‘Iuniti 5: ‘Aho 2

2 Nīfai 1

Talateú

Fakatokangaʻi ‘i hoʻo ako ‘a e 2 Nīfai 1, ‘oku ‘i ai ‘a e ngaahi lea ‘a ha mātuʻa mo e taki lakanga fakataulaʻeiki ‘ofa ‘oku ofi ke mate. Naʻe kōlenga ‘e he Tamai ko Līhaí ki hono fāmilí ke nau talangofua ki he ngaahi fekau ‘a e ‘Otuá (vakai, 2 Nīfai 1:16). Naʻá ne kikiteʻi, kapau te nau talangofua ki he ngaahi fekau ‘a e ‘Otuá, te nau tuʻumālie ‘i he fonua ‘o e talaʻofá. Naʻá ne toe naʻinaʻi foki ki heʻene fānaú mo kinautolu naʻa nau ō mai mei Selusalemá ke nau muimui ki he takimuʻa fakapalōfita ‘a Nīfaí. Fakafuofuaʻi ‘i hoʻo ako ‘a e vahe ko ‘ení, ‘a e tuʻunga ‘o hoʻo talangofua ki he ngaahi fekau ‘a e ‘Eikí. ‘Okú ke muimui fēfē ki he akonaki ‘a e kau taki ‘o e Siasí?

2 Nīfai 1:1–23

ʻOku enginaki ʻa Līhai ki hono kakaí ke nau moʻui māʻoniʻoni

Fakakaukau ki haʻo ‘alu fakatuʻupakē mei ho fāmilí, pea ‘e ‘ikai te ke toe sio kiate kinautolu. ‘Okú ke maʻu ha faingamālie fakaʻosi ke ke lea ai kiate kinautolu. Ko e hā ha meʻa te ke fakahā ange kiate kinautolu ‘i he tuʻunga ko ‘ení?

Naʻe tohi ‘e Nīfai ‘i he 2 Nīfai 1–4, ‘a e ngaahi akonaki fakaʻosi ‘a ‘ene tamaí ki hono fāmilí. Fakakaukau ‘i hoʻo ako ki he ngaahi vahe ko ‘ení ki he ngaahi founga ‘oku kaunga lelei ai kiate koe ‘a e ngaahi akonaki fakaʻosi ‘a Līhaí.

Lau ‘a e 2 Nīfai 1:1–4, pea feinga ke ‘iloʻi ‘a e “ngaahi meʻa lalahi kuo fai ‘e he ‘Eikí” maʻá e fāmili ‘o Līhaí.

1. Hiki ha ngaahi tali nounou ki he ngaahi fehuʻi ko ‘ení ‘i hoʻo tohinoa ki he ako folofolá:

   1. Ko e hā ha ngaahi founga naʻe fakahā ai ‘e he ‘Eikí ‘a e ‘aloʻofa ki he fāmili ‘o Līhaí?

   2. Ko e hā ha “ngaahi meʻa lalahi” kuo fai ‘e he ‘Eikí maʻau mo ho fāmilí? Ko e hā ha faʻahinga ongo ‘okú ke maʻu ‘o kau ki he ‘Eikí ‘i he taimi ‘okú ke fakakaukau ai ki Heʻene ‘aloʻofa kiate koe mo ho fāmilí?

Naʻe akoʻi ‘e Līhai hono fāmilí, ‘e makatuʻunga ‘i heʻenau fili ke tauhi ‘a e ngaahi fekau ‘a e ‘Otuá haʻanau hokohoko atu ke maʻu ha “ngaahi meʻa lalahi” mo e “ngaahi ‘alo‘ofa ‘a e ‘Otuá” ‘i heʻenau moʻuí.

ʻIloʻi ‘a e Ngaahi Tokāteliné mo e Ngaahi Tefitoʻi Moʻoní

Kuo pau ke kau ‘i hoʻo akó ‘a e founga ke ke ‘iloʻi ai ‘a e ngaahi tokāteline mo e ngaahi tefitoʻi moʻoni ‘o e ongoongoleleí ʻa ē ‘oku maʻu ‘i he folofolá, hoʻo fakakaukauʻi fakamātoato mo ngāue ʻaki ia. Kapau te ke hiki ‘a e ngaahi moʻoni te ke ‘iloʻi ‘i he folofolá ‘i he founga “kapau -ʻe” ‘e tokoni ia ke mahino kiate koe ‘a e ngaahi tefitoʻi moʻoni ‘a ia ‘e lava ‘o fakahoko ‘i hoʻo moʻuí.

