‘Oku ‘ikai ke ‘i ai ha meʻa ko e maʻu fakahā fakatāutaha ʻoku fai mai ‘i he Laumālie Māʻoniʻoní.
ʻAlamā 30:15	‘Oku ‘ikai ke ‘i ai ha meʻa ko e angahla. ‘Oku ‘ikai ke ‘i ai ha tuʻunga fakamāmani lahi ki he meʻa ‘oku totonú mo e meʻa ‘oku halá.
ʻAlamā 30:16	‘Oku tuʻumālie ‘a e kakaí koeʻuhí ko ‘enau ngaahi ngāue ‘anautolu pē. ‘Oku ‘ikai fie maʻu ‘a e ‘Otuá ia ‘i he ngaahi ngāue ‘a e tangatá.
‘Alamā 30:17 (“ʻoku tuʻu ‘a e tangatá …”)	‘Oku ‘ikai moʻoni ‘a e lea ‘a e kau palōfitá mo e ngaahi folofolá, ko ia ‘oku ʻikai totonu ke mou tui ki heʻenau ngaahi kikité.
‘Alamā 30:17 (“ʻilonga ha meʻa ‘oku fai ‘e ha tangata …”)	‘Oku ʻikai ha meʻa ko e fakamolemoleʻi ‘o e ngaahi angahalá. ‘Oku ‘ikai fie maʻu ke kumi tokoni mei he Fakaleleí, he ‘oku ‘ikai ke ‘i ai ha meʻa ko e Fakalelei.
ʻAlamā 30:18.	‘Oku ‘ikai ke ‘i ai ha moʻui hili ‘a e maté, ko ia ‘oku ʻikai fie maʻu ke te hohaʻa ki ha fakamaau hili ‘a e moʻui ko ‘ení.

(‘Oku maʻu ‘a e ngaahi tali ki he ngāue fakatauhoa ko ‘ení ‘i he ngataʻanga ‘o e lēsoni ko ‘ení.)

‘Oku akoʻi ‘e he ‘Alamā 30:18 ‘a e tefitoʻi moʻoni ko ‘ení: ʻOku ngāue ʻaki ‘e Sētane ‘a e ngaahi tokāteline halá ke fakaʻaiʻai kitautolu ke tau fai angahala.

Naʻe akoʻi ʻe Palesiteni Poiti K. Peeka, ko e Palesiteni ʻo e Kōlomu ʻo e Kau ʻAposetolo ʻe Toko Hongofulu Mā Uá, ʻo pehē:

“ʻOku ‘ikai puleʻi kakato ‘e he ngaahi ongo fakanatulá ‘a hotau ‘ulungāngá. ‘Oku kamata foki ‘a e ‘ulungāngá ‘i he tui.

“ʻOku tupu ‘a e ngaahi tuí mei he ‘ilo pe ngaahi tokāteline fakafilōsefá. ‘Oku lava ke fakalaumālie pe fakamāmani ‘a e ngaahi tokāteiné, pe lelei pe fakatupu ‘auha, pe moʻoni pe loi. …

“Kapau ‘oku ‘iloʻi lelei ‘a e tokāteline moʻoní, ‘okú ne liliu ‘a e ngaahi tuʻunga fakakaukaú mo e ‘ulungāngá” (“Little Children,” Ensign, Nov. 1986, 17).

Fili ha ngaahi akonaki hala ‘a Kolihola ‘e ua pe lahi ange mei he saati fakatauhoá. Hiki ʻi hoʻo tohinoa ako folofolá ‘a e ngaahi tokāteline moʻoní pea fakamatala ki he founga ‘oku ueʻi hake ai hoʻo ngaahi tōʻonga fakakaukaú mo e ‘ulungāngá ‘e hoʻo ‘iloʻi ‘a e moʻoní.

Naʻe ‘alu ‘a Kolihola ‘i he hili ‘a e ola lelei ‘ene ngāue ‘i Seilahemalá ki he fonua ko Selesoní ke malanga ki he kakai ‘o ‘Āmoní. Lau ‘a e ‘Alamā 30:19–20, pea feinga ke iloʻi pe naʻa nau tali ‘a ‘ene ngaahi akonaki halá pe ‘ikai.

