Seminelí
‘Iuniti 29: ‘Aho 3, ’Eta 1–2


‘Iuniti 29: ‘Aho 3

ʻEta 1–2

Talateú

Ko e tohi ‘a ‘Etá ko hono fakanounouʻi ia ‘e Molonai ‘a e hisitōlia ‘o e kau Sēletí. Ko e kau Sēletí, ko e kakai ia naʻa nau haʻu ki he Hemisifia Hihifó ‘i ha ngaahi senituli lahi ki muʻa ‘i he kakai ‘o Līhaí. Hili ‘a e Lōmakí ‘i he taimi ‘o Noá, naʻe tokolahi ‘a e ngaahi hako ‘o kinautolu naʻe fakahaofí naʻa nau fakaʻau ‘o fai angahala lahi. Naʻe feinga ‘a e kakai ‘o ha kulupu ‘e taha ke nau langa ha taua “naʻe aʻu hono tuʻa falé ki langi” (Sēnesi 11:4). Naʻe kamata ‘a e fakamatala ‘o e puleʻanga Sēletí ‘i hono langa ‘o e Taua ‘o Pēpelí. Naʻe taʻofi ‘e he ‘Eikí ‘a e mafola ‘a e fai angahalá ‘aki ‘Ene veuveuki ‘enau lea mahení mo hono fakamoveteveteʻi ‘o e kakaí ‘i he funga ‘o e māmaní (vakai ki he Sēnesi 11:5–8; ’Eta 1:33). ‘Oku kamata ‘a e fakamatala ko ʻeni ‘i he tohi ‘a ‘Etá ‘i he kumi ‘a Sēleti mo hono tokouá ki he tokoni ‘a e ‘Eikí ‘i Heʻene veuveuki ‘a e lea ‘a e kakai ‘i he Taua ‘o Pēpelí. Naʻe ‘ikai veuveuki ‘e he ‘Eikí ‘a e lea ‘a Sēleti mo hono tokouá mo hona ngaahi fāmilí mo e ngaahi kaumeʻá pea tataki kinautolu ‘i he feituʻu maomaonganoá ki he fonua ‘o e talaʻofá. Naʻe fekau leva ‘e he ‘Eikí ki he tokoua ‘o Sēletí ke ne foʻu ha ngaahi vaka lafalafa ‘e valu ke ‘ave ai hono kakaí ‘i he ngaahi tahí.

ʻĪmisi
ko e kau tangata ‘oku nau talanoa ofi ki he taua ‘o Pēpelí

ʻEta 1:1–33

‘Oku tohi ‘e Molonai ‘a e tohi hohoko ‘o ʻEtá ‘o aʻu kia Sēleti ‘i he Taua ‘o Pēpelí

Lau ‘a e “Fakamatalaʻi Fakakātoa ‘o e Mōsaia 7–24” mei he ‘Iuniti 12, ‘Aho 1 lēsoni (peesi 116), ke tokoni ke fakamahino kiate koe ‘a e feituʻu naʻe ‘omi mei ai ‘a e tohi ‘a ‘Etá. Vakai ki he fononga fika 4, pea fakatokangaʻi ‘a e meʻa naʻe ‘ilo ‘e he kakai ‘o Limihai ‘i he fononga ko ‘ení.

Vakai ki he kamataʻanga ‘o e tohi ‘a ‘Etá, pea kumi ki hono fakamatalaʻi nounou ‘o e tohi ʻi lalo ‘i he hingoa ‘o e tohí. ‘Oku fakamatalaʻi ‘e he fakamatala ko ‘ení, naʻe maʻu ‘a e lekooti ‘o e kau Sēletí mei he ʻū lauʻi peleti koula ‘e 24 naʻe maʻu ‘e he kakai ‘o Limihaí.

Hili hono fakakakato ‘e Molonai ‘a e lekooti ‘a ‘ene tamaí, naʻá ne toʻo leva ‘a e lekooti ‘o e kau Sēletí ‘o faʻu mei ai hano tatau nounou ange ke fakakau ‘i he Tohi ʻa Molomoná. Lau ‘a e ’Eta 1:1–4, pea kumi ki he fakamatala naʻe fai ‘e Molonai ‘o kau ki he meʻa naʻe ‘ikai te ne fakakau ki heʻene tatau ‘o e lekooti ‘o e kau Sēletí. Hili ia peá ke lau ‘a e ʻEta 1:5, pea kumi ki he konga ‘o e lekōtí ‘a ia naʻe fakakau ‘e Molonai ki heʻene lekōtí. Ko e taua ko ia ‘oku lau ki ai ‘a e ʻEta 1:5 ko e Taua ia ‘o Pēpelí. Hangē ko hono fakamatalaʻi ‘i he ’Eta 1:33, naʻe “veuveuki” (ngaohi ke ‘ikai toe femahinoʻaki pe puputuʻu) ‘a e lea ‘a e kakai ‘a ia naʻa nau feinga ke langa ‘a e tauá koeʻuhí ke ‘oua te nau femahinoʻaki, peá Ne fakamoveteveteʻi ‘a e kakaí ‘i he māmaní.

Hangē ko ia kuo tohi ‘i he ʻEta 1:6–33, naʻe tohi ‘e ha tangata ko ‘Eta hono hingoá ‘a e lekooti ‘o e kau Sēletí. Naʻe hiki ‘e Molonai ‘a e hohoko fakafāmili ‘o ‘Etá ‘o aʻu ki he tangata ko hono hingoá ko Sēleti, ‘a ia naʻe moʻui ‘i he taimi ‘o e Taua ‘o Pēpelí.

ʻEta 1:33–43

Naʻe lotu ‘a e tokoua ʻo Sēletí ke maʻu ha tokoni pea maʻu ai ‘e he kau mēmipa ‘o hono fāmilí mo honau ngaahi kaumeʻá ‘a e ‘aloʻofa mo e fakahinohino

Kuó ke ‘alu nai ki ha fonua pe ko ha feituʻu naʻe lea ‘aki ‘e he kakai ‘i aí ha lea naʻe ‘ikai mahino kiate koe? ‘Okú ke pehē ko e hā ha faʻahinga ongo te ke maʻu kapau ‘oku ‘ikai mahino kiate koe ‘a e lea ‘oku lea ‘aki ‘e he kakai ‘oku nau ‘ākilotoa koé? Kapau ‘e hoko ha meʻa pehē peá ke fili ha kakai tokosiʻi pē ke ke fetuʻutaki mo kinautolu, ko hai nai te ke filí? Naʻe hoko ha meʻa peheni ki ha tangata ko hono hingoá ko Sēleti mo hono tokouá, kae ‘umaʻá hona ngaahi fāmilí, ‘a ia naʻa nau moʻui ‘i he taimi ‘o e Taua ‘o Pēpelí. Lau ‘a e ʻEta 1:33–37, pea kumi ki he kakai naʻe loto ‘a Sēleti ke ne lava ‘o fetuʻutaki mo kinautolú. Hili hono maʻu ‘e he tokoua ‘o Sēletí ha talaʻofa mei he ‘Eikí ‘e ‘ikai veuveuki ‘ena leá (vakai, ʻEta 1:34–35), naʻá ne lotua foki mo hono ngaahi kaumeʻá (vakai, ʻEta 1:36–37). Hangē ko ia ne fakaʻaliʻali mai ‘e he tokoua ‘o Sēletí, ko e taha ‘o e ngaahi ‘ulungaanga ‘o e kakai tui faivelengá ko ‘enau lotua ke maʻu ‘e honau ngaahi kaumeʻá ‘a e ngaahi tāpuaki ‘a e ‘Eikí.

Naʻe tāpuakiʻi ‘e he ‘Eikí ‘a e ngaahi fāmili ‘o Sēleti mo hono tokouá mo hona ngaahi kaumeʻá koeʻuhi ke ‘oua ‘e veuveuki ‘enau leá. Hili ia naʻe kole leva ‘e Sēleti ki hono tokouá ke ne lotu ki he ‘Otuá, ‘o fehuʻi kiate Ia ‘a e feituʻu ‘oku totonu ke ‘alu ki ai honau ngaahi fāmilí. (Vakai, ʻEta 1:38–40.)

Lau ‘a e ʻEta 1:40–43, pea kumi ke ‘iloʻi ʻa e ngaahi fakahinohino naʻe fai mai ‘e he ‘Eikí ki he kau Sēletí ke tataki kinautolu ‘i heʻenau fonongá. ‘Okú ke pehē ko e hā nai ‘a e ‘uhinga naʻe mahuʻinga ai kia Sēleti mo hono tokouá ke na muimui ki he ngaahi fakahinohino mei he ‘Eikí?

ʻEta 2:1–12

‘Oku kamata ‘e he kau Sēletí ‘enau fononga ki he fonua ‘o e talaʻofá

Lau ‘a e ʻEta 2:1–3 ke ‘iloʻi mei ai ‘a e anga hono tali ‘e he kau Sēletí ‘a e ngaahi fakahinohino naʻe fai mai ‘e he ‘Eikí kiate kinautolu ‘o kau ki heʻenau teuteu ki heʻenau fononga ki ha fonua ‘o e talaʻofá (vakai, ʻEta 1:41–42). Hili ia pea lau ‘a e ʻEta 2:4-6, pea kumi ki he meʻa naʻe hoko maí. Fakatokangaʻi ange, koeʻuhi ko e talangofua ‘a e kau Sēletí ki he ngaahi fakahinohino ‘a e ‘Eikí, naʻá Ne foaki mai mo ha ngaahi fakahinohino lahi ange. Fakalaulauloto ki he ngaahi tāpuaki mo e fakahinohino naʻe maʻu ‘e he kau Sēletí koeʻuhi ko ‘enau muimui ki he ngaahi fakahinohino ‘a e ‘Eikí.

‘Oku tau ako ‘a e tefitoʻi moʻoni ko ‘ení mei he meʻa naʻe aʻusia ‘e he kau Sēletí: Ko e taimi ko ia ‘oku tau ngāue ai ‘i he tui ki he fakahinohino kuo foaki mai ‘e he ‘Eikí kiate kitautolú, ‘oku tau maʻu leva ha fakahinohino lahi ange meiate Ia. ‘E lava ke ke hiki ‘a e tefitoʻi moʻoni ko ‘ení ki hoʻo folofolá ‘i he tafaʻaki ‘o e ʻEta 2:6.

Te ke lava ‘o fakakaukau ki ha fakahinohno pe ko ha ueʻi fakalaumālie kuó ke maʻu mei he ‘Eikí lolotonga haʻo lotu, ako ‘a e folofolá, pe ‘alu ki ha houalotu ‘a e Siasí? Fakakaukau maʻu pē ki he fakahinohino pe ueʻi fakalaumālie ko iá ‘i hoʻo lau ‘a e lea ko ‘eni ‘a ‘Eletā Lisiate G. Sikoti ‘o e Kōlomu ‘o e Kau ‘Aposetolo ‘e Toko Hongofulu Mā Uá ‘o kau ki he founga ‘oku tau faʻa maʻu ai ‘a e ngaahi tali ki heʻetau ngaahi lotú: “ʻE ‘ikai te ke maʻu ha tali kakato fakaʻangataha [ki he lotú] maʻu ai pē. ‘Oku fai fakakongokonga mai ia, ‘i ha ngaahi konga mavahevahe koeʻuhí ke ke tupulekina ai ‘i ho mālohí. Ko e taimi ko ia te ke muimui ai ‘i he tui ki he konga taki taha, ‘e tākiekina atu leva koe ki he ngaahi konga kehé kae ‘oua kuó ke maʻu ‘a e tali kakató. ‘Oku fie maʻu ‘i he founga ko iá ke ke ngāue‘aki ‘a e tui ki he mālohi ‘o ‘etau Tamaí ke tali mai ‘etau lotú. Neongo ‘oku faingataʻa ‘aupito ia ‘i he taimi ‘e niʻihi, ka ‘oku tupu ai ha tupulekina fakafoʻituitui mahuʻinga” (“Using the Supernal Gift of Prayer,” Ensign pe Liahona, Mē 2007, 9).

  1. Hiki ki hoʻo tohinoa ako folofolá ha founga naʻá ke tali ai (pe te ke lava ‘o tali ai) ha ueʻi fakalaumālie naʻá ke fakakaukau ki ai ki muʻa ange. Te ke lava ‘o fakakau foki ai ha ngaahi tāpuaki kuó ke maʻu (pe te ke lava ‘o maʻu) koeʻuhí ko haʻo tali pea ngāue ki he fakahinohino fakalaumālie ko iá.

Hangē ko ia kuo tohi ‘i he ʻEta 2:7–12, naʻe folofola ‘a e ‘Eikí ki he tokoua ‘o Sēletí, ko e taimi ko ia te ne aʻu ai mo hono kakaí ki he fonua ‘o e talaʻofá, ‘e fie maʻu ke nau “tauhi kiate ia, ‘a ia ko e ‘Otua moʻoni pē taha, pe ‘e tafiʻi atu ‘a kinautolu” (ʻEta 2:8).

ʻEta 2:13–15

‘Oku valokiʻi ‘e he ‘Eikí ‘a e tokoua ‘o Sēletí koeʻuhi ko e ‘ikai te ne ui kiate Ia ‘i he lotu

Lau ‘a e ʻEta 2:13–15, pea kumi ki he meʻa naʻe hoko ‘i he taimi naʻe aʻu mai ai ‘a e kau Sēletí ki he tahi lahi ‘a ia naʻá ne vahevaheʻi ‘a e ngaahi fonuá. Naʻe tataki kinautolu ‘e he ‘Eikí ‘i he maomaonganoá koeʻuhí he naʻa nau fanongo ki he ‘Eikí mo tauhi ‘Ene ngaahi fekaú. Neongo iá, ‘i he hili ‘enau ‘apitanga ‘i he veʻe vai lahí ‘i ha taʻu ‘e fā, naʻe hāʻele mai ‘a e ‘Eikí ki he tokoua ‘o Sēletí ‘o valokiʻi ia koeʻuhi ko e ‘ikai te ne lotu kiate Iá.

‘Oku tokoniʻi kitautolu ‘e he ʻEta 2:14–15 ke tau ako ‘a e tefitoʻi moʻoni ‘e ua ko ‘ení: ʻOku ‘ikai hoifua ‘a e ‘Eikí ‘i he taimi ‘oku ‘ikai te tau ui ai kiate Ia ‘i he lotú. Ko e finangalo ‘o e ‘Eikí ke tau ui kiate Ia ‘i he lotu maʻu ai pē.

Fakakaukau ki hono tuʻo lahi ‘o hoʻo lotú ‘i hoʻo lau ‘a e lea ko ‘eni ‘a ‘Eletā Tōnolo L. Sitālei, ‘a ia naʻe hoko ko ha mēmipa ‘o e Kau Fitungofulú: “ʻOku mahuʻinga ki heʻetau moʻuí mo hono fafangaʻi ‘o ‘etau fakamoʻoní ‘a e ngaahi lotu fakamātoato ‘i he ‘aho taki taha ‘o kumi ki ha fakamolemole mo ha tokoni mo e fakahinohino makehe. Ko e taimi ko ia ‘oku tau fakatoʻotoʻoʻi aí, ngāue ʻaki ʻa e ngaahi lea tāumaʻú, fakavaʻivaʻinga ai pe ngalo ke fai ‘etau ngaahi lotú, ‘oku mole ai meiate kitautolu ‘a e ofi mai ‘a e Laumālié, ‘a ia ‘oku mahuʻinga ia ‘i heʻetau maʻu hokohoko ‘a e fakahinohino ‘oku tau fie maʻu ke tau lava ai ‘o mapuleʻi lelei ‘etau moʻui fakaʻahó” (“Securing Our Testimonies” Ensign pe Liahona, Nōvema. 2004, 39).

Tali ‘a e ngaahi fehuʻi ko ‘ení ‘i hoʻo tohinoa fakafoʻituituí pe ‘i ha lauʻi pepa:

  • ‘Oku fēfē hoʻo ongoʻi ‘o kau ki hono lahi ‘o hoʻo toutou fai hoʻo ngaahi lotu fakafoʻituituí?

  • ‘Oku anga-fēfē haʻo ongoʻi hono fakamātoato ‘o hoʻo ngaahi lotu fakafoʻituituí?

  • ‘Okú ke ongoʻi ‘i hoʻo ngaahi lotu fakafoʻituituí ‘okú ke fetuʻutaki moʻoni mo hoʻo Tamai Hēvaní? Ko e hā ‘a e ‘uhinga ‘okú ke pehē ai ‘okú ke fetuʻutaki moʻoni pe ‘ikai fetuʻutaki moʻoni mo e Tamai Hēvaní?

  • Kapau te ke fai ha liliu ‘e taha ‘a ia ‘e lava ke fakaleleiʻi ai hoʻo ngaahi lotu fakafoʻituituí, ko e hā ‘a e liliu ko iá?

Hangē ko ia kuo tohi ‘i he ʻEta 2:16, naʻe fakatomala ‘a e tokoua ‘o Sēletí mei heʻene ngaahi angahalá peá ne lotu ki he ‘Eikí koeʻuhi ko e kau mēmipa ‘o hono fāmilí mo e ngaahi kaumeʻá. Naʻe fakahā mai ‘e he ‘Eikí kiate ia, kuo fakamolemoleʻi ia, ka kuo pau ke ne fai atu ‘i he moʻui māʻoniʻoni koeʻuhí ke tataki ia ki he fonua ‘o e talaʻofá.

ʻEta 2:16–25

Naʻe foʻu ‘e he kau Sēletí ‘a e ngaahi vaka lafalafa ke nau folau ai ‘i he tahí ki he fonua ‘o e talaʻofá

ʻĪmisi
Ko e ngaahi vaka lafalafa ʻa e kau Sēletí

Fakakaukau ki ha fili fakafoʻituitui mahuʻinga ‘okú ke lolotonga fehangahangai mo ia pe te ke fehangahangai mo ia ‘i he kahaʻú, hangē ko e founga ke ke ngāue ai ki ha faingataʻa fakafāmili pe fakasōsiale ‘oku hoko, hangē ko ha founga ke lelei ange ai hoʻo akó, ko hai te ke mali mo iá, pe ko e ngāue maʻuʻanga moʻui te ke feinga ki aí. Kuó ke fakakaukau nai ki ha founga ‘e fakahā atu ai ‘e he ‘Eikí ha fakahinohino pe tokoni kiate koe ‘i he meʻa ko iá? Fakalaulauloto ‘i hoʻo ako ki hono toe ‘o e ʻEta 2, ki he fili kuó ke fakakaukauʻí pea kumi ki ha ngaahi tefitoʻi moʻoni te ne tokoniʻi koe ke ke maʻu ‘a e tokoni ‘a e ‘Eikí.

Lau ‘a e ʻEta 2:16–17, pea kumi ki he meʻa naʻe finangalo ‘a e ‘Eikí ke fai ‘e he kau Sēletí ke nau fakalakalaka ai ‘i heʻenau fononga ki he fonua ‘o e talaʻofá. Naʻe fehangahangai ‘a e tokoua ‘o Sēleti mo ha palōpalema ‘e tolu fekauʻaki mo e palani ‘o e ngaahi vaka lafalafá. Lau ‘a e ʻEta 2:18–19, pea fakaʻilongaʻi ‘a e palopalema ‘e tolu naʻe fakahā ‘e he tokoua ‘o Sēletí ki he ‘Eikí.

  1. Koeʻuhí ke tokoniʻi koe ke ke fakakaukauloto ki he meʻa kuó ke lau ‘i he ʻEta 2:16–19, tā ‘i hoʻo tohinoa ako folofolá ha fakatātā ‘o hoʻo fakakaukau ki he anga ‘o e fōtunga ‘o e ngaahi vaka lafalafá.

‘E tokoniʻi koe ‘e he saati ko ‘ení ke ke ‘iloʻi ‘a e founga naʻe tokoniʻi ai ‘e he ‘Eikí ‘a e tokoua ‘o Sēletí ‘i he ngaahi palopalema ‘o e ngaahi vaká. Ako ‘a e ngaahi veesi folofola ‘i he sātí pea ngāue ʻaki ‘a e fakamatala te ke ako mei aí ke fakafonu ‘a e kōlomu ‘o e sātí ki he “Fakaleleiʻi ‘o e Palopalemá.”

Ngaahi Veesi Folofolá

Palopalema ‘o e Ngaahi Vaka Lafalafá

Fakaleleiʻi ‘o e Palopalemá

ʻEta 2:20–21

‘Ikai ha ‘ea

ʻEta 6:4–9

‘Ikai ha foheʻuli

ʻEta 2:22–3:6

‘Ikai ha maama

Naʻe kehekehe ‘a e meʻa naʻe fai ‘e he ‘Eikí mo e meʻa naʻá Ne finangalo ke fai ‘e he tokoua ‘o Sēletí ki he palopalema taki taha. Te tau lava ‘o ako mei he palopalemá mo hono founga fakaleleiʻi taki taha ha moʻoni kehekehe ‘o kau ki he anga ‘o hono tokoniʻi kitautolu ‘e he ‘Eikí ‘i he taimi ‘oku tau fie maʻu ai ha tokoní. Fakafehoanaki ‘a e ngaahi founga fakalelei naʻá ke hiki ki he sātí mo e ngaahi founga ‘i he lisi ko ‘ení:

ʻIkai ha ‘ea (ʻEta 2:20–21). Naʻe fakahā ‘e he ‘Eikí ki he tokoua ‘o Sēletí ‘a e meʻa ‘oku totonu ke ne fai ke fakaleleiʻi ‘a e palopalema ko ‘ení. Naʻe maʻu leva ‘e he tokoua ‘o Sēletí ha tui ke ne muimui ki he ngaahi fakahinohino ‘a e ‘Eikí.

ʻIkai ha foheʻuli (ʻEta 6:4–9). Naʻe ‘omi ‘e he ‘Eikí pē ‘a e tali ki hono fakaleleiʻi ‘o e palopalema ko ‘ení.

ʻIkai ha maama (ʻEta 2:22–3:6). Naʻe fai mai ‘e he ‘Eikí ha ngaahi fakahinohino ki he tokoua ‘o Sēletí ke fakaleleiʻi ‘a e palopalema ko ‘ení. Naʻe pau ke fakakaukauʻi ‘e he tokoua ‘o Sēletí ha founga ke fakaleleiʻi ‘aki ‘a e palopalemá—‘o makatuʻunga ‘i he fakamatala kuó ne maʻú—peá ne toki kole ha fakahinohino mo e tokoni ‘a e ‘Eikí ‘i hono fakahoko iá.

‘Oku tau ako ‘a e tefitoʻi moʻoni ko ‘ení mei he meʻa naʻe aʻusia ‘e he tokoua ‘o Sēletí: Te tau lava ‘o maʻu ‘a e tokoni ‘a e ‘Eikí ‘i he taimi ‘oku tau feinga ai ke fakahoko ‘etau konga ‘atautolu ki hono fakaleleiʻi ‘o ‘etau ngaahi palopalemá. Fakakaukau ki he ngaahi fili fakafoʻituitui naʻá ke fakakaukau ki ai ki muʻá, ‘e anga fēfē ha tokoni ‘ete ‘iloʻi ‘a e tefitoʻi moʻoni ko ‘ení ke te maʻu ha tokoni pe fakahinohino fekauʻaki mo ‘ete fili ko ‘ení? ‘Okú ke pehē ko e hā nai ha meʻa ‘e finangalo ‘a e ‘Eikí ke ke fai ‘i hoʻo fakahoko hoʻo filí?

  1. Hiki ha palakalafi ki ho’o tohinoa ako folofolá ‘o fakamatala’i ‘a e meʻa kuó ke ako mei he ngaahi meʻa naʻe aʻusia ‘e he tokoua ‘o Sēletí ‘o kau ki he lotú pea mo hono maʻu ‘o e tokoni mo e fakahinohino ‘i hoʻo moʻuí.

  2. Hiki ‘a e fakamatala ko ‘ení ‘i lalo ‘i he ngaahi ngāue ke fai he ‘ahó ni ‘i hoʻo tohinoa ako folofolá:

    Kuó u ako ‘a e ʻEta 1–2 peá u fakakakato ‘a e lēsoni ko ‘ení ‘i he (‘ahó).

    Ko e ngaahi fehuʻi, fakakaukau, mo e ngaahi mahino makehe ‘oku ou fie vahevahe mo ʻeku faiakó:

Paaki