2. ‘E tokoniʻi koe ke ke sio ki hono tāpuekina kitautolu ‘e he ‘Eikí ‘i he taimi ‘oku tau tauhi ai ‘Ene ngaahi fekaú, pea ‘okú Ne taʻofi ‘Ene ngaahi tāpuakí ‘i he taimi ‘oku ‘ikai te tau tauhi ai ‘Ene ngaahi fekaú, tā ha fakatātā ‘o hangē ko e fakatātā ‘i lalo ‘i hoʻo tohinoa ki he ako folofolá. Lau ‘a e 2 Nīfai 1:7–11, pea kumi ke ‘iloʻi ‘a e ngaahi ngāue (“kapau”) naʻe pehē ‘e Līhai te ne ‘omi ha ngaahi nunuʻa (“ʻe”). Hiki ‘a e meʻa naʻá ke ‘iloʻí ‘i he kōlomu totonu ‘i he fakatātā ‘i hoʻo tohinoa ki he ako folofolá.

Kapau (ngaahi ngāué)	ʻE (ngaahi nunuʻá)

Naʻe tokanga makehe ‘a Līhai ki he tuʻunga fakalaumālie ‘o Leimana mo Lēmiuelá peá ne ‘iloʻi ‘oku fie maʻu ke na fakatomala. Naʻá ne ngāue ‘aki ha ngaahi fakatātā fakataipe ‘i heʻene naʻinaʻi kiate kinauá, ke tokoni ke mahino kiate kinaua ‘a e angahalá mo e fakatomalá. Kumi ‘i he 2 Nīfai 1:13–14 ki he ngaahi fakatātā fakataipe naʻe ngāue ‘aki ‘e Līhai ke fakalotolahiʻi hono ongo fohá ke na fakatomala pea hiki hoʻo talí ‘i he feituʻu ʻoku fakaʻatā atu ʻi laló:

“ mei he maʻú”

“ atu ‘a e ”

“ mei he ”

3. Tali ‘a e fehuʻi ko ‘ení ‘i hoʻo tohinoa ki he ako folofolá: ‘Oku faitatau fēfē ‘a e fakatomalá mo e ngaahi kupuʻi lea takitaha ‘i he kiʻi ngāue ‘i ‘olungá?

Lau ‘a e 2 Nīfai 1:15, pea fakaʻilongaʻi ‘i hoʻo folofolá ‘a e kupuʻi lea ‘e tolu naʻe ngāue ʻaki ‘e Līhai ke ne fakamatalaʻi ‘a e ngaahi tāpuaki naʻá ne maʻu koeʻuhí ko ‘ene talangofua ki he ngaahi fekau ‘a e ‘Otuá. Fakafehoanaki ‘a e ngaahi tāpuaki ko iá mo e ngaahi kovi naʻe pehē ‘e Līhai ‘i he 2 Nīfai 1:17–18, 22 ‘e hoko mai kiate kinautolu ‘oku ‘ikai te nau tauhi ‘a e ngaahi fekau ‘a e ‘Otuá.

Fakaʻilongaʻi ‘a e akonaki ‘a Līhai ‘i he 2 Nīfai 1:23, pea fakalaulauloto ki ha meʻa ‘oku fie maʻu ke ke fai ‘i hoʻo moʻuí koeʻuhí ke ke “ʻā hake” pe “tupeʻi atu” pe “tuʻu hake” ai koeʻuhí ke ke maʻu ‘a e ngaahi tāpuaki naʻe lea ki ai ‘a Līhai ‘i he vahe ko ‘ení.

2 Nīfai 1:24–32

ʻOku enginaki ʻa Līhai ki hono ngaahi fohá ke nau muimui ʻi he takimuʻa fakapalōfita ʻa Nīfaí

Naʻe hoko leva hono fakamanatu ‘e Līhai ki hono fāmilí mo e niʻihi kehé ‘a e feituʻu te nau lava ‘o maʻu mei ai ha fakahinohino mo e ueʻi fakalaumālie ‘a ia kuo tāpuakiʻi ‘aki kinautolu ke tokoni ke nau fai ‘a e ngaahi fili ‘oku māʻoniʻoni ‘i heʻenau moʻuí. Lau ‘a e 2 Nīfai 1:24, pea feinga ke ‘iloʻi ‘a e tupuʻanga ko iá.

Kumi ‘i hoʻo lau ‘a e 2 Nīfai 1:24–27, ke ke ‘iloʻi ‘a e founga ne fakalotolahiʻi ‘aki ‘e Līhai ‘a hono kakaí ke nau muimui kia Nīfaí. Fakakaukau ki haʻo ngaahi tali ki he ngaahi fehuʻi ko ‘ení:

• Ko e hā ha ngaahi ‘ulungaanga naʻe fakamamafaʻi ‘e Līhai ‘a ia te ne tokoniʻi koe ke ke falala kia Nīfai ‘i heʻene hoko ko ha takimuʻá?

• Ko e hā ha ‘uhinga te ke falala ai ki ha takimuʻa ‘okú ne maʻu ‘a e ngaahi ‘ulungaanga ko ‘ení?

• ‘Oku fēfē haʻo vakai ki hono fakaʻaliʻali mai ‘a e ngaahi ‘ulungaanga tatau ‘e he kau takimuʻa ‘o e Siasí ‘i he ‘aho ní?

Lau ʻa e 2 Nīfai 1:28–32, pea fakaʻilongaʻi ‘i hoʻo folofolá ‘a e ngaahi talaʻofa naʻe fai ‘e Līhai kiate kinautolu te nau muimui ki he takimuʻa ‘a Nīfaí. ‘Oku fakahā mai ‘e he ngaahi talaʻofa ko ‘ení, kapau te tau muimui kiate kinautolu kuo ui ‘e he ‘Otuá ke nau taki ‘a kitautolú, ‘e tāpuekina ‘a kitautolu ke tau tuʻumālie mo malu fakalaumālie. Fakalaulauloto ki ha ngaahi meʻa kuo toki akoʻi atu ‘e he kau takimuʻa ‘o e Siasí ‘o kau ki he hanga ‘e he talangofua ki he ngaahi akonaki ne ueʻi fakalaumālié ‘o takiekina atu kitautolu ke tau tuʻumālie mo malu fakalaumālie.

Lau ‘a e lea ko ‘eni naʻe fai ‘e Palesiteni Uilifooti Utalafí, pea laineʻi ‘a e ngaahi talaʻofa naʻá ne fai maí, kapau te tau muimui ki he faleʻi ‘a e kau tamaioʻeiki ‘a e ‘Eikí: “‘Oku ou fakatauange te tau muimui ‘i he hala kuo tuku ‘i hotau ‘aó ‘e he kau tamaioʻeiki ‘a e ‘Eikí, he kapau te tau fai ‘eni, ‘oku ou ‘ilo te tau hao ‘i māmani, mo maʻu ‘a e fiefiá mo e hakeakiʻí ‘i he maama kahaʻú. … Kapau te tau faivelenga te ne taki kitautolu ‘i he hala ‘o e moʻuí, pea kapau te tau tui ke falala ki heʻenau ngaahi fakahinohinó, ki he ngaahi akonaki ‘a e Laumālie Māʻoniʻoní ‘oku fakafou mai ‘iate kinautolú, te tau ‘i he hala maʻu pē ‘oku malú pea mo fakapapauʻi hotau palé” (Ngaahi Akonaki ‘a e Kau Palesiteni ‘o e Siasí: Uilifooti Utalafi [2004], 224-25).

4. Hiki ki hoʻo tohinoa ki he ako folofolá ‘a e ‘uhinga ‘okú ke pehē ai ‘oku mahuʻinga ke ke tauhi ‘i hoʻo moʻuí kotoa ‘a e ngaahi fekau ‘a e ‘Eikí mo e akonaki ‘a ‘Ene kau tamaioʻeikí.

5. Hiki ‘a e fakamatala ko ‘ení ‘i lalo ‘i he ngāue ke fai ki he ‘aho ní ‘i hoʻo tohinoa ki he ako folofolá:

   Kuó u ako ‘a e 2 Nīfai 1 peá u fakakakato ‘a e lēsoni ko ‘ení ‘i he (‘ahó).

   Ko e ngaahi fehuʻi, fakakaukau, mo e ngaahi mahino makehe ‘oku ou fie vahevahe mo ʻeku faiakó: