Seminelí
‘Iuniti 31: ‘Aho 2, Molonai 1–5


‘Iuniti 31: ‘Aho 2

Molonai 1–5

Talateú

Hili hono fakaʻosi ‘e Molonai hono fakanounouʻi ‘o e ʻū lauʻi peleti ‘a ‘Etá, naʻá ne pehē ai naʻá ku “mahalo ‘e ‘ikai te u tohi mo ha toe meʻa kehe” (Molonai 1:1). Ka neongo iá, naʻe fakamoʻui ia ke ne “tohi mo ha ngaahi meʻa siʻi ‘e niʻihi, heiʻilo naʻa ‘aonga” kiate kinautolu ‘i he ngaahi ‘aho fakaʻosí (Molonai 1:4). ‘Oku fakapapauʻi mai ‘e he Molonai 1–5 ‘a e tui faivelenga ‘a Molonai kia Sīsū Kalaisí. ‘Oku toe fokotuʻu mai foki ai mo e ngaahi fakahinohino ki ha ngaahi ouau mahuʻinga ‘o e ongoongoleleí, ‘a ia ‘oku kau ai hono tāpuakiʻi ‘o e sākalamēnití.

Molonai 1:4

‘Oku auhē holo ‘a Molonai ke haofekina ‘ene moʻuí mo hoko atu ‘ene ngaahi tohí.

Naʻe fai ‘e ‘Eletā Tēvita E. Solenisoni ko ha mēmipa mālōlō ‘o e Kau Fitungofulú, ‘a e talanoa ko ‘eni ‘o kau ki ha finemui naʻá ne maʻu ha loto-toʻa ke ne tuʻu ‘o taukaveʻi ‘a e ngaahi meʻa ‘okú ne tui ki aí.

“Naʻe fakaafeʻi hoku mokopuna fefine ko Senifaá ke ‘alu mo hano ngaahi kaumeʻa ‘i he akó ‘o kai efiafi mo sio faiva. Naʻe loto taha ‘a e kau finemuí ki he foʻi faiva te nau sioi aí, pea naʻe ongoʻi fiemālie pē ‘a Senifā ke ‘alu ki ai. Ka neongo iá, naʻe ‘alu ‘a e taʻahine ‘e taha mei heʻenau kaí ke fakatau mai ‘enau tikite ki he faivá pea foki mai ia mo e tikite ki ha faiva kehe mei he faiva naʻa nau palani ki aí! Naʻá ne talaange, ko ha foʻi faiva lelei ‘aupito ia, pea ko e faiva ia ‘oku kau he faʻahinga faiva (R-rated) ‘a ia ‘oku ‘ikai lelei ke sio ai ‘a e toʻu tupú.’

“Naʻe ‘ohovale ai ‘a Senifā, pea ‘ikai te ne tui ki he liliu vave pehē ‘a e meʻa ‘oku hokó. Ka ko e meʻa pango pē, kuo ‘osi fakapapau ‘ene fakakaukaú ki muʻa ‘oku teʻeki te ne aʻu ki ha tuʻunga pehē, ‘e ‘ikai te ne sio ia ‘i ha faiva (R-rated) ‘a ia ‘oku ‘ikai lelei ki he toʻu tupú. Naʻá ne lava foki ‘o tuʻu maʻu ‘i heʻene tuí peá ne pehē ange ki hono ngaahi kaumeʻá, ‘ʻE ‘ikai te u lava au ia ‘o sio ‘i ha faiva pehē. ‘E ‘ikai loto ki ai ‘eku ongo mātuʻá.’ Pea pehē ange leva hono ngaahi kaumeʻá, ‘ʻOiauē, tuku ‘ena ia! ‘E ‘ikai ‘iloʻi ia ‘e hoʻo ongo mātuʻá!’ Naʻe pehē ange leva ‘e Senifā ‘i heʻene fanongo ki heʻenau laú, ‘Ko hono moʻoní, ‘oku ‘ikai te u tokanga au ia pe ‘e ‘ilo ki ai ‘eku ongo mātuʻá pe ‘ikai. ‘Oku ‘ikai pē te u ‘alu au ia ki ha ngaahi faiva pehē!’

“Naʻe loto-mamahi hono ngaahi kaumeʻá pea nau feinga ke fakalotoʻi ia ke nau ‘alu. Naʻa nau tala ange ki ai ‘kuó ne maumauʻi ‘a e meʻa kotoa pē.’ Ka ‘i he ‘ikai te ne loto ke nau ‘alú, naʻa nau tolongi mai ki hono ‘matá ‘a e tikité mo e veté pea nau liʻaki ia koeʻuhi ko e foʻi faiva taʻe feʻunga ki he toʻu tupú. Naʻe iku ‘a e efiafi ko iá ko ha efiafi nofo fakaumiuminoa ‘i hono liʻaki ia ‘e hono ngaahi kaumeʻá. Ka naʻe hoko ia ko ha taimi mahuʻinga kia Senifā mo hono fāmilí. Naʻá ne maʻu ai ha loto-toʻa, mo e ‘ilo ki hono mahuʻinga fakafoʻituituí, mo ha mālohi fakalaumālie” (“You Can’t Pet a Rattlesnake,” Ensign, May 2001, 42).

Lau ‘a e Molonai 1:1–3, pea kumi ki he founga naʻe tuʻu toko taha ai ‘a Molonai koeʻuhi ko e ngaahi meʻa naʻá ne tui ki aí. Naʻe hoko ‘a Molonai mo e mokopuna fefine ‘o ‘Eletā Solenisoní ko e faʻifaʻitakiʻanga ‘o e ngaahi founga ‘oku lava ai ha kakai fakafoʻituitui ke nau fili ke nau tuʻu ‘o taukaveʻi ‘a e meʻa ‘oku nau ‘ilo ‘oku totonú. Te ke lava foki mo koe ‘o fai ha ngaahi fili ‘oku ngali iiki ‘i he ‘aho taki taha ‘a ia ‘oku fakahā ai hoʻo tui, talangofua, mo e holi ke ke muimui kia Kalaisí.

  1. Hiki ki hoʻo tohinoa ako folofolá ha fakamatala ‘o kau ki ha taimi ‘a ia naʻá ke fili ai ke ke tuʻu ‘o taukaveʻi ‘a e ngaahi meʻa ‘okú ke tui ki aí pe fakahā hoʻo tuí ‘i hoʻo talangofua.

Fakakaukau ki ha founga te ke lava ‘o fakahā lelei ange ai hoʻo taukaveʻi hoʻo tui kia Sīsū Kalaisí. Lau ‘a e Molonai 1:4 ke ‘ilo ʻa e founga naʻe fili ai ‘e Molonai ke ne tohi ha ngaahi meʻa lahi angé. Ko e hā nai ha meʻa te tau lava ‘o ako mei he sīpinga mo e meʻa na’á ne fakalotoʻi ‘a Molonai ke ne tohi ha ngaahi meʻa lahi ange ki he ngaahi hako ‘o e kakai naʻa nau kumi ki heʻene moʻuí? Ko e hā nai ha meʻa te ke tohi ki ho hako ‘oʻoú ‘a ia ‘e hoko ko ha tāpuaki kiate kinautolu? Fakakaukau ‘i hoʻo ako ‘a e Molonai 2–5, ki he founga ‘oku “mahuʻinga” ai kiate koe ‘a e ngaahi meʻa naʻe fili ‘e Molonai ke ne tohi ‘o kau ki aí (Molonai 1:4).

Molonai 2

‘Oku tohi ‘e Molonai ‘a e ngaahi fakahinohino ‘o kau ki hono foaki ‘o e meʻa-foaki ʻo e Laumālie Māʻoniʻoní

Fakakaukau ki he meʻa naʻá ke aʻusia ‘i hono fakamaʻu koe ko ha mēmipa ‘o e Siasí mo e hilifaki ‘o e ngaahi nima ki ho ‘ulú koeʻuhi ke ke maʻu ‘a e meʻa-foaki ‘o e Laumālie Māʻoniʻoní. Ko e hā ha meʻa ‘okú ke manatuʻi ‘o kau ki he ouau ko iá? Lau ‘a e Molonai 2:1–3, pea fakakaukau ki he founga kuo hoko ai ‘a e meʻa-foaki ‘o e Laumālie Māʻoniʻoní ko ha tāpuaki ‘i hoʻo moʻuí.

Ko e taha ‘eni ‘o e ngaahi moʻoni ‘o e ongoongoleleí ‘oku akoʻi ‘i he ngaahi veesi ko ‘ení: ʻOku lava ‘e he kau mēmipa ‘oku taau mo feʻungá pea nau maʻu ʻa e lakanga fakataulaʻeiki totonú ‘o foaki ‘a e meʻa-foaki ‘o e Laumālie Māʻoniʻoní ki he kau mēmipa kuo papitaisó ‘i he hilifaki ‘o e nima.

Molonai 3

‘Oku hiki ‘e Molonai ‘a e ngaahi fakahinohino fekauʻaki mo hono fakanofo ‘o ha kakai fakafoʻituitui ki ha ngaahi lakanga ‘i he lakanga fakataulaʻeikí

Kuó ke sio nai ki ha lekooti ‘o e hokohoko ‘o e mafai ‘o e lakanga fakataulaʻeiki ‘o ha taha? ‘Oku fakahā mai ‘e he lekooti ko ia ‘a e tokotaha naʻá ne fakanofo ha taha ki he lakanga fakataulaʻeikí mo e tokotaha naʻa ne fakanofo ‘a e tokotaha ko iá pea hokohoko atu ai ‘o aʻu kia Sīsū Kalaisi. Mahalo ‘okú ke maʻu ha tatau ‘o e hokohoko ‘o e mafai ‘o e lakanga fakataulaʻeiki ‘oʻoú pe kuó ke sio ‘i he hokohoko ‘o e mafai ‘o e lakanga fakataulaʻeiki ‘o haʻo tokoua pe ko hoʻo tamaí. Fakakaukau ki hono mahuʻinga ‘o hoʻo lava ‘o fakatotoloʻi ‘a e mafai ko iá ‘o aʻu kia Sīsū Kalaisí ‘i hoʻo lau ‘a e lea ko ‘eni naʻe fai ‘e ‘Eletā Sefilī R. Hōlani ‘o e Kōlomu ‘o e Kau ‘Aposetolo ‘e Toko Hongofulu Mā Uá:

ʻĪmisi
ʻEletā Jeffrey R. Holland

“ʻMahino ai, ʻoku fie maʻu ha meʻa ʻoku mahulu hake ʻi he aleapau pē ʻa e tangatá, ʻi he taimi ʻoku tau ngāue ʻaki ai e mafai fakalangí. He ʻikai ke fakalele ia ʻaki ha ako ki he meʻa fakalotú pe ko hano fakanofo kita ki ai ʻe he haʻofangá. ʻIkai, ʻi he ngāue kuo fakamafaiʻi ʻe he ʻOtuá, kuo pau ke ʻi ai ha mālohi ia ʻoku mahulu ange ʻi he mālohi kuo ʻosi maʻu ʻe he kakai ʻoku tangutu he sea ʻo e falelotú, veʻe halá pe ʻi he ngaahi faiʻanga lotú—ko ha foʻi moʻoni ne tokolahi ha kau fekumi fakalotu ne nau ʻiloʻi mo tala fakahāhā ʻi ha ngaahi toʻu tangata lahi, ʻo aʻu ki he taimi ʻo hono Toe Fakafoki mai ʻo e Ongoongoleleí. …

ʻI he tali ki he fehuʻi faingataʻa ko iá, ʻe lava ʻe kitautolu ʻi he Siasi ʻo Sīsū Kalaisi kuo toe fakafoki maí, ʻo fekumi ki he hokohoko ʻo e mafai ‘o e lakanga fakataulaʻeiki ʻoku fakaʻaongaʻi ʻe he tīkoni foʻou taha ʻi he uōtí, pīsope ʻokú ne tokangaʻi iá pea mo e palōfita ʻokú ne tokangaʻi kotoa kitautolú. ‘Oku aʻu atu ‘a e hokohoko ko iá ‘i ha sēini taʻemotu ki he kau ‘āngelo talafekau naʻa nau haʻu tonu mei he ‘Alo ‘o e ‘Otuá, ‘o ‘omi ʻa e meʻa-foaki taʻe-hano-tatau ko iá mei he langí” (“Our Most Distinguishing Feature,” Ensign or Liahona, May 2005, 44).

Ko e tokotaha kotoa pē ‘okú ne maʻu ‘a e lakanga taulaʻeiki Faka-ʻĒloné pe Faka-Melekisētekí ‘oku fakanofo foki ia ki ha lakanga ‘i he lakanga fakataulaʻeikí ‘a ia ‘oku kau ki ai ha ngaahi fatongia pau. Lau ‘a e Molonai 3:1–4, pea kumi ki he founga ‘oku fakanofo ai ha kakai fakafoʻituitui ki he ngaahi lakanga ‘o e lakanga fakataulaʻeikí, kau ai ‘a e lakanga ‘o e taulaʻeikí pe akonakí.

Te ke lava ‘o hiki ‘a e moʻoni ko ‘ení ki hoʻo folofolá ‘i he tafaʻaki ‘o e ngaahi veesi ko ‘ení: ʻOku fakanofo ‘a e kakai fakafoʻituitui ki he ngaahi lakanga ‘o e lakanga fakataulaʻeikí ‘i he hilifaki ‘o e nima ʻe kinautolu ‘oku nau maʻu ‘a e mafaí.

  1. Tali ‘a e ngaahi fehuʻi ko ‘ení ‘i hoʻo tohinoa ako folofolá:

    1. ‘Okú ke pehē ko e hā nai ‘a e ‘uhinga ‘oku mahuʻinga ai ke fakanofo ha taha ki ha lakanga ‘o e lakanga fakataulaʻeikí ‘e ha taha kuó ne ‘osi maʻu ‘a e lakanga fakataulaʻeikí?

    2. ‘Oku mahuʻinga fēfē kiate koe hono maʻu ‘o e lakanga fakataulaʻeiki ‘i he Siasí pē ‘i ho fāmilí?

Molonai 4–5

‘Oku fakamatalaʻi ‘e Molonai ‘a e founga ki hono tāpuakiʻi mo tufaki ‘a e sākalamēnití

ʻĪmisi
ko e mā mo e vai ‘i he tēpile sākalamēnití
  1. Fakakaukau ki he mā mo e vai ‘o e sākalamēnití mo e ngaahi meʻa kuó ke aʻusia ‘i hoʻo maʻu ‘a e sākalamēnití. Hili ia peá ke fai ‘a e ngaahi meʻa ko ‘ení ‘i hoʻo tohinoa ako folofolá:

    1. Hiki ‘a e ngaahi meʻa kotoa pē ‘okú ke lava ‘o manatuʻí ‘i he ongo lotu tāpuakiʻi ‘o e sākalamēnití ki he maá pe ko e vaí ʻi he lelei taha te ke lavá.

    2. Hili haʻo toe vakai ki he ongo lotu toputapu ko iá (vakai, Molonai 4:3; 5:2) mo fakapapauʻi ‘a e meʻa naʻá ke tohi ‘i he ‘uluaki konga ‘o e ngāue ke fai ko ‘ení, hiki leva ha kiʻi fakamatala ‘o kau ki ha konga ‘o ha taha ‘o e ongo lotu tāpuakiʻi ko ‘eni ‘o e sākalamēnití ‘a ia ‘oku mahuʻinga makehe kiate koe, pea fakamatala ki he ‘uhinga ‘oku mahuʻinga ai ‘a e konga ko iá kiate koé.

Naʻe fakakau ‘e Molonai ‘a e ongo lotu tāpuakiʻi ‘o e sākalamēnití ‘i heʻene lekōtí koeʻuhí he naʻá ne ongoʻi ‘e “ʻaonga” ia ki he kakaí “ʻi ha ‘aho ʻamui” (Molonai 1:4). Lau ‘a e Molonai 4:1–3 mo e 5:1–2, pea kumi ki he ngaahi kupuʻi lea ‘oku nau fakamatalaʻi ‘a e meʻa ‘oku fakafofongaʻi ‘e he maá mo e vaí. Mahalo ‘e tokoni ‘i hoʻo lau iá ke ke manatuʻi ‘oku ngāue ʻaki ‘e he Siasí ‘a e vaí ‘i he ‘ahó ni ka ‘oku ‘ikai ko e uaine tuʻunga ‘i ha fakahā naʻe fai mai ki he Palofita ko Siosfa Sāmitá (vakai, T&F 27:2).

Fakamatalaʻi fakanounou ‘a e taumuʻa ‘o e sākalamēnití ‘aki haʻo fakakakato ‘a e fakamatala ko ‘ení: ‘Oku tokoniʻi kitautolu ‘e he mā mo e vai ‘o e sākalamēnití ke tau manatuʻi .

Fakakaukau ki he ‘uhinga ‘oku mahuʻinga ai kiate koe ‘a e taʻataʻa mo e sino ‘o e Fakamoʻuí.

Naʻe hanga ‘e he mamahi fakasino, pekia, mo e Toetuʻu ‘a e sino ‘o e Fakamoʻuí mo ‘Ene fuʻu mamahi fakalaumālie lahi, ‘a ia ‘oku fakamoʻoniʻi ‘i hono lilingi Hono taʻataʻá, ‘o fakaʻatā hono fakamolemoleʻi ‘o e ngaahi angahala ‘a e kakai kotoa pē ‘oku nau ngāueʻaki ‘a e tui kiate Ia mo fakatomalá. ʻOku tokoniʻi kitautolu ‘e he mā mo e vai ‘o e sākalamēnití ke tau manatuʻi ‘a e Fakalelei ‘a Sīsū Kalaisí.

  1. Tali ha taha ‘o e ngaahi fehuʻi ko ‘ení ‘i hoʻo tohinoa ako folofolá:

    1. Kuo founga fēfē hano fakamālohia fakalaumālie koe ‘e hoʻo fakalaulauloto fakamātoato ki he Fakalelei ‘a e Fakamoʻuí lolotonga ‘a e sākalamēnití?

    2. Ko e hā ha meʻa te ke lava ‘o fai ke ke tokanga taha ange ai ki hono manatuʻi ‘o e Fakalelei ‘a e Fakamoʻuí lolotonga ‘a e sākalamēnití?

Toe lau ‘a e Molonai 4:3 ke tokoniʻi koe ke ke manatuʻi ‘a e meʻa naʻá ke palōmesi ke ke fai ‘i hoʻo maʻu ‘a e sākalamēnití, pea fakafonu ‘a e saati ko ‘ení:

Ko e meʻa naʻá ku fuakava ke u faí

Ko ‘eku fakakaukau ki hono mahuʻinga ‘o e konga ko ‘eni ‘o e fuakavá

Ko e meʻa te u lava ‘o fai ke lelei ange ai ‘eku tauhi ‘a e konga ko ‘eni ‘o e fuakavá

1.

2.

3.

‘Oku tau toe ako foki mei he Molonai 4:3 ko e taimi ko ia ‘oku tau tauhi faivelenga ai ‘a ʻetau konga ‘o e fuakava ‘o e sākalamēnití, ‘e ‘iate kitautolu maʻu ai pē ‘a e Laumālie ‘o e ‘Eikí.

Fakakaukau ‘i hoʻo lau ‘a e lea ko ‘eni ‘a ‘Eletā Tēvita A. Petinā ‘o e Kōlomu ‘o e Kau ‘Aposetolo ‘e Toko Hongofulu Mā Uá, ‘o kau ki he founga ‘o e ngāue ‘iate koe ‘a e me’a-foaki ‘o e Laumālie Māʻoniʻoní ‘i he ngaahi founga naʻá ne fakamatala ki aí: “ʻOku lava ke hoko ‘a e Laumālie ‘o e ʻEikí ko hotau fai fakahinohino pea te ne tāpuakiʻi kitautolu ‘aki ha taki hala, fakahinohino, mo e maluʻi fakalaumālie lolotonga ‘etau fononga ‘i he moʻui fakamatelié” (“That We May Always Have His Spirit to Be with Us,” Ensign pe Liahona, Mē 2006, 31).

Fakalaulauloto ki he Fakalelei ‘a e Fakamoʻuí ‘i hoʻo maʻu ‘a e sākalamēnití ‘i he Sāpaté. Feinga ke ke tauhi ‘a e konga ‘o e fuakavá ‘a ia naʻá ke hiki ‘i he sātí koeʻuhí ke ‘iate koe maʻu ai pē ‘a e Laumālie ‘o e ‘Eikí.

  1. Hiki ‘a e fakamatala ko ‘ení ‘i lalo ‘i he ngaahi ngāue ke fai he ‘ahó ni ‘i hoʻo tohinoa ako folofolá:

    Kuó u ako ‘a e 1Molonai 1–5 peá u fakakakato ‘a e lēsoni ko ‘ení ‘i he (‘ahó).

    Ko e ngaahi fehuʻi, fakakaukau, mo e ngaahi mahino makehe ‘oku ou fie vahevahe mo ʻeku faiakó:

Paaki