Ka ko e kakai ‘o Āmoní “naʻa nau poto ange ‘i he tokolahi ‘o e kau Nīfaí” pea “fekau ke ‘ave ia mei he fonuá” (‘Alamā 30:20–21). Fakatatau ki he meʻa kuó ke ‘ilo ‘o kau ki he kakai ‘o ‘Āmoní, ko e hā ‘a e ‘uhinga ‘okú ke pehē ai naʻe ‘ikai te nau tui ki he ngaahi akonaki hala ‘a Koliholá?

‘Oku fakamatala ‘a e ‘Alamā 30:21–29 ki he anga ‘o e ‘alu leva ‘a Kolihola ki he fonua ko Kitioné, “pea naʻe ‘ikai ke loko tuʻumālie ‘i ai ‘a ‘ene ngāué” (‘Alamā 30:21). ‘Oku maʻu ha niʻihi ‘o e ngaahi fakakikihi‘i ‘e Kolihola ‘a e Siasí mo ‘ene ngaahi akonakí ‘i he ‘Alamā 30:24, 27, pea ko ha ‘uhinga ‘eni ‘e ua ‘o e ngaahi fakakikihi ko iá: (1) ‘oku pōpula ‘a kinautolu ‘oku nau tui ki he ‘Otuá, pea ko hono (2) ‘oku toʻo atu ‘a e tauʻatāiná ‘e he tui fakalotú. ‘Oku kei ngāue ʻaki ‘a e ngaahi fakakikihi ko ‘ení ‘e he kau fakafepaki ki he lotú ‘i he ‘ahó ni.

Naʻe akoʻi ‘e Palesiteni Henelī B. ‘Aealingi ‘o e Kau Paleisitenisī Uluakí, ‘oku ‘omi ‘e heʻetau tui ki he ‘Otuá ha tauʻatāina: “Naʻe fakakikihiʻi ‘e Kolihola, ‘o hangē pē ko hono fakakikihiʻi loi ia ‘e he kau tangata mo e kau fafine talu mei he kamataʻanga ‘o taimí, ‘o pehē, kapau ‘oku tau tali ai ha akonaki mei he kau tamaioʻeiki ‘a e ‘Otuá, ko ‘etau tukuange ia ‘o e ngaahi totonu ʻo e tauʻatāina kuo foaki mai ‘e he ‘Otuá. Ka ‘oku loi ‘a e fakakikihi ko iá he ‘okú ne fakafofongaʻi hala ‘a e moʻoní. Ko e taimi ko ia ‘oku tau fakasītuʻaʻi ai ‘a e akonaki ‘oku fai mai mei he ‘Otuá, ‘oku ‘ikai te tau fili ai ke tau tauʻatāina mei he mālohi mei tuʻá. ‘Oku tau fili ‘e kitautolu ia ha mālohi kehe. ‘Oku tau fakafisinga ai ‘a e maluʻi ‘a ha Tamai Hēvani ‘oku ‘ofa haohaoa, pea ‘oku māfimafi taha pē, peá Ne ‘afioʻi ‘a e meʻa kotoa pē, peá ke ‘Ene taumuʻá mo Hono ‘Alo ‘Ofaʻangá ke foaki mai kiate kitautolu ‘a e moʻui taʻengatá, ke foaki mai kiate kitautolu ‘a e meʻa kotoa pē ‘okú Ne maʻú, peá ke toe fakafoki atu ‘a kitautolu mo hotau ngaahi fāmilí ki hotau ‘apí ki he toʻukupu ‘o ʻEne ‘ofá. ‘I heʻetau fakafisinga ‘Ene akonakí, ‘oku tau fili ai ‘a e ivi ‘o ha mālohi kehe ‘a ia ko ‘ene taumuʻá ke ngaohi kitautolu ke tau mamahi, pea ‘oku tupu ia mei heʻene fehiʻá. ‘Oku tau maʻu ‘a e meʻaʻofa ʻo e tauʻatāina moʻui taau mei he ‘Otuá. Neongo ‘oku tau maʻu ‘a e totonu ke tau fili ke tau tauʻatāina mei ha faʻahinga mālohi pē, ka ko e totonu ia ‘oku ‘ikai faʻa lava ke ueʻi, ke tau fakavaivaiʻi ‘a kitautolu ki ha taha ‘o e ongo mālohi ko ‘ení te tau fie fili ki aí” (“Finding Safety in Counsel,” Ensign, May 1997, 25).

Hiki ʻi hoʻo tohinoa ako folofolá ‘a e meʻa te ke fie fokotuʻu ki ha taha ke ne fai ke maluʻi ia mei haʻane tui ki ha ngaahi tokāteline hala, ‘o hangē ko kinautolu naʻe akoʻi ‘e Koliholá.

‘Alamā 30:30–60

‘Oku fie maʻu ‘e Kolihola ha fakaʻilonga meia ‘Alamā pea ‘oku taaʻi ia ‘e he mālohi ‘o e ‘Otuá ke ne noa.

Naʻe faifai pe pea naʻe ‘omi ‘a Kolihola ki he ‘ao ‘o ‘Alamaá. Lau ‘a e ‘Alamā 30:30–31, pea kumi ki he ngaahi tukuakiʻi ‘e Kolihola ‘a ‘Alamā mo e kau taki kehe ‘o e Siasí. ‘Oku ‘uhinga ‘a e “fakafonu ‘aki ‘a kimoutolu ‘a e ngaahi ngāue ‘a e kakaí” ki he koloaʻia ‘a ‘Alamā mo e niʻihi kehé koeʻuhi ko ‘enau ngāue ‘i he Siasí. Fakakaukau ki ha tali ki he ngaahi fehuʻi ko ‘ení:

Fakatatau ki he anga hoʻo ‘ilo ki he kau taki ‘o e Siasí, ko e hā nai ‘a e ‘uhinga ‘oku loi ai ‘a e ngaahi tukuakiʻi ko ‘ení?
‘Okú ke pehē naʻá ke mei tali fēfē nai ki he ngaahi tukuakiʻi ‘a Koliholá kapau ko ‘Alamā koe?

Lau ‘a e ‘Alamā 30:32–35, pea kumi ki he tali ‘a ‘Alamā kia Koliholá. Fakakaukau ki he founga kuó ke sio ai ki hono moʻoni ‘o e tali ʻa ‘Alamaá ‘i he moʻui ‘a kinautolu ‘oku nau taki homou uōtí pe koló pe ko ha kāingalotu kehe ‘o e Siasí ‘a ia ‘okú ke fakaʻapaʻapaʻí.

Kapau ‘e faingamālie, peá ke fakaafeʻi haʻo kaungāmeʻa pe ha mēmipa ‘o ho fāmilí ke mo lau fakataha ‘a e ‘Alamā 30:37–45. Lau ‘e ha taha ‘a e lea ‘a ‘Alamaá pea lau ‘e ha taha ‘a e lea ‘a Koliholá. Mo kumi lolotonga hoʻomo laú, ki he meʻa naʻe fakahā ‘e ‘Alamā ko e fakamoʻoni ia ‘oku ʻi ai ha ‘Otuá. (Kapau ‘oku ‘ikai lava ‘o maʻu ha taha ke mo lau, peá ke fakakaukau pē ki he fetalanoaʻaki ‘a e ongo tangatá ni ‘i hoʻo lau iá.)

Fakakakato ‘a e ngaahi ngāue ko ‘ení ‘i hoʻo tohinoa ako folofolá:
1. Hiki pe ko e fē ha fakamoʻoni ‘e taha ‘o e ngaahi fakamoʻoni naʻe ngāue ʻaki ‘e ‘Alamaá ‘a ia ‘okú ke pehē ko ha fakamoʻoni ia ‘oku mahuʻingamālie makehe kiate koe ‘oku moʻui ‘a e ‘Otuá mo e ‘uhinga ‘oku hoko ai ia ko ha fakamoʻoni mālohi ‘okú Ne moʻuí.
2. Hiki ha ngaahi fakamoʻoni kehe ‘e tolu pe lahi ange kuó ke mamata ai ‘i hoʻo moʻuí ‘a ia “ʻoku fakahā ‘e he ngaahi meʻa kotoa pē ‘oku ‘i ai ha ‘Otua” (‘Alamā 30:44), pea fakamatalaʻi nounou ‘a e founga ‘oku hanga ai ‘e he meʻa takitaha ‘o fakamālohia hoʻo tui ki he Otuá.

Ko e tokāteline ‘e taha ‘oku maʻu ‘i he ngaahi veesi naʻá ke ako ki aí: ʻOku fakamoʻoniʻi ‘e he ngaahi meʻa kotoa pē ko e ‘Otuá ko e Tupuʻanga Fungani Māʻolungá Ia. Fakakaukau ki he meʻa ‘oku hoko ki hoʻo tuí ‘i he taimi ‘okú ke fili ai ke kumi mo manatuʻi ‘a e kau fakamoʻoni mo e ngaahi fakamoʻoni ko ‘ení.

Fakatokangaʻi ‘a e meʻa naʻe fai ‘e he palōfita ko ‘Alamaá ‘i heʻene fetalanoaʻaki mo Koliholá: naʻá ne fakatonutonu ‘a e ngaahi akonaki halá (vakai, ‘Alamā 30:32–35), naʻá ne fakamoʻoniʻi ‘a e moʻoní (vakai, ‘Alamā 30:37–39), naʻá ne tuku kia Kolihola ke ne fai hono fakamoʻoniʻi ‘o e moʻoní (vakai, ‘Alamā 30:40–42), peá ne ‘oatu ‘a e ngaahi fakamoʻoni ‘oku ʻi ai ha ‘Otua (vakai, ‘Alamā 30:44). Ko e hā ha meʻa ‘okú ke ako mei he sīpinga ‘a ‘Alamaá ‘i he meʻa ke te fai kiate kinautolu ‘oku nau fakakikihiʻi ‘a e moʻoní?

Taimi ‘e niʻihi, ko hotau maluʻi pē mei he kakai ‘oku nau fakaangaʻi ‘etau tuí ko ‘etau vahevahe ‘etau fakamoʻoni ki he moʻoní. ‘Oku ‘ikai ke fakamā ʻa ‘ete ngāue ʻaki ‘a e founga ko iá—naʻe ngāue ʻaki ‘e he palōfita ‘a e ‘Otuá ko ‘Alamaá ‘a e founga ko iá kia Kolihola. Naʻe pehē ‘e ‘Eletā Sefili R. Hōlani ‘o e Kōlomu ‘o e Kau ‘Aposetolo ‘e Toko Hongofulu Mā Uá: “Naʻe ngali feʻunga ‘a e ngaahi fakakikihi ‘a Koliholá ki ha tokotaha ‘okú ne lau ia ‘i onopooni, ka naʻe ngāue ʻaki ‘e ‘Alamā ‘i heʻene talí ha mahafu tau ‘oku ‘ikai fakangatangata hono taimí pea ‘oku ‘ikai lava ke fakaʻikaiʻi—‘a ia ko e mālohi ‘o e fakamoʻoni fakatāutahá” (Christ and the New Covenant [1997], 121).

Neongo ‘a e ngaahi fakamoʻoni, mo e ngaahi fakaʻilonga lahi naʻe fakahā ‘e ‘Alamā kia Kolihola ke fakamoʻoniʻi ‘oku moʻui ‘a e ‘Otuá, naʻe fie maʻu ‘e Kolihola ia ha fakamoʻoni ‘e taha, pea naʻe taaʻi ia ke ne noa (‘a ia ko hono ‘uhingá, naʻe ʻikai toe lava ‘o lea, vakai, ‘Alamā 30:45–50). Lau ‘a e ‘Alamā 30:51–53, ‘o kumi ki he ‘uhinga naʻe fakahā ai ‘e Kolihola ko ʻene akoʻi ‘a e meʻa naʻá ne faí.

Naʻe pehē ‘e Kolihola ‘i he taimi naʻe ‘ikai te ne lava ai ‘o toe akoʻi ‘a e ngaahi tokāteline halá, naʻá ne akoʻi ‘ene ngaahi fakakaukau halá “koeʻuhí ‘oku mālie ia ki he ‘atamai fakakakanó” (‘Alamā 30:53). ‘Oku ‘uhinga hono maʻu ‘o e “ʻatamai fakakakanó” ki he tokanga taha pē ki he ngaahi fiefia fakamāmaní pe fakafiemālieʻi ‘a e ngaahi holi fakatuʻasinó. Naʻe fakakaukau ‘a kinautolu naʻa nau tui ki he ngaahi akonaki ‘a Koliholá, te nau lava ‘o nofo fakafiefiemālie pē ‘i he ngaahi fiefia fakakakanó mo e ngaahi koloa fakamāmaní taʻe ʻi ai hano nunuʻa. ‘Oku fakatupu ‘e he ngaahi fakakaukau ko ‘ení ‘a e moʻui fai angahalá (vakai, ‘Alamā 30:18).

‘Oku fakamatalaʻi ‘i he ‘Alamā 30:54–59 naʻe kapusi ki tu‘a ‘a Kolihola ‘o ne ‘alu holo mei he fale ki he fale ‘o kole haʻane meʻakai, pea naʻe iku ‘o molomoloki ia ‘o ne mate ai. Lau ‘a e ‘Alamā 30:60, pea kumi ki ha foʻi moʻoni mahuʻinga ‘oku kau ki he meʻa ‘e hoko kiate kinautolu ‘oku nau fili ke nau muimui kia Sētané. Fakaʻilongaʻi ‘a e kupuʻi lea ko ‘ení ‘i hoʻo folofolá: “ʻE ‘ikai maluʻi ‘e he tevoló ‘a ‘ene fānaú (ko hono kau muimuí) ‘i he ‘aho fakaʻosí.” (‘I he veesi ko ʻení, ʻoku ‘uhinga ‘a e fānaú ki he kau muimuí.)

Tali ‘a e ngaahi fehuʻi ‘i laló ‘i hoʻo tohinoa ako folofolá:
1. Naʻe fakahā fēfē mai ‘o e foʻi moʻoni naʻá ke fakaʻilongaʻi ‘i he ‘Alamā 30:60 ‘i he moʻui ‘a Koliholá?
2. Fakafehoanaki ‘a e ‘Alamā 30:60 mo e ‘Alamā 36:3. Ko e hā ha fakamoʻoni kuó ke vakai ki ai ‘i hoʻo moʻuí pe ko e moʻui ‘a ha niʻihi kehe, ‘e kei tokoniʻi pē ‘e he ‘Otuá ‘a kinautolu ‘oku nau feinga ke muimui ki Heʻene ngaahi fekaú?

Fakamanatu ‘a e ngaahi tefitoʻi moʻoni mo e ngaahi tokāteline naʻá ke ako he ‘aho ní. Fakakaukau ki ha nggaahi founga te ke lava ai ‘o fakaʻehiʻehi mei hano kākaaʻi koe ‘e he ngaahi akonaki halá, ‘o hangē ko e ngaahi akonaki ‘a Koliholá.

Hiki ‘a e fakamatala ko ‘ení ʻi hoʻo tohinoa ako folofolá ‘i lalo ‘i he ngaahi ngāue ke fai he ‘aho ní:

Kuó u ako ‘a e ʻAlamā 30 peá u fakakakato ‘a e lēsoni ko ‘ení ‘i (‘ahó).

Ko e ngaahi fehuʻi, fakakaukau, mo e ngaahi mahino makehe ‘oku ou fie vahevahe mo ʻeku faiakó: